Niyamsar-Hindi (Punjabi transliteration). Gatha: 158-165 ; Adhikar-12 : Shuddhopayog Adhikar.

< Previous Page   Next Page >


Combined PDF/HTML Page 18 of 21

 

Page 314 of 388
PDF/HTML Page 341 of 415
single page version

ਗਾਥਾ : ੧੫੭ ਅਨ੍ਵਯਾਰ੍ਥ : — [ਏਕਃ ] ਜੈਸੇ ਕੋਈ ਏਕ (ਦਰਿਦ੍ਰ ਮਨੁਸ਼੍ਯ ) [ਨਿਧਿਮ੍ ]
ਨਿਧਿਕੋ [ਲਬ੍ਧ੍ਵਾ ] ਪਾਕਰ [ਸੁਜਨਤ੍ਵੇਨ ] ਅਪਨੇ ਵਤਨਮੇਂ (ਗੁਪ੍ਤਰੂਪਸੇ ) ਰਹਕਰ [ਤਸ੍ਯ ਫਲਮ੍ ]
ਉਸਕੇ ਫਲਕੋ [ਅਨੁਭਵਤਿ ] ਭੋਗਤਾ ਹੈ, [ਤਥਾ ] ਉਸੀਪ੍ਰਕਾਰ [ਜ੍ਞਾਨੀ ] ਜ੍ਞਾਨੀ [ਪਰਤਤਿਮ੍ ] ਪਰ
ਜਨੋਂਕੇ ਸਮੂਹਕੋ [ਤ੍ਯਕ੍ਤ੍ਵਾ ] ਛੋੜਕਰ [ਜ੍ਞਾਨਨਿਧਿਮ੍ ] ਜ੍ਞਾਨਨਿਧਿਕੋ [ਭੁਂਕ੍ਤੇ ] ਭੋਗਤਾ ਹੈ .
ਟੀਕਾ : — ਯਹਾਁ ਦ੍ਰੁਸ਼੍ਟਾਨ੍ਤ ਦ੍ਵਾਰਾ ਸਹਜਤਤ੍ਤ੍ਵਕੀ ਆਰਾਧਨਾਕੀ ਵਿਧਿ ਕਹੀ ਹੈ .
ਕੋਈ ਏਕ ਦਰਿਦ੍ਰ ਮਨੁਸ਼੍ਯ ਕ੍ਵਚਿਤ੍ ਕਦਾਚਿਤ੍ ਪੁਣ੍ਯੋਦਯਸੇ ਨਿਧਿਕੋ ਪਾਕਰ, ਉਸ ਨਿਧਿਕੇ
ਫਲਕੋ ਸੌਜਨ੍ਯ ਅਰ੍ਥਾਤ੍ ਜਨ੍ਮਭੂਮਿ ਐਸਾ ਜੋ ਗੁਪ੍ਤ ਸ੍ਥਾਨ ਉਸਮੇਂ ਰਹਕਰ ਅਤਿ ਗੁਪ੍ਤਰੂਪਸੇ ਭੋਗਤਾ
ਹੈ; ਐਸਾ ਦ੍ਰੁਸ਼੍ਟਾਨ੍ਤਪਕ੍ਸ਼ ਹੈ . ੧ਦਾਰ੍ਸ਼੍ਟਾਂਤਪਕ੍ਸ਼ਸੇ ਭੀ (ਐਸਾ ਹੈ ਕਿ ) — ਸਹਜਪਰਮਤਤ੍ਤ੍ਵਜ੍ਞਾਨੀ ਜੀਵ ਕ੍ਵਚਿਤ੍
ਆਸਨ੍ਨਭਵ੍ਯਕੇ (ਆਸਨ੍ਨਭਵ੍ਯਤਾਰੂਪ ) ਗੁਣਕਾ ਉਦਯ ਹੋਨੇਸੇ ਸਹਜਵੈਰਾਗ੍ਯਸਮ੍ਪਤ੍ਤਿ ਹੋਨੇਪਰ, ਪਰਮ
ਗੁਰੁਕੇ ਚਰਣਕਮਲਯੁਗਲਕੀ ਨਿਰਤਿਸ਼ਯ (ਉਤ੍ਤਮ ) ਭਕ੍ਤਿ ਦ੍ਵਾਰਾ ਮੁਕ੍ਤਿਸੁਨ੍ਦਰੀਕੇ ਮੁਖਕੇ ੨ਮਕਰਨ੍ਦ
ਸਮਾਨ ਸਹਜਜ੍ਞਾਨਨਿਧਿਕੋ ਪਾਕਰ, ੩ਸ੍ਵਰੂਪਵਿਕਲ ਐਸੇ ਪਰ ਜਨੋਂਕੇ ਸਮੂਹਕੋ ਧ੍ਯਾਨਮੇਂ ਵਿਘ੍ਨਕਾ
ਕਾਰਣ ਸਮਝਕਰ ਛੋੜਤਾ ਹੈ .
[ਅਬ ਇਸ ੧੫੭ਵੀਂ ਗਾਥਾਕੀ ਟੀਕਾ ਪੂਰ੍ਣ ਕਰਤੇ ਹੁਏ ਟੀਕਾਕਾਰ ਮੁਨਿਰਾਜ ਦੋ ਸ਼੍ਲੋਕ
ਕਹਤੇ ਹੈਂ : ]
ਲਬ੍ਧ੍ਵਾ ਨਿਧਿਮੇਕਸ੍ਤਸ੍ਯ ਫਲਮਨੁਭਵਤਿ ਸੁਜਨਤ੍ਵੇਨ .
ਤਥਾ ਜ੍ਞਾਨੀ ਜ੍ਞਾਨਨਿਧਿਂ ਭੁਂਕ੍ਤੇ ਤ੍ਯਕ੍ਤ੍ਵਾ ਪਰਤਤਿਮ੍ ..੧੫੭..
ਅਤ੍ਰ ਦ੍ਰਸ਼੍ਟਾਨ੍ਤਮੁਖੇਨ ਸਹਜਤਤ੍ਤ੍ਵਾਰਾਧਨਾਵਿਧਿਰੁਕ੍ਤ : .
ਕਸ਼੍ਚਿਦੇਕੋ ਦਰਿਦ੍ਰਃ ਕ੍ਵਚਿਤ੍ ਕਦਾਚਿਤ੍ ਸੁਕ੍ਰੁਤੋਦਯੇਨ ਨਿਧਿਂ ਲਬ੍ਧ੍ਵਾ ਤਸ੍ਯ ਨਿਧੇਃ ਫਲਂ
ਹਿ ਸੌਜਨ੍ਯਂ ਜਨ੍ਮਭੂਮਿਰਿਤਿ ਰਹਸ੍ਯੇ ਸ੍ਥਾਨੇ ਸ੍ਥਿਤ੍ਵਾ ਅਤਿਗੂਢਵ੍ਰੁਤ੍ਤ੍ਯਾਨੁਭਵਤਿ ਇਤਿ ਦ੍ਰਸ਼੍ਟਾਨ੍ਤਪਕ੍ਸ਼ਃ .
ਦਾਰ੍ਸ਼੍ਟਾਨ੍ਤਪਕ੍ਸ਼ੇਪਿ ਸਹਜਪਰਮਤਤ੍ਤ੍ਵਜ੍ਞਾਨੀ ਜੀਵਃ ਕ੍ਵਚਿਦਾਸਨ੍ਨਭਵ੍ਯਸ੍ਯ ਗੁਣੋਦਯੇ ਸਤਿ
ਸਹਜਵੈਰਾਗ੍ਯਸਮ੍ਪਤ੍ਤੌ ਸਤ੍ਯਾਂ ਪਰਮਗੁਰੁਚਰਣਨਲਿਨਯੁਗਲਨਿਰਤਿਸ਼ਯਭਕ੍ਤ੍ਯਾ ਮੁਕ੍ਤਿ ਸੁਨ੍ਦਰੀਮੁਖ-
ਮਕਰਨ੍ਦਾਯਮਾਨਂ ਸਹਜਜ੍ਞਾਨਨਿਧਿਂ ਪਰਿਪ੍ਰਾਪ੍ਯ ਪਰੇਸ਼ਾਂ ਜਨਾਨਾਂ ਸ੍ਵਰੂਪਵਿਕਲਾਨਾਂ ਤਤਿਂ ਸਮੂਹਂ
ਧ੍ਯਾਨਪ੍ਰਤ੍ਯੂਹਕਾਰਣਮਿਤਿ ਤ੍ਯਜਤਿ .
੧ — ਦਾਰ੍ਸ਼੍ਟਾਂਤ = ਵਹ ਬਾਤ ਜੋ ਦ੍ਰੁਸ਼੍ਟਾਨ੍ਤ ਦ੍ਵਾਰਾ ਸਮਝਾਨਾ ਹੋ; ਉਪਮੇਯ .
੨ — ਮਕਰਨ੍ਦ = ਪੁਸ਼੍ਪ-ਰਸ; ਪੁਸ਼੍ਪ-ਪਰਾਗ .
੩ — ਸ੍ਵਰੂਪਵਿਕਲ = ਸ੍ਵਰੂਪਪ੍ਰਾਪ੍ਤਿ ਰਹਿਤ; ਅਜ੍ਞਾਨੀ .

Page 315 of 388
PDF/HTML Page 342 of 415
single page version

[ਸ਼੍ਲੋਕਾਰ੍ਥ : — ] ਇਸ ਲੋਕਮੇਂ ਕੋਈ ਏਕ ਲੌਕਿਕ ਜਨ ਪੁਣ੍ਯਕੇ ਕਾਰਣ ਧਨਕੇ
ਸਮੂਹਕੋ ਪਾਕਰ, ਸਂਗਕੋ ਛੋੜਕਰ ਗੁਪ੍ਤ ਹੋਕਰ ਰਹਤਾ ਹੈ; ਉਸਕੀ ਭਾਁਤਿ ਜ੍ਞਾਨੀ (ਪਰਕੇ ਸਂਗਕੋ
ਛੋੜਕਰ ਗੁਪ੍ਤਰੂਪਸੇ ਰਹਕਰ ) ਜ੍ਞਾਨਕੀ ਰਕ੍ਸ਼ਾ ਕਰਤਾ ਹੈ .੨੬੮.
[ਸ਼੍ਲੋਕਾਰ੍ਥ : — ] ਜਨ੍ਮਮਰਣਰੂਪ ਰੋਗਕੇ ਹੇਤੁਭੂਤ ਸਮਸ੍ਤ ਸਂਗਕੋ ਛੋੜਕਰ,
ਹ੍ਰੁਦਯਕਮਲਮੇਂ ੧ਬੁਦ੍ਧਿਪੂਰ੍ਵਕ ਪੂਰ੍ਣਵੈਰਾਗ੍ਯਭਾਵ ਕਰਕੇ, ਸਹਜ ਪਰਮਾਨਨ੍ਦ ਦ੍ਵਾਰਾ ਜੋ ਅਵ੍ਯਗ੍ਰ
(ਅਨਾਕੁਲ ) ਹੈ ਐਸੇ ਨਿਜ ਰੂਪਮੇਂ (ਅਪਨੀ ) ੨ਸ਼ਕ੍ਤਿਸੇ ਸ੍ਥਿਤ ਰਹਕਰ, ਮੋਹ ਕ੍ਸ਼ੀਣ ਹੋਨੇ ਪਰ,
ਹਮ ਲੋਕਕੋ ਸਦਾ ਤ੍ਰੁਣਵਤ੍ ਦੇਖਤੇ ਹੈਂ .੨੬੯.
ਗਾਥਾ : ੧੫੮ ਅਨ੍ਵਯਾਰ੍ਥ : — [ਸਰ੍ਵੇ ] ਸਰ੍ਵ [ਪੁਰਾਣਪੁਰੁਸ਼ਾਃ ] ਪੁਰਾਣ ਪੁਰੁਸ਼
(ਸ਼ਾਲਿਨੀ)
ਅਸ੍ਮਿਨ੍ ਲੋਕੇ ਲੌਕਿਕਃ ਕਸ਼੍ਚਿਦੇਕਃ
ਲਬ੍ਧ੍ਵਾ ਪੁਣ੍ਯਾਤ੍ਕਾਂਚਨਾਨਾਂ ਸਮੂਹਮ੍ .
ਗੂਢੋ ਭੂਤ੍ਵਾ ਵਰ੍ਤਤੇ ਤ੍ਯਕ੍ਤ ਸਂਗੋ
ਜ੍ਞਾਨੀ ਤਦ੍ਵਤ੍ ਜ੍ਞਾਨਰਕ੍ਸ਼ਾਂ ਕਰੋਤਿ ..੨੬੮..
(ਮਂਦਾਕ੍ਰਾਂਤਾ)
ਤ੍ਯਕ੍ਤ੍ਵਾ ਸਂਗਂ ਜਨਨਮਰਣਾਤਂਕਹੇਤੁਂ ਸਮਸ੍ਤਂ
ਕ੍ਰੁਤ੍ਵਾ ਬੁਦ੍ਧਯਾ ਹ੍ਰੁਦਯਕਮਲੇ ਪੂਰ੍ਣਵੈਰਾਗ੍ਯਭਾਵਮ੍ .
ਸ੍ਥਿਤ੍ਵਾ ਸ਼ਕ੍ਤ੍ਯਾ ਸਹਜਪਰਮਾਨਂਦਨਿਰ੍ਵ੍ਯਗ੍ਰਰੂਪੇ
ਕ੍ਸ਼ੀਣੇ ਮੋਹੇ ਤ੍ਰੁਣਮਿਵ ਸਦਾ ਲੋਕਮਾਲੋਕਯਾਮਃ ..੨੬੯..
ਸਵ੍ਵੇ ਪੁਰਾਣਪੁਰਿਸਾ ਏਵਂ ਆਵਾਸਯਂ ਚ ਕਾਊਣ .
ਅਪਮਤ੍ਤਪਹੁਦਿਠਾਣਂ ਪਡਿਵਜ੍ਜ ਯ ਕੇਵਲੀ ਜਾਦਾ ..੧੫੮..
ਸਰ੍ਵੇ ਪੁਰਾਣਪੁਰੁਸ਼ਾ ਏਵਮਾਵਸ਼੍ਯਕਂ ਚ ਕ੍ਰੁਤ੍ਵਾ .
ਅਪ੍ਰਮਤ੍ਤਪ੍ਰਭ੍ਰੁਤਿਸ੍ਥਾਨਂ ਪ੍ਰਤਿਪਦ੍ਯ ਚ ਕੇਵਲਿਨੋ ਜਾਤਾਃ ..੧੫੮..
੧ — ਬੁਦ੍ਧਿਪੂਰ੍ਵਕ = ਸਮਝਪੂਰ੍ਵਕ; ਵਿਵੇਕਪੂਰ੍ਵਕ; ਵਿਚਾਰਪੂਰ੍ਵਕ .
੨ — ਸ਼ਕ੍ਤਿ = ਸਾਮਰ੍ਥ੍ਯ; ਬਲ; ਵੀਰ੍ਯ; ਪੁਰੁਸ਼ਾਰ੍ਥ .
ਯੋਂ ਸਰ੍ਵ ਪੌਰਾਣਿਕ ਪੁਰੁਸ਼ ਆਵਸ਼੍ਯਕੋਂਕੀ ਵਿਧਿ ਧਰੀ .
ਪਾਕਰ ਅਰੇ ਅਪ੍ਰਮਤ੍ਤ ਸ੍ਥਾਨ ਹੁਏ ਨਿਯਤ ਪ੍ਰਭੁ ਕੇਵਲੀ ..੧੫੮..

Page 316 of 388
PDF/HTML Page 343 of 415
single page version

[ਏਵਮ੍ ] ਇਸਪ੍ਰਕਾਰ [ਆਵਸ਼੍ਯਕਂ ਚ ] ਆਵਸ਼੍ਯਕ [ਕ੍ਰੁਤ੍ਵਾ ] ਕਰਕੇ, [ਅਪ੍ਰਮਤ੍ਤਪ੍ਰਭ੍ਰੁਤਿਸ੍ਥਾਨਂ ]
ਅਪ੍ਰਮਤ੍ਤਾਦਿ ਸ੍ਥਾਨਕੋ [ਪ੍ਰਤਿਪਦ੍ਯ ਚ ] ਪ੍ਰਾਪ੍ਤ ਕਰਕੇ [ਕੇਵਲਿਨਃ ਜਾਤਾਃ ] ਕੇਵਲੀ ਹੁਏ .
ਟੀਕਾ : — ਯਹ, ਪਰਮਾਵਸ਼੍ਯਕ ਅਧਿਕਾਰਕੇ ਉਪਸਂਹਾਰਕਾ ਕਥਨ ਹੈ .
ਸ੍ਵਾਤ੍ਮਾਸ਼੍ਰਿਤ ਨਿਸ਼੍ਚਯਧਰ੍ਮਧ੍ਯਾਨ ਔਰ ਨਿਸ਼੍ਚਯਸ਼ੁਕ੍ਲਧ੍ਯਾਨਸ੍ਵਰੂਪ ਐਸਾ ਜੋ ਬਾਹ੍ਯ -
ਆਵਸ਼੍ਯਕਾਦਿ ਕ੍ਰਿਯਾਸੇ ਪ੍ਰਤਿਪਕ੍ਸ਼ ਸ਼ੁਦ੍ਧਨਿਸ਼੍ਚਯ - ਪਰਮਾਵਸ਼੍ਯਕ — ਸਾਕ੍ਸ਼ਾਤ੍ ਅਪੁਨਰ੍ਭਵਰੂਪੀ
(ਮੁਕ੍ਤਿਰੂਪੀ ) ਸ੍ਤ੍ਰੀਕੇ ਅਨਂਗ (ਅਸ਼ਰੀਰੀ ) ਸੁਖਕਾ ਕਾਰਣ — ਉਸੇ ਕਰਕੇ, ਸਰ੍ਵ ਪੁਰਾਣ ਪੁਰੁਸ਼ —
ਕਿ ਜਿਨਮੇਂਸੇ ਤੀਰ੍ਥਂਕਰ – ਪਰਮਦੇਵ ਆਦਿ ਸ੍ਵਯਂਬੁਦ੍ਧ ਹੁਏ ਔਰ ਕੁਛ ਬੋਧਿਤਬੁਦ੍ਧ ਹੁਏ ਵੇ — ਅਪ੍ਰਮਤ੍ਤਸੇ
ਲੇਕਰ ਸਯੋਗੀਭਟ੍ਟਾਰਕ ਤਕਕੇ ਗੁਣਸ੍ਥਾਨੋਂਕੀ ਪਂਕ੍ਤਿਮੇਂ ਆਰੂਢ ਹੋਤੇ ਹੁਏ, ਪਰਮਾਵਸ਼੍ਯਕਰੂਪ
ਆਤ੍ਮਾਰਾਧਨਾਕੇ ਪ੍ਰਸਾਦਸੇ ਕੇਵਲੀ — ਸਕਲਪ੍ਰਤ੍ਯਕ੍ਸ਼ਜ੍ਞਾਨਧਾਰੀ — ਹੁਏ .
[ਅਬ ਇਸ ਨਿਸ਼੍ਚਯ - ਪਰਮਾਵਸ਼੍ਯਕ ਅਧਿਕਾਰਕੀ ਅਨ੍ਤਿਮ ਗਾਥਾਕੀ ਟੀਕਾ ਪੂਰ੍ਣ ਕਰਤੇ ਹੁਏ
ਟੀਕਾਕਾਰ ਮੁਨਿਰਾਜ ਸ਼੍ਰੀ ਪਦ੍ਮਪ੍ਰਭਮਲਧਾਰਿਦੇਵ ਦੋ ਸ਼੍ਲੋਕ ਕਹਤੇ ਹੈਂ : ]
[ਸ਼੍ਲੋਕਾਰ੍ਥ : — ] ਪਹਲੇ ਜੋ ਸਰ੍ਵ ਪੁਰਾਣ ਪੁਰੁਸ਼ — ਯੋਗੀ — ਨਿਜ ਆਤ੍ਮਾਕੀ
ਆਰਾਧਨਾਸੇ ਸਮਸ੍ਤ ਕਰ੍ਮਰੂਪੀ ਰਾਕ੍ਸ਼ਸੋਂਕੇ ਸਮੂਹਕਾ ਨਾਸ਼ ਕਰਕੇ ❃ਵਿਸ਼੍ਣੁ ਔਰ ਜਯਵਨ੍ਤ ਹੁਏ
(ਅਰ੍ਥਾਤ੍ ਸਰ੍ਵਵ੍ਯਾਪੀ ਜ੍ਞਾਨਵਾਲੇ ਜਿਨ ਹੁਏ ), ਉਨ੍ਹੇਂ ਜੋ ਮੁਕ੍ਤਿਕੀ ਸ੍ਪ੍ਰੁਹਾਵਾਲਾ ਨਿਃਸ੍ਪ੍ਰੁਹ ਜੀਵ ਅਨਨ੍ਯ
ਪਰਮਾਵਸ਼੍ਯਕਾਧਿਕਾਰੋਪਸਂਹਾਰੋਪਨ੍ਯਾਸੋਯਮ੍ .
ਸ੍ਵਾਤ੍ਮਾਸ਼੍ਰਯਨਿਸ਼੍ਚਯਧਰ੍ਮਸ਼ੁਕ੍ਲਧ੍ਯਾਨਸ੍ਵਰੂਪਂ ਬਾਹ੍ਯਾਵਸ਼੍ਯਕਾਦਿਕ੍ਰਿਯਾਪ੍ਰਤਿਪਕ੍ਸ਼ਸ਼ੁਦ੍ਧਨਿਸ਼੍ਚਯਪਰਮਾ-
ਵਸ਼੍ਯਕਂ ਸਾਕ੍ਸ਼ਾਦਪੁਨਰ੍ਭਵਵਾਰਾਂਗਨਾਨਙ੍ਗਸੁਖਕਾਰਣਂ ਕ੍ਰੁਤ੍ਵਾ ਸਰ੍ਵੇ ਪੁਰਾਣਪੁਰੁਸ਼ਾਸ੍ਤੀਰ੍ਥਕਰਪਰਮਦੇਵਾਦਯਃ
ਸ੍ਵਯਂਬੁਦ੍ਧਾਃ ਕੇਚਿਦ੍ ਬੋਧਿਤਬੁਦ੍ਧਾਸ਼੍ਚਾਪ੍ਰਮਤ੍ਤਾਦਿਸਯੋਗਿਭਟ੍ਟਾਰਕਗੁਣਸ੍ਥਾਨਪਂਕ੍ਤਿ ਮਧ੍ਯਾਰੂਢਾਃ ਸਨ੍ਤਃ
ਕੇਵਲਿਨਃ ਸਕਲਪ੍ਰਤ੍ਯਕ੍ਸ਼ਜ੍ਞਾਨਧਰਾਃ ਪਰਮਾਵਸ਼੍ਯਕਾਤ੍ਮਾਰਾਧਨਾਪ੍ਰਸਾਦਾਤ੍ ਜਾਤਾਸ਼੍ਚੇਤਿ .
(ਸ਼ਾਰ੍ਦੂਲਵਿਕ੍ਰੀਡਿਤ)
ਸ੍ਵਾਤ੍ਮਾਰਾਧਨਯਾ ਪੁਰਾਣਪੁਰੁਸ਼ਾਃ ਸਰ੍ਵੇ ਪੁਰਾ ਯੋਗਿਨਃ
ਪ੍ਰਧ੍ਵਸ੍ਤਾਖਿਲਕਰ੍ਮਰਾਕ੍ਸ਼ਸਗਣਾ ਯੇ ਵਿਸ਼੍ਣਵੋ ਜਿਸ਼੍ਣਵਃ .
ਤਾਨ੍ਨਿਤ੍ਯਂ ਪ੍ਰਣਮਤ੍ਯਨਨ੍ਯਮਨਸਾ ਮੁਕ੍ਤਿ ਸ੍ਪ੍ਰੁਹੋ ਨਿਸ੍ਪ੍ਰੁਹਃ
ਸ ਸ੍ਯਾਤ੍ ਸਰ੍ਵਜਨਾਰ੍ਚਿਤਾਂਘ੍ਰਿਕਮਲਃ ਪਾਪਾਟਵੀਪਾਵਕਃ ..੨੭੦..
❃ ਵਿਸ਼੍ਣੁ = ਵ੍ਯਾਪਕ . (ਕੇਵਲੀ ਭਗਵਾਨਕਾ ਜ੍ਞਾਨ ਸਰ੍ਵਕੋ ਜਾਨਤਾ ਹੈ ਇਸਲਿਯੇ ਉਸ ਅਪੇਕ੍ਸ਼ਾਸੇ ਉਨ੍ਹੇਂ ਸਰ੍ਵਵ੍ਯਾਪਕ
ਕਹਾ ਜਾਤਾ ਹੈ) .

Page 317 of 388
PDF/HTML Page 344 of 415
single page version

ਮਨਸੇ ਨਿਤ੍ਯ ਪ੍ਰਣਾਮ ਕਰਤਾ ਹੈ, ਵਹ ਜੀਵ ਪਾਪਰੂਪੀ ਅਟਵੀਕੋ ਜਲਾਨੇਮੇਂ ਅਗ੍ਨਿ ਸਮਾਨ ਹੈ ਔਰ
ਉਸਕੇ ਚਰਣਕਮਲਕੋ ਸਰ੍ਵ ਜਨ ਪੂਜਤੇ ਹੈਂ .੨੭੦.
[ਸ਼੍ਲੋਕਾਰ੍ਥ : — ] ਹੇਯਰੂਪ ਐਸਾ ਜੋ ਕਨਕ ਔਰ ਕਾਮਿਨੀ ਸਮ੍ਬਨ੍ਧੀ ਮੋਹ ਉਸੇ
ਛੋੜਕਰ, ਹੇ ਚਿਤ੍ਤ ! ਨਿਰ੍ਮਲ ਸੁਖਕੇ ਹੇਤੁ ਪਰਮ ਗੁਰੁ ਦ੍ਵਾਰਾ ਧਰ੍ਮਕੋ ਪ੍ਰਾਪ੍ਤ ਕਰਕੇ ਤੂ ਅਵ੍ਯਗ੍ਰਰੂਪ
(ਸ਼ਾਂਤਸ੍ਵਰੂਪੀ ) ਪਰਮਾਤ੍ਮਾਮੇਂ — ਕਿ ਜੋ (ਪਰਮਾਤ੍ਮਾ ) ਨਿਤ੍ਯ ਆਨਨ੍ਦਵਾਲਾ ਹੈ, ਨਿਰੁਪਮ ਗੁਣੋਂਸੇ
ਅਲਂਕ੍ਰੁਤ ਹੈ ਤਥਾ ਦਿਵ੍ਯ ਜ੍ਞਾਨਵਾਲਾ ਹੈ ਉਸਮੇਂ — ਸ਼ੀਘ੍ਰ ਪ੍ਰਵੇਸ਼ ਕਰ . ੨੭੧ .
ਇਸਪ੍ਰਕਾਰ, ਸੁਕਵਿਜਨਰੂਪੀ ਕਮਲੋਂਕੇ ਲਿਯੇ ਜੋ ਸੂਰ੍ਯ ਸਮਾਨ ਹੈਂ ਔਰ ਪਾਁਚ ਇਂਦ੍ਰਿਯੋਂਕੇ
ਫੈ ਲਾਵ ਰਹਿਤ ਦੇਹਮਾਤ੍ਰ ਜਿਨ੍ਹੇਂ ਪਰਿਗ੍ਰਹ ਥਾ ਐਸੇ ਸ਼੍ਰੀ ਪਦ੍ਮਪ੍ਰਭਮਲਧਾਰਿਦੇਵ ਦ੍ਵਾਰਾ ਰਚਿਤ ਨਿਯਮਸਾਰਕੀ
ਤਾਤ੍ਪਰ੍ਯਵ੍ਰੁਤ੍ਤਿ ਨਾਮਕ ਟੀਕਾਮੇਂ (ਅਰ੍ਥਾਤ੍ ਸ਼੍ਰੀਮਦ੍ਭਗਵਤ੍ਕੁਨ੍ਦਕੁਨ੍ਦਾਚਾਰ੍ਯਦੇਵਪ੍ਰਣੀਤ ਸ਼੍ਰੀ ਨਿਯਮਸਾਰ
ਪਰਮਾਗਮਕੀ ਨਿਰ੍ਗ੍ਰਨ੍ਥ ਮੁਨਿਰਾਜ ਸ਼੍ਰੀ ਪਦ੍ਮਪ੍ਰਭਮਲਧਾਰਿਦੇਵਵਿਰਚਿਤ ਤਾਤ੍ਪਰ੍ਯਵ੍ਰੁਤ੍ਤਿ ਨਾਮਕੀ ਟੀਕਾਮੇਂ )
ਨਿਸ਼੍ਚਯ-ਪਰਮਾਵਸ਼੍ਯਕ ਅਧਿਕਾਰ ਨਾਮਕਾ ਗ੍ਯਾਰਹਵਾਁ ਸ਼੍ਰੁਤਸ੍ਕਨ੍ਧ ਸਮਾਪ੍ਤ ਹੁਆ .
(ਮਂਦਾਕ੍ਰਾਂਤਾ)
ਮੁਕ੍ਤ੍ਵਾ ਮੋਹਂ ਕਨਕਰਮਣੀਗੋਚਰਂ ਹੇਯਰੂਪਂ
ਨਿਤ੍ਯਾਨਨ੍ਦਂ ਨਿਰੁਪਮਗੁਣਾਲਂਕ੍ਰੁਤਂ ਦਿਵ੍ਯਬੋਧਮ੍ .
ਚੇਤਃ ਸ਼ੀਘ੍ਰਂ ਪ੍ਰਵਿਸ਼ ਪਰਮਾਤ੍ਮਾਨਮਵ੍ਯਗ੍ਰਰੂਪਂ
ਲਬ੍ਧ੍ਵਾ ਧਰ੍ਮਂ ਪਰਮਗੁਰੁਤਃ ਸ਼ਰ੍ਮਣੇ ਨਿਰ੍ਮਲਾਯ ..੨੭੧..
ਇਤਿ ਸੁਕਵਿਜਨਪਯੋਜਮਿਤ੍ਰਪਂਚੇਨ੍ਦ੍ਰਿਯਪ੍ਰਸਰਵਰ੍ਜਿਤਗਾਤ੍ਰਮਾਤ੍ਰਪਰਿਗ੍ਰਹਸ਼੍ਰੀਪਦ੍ਮਪ੍ਰਭਮਲਧਾਰਿਦੇਵ-
ਵਿਰਚਿਤਾਯਾਂ ਨਿਯਮਸਾਰਵ੍ਯਾਖ੍ਯਾਯਾਂ ਤਾਤ੍ਪਰ੍ਯਵ੍ਰੁਤ੍ਤੌ ਨਿਸ਼੍ਚਯਪਰਮਾਵਸ਼੍ਯਕਾਧਿਕਾਰ ਏਕਾਦਸ਼ਮਃ
ਸ਼੍ਰੁਤਸ੍ਕਨ੍ਧਃ ..
8

Page 318 of 388
PDF/HTML Page 345 of 415
single page version

ਅਬ ਸਮਸ੍ਤ ਕਰ੍ਮਕੇ ਪ੍ਰਲਯਕੇ ਹੇਤੁਭੂਤ ਸ਼ੁਦ੍ਧੋਪਯੋਗਕਾ ਅਧਿਕਾਰ ਕਹਾ ਜਾਤਾ ਹੈ .
ਗਾਥਾ : ੧੫੯ ਅਨ੍ਵਯਾਰ੍ਥ : — [ਵ੍ਯਵਹਾਰਨਯੇਨ ] ਵ੍ਯਵਹਾਰਨਯਸੇ [ਕੇਵਲੀ
ਭਗਵਾਨ੍ ] ਕੇਵਲੀ ਭਗਵਾਨ [ਸਰ੍ਵਂ ] ਸਬ [ਜਾਨਾਤਿ ਪਸ਼੍ਯਤਿ ] ਜਾਨਤੇ ਹੈਂ ਔਰ ਦੇਖਤੇ ਹੈਂ;
[ਨਿਯਮੇਨ ] ਨਿਸ਼੍ਚਯਸੇ [ਕੇਵਲਜ੍ਞਾਨੀ ] ਕੇਵਲਜ੍ਞਾਨੀ [ਆਤ੍ਮਾਨਮ੍ ] ਆਤ੍ਮਾਕੋ (ਸ੍ਵਯਂਕੋ )
[ਜਾਨਾਤਿ ਪਸ਼੍ਯਤਿ ] ਜਾਨਤਾ ਹੈ ਔਰ ਦੇਖਤਾ ਹੈ .
ਟੀਕਾ : — ਯਹਾਁ, ਜ੍ਞਾਨੀਕੋ ਸ੍ਵ-ਪਰ ਸ੍ਵਰੂਪਕਾ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਕਪਨਾ ਕਥਂਚਿਤ੍ ਕਹਾ ਹੈ .
‘ਪਰਾਸ਼੍ਰਿਤੋ ਵ੍ਯਵਹਾਰਃ (ਵ੍ਯਵਹਾਰ ਪਰਾਸ਼੍ਰਿਤ ਹੈ )’ ਐਸਾ (ਸ਼ਾਸ੍ਤ੍ਰਕਾ ) ਵਚਨ ਹੋਨੇਸੇ,
— ੧੨ —
ਸ਼ੁਦ੍ਧੋਪਯੋਗ ਅਧਿਕਾਰ
ਅਥ ਸਕਲਕਰ੍ਮਪ੍ਰਲਯਹੇਤੁਭੂਤਸ਼ੁਦ੍ਧੋਪਯੋਗਾਧਿਕਾਰ ਉਚ੍ਯਤੇ .
ਜਾਣਦਿ ਪਸ੍ਸਦਿ ਸਵ੍ਵਂ ਵਵਹਾਰਣਏਣ ਕੇਵਲੀ ਭਗਵਂ .
ਕੇਵਲਣਾਣੀ ਜਾਣਦਿ ਪਸ੍ਸਦਿ ਣਿਯਮੇਣ ਅਪ੍ਪਾਣਂ ..੧੫੯..
ਜਾਨਾਤਿ ਪਸ਼੍ਯਤਿ ਸਰ੍ਵਂ ਵ੍ਯਵਹਾਰਨਯੇਨ ਕੇਵਲੀ ਭਗਵਾਨ੍ .
ਕੇਵਲਜ੍ਞਾਨੀ ਜਾਨਾਤਿ ਪਸ਼੍ਯਤਿ ਨਿਯਮੇਨ ਆਤ੍ਮਾਨਮ੍ ..੧੫੯..
ਅਤ੍ਰ ਜ੍ਞਾਨਿਨਃ ਸ੍ਵਪਰਸ੍ਵਰੂਪਪ੍ਰਕਾਸ਼ਕਤ੍ਵਂ ਕਥਂਚਿਦੁਕ੍ਤ ਮ੍ .
ਆਤ੍ਮਗੁਣਘਾਤਕਘਾਤਿਕਰ੍ਮਪ੍ਰਧ੍ਵਂਸਨੇਨਾਸਾਦਿਤਸਕਲਵਿਮਲਕੇਵਲਜ੍ਞਾਨਕੇਵਲਦਰ੍ਸ਼ਨਾਭ੍ਯਾਂ ਵ੍ਯਵਹਾਰ-
ਵ੍ਯਵਹਾਰਸੇ ਪ੍ਰਭੁ ਕੇਵਲੀ ਸਬ ਜਾਨਤੇ ਅਰੁ ਦੇਖਤੇ .
ਨਿਸ਼੍ਚਯਨਯਾਤ੍ਮਕ-ਦ੍ਵਾਰਸੇ ਨਿਜ ਆਤ੍ਮਕੋ ਪ੍ਰਭੁ ਪੇਖਤੇ ..੧੫੯..

Page 319 of 388
PDF/HTML Page 346 of 415
single page version

ਵ੍ਯਵਹਾਰਨਯਸੇ ਵੇ ਭਗਵਾਨ ਪਰਮੇਸ਼੍ਵਰ ਪਰਮਭਟ੍ਟਾਰਕ ਆਤ੍ਮਗੁਣੋਂਕਾ ਘਾਤ ਕਰਨੇਵਾਲੇ
ਘਾਤਿਕਰ੍ਮੋਂਕੇ ਨਾਸ਼ ਦ੍ਵਾਰਾ ਪ੍ਰਾਪ੍ਤ ਸਕਲ-ਵਿਮਲ ਕੇਵਲਜ੍ਞਾਨ ਔਰ ਕੇਵਲਦਰ੍ਸ਼ਨ ਦ੍ਵਾਰਾ
ਤ੍ਰਿਲੋਕਵਰ੍ਤੀ ਤਥਾ ਤ੍ਰਿਕਾਲਵਰ੍ਤੀ ਸਚਰਾਚਰ ਦ੍ਰਵ੍ਯਗੁਣਪਰ੍ਯਾਯੋਂਕੋ ਏਕ ਸਮਯਮੇਂ ਜਾਨਤੇ ਹੈਂ ਔਰ
ਦੇਖਤੇ ਹੈਂ . ਸ਼ੁਦ੍ਧਨਿਸ਼੍ਚਯਸੇ ਪਰਮੇਸ਼੍ਵਰ ਮਹਾਦੇਵਾਧਿਦੇਵ ਸਰ੍ਵਜ੍ਞਵੀਤਰਾਗਕੋ, ਪਰਦ੍ਰਵ੍ਯਕੇ ਗ੍ਰਾਹਕਤ੍ਵ,
ਦਰ੍ਸ਼ਕਤ੍ਵ, ਜ੍ਞਾਯਕਤ੍ਵ ਆਦਿਕੇ ਵਿਵਿਧ ਵਿਕਲ੍ਪੋਂਕੀ ਸੇਨਾਕੀ ਉਤ੍ਪਤ੍ਤਿ ਮੂਲਧ੍ਯਾਨਮੇਂ ਅਭਾਵਰੂਪ
ਹੋਨੇਸੇ (? ), ਵੇ ਭਗਵਾਨ ਤ੍ਰਿਕਾਲ - ਨਿਰੁਪਾਧਿ, ਨਿਰਵਧਿ (ਅਮਰ੍ਯਾਦਿਤ ), ਨਿਤ੍ਯਸ਼ੁਦ੍ਧ ਐਸੇ
ਸਹਜਜ੍ਞਾਨ ਔਰ ਸਹਜਦਰ੍ਸ਼ਨ ਦ੍ਵਾਰਾ ਨਿਜ ਕਾਰਣਪਰਮਾਤ੍ਮਾਕੋ, ਸ੍ਵਯਂ ਕਾਰ੍ਯਪਰਮਾਤ੍ਮਾ ਹੋਨੇ ਪਰ
ਭੀ, ਜਾਨਤੇ ਹੈਂ ਔਰ ਦੇਖਤੇ ਹੈਂ . ਕਿਸਪ੍ਰਕਾਰ ? ਇਸ ਜ੍ਞਾਨਕਾ ਧਰ੍ਮ ਤੋ, ਦੀਪਕਕੀ ਭਾਁਤਿ,
ਸ੍ਵਪਰਪ੍ਰਕਾਸ਼ਕਪਨਾ ਹੈ . ਘਟਾਦਿਕੀ ਪ੍ਰਮਿਤਿਸੇ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ – ਦੀਪਕ (ਕਥਂਚਿਤ੍ ) ਭਿਨ੍ਨ ਹੋਨੇ ਪਰ
ਭੀ ਸ੍ਵਯਂ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਸ੍ਵਰੂਪ ਹੋਨੇਸੇ ਸ੍ਵ ਔਰ ਪਰਕੋ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਿਤ ਕਰਤਾ ਹੈ; ਆਤ੍ਮਾ ਭੀ
ਜ੍ਯੋਤਿਸ੍ਵਰੂਪ ਹੋਨੇਸੇ ਵ੍ਯਵਹਾਰਸੇ ਤ੍ਰਿਲੋਕ ਔਰ ਤ੍ਰਿਕਾਲਰੂਪ ਪਰਕੋ ਤਥਾ ਸ੍ਵਯਂ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਸ੍ਵਰੂਪ
ਆਤ੍ਮਾਕੋ (ਸ੍ਵਯਂਕੋ ) ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਿਤ ਕਰਤਾ ਹੈ .
੯੬ ਪਾਖਣ੍ਡਿਯੋਂ ਪਰ ਵਿਜਯ ਪ੍ਰਾਪ੍ਤ ਕਰਨੇਸੇ ਜਿਨ੍ਹੋਂਨੇ ਵਿਸ਼ਾਲ ਕੀਰ੍ਤਿ ਪ੍ਰਾਪ੍ਤ ਕੀ ਹੈ ਐਸੇ
ਮਹਾਸੇਨਪਂਡਿਤਦੇਵਨੇ ਭੀ (ਸ਼੍ਲੋਕ ਦ੍ਵਾਰਾ ) ਕਹਾ ਹੈ ਕਿ : —
ਨਯੇਨ ਜਗਤ੍ਤ੍ਰਯਕਾਲਤ੍ਰਯਵਰ੍ਤਿਸਚਰਾਚਰਦ੍ਰਵ੍ਯਗੁਣਪਰ੍ਯਾਯਾਨ੍ ਏਕਸ੍ਮਿਨ੍ ਸਮਯੇ ਜਾਨਾਤਿ ਪਸ਼੍ਯਤਿ
ਚ ਸ ਭਗਵਾਨ੍ ਪਰਮੇਸ਼੍ਵਰਃ ਪਰਮਭਟ੍ਟਾਰਕਃ, ਪਰਾਸ਼੍ਰਿਤੋ ਵ੍ਯਵਹਾਰਃ ਇਤਿ ਵਚਨਾਤ੍ .
ਸ਼ੁਦ੍ਧਨਿਸ਼੍ਚਯਤਃ ਪਰਮੇਸ਼੍ਵਰਸ੍ਯ ਮਹਾਦੇਵਾਧਿਦੇਵਸ੍ਯ ਸਰ੍ਵਜ੍ਞਵੀਤਰਾਗਸ੍ਯ ਪਰਦ੍ਰਵ੍ਯਗ੍ਰਾਹਕਤ੍ਵਦਰ੍ਸ਼ਕਤ੍ਵ-
ਜ੍ਞਾਯਕਤ੍ਵਾਦਿਵਿਵਿਧਵਿਕਲ੍ਪਵਾਹਿਨੀਸਮੁਦ੍ਭੂਤਮੂਲਧ੍ਯਾਨਾਸ਼ਾਦਃ“ (?) ਸ ਭਗਵਾਨ੍ ਤ੍ਰਿਕਾਲ-
ਨਿਰੁਪਾਧਿਨਿਰਵਧਿਨਿਤ੍ਯਸ਼ੁਦ੍ਧਸਹਜਜ੍ਞਾਨਸਹਜਦਰ੍ਸ਼ਨਾਭ੍ਯਾਂ ਨਿਜਕਾਰਣਪਰਮਾਤ੍ਮਾਨਂ ਸ੍ਵਯਂ ਕਾਰ੍ਯ-
ਪਰਮਾਤ੍ਮਾਪਿ ਜਾਨਾਤਿ ਪਸ਼੍ਯਤਿ ਚ . ਕਿਂ ਕ੍ਰੁਤ੍ਵਾ ? ਜ੍ਞਾਨਸ੍ਯ ਧਰ੍ਮੋਯਂ ਤਾਵਤ੍ ਸ੍ਵਪਰਪ੍ਰਕਾਸ਼ਕਤ੍ਵਂ
ਪ੍ਰਦੀਪਵਤ੍ . ਘਟਾਦਿਪ੍ਰਮਿਤੇਃ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ੋ ਦੀਪਸ੍ਤਾਵਦ੍ਭਿਨ੍ਨੋਪਿ ਸ੍ਵਯਂ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਸ੍ਵਰੂਪਤ੍ਵਾਤ੍ ਸ੍ਵਂ ਪਰਂ
ਚ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਯਤਿ; ਆਤ੍ਮਾਪਿ ਵ੍ਯਵਹਾਰੇਣ ਜਗਤ੍ਤ੍ਰਯਂ ਕਾਲਤ੍ਰਯਂ ਚ ਪਰਂ ਜ੍ਯੋਤਿਃਸ੍ਵਰੂਪਤ੍ਵਾਤ੍
ਸ੍ਵਯਂਪ੍ਰਕਾਸ਼ਾਤ੍ਮਕਮਾਤ੍ਮਾਨਂ ਚ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਯਤਿ .
ਉਕ੍ਤਂ ਚ ਸ਼ਣ੍ਣਵਤਿਪਾਸ਼ਂਡਿਵਿਜਯੋਪਾਰ੍ਜਿਤਵਿਸ਼ਾਲਕੀਰ੍ਤਿਭਿਰ੍ਮਹਾਸੇਨਪਣ੍ਡਿਤਦੇਵੈਃ —
★ ਯਹਾਁ ਸਂਸ੍ਕ੍ਰੁਤ ਟੀਕਾਮੇਂ ਅਸ਼ੁਦ੍ਧਿ ਮਾਲੂਮ ਹੋਤੀ ਹੈ, ਇਸਲਿਯੇ ਸਂਸ੍ਕ੍ਰੁਤ ਟੀਕਾਮੇਂ ਤਥਾ ਉਸਕੇ ਅਨੁਵਾਦਮੇਂ ਸ਼ਂਕਾਕੋ
ਸੂਚਿਤ ਕਰਨੇਕੇ ਲਿਯੇ ਪ੍ਰਸ਼੍ਨਵਾਚਕ ਚਿਹ੍ਨ ਦਿਯਾ ਹੈ .

Page 320 of 388
PDF/HTML Page 347 of 415
single page version

‘‘[ਸ਼੍ਲੋਕਾਰ੍ਥ : — ] ਵਸ੍ਤੁਕਾ ਯਥਾਰ੍ਥ ਨਿਰ੍ਣਯ ਸੋ ਸਮ੍ਯਗ੍ਜ੍ਞਾਨ ਹੈ . ਵਹ ਸਮ੍ਯਗ੍ਜ੍ਞਾਨ,
ਦੀਪਕਕੀ ਭਾਁਤਿ, ਸ੍ਵਕੇ ਔਰ (ਪਰ ) ਪਦਾਰ੍ਥੋਂਕੇ ਨਿਰ੍ਣਯਾਤ੍ਮਕ ਹੈ ਤਥਾ ਪ੍ਰਮਿਤਿਸੇ (ਜ੍ਞਪ੍ਤਿਸੇ )
ਕਥਂਚਿਤ੍ ਭਿਨ੍ਨ ਹੈ .’’
ਅਬ ‘ਸ੍ਵਾਸ਼੍ਰਿਤੋ ਨਿਸ਼੍ਚਯ: (ਨਿਸ਼੍ਚਯ ਸ੍ਵਾਸ਼੍ਰਿਤ ਹੈ )’ ਐਸਾ (ਸ਼ਾਸ੍ਤ੍ਰਕਾ ) ਵਚਨ ਹੋਨੇਸੇ,
(ਜ੍ਞਾਨਕੋ ) ਸਤਤ ❃ਨਿਰੁਪਰਾਗ ਨਿਰਂਜਨ ਸ੍ਵਭਾਵਮੇਂ ਲੀਨਤਾਕੇ ਕਾਰਣ ਨਿਸ਼੍ਚਯਪਕ੍ਸ਼ਸੇ ਭੀ
ਸ੍ਵਪਰਪ੍ਰਕਾਸ਼ਕਪਨਾ ਹੈ ਹੀ . (ਵਹ ਇਸਪ੍ਰਕਾਰ : ) ਸਹਜਜ੍ਞਾਨ ਆਤ੍ਮਾਸੇ ਸਂਜ੍ਞਾ, ਲਕ੍ਸ਼ਣ ਔਰ
ਪ੍ਰਯੋਜਨਕੀ ਅਪੇਕ੍ਸ਼ਾਸੇ ਭਿਨ੍ਨ ਨਾਮ ਤਥਾ ਭਿਨ੍ਨ ਲਕ੍ਸ਼ਣਸੇ (ਤਥਾ ਭਿਨ੍ਨ ਪ੍ਰਯੋਜਨਸੇ ) ਜਾਨਾ ਜਾਤਾ ਹੈ
ਤਥਾਪਿ ਵਸ੍ਤੁਵ੍ਰੁਤ੍ਤਿਸੇ (ਅਖਣ੍ਡ ਵਸ੍ਤੁਕੀ ਅਪੇਕ੍ਸ਼ਾਸੇ ) ਭਿਨ੍ਨ ਨਹੀਂ ਹੈ; ਇਸ ਕਾਰਣਸੇ ਯਹ
(ਸਹਜਜ੍ਞਾਨ ) ਆਤ੍ਮਗਤ (ਆਤ੍ਮਾਮੇਂ ਸ੍ਥਿਤ ) ਦਰ੍ਸ਼ਨ, ਸੁਖ, ਚਾਰਿਤ੍ਰ ਆਦਿਕੋ ਜਾਨਤਾ ਹੈ ਔਰ
ਸ੍ਵਾਤ੍ਮਾਕੋ — ਕਾਰਣਪਰਮਾਤ੍ਮਾਕੇ ਸ੍ਵਰੂਪਕੋ — ਭੀ ਜਾਨਤਾ ਹੈ .
(ਸਹਜਜ੍ਞਾਨ ਸ੍ਵਾਤ੍ਮਾਕੋ ਤੋ ਸ੍ਵਾਸ਼੍ਰਿਤ ਨਿਸ਼੍ਚਯਨਯਸੇ ਜਾਨਤਾ ਹੀ ਹੈ ਔਰ ਇਸਪ੍ਰਕਾਰ
ਸ੍ਵਾਤ੍ਮਾਕੋ ਜਾਨਨੇ ਪਰ ਉਸਕੇ ਸਮਸ੍ਤ ਗੁਣ ਭੀ ਜ੍ਞਾਤ ਹੋ ਹੀ ਜਾਤੇ ਹੈਂ . ਅਬ ਸਹਜਜ੍ਞਾਨਨੇ ਜੋ ਯਹ
ਜਾਨਾ ਉਸਮੇਂ ਭੇਦ - ਅਪੇਕ੍ਸ਼ਾਸੇ ਦੇਖੇਂ ਤੋ ਸਹਜਜ੍ਞਾਨਕੇ ਲਿਯੇ ਜ੍ਞਾਨ ਹੀ ਸ੍ਵ ਹੈ ਔਰ ਉਸਕੇ ਅਤਿਰਿਕ੍ਤ
ਅਨ੍ਯ ਸਬ — ਦਰ੍ਸ਼ਨ, ਸੁਖ ਆਦਿ — ਪਰ ਹੈ; ਇਸਲਿਯੇ ਇਸ ਅਪੇਕ੍ਸ਼ਾਸੇ ਐਸਾ ਸਿਦ੍ਧ ਹੁਆ ਕਿ
ਨਿਸ਼੍ਚਯਪਕ੍ਸ਼ਸੇ ਭੀ ਜ੍ਞਾਨ ਸ੍ਵਕੋ ਤਥਾ ਪਰਕੋ ਜਾਨਤਾ ਹੈ . )
ਇਸੀਪ੍ਰਕਾਰ (ਆਚਾਰ੍ਯਦੇਵ ) ਸ਼੍ਰੀਮਦ੍ ਅਮ੍ਰੁਤਚਨ੍ਦ੍ਰਸੂਰਿਨੇ (ਸ਼੍ਰੀ ਸਮਯਸਾਰਕੀ ਆਤ੍ਮਖ੍ਯਾਤਿ
ਨਾਮਕ ਟੀਕਾਮੇਂ ੧੯੨ਵੇਂ ਸ਼੍ਲੋਕ ਦ੍ਵਾਰਾ ) ਕਹਾ ਹੈ ਕਿ : —
(ਅਨੁਸ਼੍ਟੁਭ੍)
‘‘ਯਥਾਵਦ੍ਵਸ੍ਤੁਨਿਰ੍ਣੀਤਿਃ ਸਮ੍ਯਗ੍ਜ੍ਞਾਨਂ ਪ੍ਰਦੀਪਵਤ੍ .
ਤਤ੍ਸ੍ਵਾਰ੍ਥਵ੍ਯਵਸਾਯਾਤ੍ਮ ਕਥਂਚਿਤ੍ ਪ੍ਰਮਿਤੇਃ ਪ੍ਰੁਥਕ੍ ..’’
ਅਥ ਨਿਸ਼੍ਚਯਪਕ੍ਸ਼ੇਪਿ ਸ੍ਵਪਰਪ੍ਰਕਾਸ਼ਕਤ੍ਵਮਸ੍ਤ੍ਯੇਵੇਤਿ ਸਤਤਨਿਰੁਪਰਾਗਨਿਰਂਜਨਸ੍ਵਭਾਵ-
ਨਿਰਤਤ੍ਵਾਤ੍, ਸ੍ਵਾਸ਼੍ਰਿਤੋ ਨਿਸ਼੍ਚਯਃ ਇਤਿ ਵਚਨਾਤ੍ . ਸਹਜਜ੍ਞਾਨਂ ਤਾਵਤ੍ ਆਤ੍ਮਨਃ ਸਕਾਸ਼ਾਤ੍
ਸਂਜ੍ਞਾਲਕ੍ਸ਼ਣਪ੍ਰਯੋਜਨੇਨ ਭਿਨ੍ਨਾਭਿਧਾਨਲਕ੍ਸ਼ਣਲਕ੍ਸ਼ਿਤਮਪਿ ਭਿਨ੍ਨਂ ਭਵਤਿ ਨ ਵਸ੍ਤੁਵ੍ਰੁਤ੍ਤ੍ਯਾ ਚੇਤਿ,
ਅਤਃਕਾਰਣਾਤ੍ ਏਤਦਾਤ੍ਮਗਤਦਰ੍ਸ਼ਨਸੁਖਚਾਰਿਤ੍ਰਾਦਿਕਂ ਜਾਨਾਤਿ ਸ੍ਵਾਤ੍ਮਾਨਂ ਕਾਰਣਪਰਮਾਤ੍ਮਸ੍ਵਰੂਪਮਪਿ
ਜਾਨਾਤੀਤਿ .
ਤਥਾ ਚੋਕ੍ਤਂ ਸ਼੍ਰੀਮਦਮ੍ਰੁਤਚਂਦ੍ਰਸੂਰਿਭਿਃ —
❃ ਨਿਰੁਪਰਾਗ = ਉਪਰਾਗ ਰਹਿਤ; ਨਿਰ੍ਵਿਕਾਰ .

Page 321 of 388
PDF/HTML Page 348 of 415
single page version

‘‘[ਸ਼੍ਲੋਕਾਰ੍ਥ : — ] ਕਰ੍ਮਬਨ੍ਧਕੇ ਛੇਦਨਸੇ ਅਤੁਲ ਅਕ੍ਸ਼ਯ (ਅਵਿਨਾਸ਼ੀ ) ਮੋਕ੍ਸ਼ਕਾ
ਅਨੁਭਵ ਕਰਤਾ ਹੁਆ, ਨਿਤ੍ਯ ਉਦ੍ਯੋਤਵਾਲੀ (ਜਿਸਕਾ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਨਿਤ੍ਯ ਹੈ ਐਸੀ ) ਸਹਜ ਅਵਸ੍ਥਾ
ਜਿਸਕੀ ਵਿਕਸਿਤ ਹੋ ਗਈ ਹੈ ਐਸਾ, ਏਕਾਨ੍ਤਸ਼ੁਦ੍ਧ ( – ਕਰ੍ਮਕਾ ਮੈਲ ਨ ਰਹਨੇਸੇ ਜੋ ਅਤ੍ਯਨ੍ਤ ਸ਼ੁਦ੍ਧ
ਹੁਆ ਹੈ ਐਸਾ ), ਤਥਾ ਏਕਾਕਾਰ (ਏਕ ਜ੍ਞਾਨਮਾਤ੍ਰ ਆਕਾਰਰੁਪ ਪਰਿਣਮਿਤ ) ਨਿਜਰਸਕੀ
ਅਤਿਸ਼ਯਤਾਸੇ ਜੋ ਅਤ੍ਯਨ੍ਤ ਗਮ੍ਭੀਰ ਔਰ ਧੀਰ ਹੈ ਐਸਾ ਯਹ ਪੂਰ੍ਣ ਜ੍ਞਾਨ ਜਗਮਗਾ ਉਠਾ ( – ਸਰ੍ਵਥਾ
ਸ਼ੁਦ੍ਧ ਆਤ੍ਮਦ੍ਰਵ੍ਯ ਜਾਜ੍ਵਲ੍ਯਮਾਨ ਪ੍ਰਗਟ ਹੁਆ ), ਅਪਨੀ ਅਚਲ ਮਹਿਮਾਮੇਂ ਲੀਨ ਹੁਆ .’’
ਔਰ (ਇਸ ੧੫੯ਵੀਂ ਗਾਥਾਕੀ ਟੀਕਾ ਪੂਰ੍ਣ ਕਰਤੇ ਹੁਏ ਟੀਕਾਕਾਰ ਮੁਨਿਰਾਜ ਸ਼੍ਰੀ
ਪਦ੍ਮਪ੍ਰਭਮਲਧਾਰਿਦੇਵ ਸ਼੍ਲੋਕ ਕਹਤੇ ਹੈਂ ) : —
[ਸ਼੍ਲੋਕਾਰ੍ਥ : — ] ਵ੍ਯਵਹਾਰਨਯਸੇ ਯਹ ਕੇਵਲਜ੍ਞਾਨਮੂਰ੍ਤਿ ਆਤ੍ਮਾ ਨਿਰਨ੍ਤਰ ਵਿਸ਼੍ਵਕੋ
ਵਾਸ੍ਤਵਮੇਂ ਜਾਨਤਾ ਹੈ ਔਰ ਮੁਕ੍ਤਿਲਕ੍ਸ਼੍ਮੀਰੂਪੀ ਕਾਮਿਨੀਕੇ ਕੋਮਲ ਮੁਖਕਮਲ ਪਰ ਕਾਮਪੀੜਾਕੋ
ਤਥਾ ਸੌਭਾਗ੍ਯਚਿਹ੍ਨਵਾਲੀ ਸ਼ੋਭਾਕੋ ਫੈ ਲਾਤਾ ਹੈ . ਨਿਸ਼੍ਚਯਸੇ ਤੋ, ਜਿਨ੍ਹੋਂਨੇ ਮਲ ਔਰ ਕ੍ਲੇਸ਼ਕੋ ਨਸ਼੍ਟ
ਕਿਯਾ ਹੈ ਐਸੇ ਵੇ ਦੇਵਾਧਿਦੇਵ ਜਿਨੇਸ਼ ਨਿਜ ਸ੍ਵਰੂਪਕੋ ਅਤ੍ਯਨ੍ਤ ਜਾਨਤੇ ਹੈਂ .੨੭੨.
(ਮਂਦਾਕ੍ਰਾਂਤਾ)
‘‘ਬਨ੍ਧਚ੍ਛੇਦਾਤ੍ਕਲਯਦਤੁਲਂ ਮੋਕ੍ਸ਼ਮਕ੍ਸ਼ਯ੍ਯਮੇਤ-
ਨ੍ਨਿਤ੍ਯੋਦ੍ਯੋਤਸ੍ਫੁ ਟਿਤਸਹਜਾਵਸ੍ਥਮੇਕਾਨ੍ਤਸ਼ੁਦ੍ਧਮ੍ .
ਏਕਾਕਾਰਸ੍ਵਰਸਭਰਤੋਤ੍ਯਨ੍ਤਗਂਭੀਰਧੀਰਂ
ਪੂਰ੍ਣਂ ਜ੍ਞਾਨਂ ਜ੍ਵਲਿਤਮਚਲੇ ਸ੍ਵਸ੍ਯ ਲੀਨਂ ਮਹਿਮ੍ਨਿ ..’’
ਤਥਾ ਹਿ —
(ਸ੍ਰਗ੍ਧਰਾ)
ਆਤ੍ਮਾ ਜਾਨਾਤਿ ਵਿਸ਼੍ਵਂ ਹ੍ਯਨਵਰਤਮਯਂ ਕੇਵਲਜ੍ਞਾਨਮੂਰ੍ਤਿਃ
ਮੁਕ੍ਤਿ ਸ਼੍ਰੀਕਾਮਿਨੀਕੋਮਲਮੁਖਕਮਲੇ ਕਾਮਪੀਡਾਂ ਤਨੋਤਿ .
ਸ਼ੋਭਾਂ ਸੌਭਾਗ੍ਯਚਿਹ੍ਨਾਂ ਵ੍ਯਵਹਰਣਨਯਾਦ੍ਦੇਵਦੇਵੋ ਜਿਨੇਸ਼ਃ
ਤੇਨੋਚ੍ਚੈਰ੍ਨਿਸ਼੍ਚਯੇਨ ਪ੍ਰਹਤਮਲਕਲਿਃ ਸ੍ਵਸ੍ਵਰੂਪਂ ਸ ਵੇਤ੍ਤਿ ..੨੭੨..
ਜੁਗਵਂ ਵਟ੍ਟਇ ਣਾਣਂ ਕੇਵਲਣਾਣਿਸ੍ਸ ਦਂਸਣਂ ਚ ਤਹਾ .
ਦਿਣਯਰਪਯਾਸਤਾਵਂ ਜਹ ਵਟ੍ਟਇ ਤਹ ਮੁਣੇਯਵ੍ਵਂ ..੧੬੦..
ਜ੍ਯੋਂ ਤਾਪ ਔਰ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਰਵਿਕੇ ਏਕ ਸਁਗ ਹੀ ਵਰ੍ਤਤੇ .
ਤ੍ਯੋਂ ਕੇਵਲੀਕੋ ਜ੍ਞਾਨਦਰ੍ਸ਼ਨ ਏਕ ਸਾਥ ਪ੍ਰਵਰ੍ਤਤੇ ..੧੬੦..

Page 322 of 388
PDF/HTML Page 349 of 415
single page version

ਗਾਥਾ : ੧੬੦ ਅਨ੍ਵਯਾਰ੍ਥ : — [ਕੇਵਲਜ੍ਞਾਨਿਨਃ ] ਕੇਵਲਜ੍ਞਾਨੀਕੋ [ਜ੍ਞਾਨਂ ] ਜ੍ਞਾਨ
[ਤਥਾ ਚ ] ਤਥਾ [ਦਰ੍ਸ਼ਨਂ ] ਦਰ੍ਸ਼ਨ [ਯੁਗਪਦ੍ ] ਯੁਗਪਦ੍ [ਵਰ੍ਤਤੇ ] ਵਰ੍ਤਤੇ ਹੈਂ . [ਦਿਨਕਰ-
ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਤਾਪੌ ] ਸੂਰ੍ਯਕੇ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਔਰ ਤਾਪ [ਯਥਾ ] ਜਿਸਪ੍ਰਕਾਰ [ਵਰ੍ਤੇਤੇ ] (ਯੁਗਪਦ੍ ) ਵਰ੍ਤਤੇ ਹੈਂ
[ਤਥਾ ਜ੍ਞਾਤਵ੍ਯਮ੍ ] ਉਸੀ ਪ੍ਰਕਾਰ ਜਾਨਨਾ .
ਟੀਕਾ : — ਯਹਾਁ ਵਾਸ੍ਤਵਮੇਂ ਕੇਵਲਜ੍ਞਾਨ ਔਰ ਕੇਵਲਦਰ੍ਸ਼ਨਕਾ ਯੁਗਪਦ੍ ਵਰ੍ਤਨਾ ਦ੍ਰੁਸ਼੍ਟਾਨ੍ਤ ਦ੍ਵਾਰਾ
ਕਹਾ ਹੈ .
ਯਹਾਁ ਦ੍ਰੁਸ਼੍ਟਾਨ੍ਤਪਕ੍ਸ਼ਸੇ ਕਿਸੀ ਸਮਯ ਬਾਦਲੋਂਕੀ ਬਾਧਾ ਨ ਹੋ ਤਬ ਆਕਾਸ਼ਕੇ ਮਧ੍ਯਮੇਂ ਸ੍ਥਿਤ
ਸੂਰ੍ਯਕੇ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਔਰ ਤਾਪ ਜਿਸਪ੍ਰਕਾਰ ਯੁਗਪਦ੍ ਵਰ੍ਤਤੇ ਹੈਂ, ਉਸੀਪ੍ਰਕਾਰ ਭਗਵਾਨ ਪਰਮੇਸ਼੍ਵਰ
ਤੀਰ੍ਥਾਧਿਨਾਥਕੋ ਤ੍ਰਿਲੋਕਵਰ੍ਤੀ ਔਰ ਤ੍ਰਿਕਾਲਵਰ੍ਤੀ, ਸ੍ਥਾਵਰ - ਜਙ੍ਗਮ ਦ੍ਰਵ੍ਯਗੁਣਪਰ੍ਯਾਯਾਤ੍ਮਕ ਜ੍ਞੇਯੋਂਮੇਂ
ਸਕਲ - ਵਿਮਲ (ਸਰ੍ਵਥਾ ਨਿਰ੍ਮਲ ) ਕੇਵਲਜ੍ਞਾਨ ਔਰ ਕੇਵਲਦਰ੍ਸ਼ਨ ਯੁਗਪਦ੍ ਵਰ੍ਤਤੇ ਹੈਂ . ਔਰ
(ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਇਤਨਾ ਸਮਝਨਾ ਕਿ ), ਸਂਸਾਰਿਯੋਂਕੋ ਦਰ੍ਸ਼ਨਪੂਰ੍ਵਕ ਹੀ ਜ੍ਞਾਨ ਹੋਤਾ ਹੈ (ਅਰ੍ਥਾਤ੍ ਪ੍ਰਥਮ ਦਰ੍ਸ਼ਨ
ਔਰ ਫਿ ਰ ਜ੍ਞਾਨ ਹੋਤਾ ਹੈ, ਯੁਗਪਦ੍ ਨਹੀਂ ਹੋਤੇ) .
ਇਸੀਪ੍ਰਕਾਰ (ਸ਼੍ਰੀਮਦ੍ਭਗਵਤ੍ਕੁਨ੍ਦਕੁਨ੍ਦਾਚਾਰ੍ਯਦੇਵਪ੍ਰਣੀਤ ) ਸ਼੍ਰੀ ਪ੍ਰਵਚਨਸਾਰਮੇਂ (੬੧ਵੀਂ ਗਾਥਾ
ਦ੍ਵਾਰਾ ) ਕਹਾ ਹੈ ਕਿ : —
[ਗਾਥਾਰ੍ਥ : — ] ਜ੍ਞਾਨ ਪਦਾਰ੍ਥੋਂਕੇ ਪਾਰਕੋ ਪ੍ਰਾਪ੍ਤ ਹੈ ਔਰ ਦਰ੍ਸ਼ਨ ਲੋਕਾਲੋਕਮੇਂ ਵਿਸ੍ਤ੍ਰੁਤ ਹੈ;
ਸਰ੍ਵ ਅਨਿਸ਼੍ਟ ਨਸ਼੍ਟ ਹੁਆ ਹੈ ਔਰ ਜੋ ਇਸ਼੍ਟ ਹੈ ਵਹ ਸਬ ਪ੍ਰਾਪ੍ਤ ਹੁਆ ਹੈ .’’
ਯੁਗਪਦ੍ ਵਰ੍ਤਤੇ ਜ੍ਞਾਨਂ ਕੇਵਲਜ੍ਞਾਨਿਨੋ ਦਰ੍ਸ਼ਨਂ ਚ ਤਥਾ .
ਦਿਨਕਰਪ੍ਰਕਾਸ਼ਤਾਪੌ ਯਥਾ ਵਰ੍ਤੇਤੇ ਤਥਾ ਜ੍ਞਾਤਵ੍ਯਮ੍ ..੧੬੦..
ਇਹ ਹਿ ਕੇਵਲਜ੍ਞਾਨਕੇਵਲਦਰ੍ਸ਼ਨਯੋਰ੍ਯੁਗਪਦ੍ਵਰ੍ਤਨਂ ਦ੍ਰਸ਼੍ਟਾਨ੍ਤਮੁਖੇਨੋਕ੍ਤ ਮ੍ .
ਅਤ੍ਰ ਦ੍ਰਸ਼੍ਟਾਨ੍ਤਪਕ੍ਸ਼ੇ ਕ੍ਵਚਿਤ੍ਕਾਲੇ ਬਲਾਹਕਪ੍ਰਕ੍ਸ਼ੋਭਾਭਾਵੇ ਵਿਦ੍ਯਮਾਨੇ ਨਭਸ੍ਸ੍ਥਲਸ੍ਯ ਮਧ੍ਯਗਤਸ੍ਯ
ਸਹਸ੍ਰਕਿਰਣਸ੍ਯ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਤਾਪੌ ਯਥਾ ਯੁਗਪਦ੍ ਵਰ੍ਤੇਤੇ, ਤਥੈਵ ਚ ਭਗਵਤਃ ਪਰਮੇਸ਼੍ਵਰਸ੍ਯ ਤੀਰ੍ਥਾਧਿਨਾਥਸ੍ਯ
ਜਗਤ੍ਤ੍ਰਯਕਾਲਤ੍ਰਯਵਰ੍ਤਿਸ਼ੁ ਸ੍ਥਾਵਰਜਂਗਮਦ੍ਰਵ੍ਯਗੁਣਪਰ੍ਯਾਯਾਤ੍ਮਕੇਸ਼ੁ ਜ੍ਞੇਯੇਸ਼ੁ ਸਕਲਵਿਮਲਕੇਵਲਜ੍ਞਾਨ-
ਕੇਵਲਦਰ੍ਸ਼ਨੇ ਚ ਯੁਗਪਦ੍ ਵਰ੍ਤੇਤੇ . ਕਿਂ ਚ ਸਂਸਾਰਿਣਾਂ ਦਰ੍ਸ਼ਨਪੂਰ੍ਵਮੇਵ ਜ੍ਞਾਨਂ ਭਵਤਿ ਇਤਿ .
ਤਥਾ ਚੋਕ੍ਤਂ ਪ੍ਰਵਚਨਸਾਰੇ —
‘‘ਣਾਣਂ ਅਤ੍ਥਂਤਗਯਂ ਲੋਯਾਲੋਏਸੁ ਵਿਤ੍ਥਡਾ ਦਿਟ੍ਠੀ .
ਣਟ੍ਠਮਣਿਟ੍ਠਂ ਸਵ੍ਵਂ ਇਟ੍ਠਂ ਪੁਣ ਜਂ ਤੁ ਤਂ ਲਦ੍ਧਂ ..’’

Page 323 of 388
PDF/HTML Page 350 of 415
single page version

ਔਰ ਦੂਸਰਾ ਭੀ (ਸ਼੍ਰੀ ਨੇਮਿਚਨ੍ਦ੍ਰਸਿਦ੍ਧਾਨ੍ਤਿਦੇਵਵਿਰਚਿਤ ਬ੍ਰੁਹਦ੍ਦ੍ਰਵ੍ਯਸਂਗ੍ਰਹਮੇਂ ੪੪ਵੀਂ ਗਾਥਾ
ਦ੍ਵਾਰਾ ) ਕਹਾ ਹੈ ਕਿ : —
‘‘[ਗਾਥਾਰ੍ਥ : — ] ਛਦ੍ਮਸ੍ਥੋਂਕੋ ਦਰ੍ਸ਼ਨਪੂਰ੍ਵਕ ਜ੍ਞਾਨ ਹੋਤਾ ਹੈ (ਅਰ੍ਥਾਤ੍ ਪਹਲੇ ਦਰ੍ਸ਼ਨ
ਔਰ ਫਿ ਰ ਜ੍ਞਾਨ ਹੋਤਾ ਹੈ ), ਕ੍ਯੋਂਕਿ ਉਨਕੋ ਦੋਨੋਂ ਉਪਯੋਗ ਯੁਗਪਦ੍ ਨਹੀਂ ਹੋਤੇ;
ਕੇਵਲੀਨਾਥਕੋ ਵੇ ਦੋਨੋਂ ਯੁਗਪਦ੍ ਹੋਤੇ ਹੈਂ .’’
ਔਰ (ਇਸ ੧੬੦ਵੀਂ ਗਾਥਾਕੀ ਟੀਕਾ ਪੂਰ੍ਣ ਕਰਤੇ ਹੁਏ ਟੀਕਾਕਾਰ ਮੁਨਿਰਾਜ ਚਾਰ
ਸ਼੍ਲੋਕ ਕਹਤੇ ਹੈਂ ) : —
[ਸ਼੍ਲੋਕਾਰ੍ਥ : — ] ਜੋ ਧਰ੍ਮਤੀਰ੍ਥਕੇ ਅਧਿਨਾਥ (ਨਾਯਕ ) ਹੈਂ, ਜੋ ਅਸਦ੍ਰੁਸ਼ ਹੈਂ
(ਅਰ੍ਥਾਤ੍ ਜਿਨਕੇ ਸਮਾਨ ਅਨ੍ਯ ਕੋਈ ਨਹੀਂ ਹੈ ) ਔਰ ਜੋ ਸਕਲ ਲੋਕਕੇ ਏਕ ਨਾਥ ਹੈਂ
ਐਸੇ ਇਨ ਸਰ੍ਵਜ੍ਞ ਭਗਵਾਨਮੇਂ ਨਿਰਨ੍ਤਰ ਸਰ੍ਵਤਃ ਜ੍ਞਾਨ ਔਰ ਦਰ੍ਸ਼ਨ ਯੁਗਪਦ੍ ਵਰ੍ਤਤੇ ਹੈਂ . ਜਿਸਨੇ
ਸਮਸ੍ਤ ਤਿਮਿਰਸਮੂਹਕਾ ਨਾਸ਼ ਕਿਯਾ ਹੈ ਐਸੇ ਇਸ ਤੇਜਰਾਸ਼ਿਰੂਪ ਸੂਰ੍ਯਮੇਂ ਜਿਸਪ੍ਰਕਾਰ ਯਹ ਉਸ਼੍ਣਤਾ
ਔਰ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ (ਯੁਗਪਦ੍ ) ਵਰ੍ਤਤੇ ਹੈਂ ਔਰ ਜਗਤਕੇ ਜੀਵੋਂਕੋ ਨੇਤ੍ਰ ਪ੍ਰਾਪ੍ਤ ਹੋਤੇ ਹੈਂ (ਅਰ੍ਥਾਤ੍
ਸੂਰ੍ਯਕੇ ਨਿਮਿਤ੍ਤਸੇ ਜੀਵੋਂਕੇ ਨੇਤ੍ਰ ਦੇਖਨੇ ਲਗਤੇ ਹੈਂ ), ਉਸੀਪ੍ਰਕਾਰ ਜ੍ਞਾਨ ਔਰ ਦਰ੍ਸ਼ਨ (ਯੁਗਪਦ੍ )
ਹੋਤੇ ਹੈਂ (ਅਰ੍ਥਾਤ੍ ਉਸੀਪ੍ਰਕਾਰ ਸਰ੍ਵਜ੍ਞ ਭਗਵਾਨਕੋ ਜ੍ਞਾਨ ਔਰ ਦਰ੍ਸ਼ਨ ਏਕਸਾਥ ਹੋਤੇ ਹੈਂ ਔਰ
ਸਰ੍ਵਜ੍ਞ ਭਗਵਾਨਕੇ ਨਿਮਿਤ੍ਤਸੇ ਜਗਤਕੇ ਜੀਵੋਂਕੋ ਜ੍ਞਾਨ ਪ੍ਰਗਟ ਹੋਤਾ ਹੈ ) .੨੭੩.
ਅਨ੍ਯਚ੍ਚ —
‘‘ਦਂਸਣਪੁਵ੍ਵਂ ਣਾਣਂ ਛਦਮਤ੍ਥਾਣਂ ਣ ਦੋਣ੍ਣਿ ਉਵਓਗ੍ਗਾ .
ਜੁਗਵਂ ਜਹ੍ਮਾ ਕੇਵਲਿਣਾਹੇ ਜੁਗਵਂ ਤੁ ਤੇ ਦੋਵਿ ..’’
ਤਥਾ ਹਿ —
(ਸ੍ਰਗ੍ਧਰਾ)
ਵਰ੍ਤੇਤੇ ਜ੍ਞਾਨਦ੍ਰਸ਼੍ਟੀ ਭਗਵਤਿ ਸਤਤਂ ਧਰ੍ਮਤੀਰ੍ਥਾਧਿਨਾਥੇ
ਸਰ੍ਵਜ੍ਞੇਸ੍ਮਿਨ੍ ਸਮਂਤਾਤ੍ ਯੁਗਪਦਸਦ੍ਰਸ਼ੇ ਵਿਸ਼੍ਵਲੋਕੈਕਨਾਥੇ .
ਏਤਾਵੁਸ਼੍ਣਪ੍ਰਕਾਸ਼ੌ ਪੁਨਰਪਿ ਜਗਤਾਂ ਲੋਚਨਂ ਜਾਯਤੇਸ੍ਮਿਨ੍
ਤੇਜੋਰਾਸ਼ੌ ਦਿਨੇਸ਼ੇ ਹਤਨਿਖਿਲਤਮਸ੍ਤੋਮਕੇ ਤੇ ਤਥੈਵਮ੍ ..੨੭੩..

Page 324 of 388
PDF/HTML Page 351 of 415
single page version

[ਸ਼੍ਲੋਕਾਰ੍ਥ : — ] (ਹੇ ਜਿਨਨਾਥ ! ) ਸਦ੍ਜ੍ਞਾਨਰੂਪੀ ਨੌਕਾਮੇਂ ਆਰੋਹਣ ਕਰਕੇ
ਭਵਸਾਗਰਕੋ ਲਾਁਘਕਰ, ਤੂ ਸ਼ੀਘ੍ਰਤਾਸੇ ਸ਼ਾਸ਼੍ਵਤਪੁਰੀਮੇਂ ਪਹੁਁਚ ਗਯਾ . ਅਬ ਮੈਂ ਜਿਨਨਾਥਕੇ ਉਸ ਮਾਰ੍ਗਸੇ
( – ਜਿਸ ਮਾਰ੍ਗਸੇ ਜਿਨਨਾਥ ਗਯੇ ਉਸੀ ਮਾਰ੍ਗਸੇ ) ਉਸੀ ਸ਼ਾਸ਼੍ਵਤਪੁਰੀਮੇਂ ਜਾਤਾ ਹੂਁ; (ਕ੍ਯੋਂਕਿ ) ਇਸ
ਲੋਕਮੇਂ ਉਤ੍ਤਮ ਪੁਰੁਸ਼ੋਂਕੋ (ਉਸ ਮਾਰ੍ਗਕੇ ਅਤਿਰਿਕ੍ਤ ) ਅਨ੍ਯ ਕ੍ਯਾ ਸ਼ਰਣ ਹੈ ? ੨੭੪.
[ਸ਼੍ਲੋਕਾਰ੍ਥ : — ] ਕੇਵਲਜ੍ਞਾਨਭਾਨੁ ( – ਕੇਵਲਜ੍ਞਾਨਰੂਪੀ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਕੋ ਧਾਰਣ ਕਰਨੇਵਾਲੇ
ਸੂਰ੍ਯ ) ਐਸੇ ਵੇ ਏਕ ਜਿਨਦੇਵ ਹੀ ਜਯਵਨ੍ਤ ਹੈਂ . ਵੇ ਜਿਨਦੇਵ ਸਮਰਸਮਯ ਅਨਂਗ ( – ਅਸ਼ਰੀਰੀ,
ਅਤੀਨ੍ਦ੍ਰਿਯ ) ਸੌਖ੍ਯਕੀ ਦੇਨੇਵਾਲੀ ਐਸੀ ਉਸ ਮੁਕ੍ਤਿਕੇ ਮੁਖਕਮਲ ਪਰ ਵਾਸ੍ਤਵਮੇਂ ਕਿਸੀ
ਅਵਰ੍ਣਨੀਯ ਕਾਨ੍ਤਿਕੋ ਫੈ ਲਾਤੇ ਹੈਂ; (ਕ੍ਯੋਂਕਿ ) ਕੌਨ (ਅਪਨੀ ) ਸ੍ਨੇਹਪਾਤ੍ਰ ਪ੍ਰਿਯਾਕੋ ਨਿਰਨ੍ਤਰ
ਸੁਖੋਤ੍ਪਤ੍ਤਿਕਾ ਕਾਰਣ ਨਹੀਂ ਹੋਤਾ ? ੨੭੫.
[ਸ਼੍ਲੋਕਾਰ੍ਥ : — ] ਉਨ ਜਿਨੇਨ੍ਦ੍ਰਦੇਵਨੇ ਮੁਕ੍ਤਿਕਾਮਿਨੀਕੇ ਮੁਖਕਮਲਕੇ ਪ੍ਰਤਿ
ਭ੍ਰਮਰਲੀਲਾਕੋ ਧਾਰਣ ਕਿਯਾ (ਅਰ੍ਥਾਤ੍ ਵੇ ਉਸਮੇਂ ਭ੍ਰਮਰਕੀ ਭਾਁਤਿ ਲੀਨ ਹੁਏ ) ਔਰ ਵਾਸ੍ਤਵਮੇਂ
ਅਦ੍ਵਿਤੀਯ ਅਨਂਗ (ਆਤ੍ਮਿਕ ) ਸੁਖਕੋ ਪ੍ਰਾਪ੍ਤ ਕਿਯਾ .੨੭੬.
(ਵਸਂਤਤਿਲਕਾ)
ਸਦ੍ਬੋਧਪੋਤਮਧਿਰੁਹ੍ਯ ਭਵਾਮ੍ਬੁਰਾਸ਼ਿ-
ਮੁਲ੍ਲਂਘ੍ਯ ਸ਼ਾਸ਼੍ਵਤਪੁਰੀ ਸਹਸਾ ਤ੍ਵਯਾਪ੍ਤਾ .
ਤਾਮੇਵ ਤੇਨ ਜਿਨਨਾਥਪਥਾਧੁਨਾਹਂ
ਯਾਮ੍ਯਨ੍ਯਦਸ੍ਤਿ ਸ਼ਰਣਂ ਕਿਮਿਹੋਤ੍ਤਮਾਨਾਮ੍ ..੨੭੪..
(ਮਂਦਾਕ੍ਰਾਂਤਾ)
ਏਕੋ ਦੇਵਃ ਸ ਜਯਤਿ ਜਿਨਃ ਕੇਵਲਜ੍ਞਾਨਭਾਨੁਃ
ਕਾਮਂ ਕਾਨ੍ਤਿਂ ਵਦਨਕਮਲੇ ਸਂਤਨੋਤ੍ਯੇਵ ਕਾਂਚਿਤ੍ .
ਮੁਕ੍ਤੇ ਸ੍ਤਸ੍ਯਾਃ ਸਮਰਸਮਯਾਨਂਗਸੌਖ੍ਯਪ੍ਰਦਾਯਾਃ
ਕੋ ਨਾਲਂ ਸ਼ਂ ਦਿਸ਼ਤੁਮਨਿਸ਼ਂ ਪ੍ਰੇਮਭੂਮੇਃ ਪ੍ਰਿਯਾਯਾਃ ..੨੭੫..
(ਅਨੁਸ਼੍ਟੁਭ੍)
ਜਿਨੇਨ੍ਦ੍ਰੋ ਮੁਕ੍ਤਿ ਕਾਮਿਨ੍ਯਾਃ ਮੁਖਪਦ੍ਮੇ ਜਗਾਮ ਸਃ .
ਅਲਿਲੀਲਾਂ ਪੁਨਃ ਕਾਮਮਨਙ੍ਗਸੁਖਮਦ੍ਵਯਮ੍ ..੨੭੬..

Page 325 of 388
PDF/HTML Page 352 of 415
single page version

ਗਾਥਾ : ੧੬੧ ਅਨ੍ਵਯਾਰ੍ਥ : — [ਜ੍ਞਾਨਂ ਪਰਪ੍ਰਕਾਸ਼ਂ ] ਜ੍ਞਾਨ ਪਰਪ੍ਰਕਾਸ਼ਕ ਹੀ ਹੈ
[ਚ ] ਔਰ [ਦ੍ਰੁਸ਼੍ਟਿਃ ਆਤ੍ਮਪ੍ਰਕਾਸ਼ਿਕਾ ਏਵ ] ਦਰ੍ਸ਼ਨ ਸ੍ਵਪ੍ਰਕਾਸ਼ਕ ਹੀ ਹੈ [ਆਤ੍ਮਾ
ਸ੍ਵਪਰਪ੍ਰਕਾਸ਼ਃ ਭਵਤਿ ] ਤਥਾ ਆਤ੍ਮਾ ਸ੍ਵਪਰਪ੍ਰਕਾਸ਼ਕ ਹੈ [ਇਤਿ ਹਿ ਯਦਿ ਖਲੁ ਮਨ੍ਯਸੇ ]
ਐਸਾ ਯਦਿ ਵਾਸ੍ਤਵਮੇਂ ਤੂ ਮਾਨਤਾ ਹੋ ਤੋ ਉਸਮੇਂ ਵਿਰੋਧ ਆਤਾ ਹੈ .
ਟੀਕਾ : — ਯਹ, ਆਤ੍ਮਾਕੇ ਸ੍ਵਪਰਪ੍ਰਕਾਸ਼ਕਪਨੇ ਸਮ੍ਬਨ੍ਧੀ ਵਿਰੋਧਕਥਨ ਹੈ .
ਪ੍ਰਥਮ ਤੋ, ਆਤ੍ਮਾਕੋ ਸ੍ਵਪਰਪ੍ਰਕਾਸ਼ਕਪਨਾ ਕਿਸਪ੍ਰਕਾਰ ਹੈ ? (ਉਸ ਪਰ ਵਿਚਾਰ ਕਿਯਾ
ਜਾਤਾ ਹੈ . ) ‘ਆਤ੍ਮਾ ਜ੍ਞਾਨਦਰ੍ਸ਼ਨਾਦਿ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਗੁਣੋਂਸੇ ਸਮ੍ਰੁਦ੍ਧ ਹੈ; ਉਸਕਾ ਜ੍ਞਾਨ ਸ਼ੁਦ੍ਧ ਆਤ੍ਮਾਕੋ
ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਿਤ ਕਰਨੇਮੇਂ ਅਸਮਰ੍ਥ ਹੋਨੇਸੇ ਪਰਪ੍ਰਕਾਸ਼ਕ ਹੀ ਹੈ; ਇਸਪ੍ਰਕਾਰ ਨਿਰਂਕੁਸ਼ ਦਰ੍ਸ਼ਨ ਭੀ ਕੇਵਲ
ਅਭ੍ਯਨ੍ਤਰਮੇਂ ਆਤ੍ਮਾਕੋ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਿਤ ਕਰਤਾ ਹੈ (ਅਰ੍ਥਾਤ੍ ਸ੍ਵਪ੍ਰਕਾਸ਼ਕ ਹੀ ਹੈ ) . ਇਸ ਵਿਧਿਸੇ ਆਤ੍ਮਾ
ਸ੍ਵਪਰਪ੍ਰਕਾਸ਼ਕ ਹੈ .’ — ਇਸਪ੍ਰਕਾਰ ਹੇ ਜੜਮਤਿ ਪ੍ਰਾਥਮਿਕ ਸ਼ਿਸ਼੍ਯ ! ਯਦਿ ਤੂ ਦਰ੍ਸ਼ਨਸ਼ੁਦ੍ਧਿਕੇ
ਅਭਾਵਕੇ ਕਾਰਣ ਮਾਨਤਾ ਹੋ, ਤੋ ਵਾਸ੍ਤਵਮੇਂ ਤੁਝਸੇ ਅਨ੍ਯ ਕੋਈ ਪੁਰੁਸ਼ ਜੜ (ਮੂਰ੍ਖ ) ਨਹੀਂ ਹੈ .
ਇਸਲਿਯੇ ਅਵਿਰੁਦ੍ਧ ਐਸੀ ਸ੍ਯਾਦ੍ਵਾਦਵਿਦ੍ਯਾਰੂਪੀ ਦੇਵੀ ਸਜ੍ਜਨੋਂ ਦ੍ਵਾਰਾ ਸਮ੍ਯਕ੍ ਪ੍ਰਕਾਰਸੇ
ਣਾਣਂ ਪਰਪ੍ਪਯਾਸਂ ਦਿਟ੍ਠੀ ਅਪ੍ਪਪ੍ਪਯਾਸਯਾ ਚੇਵ .
ਅਪ੍ਪਾ ਸਪਰਪਯਾਸੋ ਹੋਦਿ ਤ੍ਤਿ ਹਿ ਮਣ੍ਣਸੇ ਜਦਿ ਹਿ ..੧੬੧..
ਜ੍ਞਾਨਂ ਪਰਪ੍ਰਕਾਸ਼ਂ ਦ੍ਰਸ਼੍ਟਿਰਾਤ੍ਮਪ੍ਰਕਾਸ਼ਿਕਾ ਚੈਵ .
ਆਤ੍ਮਾ ਸ੍ਵਪਰਪ੍ਰਕਾਸ਼ੋ ਭਵਤੀਤਿ ਹਿ ਮਨ੍ਯਸੇ ਯਦਿ ਖਲੁ ..੧੬੧..
ਆਤ੍ਮਨਃ ਸ੍ਵਪਰਪ੍ਰਕਾਸ਼ਕਤ੍ਵਵਿਰੋਧੋਪਨ੍ਯਾਸੋਯਮ੍ .
ਇਹ ਹਿ ਤਾਵਦਾਤ੍ਮਨਃ ਸ੍ਵਪਰਪ੍ਰਕਾਸ਼ਕਤ੍ਵਂ ਕਥਮਿਤਿ ਚੇਤ੍ . ਜ੍ਞਾਨਦਰ੍ਸ਼ਨਾਦਿਵਿਸ਼ੇਸ਼ਗੁਣਸਮ੍ਰੁਦ੍ਧੋ
ਹ੍ਯਾਤ੍ਮਾ, ਤਸ੍ਯ ਜ੍ਞਾਨਂ ਸ਼ੁਦ੍ਧਾਤ੍ਮਪ੍ਰਕਾਸ਼ਕਾਸਮਰ੍ਥਤ੍ਵਾਤ੍ ਪਰਪ੍ਰਕਾਸ਼ਕਮੇਵ, ਯਦ੍ਯੇਵਂ ਦ੍ਰਸ਼੍ਟਿਰ੍ਨਿਰਂਕੁਸ਼ਾ ਕੇਵਲ-
ਮਭ੍ਯਨ੍ਤਰੇ ਹ੍ਯਾਤ੍ਮਾਨਂ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਯਤਿ ਚੇਤ੍ ਅਨੇਨ ਵਿਧਿਨਾ ਸ੍ਵਪਰਪ੍ਰਕਾਸ਼ਕੋ ਹ੍ਯਾਤ੍ਮੇਤਿ ਹਂਹੋ ਜਡਮਤੇ
ਪ੍ਰਾਥਮਿਕਸ਼ਿਸ਼੍ਯ, ਦਰ੍ਸ਼ਨਸ਼ੁਦ੍ਧੇਰਭਾਵਾਤ੍ ਏਵਂ ਮਨ੍ਯਸੇ, ਨ ਖਲੁ ਜਡਸ੍ਤ੍ਵਤ੍ਤਸ੍ਸਕਾਸ਼ਾਦਪਰਃ ਕਸ਼੍ਚਿਜ੍ਜਨਃ .
ਅਥ ਹ੍ਯਵਿਰੁਦ੍ਧਾ ਸ੍ਯਾਦ੍ਵਾਦਵਿਦ੍ਯਾਦੇਵਤਾ ਸਮਭ੍ਯਰ੍ਚਨੀਯਾ ਸਦ੍ਭਿਰਨਵਰਤਮ੍ . ਤਤ੍ਰੈਕਾਨ੍ਤਤੋ ਜ੍ਞਾਨਸ੍ਯ
ਦਰ੍ਸ਼ਨ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਕ ਆਤ੍ਮਕਾ, ਪਰਕਾ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਕ ਜ੍ਞਾਨ ਹੈ .
ਨਿਜ ਪਰ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਕ ਆਤ੍ਮਾ, — ਰੇ ਯਹ ਵਿਰੁਦ੍ਧ ਵਿਧਾਨ ਹੈ ..੧੬੧..

Page 326 of 388
PDF/HTML Page 353 of 415
single page version

ਨਿਰਨ੍ਤਰ ਆਰਾਧਨਾ ਕਰਨੇ ਯੋਗ੍ਯ ਹੈ . ਵਹਾਁ (ਸ੍ਯਾਦ੍ਵਾਦਮਤਮੇਂ ), ਏਕਾਨ੍ਤਸੇ ਜ੍ਞਾਨਕੋ
ਪਰਪ੍ਰਕਾਸ਼ਕਪਨਾ ਹੀ ਨਹੀਂ ਹੈ; ਸ੍ਯਾਦ੍ਵਾਦਮਤਮੇਂ ਦਰ੍ਸ਼ਨ ਭੀ ਕੇਵਲ ਸ਼ੁਦ੍ਧਾਤ੍ਮਾਕੋ ਹੀ ਨਹੀਂ ਦੇਖਤਾ
(ਅਰ੍ਥਾਤ੍ ਮਾਤ੍ਰ ਸ੍ਵਪ੍ਰਕਾਸ਼ਕ ਹੀ ਨਹੀਂ ਹੈ ) . ਆਤ੍ਮਾ ਦਰ੍ਸ਼ਨ, ਜ੍ਞਾਨ ਆਦਿ ਅਨੇਕ ਧਰ੍ਮੋਂਕਾ
ਆਧਾਰ ਹੈ . (ਵਹਾਁ ) ਵ੍ਯਵਹਾਰਪਕ੍ਸ਼ਸੇ ਭੀ ਜ੍ਞਾਨ ਕੇਵਲ ਪਰਪ੍ਰਕਾਸ਼ਕ ਹੋ ਤੋ, ਸਦਾ
ਬਾਹ੍ਯਸ੍ਥਿਤਪਨੇਕੇ ਕਾਰਣ, (ਜ੍ਞਾਨਕੋ ) ਆਤ੍ਮਾਕੇ ਸਾਥ ਸਮ੍ਬਨ੍ਧ ਨਹੀਂ ਰਹੇਗਾ ਔਰ
(ਇਸਲਿਯੇ ) ੧ਆਤ੍ਮਪ੍ਰਤਿਪਤ੍ਤਿਕੇ ਅਭਾਵਕੇ ਕਾਰਣ ਸਰ੍ਵਗਤਪਨਾ (ਭੀ ) ਨਹੀਂ ਬਨੇਗਾ . ਇਸ
ਕਾਰਣਸੇ, ਯਹ ਜ੍ਞਾਨ ਹੋਗਾ ਹੀ ਨਹੀਂ (ਅਰ੍ਥਾਤ੍ ਜ੍ਞਾਨਕਾ ਅਸ੍ਤਿਤ੍ਵ ਹੀ ਨਹੀਂ ਹੋਗਾ ),
ਮ੍ਰੁਗਤ੍ਰੁਸ਼੍ਣਾਕੇ ਜਲਕੀ ਭਾਁਤਿ ਆਭਾਸਮਾਤ੍ਰ ਹੀ ਹੋਗਾ . ਇਸੀਪ੍ਰਕਾਰ ਦਰ੍ਸ਼ਨਪਕ੍ਸ਼ਮੇਂ ਭੀ, ਦਰ੍ਸ਼ਨ
ਕੇਵਲ ੨ਅਭ੍ਯਨ੍ਤਰਪ੍ਰਤਿਪਤ੍ਤਿਕਾ ਹੀ ਕਾਰਣ ਨਹੀਂ ਹੈ, (ਸਰ੍ਵਪ੍ਰਕਾਸ਼ਨਕਾ ਕਾਰਣ ਹੈ );
(ਕ੍ਯੋਂਕਿ ) ਚਕ੍ਸ਼ੁ ਸਦੈਵ ਸਰ੍ਵਕੋ ਦੇਖਤਾ ਹੈ, ਅਪਨੇ ਅਭ੍ਯਨ੍ਤਰਮੇਂ ਸ੍ਥਿਤ ਕਨੀਨਿਕਾਕੋ ਨਹੀਂ
ਦੇਖਤਾ (ਇਸਲਿਯੇ ਚਕ੍ਸ਼ੁਕੀ ਬਾਤਸੇ ਐਸਾ ਸਮਝਮੇਂ ਆਤਾ ਹੈ ਕਿ ਦਰ੍ਸ਼ਨ ਅਭ੍ਯਨ੍ਤਰਕੋ ਦੇਖੇ
ਔਰ ਬਾਹ੍ਯਸ੍ਥਿਤ ਪਦਾਰ੍ਥੋਂਕੋ ਨ ਦੇਖੇ ਐਸਾ ਕੋਈ ਨਿਯਮ ਘਟਿਤ ਨਹੀਂ ਹੋਤਾ ) . ਇਸਸੇ, ਜ੍ਞਾਨ
ਔਰ ਦਰ੍ਸ਼ਨਕੋ (ਦੋਨੋਂਕੋ ) ਸ੍ਵਪਰਪ੍ਰਕਾਸ਼ਕਪਨਾ ਅਵਿਰੁਦ੍ਧ ਹੀ ਹੈ . ਇਸਲਿਯੇ (ਇਸਪ੍ਰਕਾਰ )
ਜ੍ਞਾਨਦਰ੍ਸ਼ਨਲਕ੍ਸ਼ਣਵਾਲਾ ਆਤ੍ਮਾ ਸ੍ਵਪਰਪ੍ਰਕਾਸ਼ਕ ਹੈ .
ਇਸੀਪ੍ਰਕਾਰ (ਆਚਾਰ੍ਯਦੇਵ ) ਸ਼੍ਰੀਮਦ੍ ਅਮ੍ਰੁਤਚਨ੍ਦ੍ਰਸੂਰਿਨੇ (ਸ਼੍ਰੀ ਪ੍ਰਵਚਨਸਾਰਕੀ ਟੀਕਾਮੇਂ
ਚੌਥੇ ਸ਼੍ਲੋਕ ਦ੍ਵਾਰਾ) ਕਹਾ ਹੈ ਕਿ : —
ਪਰਪ੍ਰਕਾਸ਼ਕਤ੍ਵਂ ਨ ਸਮਸ੍ਤਿ; ਨ ਕੇਵਲਂ ਸ੍ਯਾਨ੍ਮਤੇ ਦਰ੍ਸ਼ਨਮਪਿ ਸ਼ੁਦ੍ਧਾਤ੍ਮਾਨਂ ਪਸ਼੍ਯਤਿ . ਦਰ੍ਸ਼ਨਜ੍ਞਾਨ-
ਪ੍ਰਭ੍ਰੁਤ੍ਯਨੇਕਧਰ੍ਮਾਣਾਮਾਧਾਰੋ ਹ੍ਯਾਤ੍ਮਾ . ਵ੍ਯਵਹਾਰਪਕ੍ਸ਼ੇਪਿ ਕੇਵਲਂ ਪਰਪ੍ਰਕਾਸ਼ਕਸ੍ਯ ਜ੍ਞਾਨਸ੍ਯ ਨ
ਚਾਤ੍ਮਸਮ੍ਬਨ੍ਧਃ ਸਦਾ ਬਹਿਰਵਸ੍ਥਿਤਤ੍ਵਾਤ੍, ਆਤ੍ਮਪ੍ਰਤਿਪਤ੍ਤੇਰਭਾਵਾਤ੍ ਨ ਸਰ੍ਵਗਤਤ੍ਵਮ੍;
ਅਤਃਕਾਰਣਾਦਿਦਂ ਜ੍ਞਾਨਂ ਨ ਭਵਤਿ, ਮ੍ਰੁਗਤ੍ਰੁਸ਼੍ਣਾਜਲਵਤ੍ ਪ੍ਰਤਿਭਾਸਮਾਤ੍ਰਮੇਵ . ਦਰ੍ਸ਼ਨਪਕ੍ਸ਼ੇਪਿ ਤਥਾ ਨ
ਕੇਵਲਮਭ੍ਯਨ੍ਤਰਪ੍ਰਤਿਪਤ੍ਤਿਕਾਰਣਂ ਦਰ੍ਸ਼ਨਂ ਭਵਤਿ . ਸਦੈਵ ਸਰ੍ਵਂ ਪਸ਼੍ਯਤਿ ਹਿ ਚਕ੍ਸ਼ੁਃ ਸ੍ਵਸ੍ਯਾਭ੍ਯਨ੍ਤਰਸ੍ਥਿਤਾਂ
ਕਨੀਨਿਕਾਂ ਨ ਪਸ਼੍ਯਤ੍ਯੇਵ . ਅਤਃ ਸ੍ਵਪਰਪ੍ਰਕਾਸ਼ਕਤ੍ਵਂ ਜ੍ਞਾਨਦਰ੍ਸ਼ਨਯੋਰਵਿਰੁਦ੍ਧਮੇਵ . ਤਤਃ
ਸ੍ਵਪਰਪ੍ਰਕਾਸ਼ਕੋ ਹ੍ਯਾਤ੍ਮਾ ਜ੍ਞਾਨਦਰ੍ਸ਼ਨਲਕ੍ਸ਼ਣ ਇਤਿ .
ਤਥਾ ਚੋਕ੍ਤਂ ਸ਼੍ਰੀਮਦਮ੍ਰੁਤਚਨ੍ਦ੍ਰਸੂਰਿਭਿਃ —
੧ – ਆਤ੍ਮਪ੍ਰਤਿਪਤ੍ਤਿ = ਆਤ੍ਮਾਕਾ ਜ੍ਞਾਨ; ਸ੍ਵਕੋ ਜਾਨਨਾ ਸੋ .
੨ – ਅਭ੍ਯਨ੍ਤਰਪ੍ਰਤਿਪਤ੍ਤਿ = ਅਨ੍ਤਰਂਗਕਾ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਨ; ਸ੍ਵਕੋ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਨਾ ਸੋ .

Page 327 of 388
PDF/HTML Page 354 of 415
single page version

‘‘[ਸ਼੍ਲੋਕਾਰ੍ਥ : — ] ਜਿਸਨੇ ਕਰ੍ਮੋਂਕੋ ਛੇਦ ਡਾਲਾ ਹੈ ਐਸਾ ਯਹ ਆਤ੍ਮਾ ਭੂਤ, ਵਰ੍ਤਮਾਨ
ਔਰ ਭਾਵਿ ਸਮਸ੍ਤ ਵਿਸ਼੍ਵਕੋ (ਅਰ੍ਥਾਤ੍ ਤੀਨੋਂ ਕਾਲਕੀ ਪਰ੍ਯਾਯੋਂ ਸਹਿਤ ਸਮਸ੍ਤ ਪਦਾਰ੍ਥੋਂਕੋ) ਯੁਗਪਦ੍
ਜਾਨਤਾ ਹੋਨੇ ਪਰ ਭੀ ਮੋਹਕੇ ਅਭਾਵਕੇ ਕਾਰਣ ਪਰਰੂਪਸੇ ਪਰਿਣਮਿਤ ਨਹੀਂ ਹੋਤਾ, ਇਸਲਿਯੇ ਅਬ,
ਜਿਸਕੇ ਸਮਸ੍ਤ ਜ੍ਞੇਯਾਕਾਰੋਂਕੋ ਅਤ੍ਯਨ੍ਤ ਵਿਕਸਿਤ ਜ੍ਞਪ੍ਤਿਕੇ ਵਿਸ੍ਤਾਰ ਦ੍ਵਾਰਾ ਸ੍ਵਯਂ ਪੀ ਗਯਾ ਹੈ ਐਸੇ ਤੀਨੋਂ
ਲੋਕਕੇ ਪਦਾਰ੍ਥੋਂਕੋ ਪ੍ਰੁਥਕ੍ ਔਰ ਅਪ੍ਰੁਥਕ੍ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਿਤ ਕਰਤਾ ਹੁਆ ਵਹ ਜ੍ਞਾਨਮੂਰ੍ਤਿ ਮੁਕ੍ਤ ਹੀ ਰਹਤਾ ਹੈ .’’
ਔਰ (ਇਸ ੧੬੧ਵੀਂ ਗਾਥਾਕੀ ਟੀਕਾ ਪੂਰ੍ਣ ਕਰਤੇ ਹੁਏ ਟੀਕਾਕਾਰ ਮੁਨਿਰਾਜ ਸ਼੍ਲੋਕ
ਕਹਤੇ ਹੈਂ ) : —
[ਸ਼੍ਲੋਕਾਰ੍ਥ : — ] ਜ੍ਞਾਨ ਏਕ ਸਹਜਪਰਮਾਤ੍ਮਾਕੋ ਜਾਨਕਰ ਲੋਕਾਲੋਕਕੋ ਅਰ੍ਥਾਤ੍
ਲੋਕਾਲੋਕਸਮ੍ਬਨ੍ਧੀ (ਸਮਸ੍ਤ) ਜ੍ਞੇਯਸਮੂਹਕੋ ਪ੍ਰਗਟ ਕਰਤਾ ਹੈ ( – ਜਾਨਤਾ ਹੈ ) . ਨਿਤ੍ਯ-ਸ਼ੁਦ੍ਧ ਐਸਾ
ਕ੍ਸ਼ਾਯਿਕ ਦਰ੍ਸ਼ਨ (ਭੀ) ਸਾਕ੍ਸ਼ਾਤ੍ ਸ੍ਵਪਰਵਿਸ਼ਯਕ ਹੈ (ਅਰ੍ਥਾਤ੍ ਵਹ ਭੀ ਸ੍ਵਪਰਕੋ ਸਾਕ੍ਸ਼ਾਤ੍ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਿਤ
ਕਰਤਾ ਹੈ ) . ਉਨ ਦੋਨੋਂ (ਜ੍ਞਾਨ ਤਥਾ ਦਰ੍ਸ਼ਨ) ਦ੍ਵਾਰਾ ਆਤ੍ਮਦੇਵ ਸ੍ਵਪਰਸਮ੍ਬਨ੍ਧੀ ਜ੍ਞੇਯਰਾਸ਼ਿਕੋ ਜਾਨਤਾ
ਹੈ (ਅਰ੍ਥਾਤ੍ ਆਤ੍ਮਦੇਵ ਸ੍ਵਪਰ ਸਮਸ੍ਤ ਪ੍ਰਕਾਸ਼੍ਯ ਪਦਾਰ੍ਥੋਂਕੋ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਿਤ ਕਰਤਾ ਹੈ ) .੨੭੭.
(ਸ੍ਰਗ੍ਧਰਾ)
‘‘ਜਾਨਨ੍ਨਪ੍ਯੇਸ਼ ਵਿਸ਼੍ਵਂ ਯੁਗਪਦਪਿ ਭਵਦ੍ਭਾਵਿਭੂਤਂ ਸਮਸ੍ਤਂ
ਮੋਹਾਭਾਵਾਦ੍ਯਦਾਤ੍ਮਾ ਪਰਿਣਮਤਿ ਪਰਂ ਨੈਵ ਨਿਰ੍ਲੂਨਕਰ੍ਮਾ .
ਤੇਨਾਸ੍ਤੇ ਮੁਕ੍ਤ ਏਵ ਪ੍ਰਸਭਵਿਕਸਿਤਜ੍ਞਪ੍ਤਿਵਿਸ੍ਤਾਰਪੀਤ-
ਜ੍ਞੇਯਾਕਾਰਾਂ ਤ੍ਰਿਲੋਕੀਂ ਪ੍ਰੁਥਗਪ੍ਰੁਥਗਥ ਦ੍ਯੋਤਯਨ੍ ਜ੍ਞਾਨਮੂਰ੍ਤਿਃ ..’’
ਤਥਾ ਹਿ —
(ਮਂਦਾਕ੍ਰਾਂਤਾ)
ਜ੍ਞਾਨਂ ਤਾਵਤ੍ ਸਹਜਪਰਮਾਤ੍ਮਾਨਮੇਕਂ ਵਿਦਿਤ੍ਵਾ
ਲੋਕਾਲੋਕੌ ਪ੍ਰਕਟਯਤਿ ਵਾ ਤਦ੍ਗਤਂ ਜ੍ਞੇਯਜਾਲਮ੍ .
ਦ੍ਰਸ਼੍ਟਿਃ ਸਾਕ੍ਸ਼ਾਤ੍ ਸ੍ਵਪਰਵਿਸ਼ਯਾ ਕ੍ਸ਼ਾਯਿਕੀ ਨਿਤ੍ਯਸ਼ੁਦ੍ਧਾ
ਤਾਭ੍ਯਾਂ ਦੇਵਃ ਸ੍ਵਪਰਵਿਸ਼ਯਂ ਬੋਧਤਿ ਜ੍ਞੇਯਰਾਸ਼ਿਮ੍ ..੨੭੭..
ਣਾਣਂ ਪਰਪ੍ਪਯਾਸਂ ਤਇਯਾ ਣਾਣੇਣ ਦਂਸਣਂ ਭਿਣ੍ਣਂ .
ਣ ਹਵਦਿ ਪਰਦਵ੍ਵਗਯਂ ਦਂਸਣਮਿਦਿ ਵਣ੍ਣਿਦਂ ਤਮ੍ਹਾ ..੧੬੨..
ਪਰ ਹੀ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ੇ ਜ੍ਞਾਨ ਤੋ ਹੋ ਜ੍ਞਾਨਸੇ ਦ੍ਰੁਗ੍ ਭਿਨ੍ਨ ਰੇ .
‘ਪਰਦ੍ਰਵ੍ਯਗਤ ਨਹਿਂ ਦਰ੍ਸ਼ !’ ਵਰ੍ਣਿਤ ਪੂਰ੍ਵ ਤਵ ਮਂਤਵ੍ਯ ਰੇ ..੧੬੨..

Page 328 of 388
PDF/HTML Page 355 of 415
single page version

ਗਾਥਾ : ੧੬੨ ਅਨ੍ਵਯਾਰ੍ਥ : — [ਜ੍ਞਾਨਂ ਪਰਪ੍ਰਕਾਸ਼ਂ ] ਯਦਿ ਜ੍ਞਾਨ (ਕੇਵਲ)
ਪਰਪ੍ਰਕਾਸ਼ਕ ਹੋ [ਤਦਾ ] ਤੋ [ਜ੍ਞਾਨੇਨ ] ਜ੍ਞਾਨਸੇ [ਦਰ੍ਸ਼ਨਂ ] ਦਰ੍ਸ਼ਨ [ਭਿਨ੍ਨਮ੍ ] ਭਿਨ੍ਨ ਸਿਦ੍ਧ ਹੋਗਾ,
[ਦਰ੍ਸ਼ਨਮ੍ ਪਰਦ੍ਰਵ੍ਯਗਤਂ ਨ ਭਵਤਿ ਇਤਿ ਵਰ੍ਣਿਤਂ ਤਸ੍ਮਾਤ੍ ] ਕ੍ਯੋਂਕਿ ਦਰ੍ਸ਼ਨ ਪਰਦ੍ਰਵ੍ਯਗਤ (ਪਰਪ੍ਰਕਾਸ਼ਕ)
ਨਹੀਂ ਹੈ ਐਸਾ (ਪੂਰ੍ਵ ਸੂਤ੍ਰਮੇਂ ਤੇਰਾ ਮਨ੍ਤਵ੍ਯ) ਵਰ੍ਣਨ ਕਿਯਾ ਗਯਾ ਹੈ .
ਟੀਕਾ : — ਯਹ, ਪੂਰ੍ਵ ਸੂਤ੍ਰਮੇਂ (੧੬੧ਵੀਂ ਗਾਥਾਮੇਂ ) ਕਹੇ ਹੁਏ ਪੂਰ੍ਵਪਕ੍ਸ਼ਕੇ ਸਿਦ੍ਧਾਨ੍ਤ
ਸਮ੍ਬਨ੍ਧੀ ਕਥਨ ਹੈ .
ਯਦਿ ਜ੍ਞਾਨ ਕੇਵਲ ਪਰਪ੍ਰਕਾਸ਼ਕ ਹੋ ਤੋ ਇਸ ਪਰਪ੍ਰਕਾਸ਼ਨਪ੍ਰਧਾਨ (ਪਰਪ੍ਰਕਾਸ਼ਕ) ਜ੍ਞਾਨਸੇ
ਦਰ੍ਸ਼ਨ ਭਿਨ੍ਨ ਹੀ ਸਿਦ੍ਧ ਹੋਗਾ; (ਕ੍ਯੋਂਕਿ) ਸਹ੍ਯਾਚਲ ਔਰ ਵਿਂਧ੍ਯਾਚਲਕੀ ਭਾਁਤਿ ਅਥਵਾ ਗਙ੍ਗਾ
ਔਰ ਸ਼੍ਰੀਪਰ੍ਵਤਕੀ ਭਾਁਤਿ, ਪਰਪ੍ਰਕਾਸ਼ਕ ਜ੍ਞਾਨਕੋ ਔਰ ਆਤ੍ਮਪ੍ਰਕਾਸ਼ਕ ਦਰ੍ਸ਼ਨਕੋ ਸਮ੍ਬਨ੍ਧ
ਕਿਸਪ੍ਰਕਾਰ ਹੋਗਾ ? ਜੋ ਆਤ੍ਮਨਿਸ਼੍ਠ ( – ਆਤ੍ਮਾਮੇਂ ਸ੍ਥਿਤ) ਹੈ ਵਹ ਤੋ ਦਰ੍ਸ਼ਨ ਹੀ ਹੈ . ਔਰ
ਉਸ ਜ੍ਞਾਨਕੋ ਤੋ, ਨਿਰਾਧਾਰਪਨੇਕੇ ਕਾਰਣ (ਅਰ੍ਥਾਤ੍ ਆਤ੍ਮਾਰੂਪੀ ਆਧਾਰ ਨ ਰਹਨੇਸੇ),
ਸ਼ੂਨ੍ਯਤਾਕੀ ਆਪਤ੍ਤਿ ਹੀ ਆਯੇਗੀ; ਅਥਵਾ ਤੋ ਜਹਾਁ ਜਹਾਁ ਜ੍ਞਾਨ ਪਹੁਁਚੇਗਾ (ਅਰ੍ਥਾਤ੍ ਜਿਸ ਜਿਸ
ਦ੍ਰਵ੍ਯਕੋ ਜ੍ਞਾਨ ਪਹੁਁਚੇਗਾ) ਵੇ ਵੇ ਸਰ੍ਵ ਦ੍ਰਵ੍ਯ ਚੇਤਨਤਾਕੋ ਪ੍ਰਾਪ੍ਤ ਹੋਂਗੇ, ਇਸਲਿਯੇ ਤੀਨ ਲੋਕਮੇਂ
ਕੋਈ ਅਚੇਤਨ ਪਦਾਰ੍ਥ ਸਿਦ੍ਧ ਨਹੀਂ ਹੋਗਾ ਯਹ ਮਹਾਨ ਦੋਸ਼ ਪ੍ਰਾਪ੍ਤ ਹੋਗਾ . ਇਸੀਲਿਯੇ (ਉਪਰੋਕ੍ਤ
ਦੋਸ਼ਕੇ ਭਯਸੇ), ਹੇ ਸ਼ਿਸ਼੍ਯ ! ਜ੍ਞਾਨ ਕੇਵਲ ਪਰਪ੍ਰਕਾਸ਼ਕ ਨਹੀਂ ਹੈ ਐਸਾ ਯਦਿ ਤੂ ਕਹੇ, ਤੋ
ਦਰ੍ਸ਼ਨ ਭੀ ਕੇਵਲ ਆਤ੍ਮਗਤ (ਸ੍ਵਪ੍ਰਕਾਸ਼ਕ) ਨਹੀਂ ਹੈ ਐਸਾ ਭੀ (ਉਸਮੇਂ ਸਾਥ ਹੀ) ਕਹਾ
ਜਾ ਚੁਕਾ ਹੈ . ਇਸਲਿਯੇ ਵਾਸ੍ਤਵਮੇਂ ਸਿਦ੍ਧਾਨ੍ਤਕੇ ਹਾਰ੍ਦਰੂਪ ਐਸਾ ਯਹੀ ਸਮਾਧਾਨ ਹੈ ਕਿ ਜ੍ਞਾਨ
ਜ੍ਞਾਨਂ ਪਰਪ੍ਰਕਾਸ਼ਂ ਤਦਾ ਜ੍ਞਾਨੇਨ ਦਰ੍ਸ਼ਨਂ ਭਿਨ੍ਨਮ੍ .
ਨ ਭਵਤਿ ਪਰਦ੍ਰਵ੍ਯਗਤਂ ਦਰ੍ਸ਼ਨਮਿਤਿ ਵਰ੍ਣਿਤਂ ਤਸ੍ਮਾਤ੍ ..੧੬੨..
ਪੂਰ੍ਵਸੂਤ੍ਰੋਪਾਤ੍ਤਪੂਰ੍ਵਪਕ੍ਸ਼ਸ੍ਯ ਸਿਦ੍ਧਾਨ੍ਤੋਕ੍ਤਿ ਰਿਯਮ੍ .
ਕੇਵਲਂ ਪਰਪ੍ਰਕਾਸ਼ਕਂ ਯਦਿ ਚੇਤ੍ ਜ੍ਞਾਨਂ ਤਦਾ ਪਰਪ੍ਰਕਾਸ਼ਕਪ੍ਰਧਾਨੇਨਾਨੇਨ ਜ੍ਞਾਨੇਨ ਦਰ੍ਸ਼ਨਂ
ਭਿਨ੍ਨਮੇਵ . ਪਰਪ੍ਰਕਾਸ਼ਕਸ੍ਯ ਜ੍ਞਾਨਸ੍ਯ ਚਾਤ੍ਮਪ੍ਰਕਾਸ਼ਕਸ੍ਯ ਦਰ੍ਸ਼ਨਸ੍ਯ ਚ ਕਥਂ ਸਮ੍ਬਨ੍ਧ ਇਤਿ
ਚੇਤ੍ ਸਹ੍ਯਵਿਂਧ੍ਯਯੋਰਿਵ ਅਥਵਾ ਭਾਗੀਰਥੀਸ਼੍ਰੀਪਰ੍ਵਤਵਤ੍ . ਆਤ੍ਮਨਿਸ਼੍ਠਂ ਯਤ੍ ਤਦ੍ ਦਰ੍ਸ਼ਨਮਸ੍ਤ੍ਯੇਵ,
ਨਿਰਾਧਾਰਤ੍ਵਾਤ੍ ਤਸ੍ਯ ਜ੍ਞਾਨਸ੍ਯ ਸ਼ੂਨ੍ਯਤਾਪਤ੍ਤਿਰੇਵ, ਅਥਵਾ ਯਤ੍ਰ ਤਤ੍ਰ ਗਤਂ ਜ੍ਞਾਨਂ ਤਤ੍ਤਦ੍ਦ੍ਰਵ੍ਯਂ
ਸਰ੍ਵਂ ਚੇਤਨਤ੍ਵਮਾਪਦ੍ਯਤੇ, ਅਤਸ੍ਤ੍ਰਿਭੁਵਨੇ ਨ ਕਸ਼੍ਚਿਦਚੇਤਨਃ ਪਦਾਰ੍ਥਃ ਇਤਿ ਮਹਤੋ
ਦੂਸ਼ਣਸ੍ਯਾਵਤਾਰਃ . ਤਦੇਵ ਜ੍ਞਾਨਂ ਕੇਵਲਂ ਨ ਪਰਪ੍ਰਕਾਸ਼ਕਮ੍ ਇਤ੍ਯੁਚ੍ਯਤੇ ਹੇ ਸ਼ਿਸ਼੍ਯ ਤਰ੍ਹਿ ਦਰ੍ਸ਼ਨਮਪਿ
ਨ ਕੇਵਲਮਾਤ੍ਮਗਤਮਿਤ੍ਯਭਿਹਿਤਮ੍ . ਤਤਃ ਖਲ੍ਵਿਦਮੇਵ ਸਮਾਧਾਨਂ ਸਿਦ੍ਧਾਨ੍ਤਹ੍ਰੁਦਯਂ ਜ੍ਞਾਨ-

Page 329 of 388
PDF/HTML Page 356 of 415
single page version

ਔਰ ਦਰ੍ਸ਼ਨਕੋ ਕਥਂਚਿਤ੍ ਸ੍ਵਪਰਪ੍ਰਕਾਸ਼ਕਪਨਾ ਹੈ ਹੀ .
ਇਸੀਪ੍ਰਕਾਰ ਸ਼੍ਰੀ ਮਹਾਸੇਨਪਂਡਿਤਦੇਵਨੇ (ਸ਼੍ਲੋਕ ਦ੍ਵਾਰਾ) ਕਹਾ ਹੈ ਕਿ : —
‘‘[ਸ਼੍ਲੋਕਾਰ੍ਥ : — ] ਆਤ੍ਮਾ ਜ੍ਞਾਨਸੇ (ਸਰ੍ਵਥਾ) ਭਿਨ੍ਨ ਨਹੀਂ ਹੈ, (ਸਰ੍ਵਥਾ) ਅਭਿਨ੍ਨ
ਨਹੀਂ ਹੈ, ਕਥਂਚਿਤ੍ ਭਿਨ੍ਨਾਭਿਨ੍ਨ ਹੈ; ❃ਪੂਰ੍ਵਾਪਰਭੂਤ ਜੋ ਜ੍ਞਾਨ ਸੋ ਯਹ ਆਤ੍ਮਾ ਹੈ ਐਸਾ
ਕਹਾ ਹੈ .’’
ਔਰ (ਇਸ ੧੬੨ਵੀਂ ਗਾਥਾਕੀ ਟੀਕਾ ਪੂਰ੍ਣ ਕਰਤੇ ਹੁਏ ਟੀਕਾਕਾਰ ਮੁਨਿਰਾਜ ਸ਼੍ਲੋਕ
ਕਹਤੇ ਹੈਂ ) : —
[ਸ਼੍ਲੋਕਾਰ੍ਥ : — ] ਆਤ੍ਮਾ (ਸਰ੍ਵਥਾ) ਜ੍ਞਾਨ ਨਹੀਂ ਹੈ, ਉਸੀਪ੍ਰਕਾਰ (ਸਰ੍ਵਥਾ) ਦਰ੍ਸ਼ਨ
ਭੀ ਨਹੀਂ ਹੀ ਹੈ; ਵਹ ਉਭਯਯੁਕ੍ਤ (ਜ੍ਞਾਨਦਰ੍ਸ਼ਨਯੁਕ੍ਤ) ਆਤ੍ਮਾ ਸ੍ਵਪਰ ਵਿਸ਼ਯਕੋ ਅਵਸ਼੍ਯ ਜਾਨਤਾ
ਹੈ ਔਰ ਦੇਖਤਾ ਹੈ . ਅਘਸਮੂਹਕੇ (ਪਾਪਸਮੂਹਕੇ) ਨਾਸ਼ਕ ਆਤ੍ਮਾਮੇਂ ਔਰ ਜ੍ਞਾਨਦਰ੍ਸ਼ਨਮੇਂ ਸਂਜ੍ਞਾ -
ਭੇਦਸੇ ਭੇਦ ਉਤ੍ਪਨ੍ਨ ਹੋਤਾ ਹੈ (ਅਰ੍ਥਾਤ੍ ਸਂਜ੍ਞਾ, ਸਂਖ੍ਯਾ, ਲਕ੍ਸ਼ਣ ਔਰ ਪ੍ਰਯੋਜਨਕੀ ਅਪੇਕ੍ਸ਼ਾਸੇ
ਉਨਮੇਂ ਉਪਰੋਕ੍ਤਾਨੁਸਾਰ ਭੇਦ ਹੈ ), ਪਰਮਾਰ੍ਥਸੇ ਅਗ੍ਨਿ ਔਰ ਉਸ਼੍ਣਤਾਕੀ ਭਾਁਤਿ ਉਨਮੇਂ ( – ਆਤ੍ਮਾਮੇਂ
ਔਰ ਜ੍ਞਾਨਦਰ੍ਸ਼ਨਮੇਂ ) ਵਾਸ੍ਤਵਮੇਂ ਭੇਦ ਨਹੀਂ ਹੈ ( – ਅਭੇਦਤਾ ਹੈ ) .੨੭੮.
ਦਰ੍ਸ਼ਨਯੋਃ ਕਥਂਚਿਤ੍ ਸ੍ਵਪਰਪ੍ਰਕਾਸ਼ਤ੍ਵਮਸ੍ਤ੍ਯੇਵੇਤਿ .
ਤਥਾ ਚੋਕ੍ਤਂ ਸ਼੍ਰੀਮਹਾਸੇਨਪਂਡਿਤਦੇਵੈਃ —
‘‘ਜ੍ਞਾਨਾਦ੍ਭਿਨ੍ਨੋ ਨ ਨਾਭਿਨ੍ਨੋ ਭਿਨ੍ਨਾਭਿਨ੍ਨਃ ਕਥਂਚਨ .
ਜ੍ਞਾਨਂ ਪੂਰ੍ਵਾਪਰੀਭੂਤਂ ਸੋਯਮਾਤ੍ਮੇਤਿ ਕੀਰ੍ਤਿਤਃ ..’’
ਤਥਾ ਹਿ —
(ਮਂਦਾਕ੍ਰਾਂਤਾ)
ਆਤ੍ਮਾ ਜ੍ਞਾਨਂ ਭਵਤਿ ਨ ਹਿ ਵਾ ਦਰ੍ਸ਼ਨਂ ਚੈਵ ਤਦ੍ਵਤ੍
ਤਾਭ੍ਯਾਂ ਯੁਕ੍ਤ : ਸ੍ਵਪਰਵਿਸ਼ਯਂ ਵੇਤ੍ਤਿ ਪਸ਼੍ਯਤ੍ਯਵਸ਼੍ਯਮ੍ .
ਸਂਜ੍ਞਾਭੇਦਾਦਘਕੁਲਹਰੇ ਚਾਤ੍ਮਨਿ ਜ੍ਞਾਨਦ੍ਰਸ਼੍ਟਯੋਃ
ਭੇਦੋ ਜਾਤੋ ਨ ਖਲੁ ਪਰਮਾਰ੍ਥੇਨ ਵਹ੍ਨਯੁਸ਼੍ਣਵਤ੍ਸਃ ..੨੭੮..
❃ ਪੂਰ੍ਵਾਪਰ = ਪੂਰ੍ਵ ਔਰ ਅਪਰ; ਪਹਲੇਕਾ ਔਰ ਬਾਦਕਾ .

Page 330 of 388
PDF/HTML Page 357 of 415
single page version

ਗਾਥਾ : ੧੬੩ ਅਨ੍ਵਯਾਰ੍ਥ : — [ਆਤ੍ਮਾ ਪਰਪ੍ਰਕਾਸ਼ਃ ] ਯਦਿ ਆਤ੍ਮਾ (ਕੇਵਲ)
ਪਰਪ੍ਰਕਾਸ਼ਕ ਹੋ [ਤਦਾ ] ਤੋ [ਆਤ੍ਮਨਾ ] ਆਤ੍ਮਾਸੇ [ਦਰ੍ਸ਼ਨਂ ] ਦਰ੍ਸ਼ਨ [ਭਿਨ੍ਨਮ੍ ] ਭਿਨ੍ਨ ਸਿਦ੍ਧ
ਹੋਗਾ, [ਦਰ੍ਸ਼ਨਂ ਪਰਦ੍ਰਵ੍ਯਗਤਂ ਨ ਭਵਤਿ ਇਤਿ ਵਰ੍ਣਿਤਂ ਤਸ੍ਮਾਤ੍ ] ਕ੍ਯੋਂਕਿ ਦਰ੍ਸ਼ਨ ਪਰਦ੍ਰਵ੍ਯਗਤ
(ਪਰਪ੍ਰਕਾਸ਼ਕ) ਨਹੀਂ ਹੈ ਐਸਾ (ਪਹਲੇ ਤੇਰਾ ਮਂਤਵ੍ਯ) ਵਰ੍ਣਨ ਕਿਯਾ ਗਯਾ ਹੈ .
ਟੀਕਾ : — ਯਹ, ਏਕਾਨ੍ਤਸੇ ਆਤ੍ਮਾਕੋ ਪਰਪ੍ਰਕਾਸ਼ਕਪਨਾ ਹੋਨੇਕੀ ਬਾਤਕਾ ਖਣ੍ਡਨ ਹੈ .
ਜਿਸਪ੍ਰਕਾਰ ਪਹਲੇ (੧੬੨ਵੀਂ ਗਾਥਾਮੇਂ) ਏਕਾਨ੍ਤਸੇ ਜ੍ਞਾਨਕੋ ਪਰਪ੍ਰਕਾਸ਼ਕਪਨਾ ਖਣ੍ਡਿਤ
ਕਿਯਾ ਗਯਾ ਹੈ, ਉਸੀਪ੍ਰਕਾਰ ਅਬ ਯਦਿ ‘ਆਤ੍ਮਾ ਕੇਵਲ ਪਰਪ੍ਰਕਾਸ਼ਕ ਹੈ’ ਐਸਾ ਮਾਨਾ ਜਾਯੇ ਤੋ
ਵਹ ਬਾਤ ਭੀ ਉਸੀਪ੍ਰਕਾਰ ਖਣ੍ਡਨ ਪ੍ਰਾਪ੍ਤ ਕਰਤੀ ਹੈ, ਕ੍ਯੋਂਕਿ ×ਭਾਵ ਔਰ ਭਾਵਵਾਨ ਏਕ ਅਸ੍ਤਿਤ੍ਵਸੇ
ਰਚਿਤ ਹੋਤੇ ਹੈਂ . ਪਹਲੇ (੧੬੨ਵੀਂ ਗਾਥਾਮੇਂ ) ਐਸਾ ਬਤਲਾਯਾ ਥਾ ਕਿ ਯਦਿ ਜ੍ਞਾਨ (ਕੇਵਲ)
ਪਰਪ੍ਰਕਾਸ਼ਕ ਹੋ ਤੋ ਜ੍ਞਾਨਸੇ ਦਰ੍ਸ਼ਨ ਭਿਨ੍ਨ ਸਿਦ੍ਧ ਹੋਗਾ ! ਯਹਾਁ (ਇਸ ਗਾਥਾਮੇਂ ) ਐਸਾ ਸਮਝਨਾ ਕਿ
ਯਦਿ ਆਤ੍ਮਾ (ਕੇਵਲ) ਪਰਪ੍ਰਕਾਸ਼ਕ ਹੋ ਤੋ ਆਤ੍ਮਾਸੇ ਹੀ ਦਰ੍ਸ਼ਨ ਭਿਨ੍ਨ ਸਿਦ੍ਧ ਹੋਗਾ ! ਔਰ ਯਦਿ
ਅਪ੍ਪਾ ਪਰਪ੍ਪਯਾਸੋ ਤਇਯਾ ਅਪ੍ਪੇਣ ਦਂਸਣਂ ਭਿਣ੍ਣਂ .
ਣ ਹਵਦਿ ਪਰਦਵ੍ਵਗਯਂ ਦਂਸਣਮਿਦਿ ਵਣ੍ਣਿਦਂ ਤਮ੍ਹਾ ..੧੬੩..
ਆਤ੍ਮਾ ਪਰਪ੍ਰਕਾਸ਼ਸ੍ਤਦਾਤ੍ਮਨਾ ਦਰ੍ਸ਼ਨਂ ਭਿਨ੍ਨਮ੍ .
ਨ ਭਵਤਿ ਪਰਦ੍ਰਵ੍ਯਗਤਂ ਦਰ੍ਸ਼ਨਮਿਤਿ ਵਰ੍ਣਿਤਂ ਤਸ੍ਮਾਤ੍ ..੧੬੩..
ਏਕਾਨ੍ਤੇਨਾਤ੍ਮਨਃ ਪਰਪ੍ਰਕਾਸ਼ਕਤ੍ਵਨਿਰਾਸੋਯਮ੍ .
ਯਥੈਕਾਨ੍ਤੇਨ ਜ੍ਞਾਨਸ੍ਯ ਪਰਪ੍ਰਕਾਸ਼ਕਤ੍ਵਂ ਪੁਰਾ ਨਿਰਾਕ੍ਰੁਤਮ੍, ਇਦਾਨੀਮਾਤ੍ਮਾ ਕੇਵਲਂ
ਪਰਪ੍ਰਕਾਸ਼ਸ਼੍ਚੇਤ੍ ਤਤ੍ਤਥੈਵ ਪ੍ਰਤ੍ਯਾਦਿਸ਼੍ਟਂ, ਭਾਵਭਾਵਵਤੋਰੇਕਾਸ੍ਤਿਤ੍ਵਨਿਰ੍ਵ੍ਰੁਤ੍ਤਤ੍ਵਾਤ੍ . ਪੁਰਾ ਕਿਲ ਜ੍ਞਾਨਸ੍ਯ
ਪਰਪ੍ਰਕਾਸ਼ਕਤ੍ਵੇ ਸਤਿ ਤਦ੍ਦਰ੍ਸ਼ਨਸ੍ਯ ਭਿਨ੍ਨਤ੍ਵਂ ਜ੍ਞਾਤਮ੍ . ਅਤ੍ਰਾਤ੍ਮਨਃ ਪਰਪ੍ਰਕਾਸ਼ਕਤ੍ਵੇ ਸਤਿ
ਤੇਨੈਵ ਦਰ੍ਸ਼ਨਂ ਭਿਨ੍ਨਮਿਤ੍ਯਵਸੇਯਮ੍ . ਅਪਿ ਚਾਤ੍ਮਾ ਨ ਪਰਦ੍ਰਵ੍ਯਗਤ ਇਤਿ ਚੇਤ੍
ਤਦ੍ਦਰ੍ਸ਼ਨਮਪ੍ਯਭਿਨ੍ਨਮਿਤ੍ਯਵਸੇਯਮ੍ . ਤਤਃ ਖਲ੍ਵਾਤ੍ਮਾ ਸ੍ਵਪਰਪ੍ਰਕਾਸ਼ਕ ਇਤਿ ਯਾਵਤ੍ . ਯਥਾ
× ਜ੍ਞਾਨ ਭਾਵ ਹੈ ਔਰ ਆਤ੍ਮਾ ਭਾਵਵਾਨ ਹੈ .
ਪਰ ਹੀ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ੇ ਜੀਵ ਤੋ ਹੋ ਆਤ੍ਮਸੇ ਦ੍ਰੁਗ੍ ਭਿਨ੍ਨ ਰੇ .
ਪਰਦ੍ਰਵ੍ਯਗਤ ਨਹਿਂ ਦਰ੍ਸ਼ — ਵਰ੍ਣਿਤ ਪੂਰ੍ਵ ਤਵ ਮਂਤਵ੍ਯ ਰੇ ..੧੬੩..

Page 331 of 388
PDF/HTML Page 358 of 415
single page version

‘ਆਤ੍ਮਾ ਪਰਦ੍ਰਵ੍ਯਗਤ ਨਹੀਂ ਹੈ (ਅਰ੍ਥਾਤ੍ ਆਤ੍ਮਾ ਕੇਵਲ ਪਰਪ੍ਰਕਾਸ਼ਕ ਨਹੀਂ ਹੈ, ਸ੍ਵਪ੍ਰਕਾਸ਼ਕ ਭੀ
ਹੈ )’ ਐਸਾ (ਅਬ) ਮਾਨਾ ਜਾਯੇ ਤੋ ਆਤ੍ਮਾਸੇ ਦਰ੍ਸ਼ਨਕੀ (ਸਮ੍ਯਕ੍ ਪ੍ਰਕਾਰਸੇ ) ਅਭਿਨ੍ਨਤਾ ਸਿਦ੍ਧ
ਹੋਗੀ ਐਸਾ ਸਮਝਨਾ . ਇਸਲਿਯੇ ਵਾਸ੍ਤਵਮੇਂ ਆਤ੍ਮਾ ਸ੍ਵਪਰਪ੍ਰਕਾਸ਼ਕ ਹੈ . ਜਿਸਪ੍ਰਕਾਰ (੧੬੨ਵੀਂ
ਗਾਥਾਮੇਂ ) ਜ੍ਞਾਨਕਾ ਕਥਂਚਿਤ੍ ਸ੍ਵਪਰਪ੍ਰਕਾਸ਼ਕਪਨਾ ਸਿਦ੍ਧ ਹੁਆ ਉਸੀਪ੍ਰਕਾਰ ਆਤ੍ਮਾਕਾ ਭੀ ਸਮਝਨਾ,
ਕ੍ਯੋਂਕਿ ਅਗ੍ਨਿ ਔਰ ਉਸ਼੍ਣਤਾਕੀ ਭਾਁਤਿ ਧਰ੍ਮੀ ਔਰ ਧਰ੍ਮਕਾ ਏਕ ਸ੍ਵਰੂਪ ਹੋਤਾ ਹੈ .
[ਅਬ ਇਸ ੧੬੩ਵੀਂ ਗਾਥਾਕੀ ਟੀਕਾ ਪੂਰ੍ਣ ਕਰਤੇ ਹੁਏ ਟੀਕਾਕਾਰ ਮੁਨਿਰਾਜ ਸ਼੍ਲੋਕ
ਕਹਤੇ ਹੈਂ : ]
[ਸ਼੍ਲੋਕਾਰ੍ਥ : — ] ਜ੍ਞਾਨਦਰ੍ਸ਼ਨਧਰ੍ਮੋਂਸੇ ਯੁਕ੍ਤ ਹੋਨੇਕੇ ਕਾਰਣ ਆਤ੍ਮਾ ਵਾਸ੍ਤਵਮੇਂ ਧਰ੍ਮੀ ਹੈ .
ਸਕਲ ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯਸਮੂਹਰੂਪੀ ਹਿਮਕੋ (ਨਸ਼੍ਟ ਕਰਨੇਕੇ ਲਿਯੇ ) ਸੂਰ੍ਯ ਸਮਾਨ ਐਸਾ ਸਮ੍ਯਗ੍ਦ੍ਰੁਸ਼੍ਟਿ ਜੀਵ
ਉਸੀਮੇਂ (ਜ੍ਞਾਨਦਰ੍ਸ਼ਨਧਰ੍ਮਯੁਕ੍ਤ ਆਤ੍ਮਾਮੇਂ ਹੀ ) ਸਦਾ ਅਵਿਚਲ ਸ੍ਥਿਤਿ ਪ੍ਰਾਪ੍ਤ ਕਰਕੇ ਮੁਕ੍ਤਿਕੋ ਪ੍ਰਾਪ੍ਤ
ਹੋਤਾ ਹੈ — ਕਿ ਜੋ ਮੁਕ੍ਤਿ ਪ੍ਰਗਟ ਹੁਈ ਸਹਜ ਦਸ਼ਾਰੂਪਸੇ ਸੁਸ੍ਥਿਤ ਹੈ . ੨੭੯ .
ਗਾਥਾ : ੧੬੪ ਅਨ੍ਵਯਾਰ੍ਥ : — [ਵ੍ਯਵਹਾਰਨਯੇਨ ] ਵ੍ਯਵਹਾਰਨਯਸੇ [ਜ੍ਞਾਨਂ ] ਜ੍ਞਾਨ
ਕਥਂਚਿਤ੍ਸ੍ਵਪਰਪ੍ਰਕਾਸ਼ਕਤ੍ਵਂ ਜ੍ਞਾਨਸ੍ਯ ਸਾਧਿਤਮ੍ ਅਸ੍ਯਾਪਿ ਤਥਾ, ਧਰ੍ਮਧਰ੍ਮਿਣੋਰੇਕਸ੍ਵਰੂਪਤ੍ਵਾਤ੍
ਪਾਵਕੋਸ਼੍ਣਵਦਿਤਿ .
(ਮਂਦਾਕ੍ਰਾਂਤਾ)
ਆਤ੍ਮਾ ਧਰ੍ਮੀ ਭਵਤਿ ਸੁਤਰਾਂ ਜ੍ਞਾਨਦ੍ਰਗ੍ਧਰ੍ਮਯੁਕ੍ਤ :
ਤਸ੍ਮਿਨ੍ਨੇਵ ਸ੍ਥਿਤਿਮਵਿਚਲਾਂ ਤਾਂ ਪਰਿਪ੍ਰਾਪ੍ਯ ਨਿਤ੍ਯਮ੍ .
ਸਮ੍ਯਗ੍ਦ੍ਰਸ਼੍ਟਿਰ੍ਨਿਖਿਲਕਰਣਗ੍ਰਾਮਨੀਹਾਰਭਾਸ੍ਵਾਨ੍
ਮੁਕ੍ਤਿਂ ਯਾਤਿ ਸ੍ਫੁ ਟਿਤਸਹਜਾਵਸ੍ਥਯਾ ਸਂਸ੍ਥਿਤਾਂ ਤਾਮ੍ ..੨੭੯..
ਣਾਣਂ ਪਰਪ੍ਪਯਾਸਂ ਵਵਹਾਰਣਯੇਣ ਦਂਸਣਂ ਤਮ੍ਹਾ .
ਅਪ੍ਪਾ ਪਰਪ੍ਪਯਾਸੋ ਵਵਹਾਰਣਯੇਣ ਦਂਸਣਂ ਤਮ੍ਹਾ ..੧੬੪..
ਜ੍ਞਾਨਂ ਪਰਪ੍ਰਕਾਸ਼ਂ ਵ੍ਯਵਹਾਰਨਯੇਨ ਦਰ੍ਸ਼ਨਂ ਤਸ੍ਮਾਤ੍ .
ਆਤ੍ਮਾ ਪਰਪ੍ਰਕਾਸ਼ੋ ਵ੍ਯਵਹਾਰਨਯੇਨ ਦਰ੍ਸ਼ਨਂ ਤਸ੍ਮਾਤ੍ ..੧੬੪..
ਵ੍ਯਵਹਾਰਸੇ ਹੈ ਜ੍ਞਾਨ ਪਰਗਤ, ਦਰ੍ਸ਼ ਭੀ ਅਤਏਵ ਹੈ .
ਵ੍ਯਵਹਾਰਸੇ ਹੈ ਜੀਵ ਪਰਗਤ, ਦਰ੍ਸ਼ ਭੀ ਅਤਏਵ ਹੈ ..੧੬੪..

Page 332 of 388
PDF/HTML Page 359 of 415
single page version

[ਪਰਪ੍ਰਕਾਸ਼ਂ ] ਪਰਪ੍ਰਕਾਸ਼ਕ ਹੈ; [ਤਸ੍ਮਾਤ੍ ] ਇਸਲਿਯੇ [ਦਰ੍ਸ਼ਨਮ੍ ] ਦਰ੍ਸ਼ਨ ਪਰਪ੍ਰਕਾਸ਼ਕ ਹੈ .
[ਵ੍ਯਵਹਾਰਨਯੇਨ ] ਵ੍ਯਵਹਾਰਨਯਸੇ [ਆਤ੍ਮਾ ] ਆਤ੍ਮਾ [ਪਰਪ੍ਰਕਾਸ਼ਃ ] ਪਰਪ੍ਰਕਾਸ਼ਕ ਹੈ; [ਤਸ੍ਮਾਤ੍ ]
ਇਸਲਿਯੇ [ਦਰ੍ਸ਼ਨਮ੍ ] ਦਰ੍ਸ਼ਨ ਪਰਪ੍ਰਕਾਸ਼ਕ ਹੈ .
ਟੀਕਾ : — ਯਹ, ਵ੍ਯਵਹਾਰਨਯਕੀ ਸਫਲਤਾ ਦਰ੍ਸ਼ਾਨੇਵਾਲਾ ਕਥਨ ਹੈ .
ਸਮਸ੍ਤ (ਜ੍ਞਾਨਾਵਰਣੀਯ ) ਕਰ੍ਮਕਾ ਕ੍ਸ਼ਯ ਹੋਨੇਸੇ ਪ੍ਰਾਪ੍ਤ ਹੋਨੇਵਾਲਾ ਸਕਲ-ਵਿਮਲ ਕੇਵਲਜ੍ਞਾਨ
ਪੁਦ੍ਗਲਾਦਿ ਮੂਰ੍ਤ - ਅਮੂਰ੍ਤ - ਚੇਤਨ - ਅਚੇਤਨ ਪਰਦ੍ਰਵ੍ਯਗੁਣਪਰ੍ਯਾਯਸਮੂਹਕਾ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਕ ਕਿਸਪ੍ਰਕਾਰ ਹੈ —
ਐਸਾ ਯਹਾਁ ਪ੍ਰਸ਼੍ਨ ਹੋ, ਤੋ ਉਸਕਾ ਉਤ੍ਤਰ ਯਹ ਹੈ ਕਿ – ‘ਪਰਾਸ਼੍ਰਿਤੋ ਵ੍ਯਵਹਾਰ: (ਵ੍ਯਵਹਾਰ ਪਰਾਸ਼੍ਰਿਤ ਹੈ )’
ਐਸਾ (ਸ਼ਾਸ੍ਤ੍ਰਕਾ ) ਵਚਨ ਹੋਨੇਸੇ ਵ੍ਯਵਹਾਰਨਯਕੇ ਬਲਸੇ ਐਸਾ ਹੈ (ਅਰ੍ਥਾਤ੍ ਪਰਪ੍ਰਕਾਸ਼ਕ ਹੈ );
ਇਸਲਿਯੇ ਦਰ੍ਸ਼ਨ ਭੀ ਵੈਸਾ ਹੀ ( – ਵ੍ਯਵਹਾਰਨਯਕੇ ਬਲਸੇ ਪਰਪ੍ਰਕਾਸ਼ਕ) ਹੈ . ਔਰ ਤੀਨ ਲੋਕਕੇ
❃
ਪ੍ਰਕ੍ਸ਼ੋਭਕੇ ਹੇਤੁਭੂਤ ਤੀਰ੍ਥਂਕਰ-ਪਰਮਦੇਵਕੋ — ਕਿ ਜੋ ਸੌ ਇਨ੍ਦ੍ਰੋਂਕੀ ਪ੍ਰਤ੍ਯਕ੍ਸ਼ ਵਂਦਨਾਕੇ ਯੋਗ੍ਯ ਹੈਂ ਔਰ
ਕਾਰ੍ਯਪਰਮਾਤ੍ਮਾ ਹੈਂ ਉਨ੍ਹੇਂ — ਜ੍ਞਾਨਕੀ ਭਾਁਤਿ ਹੀ (ਵ੍ਯਵਹਾਰਨਯਕੇ ਬਲਸੇ ) ਪਰਪ੍ਰਕਾਸ਼ਕਪਨਾ ਹੈ;
ਇਸਲਿਯੇ ਵ੍ਯਵਹਾਰਨਯਕੇ ਬਲਸੇ ਉਨ ਭਗਵਾਨਕਾ ਕੇਵਲਦਰ੍ਸ਼ਨ ਭੀ ਵੈਸਾ ਹੀ ਹੈ .
ਇਸੀਪ੍ਰਕਾਰ ਸ਼੍ਰੁਤਬਿਨ੍ਦੁਮੇਂ (ਸ਼੍ਲੋਕ ਦ੍ਵਾਰਾ ) ਕਹਾ ਹੈ ਕਿ : —
[ਸ਼੍ਲੋਕਾਰ੍ਥ : — ] ਜਿਨ੍ਹੋਂਨੇ ਦੋਸ਼ੋਂਕੋ ਜੀਤਾ ਹੈ, ਜਿਨਕੇ ਚਰਣ ਦੇਵੇਨ੍ਦ੍ਰੋਂ ਤਥਾ
ਵ੍ਯਵਹਾਰਨਯਸ੍ਯ ਸਫਲਤ੍ਵਪ੍ਰਦ੍ਯੋਤਨਕਥਨਮਾਹ .
ਇਹ ਸਕਲਕਰ੍ਮਕ੍ਸ਼ਯਪ੍ਰਾਦੁਰ੍ਭਾਵਾਸਾਦਿਤਸਕਲਵਿਮਲਕੇਵਲਜ੍ਞਾਨਸ੍ਯ ਪੁਦ੍ਗਲਾਦਿਮੂਰ੍ਤਾਮੂਰ੍ਤ-
ਚੇਤਨਾਚੇਤਨਪਰਦ੍ਰਵ੍ਯਗੁਣਪਰ੍ਯਾਯਪ੍ਰਕਰਪ੍ਰਕਾਸ਼ਕਤ੍ਵਂ ਕਥਮਿਤਿ ਚੇਤ੍, ਪਰਾਸ਼੍ਰਿਤੋ ਵ੍ਯਵਹਾਰਃ ਇਤਿ ਵਚਨਾਤ੍
ਵ੍ਯਵਹਾਰਨਯਬਲੇਨੇਤਿ . ਤਤੋ ਦਰ੍ਸ਼ਨਮਪਿ ਤਾਦ੍ਰਸ਼ਮੇਵ . ਤ੍ਰੈਲੋਕ੍ਯਪ੍ਰਕ੍ਸ਼ੋਭਹੇਤੁਭੂਤਤੀਰ੍ਥਕਰਪਰਮਦੇਵਸ੍ਯ
ਸ਼ਤਮਖਸ਼ਤਪ੍ਰਤ੍ਯਕ੍ਸ਼ਵਂਦਨਾਯੋਗ੍ਯਸ੍ਯ ਕਾਰ੍ਯਪਰਮਾਤ੍ਮਨਸ਼੍ਚ ਤਦ੍ਵਦੇਵ ਪਰਪ੍ਰਕਾਸ਼ਕਤ੍ਵਮ੍ . ਤੇਨ ਵ੍ਯਵਹਾਰ-
ਨਯਬਲੇਨ ਚ ਤਸ੍ਯ ਖਲੁ ਭਗਵਤਃ ਕੇਵਲਦਰ੍ਸ਼ਨਮਪਿ ਤਾਦ੍ਰਸ਼ਮੇਵੇਤਿ .
ਤਥਾ ਚੋਕ੍ਤਂ ਸ਼੍ਰੁਤਬਿਨ੍ਦੌ —
(ਮਾਲਿਨੀ)
‘‘ਜਯਤਿ ਵਿਜਿਤਦੋਸ਼ੋਮਰ੍ਤ੍ਯਮਰ੍ਤ੍ਯੇਨ੍ਦ੍ਰਮੌਲਿ-
ਪ੍ਰਵਿਲਸਦੁਰੁਮਾਲਾਭ੍ਯਰ੍ਚਿਤਾਂਘ੍ਰਿਰ੍ਜਿਨੇਨ੍ਦ੍ਰਃ .
ਤ੍ਰਿਜਗਦਜਗਤੀ ਯਸ੍ਯੇਦ੍ਰਸ਼ੌ ਵ੍ਯਸ਼੍ਨੁਵਾਤੇ
ਸਮਮਿਵ ਵਿਸ਼ਯੇਸ਼੍ਵਨ੍ਯੋਨ੍ਯਵ੍ਰੁਤ੍ਤਿਂ ਨਿਸ਼ੇਦ੍ਧੁਮ੍ ..’’
❃ ਪ੍ਰਕ੍ਸ਼ੋਭਕੇ ਅਰ੍ਥ ਕੇ ਲਿਯੇ ੮੫ਵੇਂ ਪ੍ਰੁਸ਼੍ਠਕੀ ਟਿਪ੍ਪਣੀ ਦੇਖੋ .

Page 333 of 388
PDF/HTML Page 360 of 415
single page version

ਨਰੇਨ੍ਦ੍ਰੋਂਕੇ ਮੁਕੁਟੋਂਮੇਂ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਮਾਨ ਮੂਲ੍ਯਵਾਨ ਮਾਲਾਓਂਸੇ ਪੁਜਤੇ ਹੈਂ (ਅਰ੍ਥਾਤ੍ ਜਿਨਕੇ ਚਰਣੋਂਮੇਂ
ਇਨ੍ਦ੍ਰ ਤਥਾ ਚਕ੍ਰਵਰ੍ਤਿਯੋਂਕੇ ਮਣਿਮਾਲਾਯੁਕ੍ਤ ਮੁਕੁਟਵਾਲੇ ਮਸ੍ਤਕ ਅਤ੍ਯਨ੍ਤ ਝੁਕਤੇ ਹੈਂ ), ਔਰ
(ਲੋਕਾਲੋਕਕੇ ਸਮਸ੍ਤ ) ਪਦਾਰ੍ਥ ਏਕ-ਦੂਸਰੇਮੇਂ ਪ੍ਰਵੇਸ਼ਕੋ ਪ੍ਰਾਪ੍ਤ ਨ ਹੋਂ ਇਸਪ੍ਰਕਾਰ ਤੀਨ ਲੋਕ
ਔਰ ਅਲੋਕ ਜਿਨਮੇਂ ਏਕ ਸਾਥ ਹੀ ਵ੍ਯਾਪ੍ਤ ਹੈਂ (ਅਰ੍ਥਾਤ੍ ਜੋ ਜਿਨੇਨ੍ਦ੍ਰਕੋ ਯੁਗਪਤ੍ ਜ੍ਞਾਤ ਹੋਤੇ
ਹੈਂ ), ਵੇ ਜਿਨੇਨ੍ਦ੍ਰ ਜਯਵਨ੍ਤ ਹੈਂ .’’
ਔਰ (ਇਸ ੧੬੪ਵੀਂ ਗਾਥਾਕੀ ਟੀਕਾ ਪੂਰ੍ਣ ਕਰਤੇ ਹੁਏ ਟੀਕਾਕਾਰ ਮੁਨਿਰਾਜ ਸ਼੍ਲੋਕ
ਕਹਤੇ ਹੈਂ ) : —
[ਸ਼੍ਲੋਕਾਰ੍ਥ : — ] ਜ੍ਞਾਨਪੁਂਜ ਐਸਾ ਯਹ ਆਤ੍ਮਾ ਅਤ੍ਯਨ੍ਤ ਸ੍ਪਸ਼੍ਟ ਦਰ੍ਸ਼ਨ ਹੋਨੇ ਪਰ (ਅਰ੍ਥਾਤ੍
ਕੇਵਲਦਰ੍ਸ਼ਨ ਪ੍ਰਗਟ ਹੋਨੇ ਪਰ ) ਵ੍ਯਵਹਾਰਨਯਸੇ ਸਰ੍ਵ ਲੋਕਕੋ ਦੇਖਤਾ ਹੈ ਤਥਾ (ਸਾਥਮੇਂ ਵਰ੍ਤਤੇ ਹੁਏ
ਕੇਵਲਜ੍ਞਾਨਕੇ ਕਾਰਣ ) ਸਮਸ੍ਤ ਮੂਰ੍ਤ - ਅਮੂਰ੍ਤ ਪਦਾਰ੍ਥਸਮੂਹਕੋ ਜਾਨਤਾ ਹੈ . ਵਹ (ਕੇਵਲ-
ਦਰ੍ਸ਼ਨਜ੍ਞਾਨਯੁਕ੍ਤ ) ਆਤ੍ਮਾ ਪਰਮਸ਼੍ਰੀਰੂਪੀ ਕਾਮਿਨੀਕਾ (ਮੁਕ੍ਤਿਸੁਨ੍ਦਰੀਕਾ ) ਵਲ੍ਲਭ ਹੋਤਾ ਹੈ .੨੮੦.
ਗਾਥਾ : ੧੬੫ ਅਨ੍ਵਯਾਰ੍ਥ : — [ਨਿਸ਼੍ਚਯਨਯੇਨ ] ਨਿਸ਼੍ਚਯਨਯਸੇ [ਜ੍ਞਾਨਮ੍ ] ਜ੍ਞਾਨ
[ਆਤ੍ਮਪ੍ਰਕਾਸ਼ਂ ] ਸ੍ਵਪ੍ਰਕਾਸ਼ਕ ਹੈ; [ਤਸ੍ਮਾਤ੍ ] ਇਸਲਿਯੇ [ਦਰ੍ਸ਼ਨਮ੍ ] ਦਰ੍ਸ਼ਨ ਸ੍ਵਪ੍ਰਕਾਸ਼ਕ ਹੈ .
ਤਥਾ ਹਿ —
(ਮਾਲਿਨੀ)
ਵ੍ਯਵਹਰਣਨਯੇਨ ਜ੍ਞਾਨਪੁਂਜੋਯਮਾਤ੍ਮਾ
ਪ੍ਰਕਟਤਰਸੁਦ੍ਰਸ਼੍ਟਿਃ ਸਰ੍ਵਲੋਕਪ੍ਰਦਰ੍ਸ਼ੀ .
ਵਿਦਿਤਸਕਲਮੂਰ੍ਤਾਮੂਰ੍ਤਤਤ੍ਤ੍ਵਾਰ੍ਥਸਾਰ੍ਥਃ
ਸ ਭਵਤਿ ਪਰਮਸ਼੍ਰੀਕਾਮਿਨੀਕਾਮਰੂਪਃ ..੨੮੦..
ਣਾਣਂ ਅਪ੍ਪਪਯਾਸਂ ਣਿਚ੍ਛਯਣਯਏਣ ਦਂਸਣਂ ਤਮ੍ਹਾ .
ਅਪ੍ਪਾ ਅਪ੍ਪਪਯਾਸੋ ਣਿਚ੍ਛਯਣਯਏਣ ਦਂਸਣਂ ਤਮ੍ਹਾ ..੧੬੫..
ਜ੍ਞਾਨਮਾਤ੍ਮਪ੍ਰਕਾਸ਼ਂ ਨਿਸ਼੍ਚਯਨਯੇਨ ਦਰ੍ਸ਼ਨਂ ਤਸ੍ਮਾਤ੍ .
ਆਤ੍ਮਾ ਆਤ੍ਮਪ੍ਰਕਾਸ਼ੋ ਨਿਸ਼੍ਚਯਨਯੇਨ ਦਰ੍ਸ਼ਨਂ ਤਸ੍ਮਾਤ੍ ..੧੬੫..
ਹੈ ਜ੍ਞਾਨ ਨਿਸ਼੍ਚਯ ਨਿਜਪ੍ਰਕਾਸ਼ਕ , ਇਸਲਿਯੇ ਤ੍ਯੋਂ ਦਰ੍ਸ਼ ਹੈ .
ਹੈ ਜੀਵ ਨਿਸ਼੍ਚਯ ਨਿਜਪ੍ਰਕਾਸ਼ਕ, ਇਸਲਿਯੇ ਤ੍ਯੋਂ ਦਰ੍ਸ਼ ਹੈ ..੧੬੫..