Niyamsar-Hindi (Punjabi transliteration). Gatha: 166-176.

< Previous Page   Next Page >


Combined PDF/HTML Page 19 of 21

 

Page 334 of 388
PDF/HTML Page 361 of 415
single page version

[ਨਿਸ਼੍ਚਯਨਯੇਨ ] ਨਿਸ਼੍ਚਯਨਯਸੇ [ਆਤ੍ਮਾ ] ਆਤ੍ਮਾ [ਆਤ੍ਮਪ੍ਰਕਾਸ਼ਃ ] ਸ੍ਵਪ੍ਰਕਾਸ਼ਕ ਹੈ; [ਤਸ੍ਮਾਤ੍ ]
ਇਸਲਿਯੇ [ਦਰ੍ਸ਼ਨਮ੍ ] ਦਰ੍ਸ਼ਨ ਸ੍ਵਪ੍ਰਕਾਸ਼ਕ ਹੈ .
ਟੀਕਾ : — ਯਹ, ਨਿਸ਼੍ਚਯਨਯਸੇ ਸ੍ਵਰੂਪਕਾ ਕਥਨ ਹੈ .
ਯਹਾਁ ਨਿਸ਼੍ਚਯਨਯਸੇ ਸ਼ੁਦ੍ਧ ਜ੍ਞਾਨਕਾ ਲਕ੍ਸ਼ਣ ਸ੍ਵਪ੍ਰਕਾਸ਼ਕਪਨਾ ਕਹਾ ਹੈ; ਉਸੀਪ੍ਰਕਾਰ ਸਰ੍ਵ
ਆਵਰਣਸੇ ਮੁਕ੍ਤ ਸ਼ੁਦ੍ਧ ਦਰ੍ਸ਼ਨ ਭੀ ਸ੍ਵਪ੍ਰਕਾਸ਼ਕ ਹੀ ਹੈ . ਆਤ੍ਮਾ ਵਾਸ੍ਤਵਮੇਂ, ਉਸਨੇ ਸਰ੍ਵ
ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯਵ੍ਯਾਪਾਰਕੋ ਛੋੜਾ ਹੋਨੇਸੇ, ਸ੍ਵਪ੍ਰਕਾਸ਼ਕਸ੍ਵਰੂਪ ਲਕ੍ਸ਼ਣਸੇ ਲਕ੍ਸ਼ਿਤ ਹੈ; ਦਰ੍ਸ਼ਨ ਭੀ, ਉਸਨੇ
ਬਹਿਰ੍ਵਿਸ਼ਯਪਨਾ ਛੋੜਾ ਹੋਨੇਸੇ, ਸ੍ਵਪ੍ਰਕਾਸ਼ਕਤ੍ਵਪ੍ਰਧਾਨ ਹੀ ਹੈ . ਇਸਪ੍ਰਕਾਰ ਸ੍ਵਰੂਪਪ੍ਰਤ੍ਯਕ੍ਸ਼ - ਲਕ੍ਸ਼ਣਸੇ
ਲਕ੍ਸ਼ਿਤ ਅਖਣ੍ਡ - ਸਹਜ - ਸ਼ੁਦ੍ਧਜ੍ਞਾਨਦਰ੍ਸ਼ਨਮਯ ਹੋਨੇਕੇ ਕਾਰਣ, ਨਿਸ਼੍ਚਯਸੇ, ਤ੍ਰਿਲੋਕ - ਤ੍ਰਿਕਾਲਵਰ੍ਤੀ
ਸ੍ਥਾਵਰ - ਜਂਗਮਸ੍ਵਰੂਪ ਸਮਸ੍ਤ ਦ੍ਰਵ੍ਯਗੁਣਪਰ੍ਯਾਯਰੂਪ ਵਿਸ਼ਯੋਂ ਸਮ੍ਬਨ੍ਧੀ ਪ੍ਰਕਾਸ਼੍ਯ - ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਕਾਦਿ
ਵਿਕਲ੍ਪੋਂਸੇ ਅਤਿ ਦੂਰ ਵਰ੍ਤਤਾ ਹੁਆ, ਸ੍ਵਸ੍ਵਰੂਪਸਂਚੇਤਨ ਜਿਸਕਾ ਲਕ੍ਸ਼ਣ ਹੈ ਐਸੇ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਦ੍ਵਾਰਾ
ਸਰ੍ਵਥਾ ਅਂਤਰ੍ਮੁਖ ਹੋਨੇਕੇ ਕਾਰਣ, ਆਤ੍ਮਾ ਨਿਰਨ੍ਤਰ ਅਖਣ੍ਡ - ਅਦ੍ਵੈਤ - ਚੈਤਨ੍ਯਚਮਤ੍ਕਾਰਮੂਰ੍ਤਿ ਰਹਤਾ ਹੈ .
[ਅਬ ਇਸ ੧੬੫ਵੀਂ ਗਾਥਾਕੀ ਟੀਕਾ ਪੂਰ੍ਣ ਕਰਤੇ ਹੁਏ ਟੀਕਾਕਾਰ ਮੁਨਿਰਾਜ ਸ਼੍ਲੋਕ
ਕਹਤੇ ਹੈਂ : ]
[ਸ਼੍ਲੋਕਾਰ੍ਥ : — ] ਨਿਸ਼੍ਚਯਸੇ ਆਤ੍ਮਾ ਸ੍ਵਪ੍ਰਕਾਸ਼ਕ ਜ੍ਞਾਨ ਹੈ; ਜਿਸਨੇ ਬਾਹ੍ਯ ਆਲਂਬਨ ਨਸ਼੍ਟ
ਨਿਸ਼੍ਚਯਨਯੇਨ ਸ੍ਵਰੂਪਾਖ੍ਯਾਨਮੇਤਤ੍ .
ਨਿਸ਼੍ਚਯਨਯੇਨ ਸ੍ਵਪ੍ਰਕਾਸ਼ਕਤ੍ਵਲਕ੍ਸ਼ਣਂ ਸ਼ੁਦ੍ਧਜ੍ਞਾਨਮਿਹਾਭਿਹਿਤਂ ਤਥਾ ਸਕਲਾਵਰਣਪ੍ਰਮੁਕ੍ਤ ਸ਼ੁਦ੍ਧ-
ਦਰ੍ਸ਼ਨਮਪਿ ਸ੍ਵਪ੍ਰਕਾਸ਼ਕਪਰਮੇਵ . ਆਤ੍ਮਾ ਹਿ ਵਿਮੁਕ੍ਤ ਸਕਲੇਨ੍ਦ੍ਰਿਯਵ੍ਯਾਪਾਰਤ੍ਵਾਤ੍ ਸ੍ਵਪ੍ਰਕਾਸ਼ਕਤ੍ਵਲਕ੍ਸ਼ਣ-
ਲਕ੍ਸ਼ਿਤ ਇਤਿ ਯਾਵਤ੍ . ਦਰ੍ਸ਼ਨਮਪਿ ਵਿਮੁਕ੍ਤ ਬਹਿਰ੍ਵਿਸ਼ਯਤ੍ਵਾਤ੍ ਸ੍ਵਪ੍ਰਕਾਸ਼ਕਤ੍ਵਪ੍ਰਧਾਨਮੇਵ . ਇਤ੍ਥਂ ਸ੍ਵਰੂਪ-
ਪ੍ਰਤ੍ਯਕ੍ਸ਼ਲਕ੍ਸ਼ਣਲਕ੍ਸ਼ਿਤਾਕ੍ਸ਼ੁਣ੍ਣਸਹਜਸ਼ੁਦ੍ਧਜ੍ਞਾਨਦਰ੍ਸ਼ਨਮਯਤ੍ਵਾਤ੍ ਨਿਸ਼੍ਚਯੇਨ ਜਗਤ੍ਤ੍ਰਯਕਾਲਤ੍ਰਯਵਰ੍ਤਿਸ੍ਥਾਵਰਜਂਗ-
ਮਾਤ੍ਮਕਸਮਸ੍ਤਦ੍ਰਵ੍ਯਗੁਣਪਰ੍ਯਾਯਵਿਸ਼ਯੇਸ਼ੁ “ਆਕਾਸ਼ਾਪ੍ਰਕਾਸ਼ਕਾਦਿਵਿਕਲ੍ਪਵਿਦੂਰਸ੍ਸਨ੍ ਸ੍ਵਸ੍ਵਰੂਪੇ “ਸਂਜ੍ਞਾ-
ਲਕ੍ਸ਼ਣਪ੍ਰਕਾਸ਼ਤਯਾ ਨਿਰਵਸ਼ੇਸ਼ੇਣਾਨ੍ਤਰ੍ਮੁਖਤ੍ਵਾਦਨਵਰਤਮ੍ ਅਖਂਡਾਦ੍ਵੈਤਚਿਚ੍ਚਮਤ੍ਕਾਰਮੂਰ੍ਤਿਰਾਤ੍ਮਾ ਤਿਸ਼੍ਠਤੀਤਿ .
(ਮਂਦਾਕ੍ਰਾਂਤਾ)
ਆਤ੍ਮਾ ਜ੍ਞਾਨਂ ਭਵਤਿ ਨਿਯਤਂ ਸ੍ਵਪ੍ਰਕਾਸ਼ਾਤ੍ਮਕਂ ਯਾ
ਦ੍ਰਸ਼੍ਟਿਃ ਸਾਕ੍ਸ਼ਾਤ੍ ਪ੍ਰਹਤਬਹਿਰਾਲਂਬਨਾ ਸਾਪਿ ਚੈਸ਼ਃ .
ਏਕਾਕਾਰਸ੍ਵਰਸਵਿਸਰਾਪੂਰ੍ਣਪੁਣ੍ਯਃ ਪੁਰਾਣਃ
ਸ੍ਵਸ੍ਮਿਨ੍ਨਿਤ੍ਯਂ ਨਿਯਤਵਸਤਿਰ੍ਨਿਰ੍ਵਿਕਲ੍ਪੇ ਮਹਿਮ੍ਨਿ ..੨੮੧..
★ ਯਹਾਁ ਕੁਛ ਅਸ਼ੁਦ੍ਧਿ ਹੋ ਐਸਾ ਲਗਤਾ ਹੈ .

Page 335 of 388
PDF/HTML Page 362 of 415
single page version

ਕਿਯਾ ਹੈ ਐਸਾ (ਸ੍ਵਪ੍ਰਕਾਸ਼ਕ ) ਜੋ ਸਾਕ੍ਸ਼ਾਤ੍ ਦਰ੍ਸ਼ਨ ਉਸ - ਰੂਪ ਭੀ ਆਤ੍ਮਾ ਹੈ . ਏਕਾਕਾਰ
ਨਿਜਰਸਕੇ ਫੈ ਲਾਵਸੇ ਪੂਰ੍ਣ ਹੋਨੇਕੇ ਕਾਰਣ ਜੋ ਪਵਿਤ੍ਰ ਹੈ ਤਥਾ ਜੋ ਪੁਰਾਣ (ਸਨਾਤਨ ) ਹੈ ਐਸਾ
ਯਹ ਆਤ੍ਮਾ ਸਦਾ ਅਪਨੀ ਨਿਰ੍ਵਿਕਲ੍ਪ ਮਹਿਮਾਮੇਂ ਨਿਸ਼੍ਚਿਤਰੂਪਸੇ ਵਾਸ ਕਰਤਾ ਹੈ . ੨੮੧ .
ਗਾਥਾ : ੧੬੬ ਅਨ੍ਵਯਾਰ੍ਥ : — [ਕੇਵਲੀ ਭਗਵਾਨ੍ ] (ਨਿਸ਼੍ਚਯਸੇ ) ਕੇਵਲੀ
ਭਗਵਾਨ [ਆਤ੍ਮਸ੍ਵਰੂਪਂ ] ਆਤ੍ਮਸ੍ਵਰੂਪਕੋ [ਪਸ਼੍ਯਤਿ ] ਦੇਖਤੇ ਹੈਂ, [ਨ ਲੋਕਾਲੋਕੌ ]
ਲੋਕਾਲੋਕਕੋ ਨਹੀਂ — [ਏਵਂ ] ਐਸਾ [ਯਦਿ ] ਯਦਿ [ਕਃ ਅਪਿ ਭਣਤਿ ] ਕੋਈ ਕਹੇ ਤੋ [ਤਸ੍ਯ
ਚ ਕਿਂ ਦੂਸ਼ਣਂ ਭਵਤਿ ] ਉਸੇ ਕ੍ਯਾ ਦੋਸ਼ ਹੈ ? (ਅਰ੍ਥਾਤ੍ ਕੁਛ ਦੋਸ਼ ਨਹੀਂ ਹੈ . )
ਟੀਕਾ : — ਯਹ, ਸ਼ੁਦ੍ਧਨਿਸ਼੍ਚਯਨਯਕੀ ਵਿਵਕ੍ਸ਼ਾਸੇ ਪਰਦਰ੍ਸ਼ਨਕਾ (ਪਰਕੋ ਦੇਖਨੇਕਾ) ਖਣ੍ਡਨ
ਹੈ .
ਯਦ੍ਯਪਿ ਵ੍ਯਵਹਾਰਸੇ ਏਕ ਸਮਯਮੇਂ ਤੀਨ ਕਾਲ ਸਮ੍ਬਨ੍ਧੀ ਪੁਦ੍ਗਲਾਦਿ ਦ੍ਰਵ੍ਯਗੁਣਪਰ੍ਯਾਯੋਂਕੋ
ਜਾਨਨੇਮੇਂ ਸਮਰ੍ਥ ਸਕਲ - ਵਿਮਲ ਕੇਵਲਜ੍ਞਾਨਮਯਤ੍ਵਾਦਿ ਵਿਵਿਧ ਮਹਿਮਾਓਂਕਾ ਧਾਰਣ ਕਰਨੇਵਾਲਾ ਹੈ,
ਤਥਾਪਿ ਵਹ ਭਗਵਾਨ, ਕੇਵਲਦਰ੍ਸ਼ਨਰੂਪ ਤ੍ਰੁਤੀਯ ਲੋਚਨਵਾਲਾ ਹੋਨੇ ਪਰ ਭੀ, ਪਰਮ ਨਿਰਪੇਕ੍ਸ਼ਪਨੇਕੇ
ਕਾਰਣ ਨਿਃਸ਼ੇਸ਼ਰੂਪਸੇ (ਸਰ੍ਵਥਾ ) ਅਨ੍ਤਰ੍ਮੁਖ ਹੋਨੇਸੇ ਕੇਵਲ ਸ੍ਵਰੂਪਪ੍ਰਤ੍ਯਕ੍ਸ਼ਮਾਤ੍ਰ ਵ੍ਯਾਪਾਰਮੇਂ ਲੀਨ ਐਸੇ
ਨਿਰਂਜਨ ਨਿਜ ਸਹਜਦਰ੍ਸ਼ਨ ਦ੍ਵਾਰਾ ਸਚ੍ਚਿਦਾਨਨ੍ਦਮਯ ਆਤ੍ਮਾਕੋ ਨਿਸ਼੍ਚਯਸੇ ਦੇਖਤਾ ਹੈ (ਪਰਨ੍ਤੁ
ਅਪ੍ਪਸਰੂਵਂ ਪੇਚ੍ਛਦਿ ਲੋਯਾਲੋਯਂ ਣ ਕੇਵਲੀ ਭਗਵਂ .
ਜਇ ਕੋਇ ਭਣਇ ਏਵਂ ਤਸ੍ਸ ਯ ਕਿਂ ਦੂਸਣਂ ਹੋਇ ..੧੬੬..
ਆਤ੍ਮਸ੍ਵਰੂਪਂ ਪਸ਼੍ਯਤਿ ਲੋਕਾਲੋਕੌ ਨ ਕੇਵਲੀ ਭਗਵਾਨ੍ .
ਯਦਿ ਕੋਪਿ ਭਣਤ੍ਯੇਵਂ ਤਸ੍ਯ ਚ ਕਿਂ ਦੂਸ਼ਣਂ ਭਵਤਿ ..੧੬੬..
ਸ਼ੁਦ੍ਧਨਿਸ਼੍ਚਯਨਯਵਿਵਕ੍ਸ਼ਯਾ ਪਰਦਰ੍ਸ਼ਨਤ੍ਵਨਿਰਾਸੋਯਮ੍ .
ਵ੍ਯਵਹਾਰੇਣ ਪੁਦ੍ਗਲਾਦਿਤ੍ਰਿਕਾਲਵਿਸ਼ਯਦ੍ਰਵ੍ਯਗੁਣਪਰ੍ਯਾਯੈਕਸਮਯਪਰਿਚ੍ਛਿਤ੍ਤਿਸਮਰ੍ਥਸਕਲਵਿਮਲ-
ਕੇਵਲਾਵਬੋਧਮਯਤ੍ਵਾਦਿਵਿਵਿਧਮਹਿਮਾਧਾਰੋਪਿ ਸ ਭਗਵਾਨ੍ ਕੇਵਲਦਰ੍ਸ਼ਨਤ੍ਰੁਤੀਯਲੋਚਨੋਪਿ ਪਰਮਨਿਰ-
ਪੇਕ੍ਸ਼ਤਯਾ ਨਿਃਸ਼ੇਸ਼ਤੋਨ੍ਤਰ੍ਮੁਖਤ੍ਵਾਤ੍ ਕੇਵਲਸ੍ਵਰੂਪਪ੍ਰਤ੍ਯਕ੍ਸ਼ਮਾਤ੍ਰਵ੍ਯਾਪਾਰਨਿਰਤਨਿਰਂਜਨਨਿਜਸਹਜਦਰ੍ਸ਼ਨੇਨ
ਸਚ੍ਚਿਦਾਨਂਦਮਯਮਾਤ੍ਮਾਨਂ ਨਿਸ਼੍ਚਯਤਃ ਪਸ਼੍ਯਤੀਤਿ ਸ਼ੁਦ੍ਧਨਿਸ਼੍ਚਯਨਯਵਿਵਕ੍ਸ਼ਯਾ ਯਃ ਕੋਪਿ ਸ਼ੁਦ੍ਧਾਨ੍ਤਸ੍ਤਤ੍ਤ੍ਵ-
ਪ੍ਰਭੁ ਕੇਵਲੀ ਨਿਜਰੂਪ ਦੇਖੇਂ ਔਰ ਲੋਕਾਲੋਕ ਨਾ .
ਯਦਿ ਕੋਇ ਯੋਂ ਕਹਤਾ ਅਰੇ ਉਸਮੇਂ ਕਹੋ ਹੈ ਦੋਸ਼ ਕ੍ਯਾ ? ੧੬੬..

Page 336 of 388
PDF/HTML Page 363 of 415
single page version

ਲੋਕਾਲੋਕਕੋ ਨਹੀਂ ) — ਐਸਾ ਜੋ ਕੋਈ ਭੀ ਸ਼ੁਦ੍ਧ ਅਨ੍ਤਃਤਤ੍ਤ੍ਵਕਾ ਵੇਦਨ ਕਰਨੇਵਾਲਾ
(ਜਾਨਨੇਵਾਲਾ, ਅਨੁਭਵ ਕਰਨੇਵਾਲਾ ) ਪਰਮ ਜਿਨਯੋਗੀਸ਼੍ਵਰ ਸ਼ੁਦ੍ਧਨਿਸ਼੍ਚਯਨਯਕੀ ਵਿਵਕ੍ਸ਼ਾਸੇ ਕਹਤਾ
ਹੈ, ਉਸੇ ਵਾਸ੍ਤਵਮੇਂ ਦੂਸ਼ਣ ਨਹੀਂ ਹੈ .
[ਅਬ ਇਸ ੧੬੬ ਵੀਂ ਗਾਥਾਕੀ ਟੀਕਾ ਪੂਰ੍ਣ ਕਰਤੇ ਹੁਏ ਟੀਕਾਕਾਰ ਮੁਨਿਰਾਜ ਸ਼੍ਲੋਕ
ਕਹਤੇ ਹੈਂ : ]
[ਸ਼੍ਲੋਕਾਰ੍ਥ : — ] (❃ਨਿਸ਼੍ਚਯਸੇ ) ਆਤ੍ਮਾ ਸਹਜ ਪਰਮਾਤ੍ਮਾਕੋ ਦੇਖਤਾ ਹੈ — ਕਿ ਜੋ
ਪਰਮਾਤ੍ਮਾ ਏਕ ਹੈ, ਵਿਸ਼ੁਦ੍ਧ ਹੈ, ਨਿਜ ਅਨ੍ਤਃਸ਼ੁਦ੍ਧਿਕਾ ਆਵਾਸ ਹੋਨੇਸੇ (ਕੇਵਲਜ੍ਞਾਨਦਰ੍ਸ਼ਨਾਦਿ )
ਮਹਿਮਾਕਾ ਧਾਰਣ ਕਰਨੇਵਾਲਾ ਹੈ, ਅਤ੍ਯਨ੍ਤ ਧੀਰ ਹੈ ਔਰ ਨਿਜ ਆਤ੍ਮਾਮੇਂ ਅਤ੍ਯਨ੍ਤ ਅਵਿਚਲ
ਹੋਨੇਸੇ ਸਰ੍ਵਦਾ ਅਨ੍ਤਰ੍ਮਗ੍ਨ ਹੈ . ਸ੍ਵਭਾਵਸੇ ਮਹਾਨ ਐਸੇ ਉਸ ਆਤ੍ਮਾਮੇਂ ❃ਵ੍ਯਵਹਾਰਪ੍ਰਪਂਚ ਹੈ ਹੀ ਨਹੀਂ .
(ਅਰ੍ਥਾਤ੍ ਨਿਸ਼੍ਚਯਸੇ ਆਤ੍ਮਾਮੇਂ ਲੋਕਾਲੋਕਕੋ ਦੇਖਨੇਰੂਪ ਵ੍ਯਵਹਾਰਵਿਸ੍ਤਾਰ ਹੈ ਹੀ
ਨਹੀਂ ) .੨੮੨.
ਵੇਦੀ ਪਰਮਜਿਨਯੋਗੀਸ਼੍ਵਰੋ ਵਕ੍ਤਿ ਤਸ੍ਯ ਚ ਨ ਖਲੁ ਦੂਸ਼ਣਂ ਭਵਤੀਤਿ .
(ਮਂਦਾਕ੍ਰਾਂਤਾ)
ਪਸ਼੍ਯਤ੍ਯਾਤ੍ਮਾ ਸਹਜਪਰਮਾਤ੍ਮਾਨਮੇਕਂ ਵਿਸ਼ੁਦ੍ਧਂ
ਸ੍ਵਾਨ੍ਤਃਸ਼ੁਦ੍ਧਯਾਵਸਥਮਹਿਮਾਧਾਰਮਤ੍ਯਨ੍ਤਧੀਰਮ੍ .
ਸ੍ਵਾਤ੍ਮਨ੍ਯੁਚ੍ਚੈਰਵਿਚਲਤਯਾ ਸਰ੍ਵਦਾਨ੍ਤਰ੍ਨਿਮਗ੍ਨਂ
ਤਸ੍ਮਿਨ੍ਨੈਵ ਪ੍ਰਕ੍ਰੁਤਿਮਹਤਿ ਵ੍ਯਾਵਹਾਰਪ੍ਰਪਂਚਃ ..੨੮੨..
❃ਯਹਾਁ ਨਿਸ਼੍ਚਯ-ਵ੍ਯਵਹਾਰ ਸਮ੍ਬਨ੍ਧੀ ਐਸਾ ਸਮਝਨਾ ਕਿ — ਜਿਸਮੇਂ ਸ੍ਵਕੀ ਹੀ ਅਪੇਕ੍ਸ਼ਾ ਹੋ ਵਹ ਨਿਸ਼੍ਚਯਕਥਨ ਹੈ ਔਰ
ਜਿਸਮੇਂ ਪਰਕੀ ਅਪੇਕ੍ਸ਼ਾ ਆਯੇ ਵਹ ਵ੍ਯਵਹਾਰਕਥਨ ਹੈ; ਇਸਲਿਯੇ ਕੇਵਲੀ ਭਗਵਾਨ ਲੋਕਾਲੋਕਕੋ — ਪਰਕੋ ਜਾਨਤੇ-
ਦੇਖਤੇ ਹੈਂ ਐਸਾ ਕਹਨਾ ਵਹ ਵ੍ਯਵਹਾਰਕਥਨ ਹੈ ਔਰ ਕੇਵਲੀ ਭਗਵਾਨ ਸ੍ਵਾਤ੍ਮਾਕੋ ਜਾਨਤੇ-ਦੇਖਤੇ ਹੈਂ ਐਸਾ ਕਹਨਾ
ਵਹ ਨਿਸ਼੍ਚਯਕਥਨ ਹੈ . ਯਹਾਁ ਵ੍ਯਵਹਾਰਕਥਨਕਾ ਵਾਚ੍ਯਾਰ੍ਥ ਐਸਾ ਨਹੀਂ ਸਮਝਨਾ ਕਿ ਜਿਸਪ੍ਰਕਾਰ ਛਦ੍ਮਸ੍ਥ ਜੀਵ
ਲੋਕਾਲੋਕਕੋ ਜਾਨਤਾ-ਦੇਖਤਾ ਹੀ ਨਹੀਂ ਹੈ ਉਸੀਪ੍ਰਕਾਰ ਕੇਵਲੀ ਭਗਵਾਨ ਲੋਕਾਲੋਕਕੋ ਜਾਨਤੇ-ਦੇਖਤੇ ਹੀ ਨਹੀਂ
ਹੈਂ . ਛਦ੍ਮਸ੍ਥ ਜੀਵਕੇ ਸਾਥ ਤੁਲਨਾਕੀ ਅਪੇਕ੍ਸ਼ਾਸੇ ਤੋ ਕੇਵਲੀਭਗਵਾਨ ਲੋਕਾਲੋਕਕੋ ਜਾਨਤੇ-ਦੇਖਤੇ ਹੈਂ ਵਹ ਬਰਾਬਰ
ਸਤ੍ਯ ਹੈ — ਯਥਾਰ੍ਥ ਹੈ, ਕ੍ਯੋਂਕਿ ਵੇ ਤ੍ਰਿਕਾਲ ਸਮ੍ਬਨ੍ਧੀ ਸਰ੍ਵ ਦ੍ਰਵ੍ਯਗੁਣਪਰ੍ਯਾਯੋਂਕੋ ਯਥਾਸ੍ਥਿਤ ਬਰਾਬਰ ਪਰਿਪੂਰ੍ਣਰੂਪਸੇ
ਵਾਸ੍ਤਵਮੇਂ ਜਾਨਤੇ-ਦੇਖਤੇ ਹੈਂ . ‘ਕੇਵਲੀ ਭਗਵਾਨ ਲੋਕਾਲੋਕਕੋ ਜਾਨਤੇ-ਦੇਖਤੇ ਹੈਂ’ ਐਸਾ ਕਹਤੇ ਹੁਏ ਪਰਕੀ ਅਪੇਕ੍ਸ਼ਾ
ਆਤੀ ਹੈ ਇਤਨਾ ਹੀ ਸੂਚਿਤ ਕਰਨੇਕੇ ਲਿਯੇ, ਤਥਾ ਕੇਵਲੀ ਭਗਵਾਨ ਜਿਸਪ੍ਰਕਾਰ ਸ੍ਵਕੋ ਤਦ੍ਰੂਪ ਹੋਕਰ ਨਿਜਸੁਖਕੇ
ਸਂਵੇਦਨ ਸਹਿਤ ਜਾਨਤੇ-ਦੇਖਤੇ ਹੈਂ ਉਸੀਪ੍ਰਕਾਰ ਲੋਕਾਲੋਕਕੋ (ਪਰਕੋ) ਤਦ੍ਰੂਪ ਹੋਕਰ ਪਰਸੁਖਦੁਃਖਾਦਿਕੇ ਸਂਵੇਦਨ
ਸਹਿਤ ਨਹੀਂ ਜਾਨਤੇ-ਦੇਖਤੇ, ਪਰਨ੍ਤੁ ਪਰਸੇ ਬਿਲਕੁਲ ਭਿਨ੍ਨ ਰਹਕਰ, ਪਰਕੇ ਸੁਖਦੁਃਖਾਦਿਕਾ ਸਂਵੇਦਨ ਕਿਯੇ ਬਿਨਾ
ਜਾਨਤੇ-ਦੇਖਤੇ ਹੈਂ ਇਤਨਾ ਹੀ ਸੂਚਿਤ ਕਰਨੇਕੇ ਲਿਯੇ ਉਸੇ ਵ੍ਯਵਹਾਰ ਕਹਾ ਹੈ .

Page 337 of 388
PDF/HTML Page 364 of 415
single page version

ਗਾਥਾ : ੧੬੭ ਅਨ੍ਵਯਾਰ੍ਥ : — [ਮੂਰ੍ਤਮ੍ ਅਮੂਰ੍ਤਮ੍ ] ਮੂਰ੍ਤ-ਅਮੂਰ੍ਤ [ਚੇਤਨਮ੍ ਇਤਰਤ੍ ]
ਚੇਤਨ – ਅਚੇਤਨ [ਦ੍ਰਵ੍ਯਂ ] ਦ੍ਰਵ੍ਯੋਂਕੋ — [ਸ੍ਵਕਂ ਚ ਸਰ੍ਵਂ ਚ ] ਸ੍ਵਕੋ ਤਥਾ ਸਮਸ੍ਤਕੋ [ਪਸ਼੍ਯਤਃ
ਤੁ ] ਦੇਖਨੇਵਾਲੇ (ਜਾਨਨੇਵਾਲੇਕਾ ) [ਜ੍ਞਾਨਮ੍ ] ਜ੍ਞਾਨ [ਅਤੀਨ੍ਦ੍ਰਿਯਂ ] ਅਤੀਨ੍ਦ੍ਰਿਯ ਹੈ, [ਪ੍ਰਤ੍ਯਕ੍ਸ਼ਮ੍
ਭਵਤਿ ] ਪ੍ਰਤ੍ਯਕ੍ਸ਼ ਹੈ .
ਟੀਕਾ : — ਯਹ, ਕੇਵਲਜ੍ਞਾਨਕੇ ਸ੍ਵਰੂਪਕਾ ਕਥਨ ਹੈ .
ਛਹ ਦ੍ਰਵ੍ਯੋਂਮੇਂ ਪੁਦ੍ਗਲਕੋ ਮੂਰ੍ਤਪਨਾ ਹੈ, (ਸ਼ੇਸ਼ ) ਪਾਁਚਕੋ ਅਮੂਰ੍ਤਪਨਾ ਹੈ; ਜੀਵਕੋ ਹੀ
ਚੇਤਨਪਨਾ ਹੈ, (ਸ਼ੇਸ਼ ) ਪਾਁਚਕੋ ਅਚੇਤਨਪਨਾ ਹੈ . ਤ੍ਰਿਕਾਲ ਸਮ੍ਬਨ੍ਧੀ ਮੂਰ੍ਤ - ਅਮੂਰ੍ਤ ਚੇਤਨ - ਅਚੇਤਨ
ਸ੍ਵਦ੍ਰਵ੍ਯਾਦਿ ਅਸ਼ੇਸ਼ਕੋ (ਸ੍ਵ ਤਥਾ ਪਰ ਸਮਸ੍ਤ ਦ੍ਰਵ੍ਯੋਂਕੋ ) ਨਿਰਨ੍ਤਰ ਦੇਖਨੇਵਾਲੇ ਭਗਵਾਨ ਸ਼੍ਰੀਮਦ੍
ਅਰ੍ਹਤ੍ਪਰਮੇਸ਼੍ਵਰਕਾ ਜੋ ਕ੍ਰਮ, ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯ ਔਰ ❃
ਵ੍ਯਵਧਾਨ ਰਹਿਤ, ਅਤੀਨ੍ਦ੍ਰਿਯ ਸਕਲ-ਵਿਮਲ (ਸਰ੍ਵਥਾ
ਨਿਰ੍ਮਲ ) ਕੇਵਲਜ੍ਞਾਨ ਵਹ ਸਕਲਪ੍ਰਤ੍ਯਕ੍ਸ਼ ਹੈ .
ਇਸੀਪ੍ਰਕਾਰ (ਸ਼੍ਰੀਮਦ੍ਭਗਵਤ੍ਕੁਨ੍ਦਕੁਨ੍ਦਾਚਾਰ੍ਯਦੇਵਪ੍ਰਣੀਤ ) ਸ਼੍ਰੀ ਪ੍ਰਵਚਨਸਾਰਮੇਂ (੫੪ਵੀਂ ਗਾਥਾ
ਦ੍ਵਾਰਾ ) ਕਹਾ ਹੈ ਕਿ : —
ਮੁਤ੍ਤਮਮੁਤ੍ਤਂ ਦਵ੍ਵਂ ਚੇਯਣਮਿਯਰਂ ਸਗਂ ਚ ਸਵ੍ਵਂ ਚ .
ਪੇਚ੍ਛਂਤਸ੍ਸ ਦੁ ਣਾਣਂ ਪਚ੍ਚਕ੍ਖਮਣਿਂਦਿਯਂ ਹੋਇ ..੧੬੭..
ਮੂਰ੍ਤਮਮੂਰ੍ਤਂ ਦ੍ਰਵ੍ਯਂ ਚੇਤਨਮਿਤਰਤ੍ ਸ੍ਵਕਂ ਚ ਸਰ੍ਵਂ ਚ .
ਪਸ਼੍ਯਤਸ੍ਤੁ ਜ੍ਞਾਨਂ ਪ੍ਰਤ੍ਯਕ੍ਸ਼ਮਤੀਨ੍ਦ੍ਰਿਯਂ ਭਵਤਿ ..੧੬੭..
ਕੇਵਲਬੋਧਸ੍ਵਰੂਪਾਖ੍ਯਾਨਮੇਤਤ੍ .
ਸ਼ਣ੍ਣਾਂ ਦ੍ਰਵ੍ਯਾਣਾਂ ਮਧ੍ਯੇ ਮੂਰ੍ਤਤ੍ਵਂ ਪੁਦ੍ਗਲਸ੍ਯ ਪਂਚਾਨਾਮ੍ ਅਮੂਰ੍ਤਤ੍ਵਮ੍; ਚੇਤਨਤ੍ਵਂ ਜੀਵਸ੍ਯੈਵ
ਪਂਚਾਨਾਮਚੇਤਨਤ੍ਵਮ੍ . ਮੂਰ੍ਤਾਮੂਰ੍ਤਚੇਤਨਾਚੇਤਨਸ੍ਵਦ੍ਰਵ੍ਯਾਦਿਕਮਸ਼ੇਸ਼ਂ ਤ੍ਰਿਕਾਲਵਿਸ਼ਯਮ੍ ਅਨਵਰਤਂ ਪਸ਼੍ਯਤੋ
ਭਗਵਤਃ ਸ਼੍ਰੀਮਦਰ੍ਹਤ੍ਪਰਮੇਸ਼੍ਵਰਸ੍ਯ ਕ੍ਰਮਕਰਣਵ੍ਯਵਧਾਨਾਪੋਢਂ ਚਾਤੀਨ੍ਦ੍ਰਿਯਂ ਚ ਸਕਲਵਿਮਲਕੇਵਲਜ੍ਞਾਨਂ
ਸਕਲਪ੍ਰਤ੍ਯਕ੍ਸ਼ਂ ਭਵਤੀਤਿ .
ਤਥਾ ਚੋਕ੍ਤਂ ਪ੍ਰਵਚਨਸਾਰੇ —
❃ ਵ੍ਯਵਧਾਨਕੇ ਅਰ੍ਥਕੇ ਲਿਯੇ ੨੮ਵੇਂ ਪ੍ਰੁਸ਼੍ਠਕੀ ਟਿਪ੍ਪਣੀ ਦੇਖੋ .
ਜੋ ਮੂਰ੍ਤ ਔਰ ਅਮੂਰ੍ਤ ਜੜ ਚੇਤਨ ਸ੍ਵਪਰ ਸਬ ਦ੍ਰਵ੍ਯ ਹੈਂ .
ਦੇਖੇ ਉਨ੍ਹੇਂ ਉਸਕੋ ਅਤੀਨ੍ਦ੍ਰਿਯ ਜ੍ਞਾਨ ਹੈ, ਪ੍ਰਤ੍ਯਕ੍ਸ਼ ਹੈ ..੧੬੭..

Page 338 of 388
PDF/HTML Page 365 of 415
single page version

‘‘[ਗਾਥਾਰ੍ਥ : — ] ਦੇਖਨੇਵਾਲੇਕਾ ਜੋ ਜ੍ਞਾਨ ਅਮੂਰ੍ਤਕੋ, ਮੂਰ੍ਤ ਪਦਾਰ੍ਥੋਂਮੇਂ ਭੀ ਅਤੀਨ੍ਦ੍ਰਿਯਕੋ,
ਔਰ ਪ੍ਰਚ੍ਛਨ੍ਨਕੋ ਇਨ ਸਬਕੋ — ਸ੍ਵਕੋ ਤਥਾ ਪਰਕੋ — ਦੇਖਤਾ ਹੈ, ਵਹ ਜ੍ਞਾਨ ਪ੍ਰਤ੍ਯਕ੍ਸ਼ ਹੈ .’’
ਔਰ (ਇਸ ੧੬੭ਵੀਂ ਗਾਥਾਕੀ ਟੀਕਾ ਪੂਰ੍ਣ ਕਰਤੇ ਹੁਏ ਟੀਕਾਕਾਰ ਮੁਨਿਰਾਜ ਸ਼੍ਲੋਕ
ਕਹਤੇ ਹੈਂ ) : —
[ਸ਼੍ਲੋਕਾਰ੍ਥ : — ] ਕੇਵਲਜ੍ਞਾਨ ਨਾਮਕਾ ਜੋ ਤੀਸਰਾ ਉਤ੍ਕ੍ਰੁਸ਼੍ਟ ਨੇਤ੍ਰ ਉਸੀਸੇ ਜਿਨਕੀ ਪ੍ਰਸਿਦ੍ਧ
ਮਹਿਮਾ ਹੈ, ਜੋ ਤੀਨ ਲੋਕਕੇ ਗੁਰੁ ਹੈਂ ਔਰ ਸ਼ਾਸ਼੍ਵਤ ਅਨਨ੍ਤ ਜਿਨਕਾ ❃ਧਾਮ ਹੈ — ਐਸੇ ਯਹ
ਤੀਰ੍ਥਨਾਥ ਜਿਨੇਨ੍ਦ੍ਰ ਲੋਕਾਲੋਕਕੋ ਅਰ੍ਥਾਤ੍ ਸ੍ਵ-ਪਰ ਐਸੇ ਸਮਸ੍ਤ ਚੇਤਨ - ਅਚੇਤਨ ਪਦਾਰ੍ਥੋਂਕੋ ਸਮ੍ਯਕ੍
ਪ੍ਰਕਾਰਸੇ (ਬਰਾਬਰ ) ਜਾਨਤੇ ਹੈਂ .੨੮੩.
ਗਾਥਾ : ੧੬੮ ਅਨ੍ਵਯਾਰ੍ਥ : — [ਨਾਨਾਗੁਣਪਰ੍ਯਾਯੇਣ ਸਂਯੁਕ੍ਤਮ੍ ] ਵਿਵਿਧ ਗੁਣੋਂ ਔਰ
ਪਰ੍ਯਾਯੋਂਸੇ ਸਂਯੁਕ੍ਤ [ਪੂਰ੍ਵੋਕ੍ਤਸਕਲਦ੍ਰਵ੍ਯਂ ] ਪੂਰ੍ਵੋਕ੍ਤ ਸਮਸ੍ਤ ਦ੍ਰਵ੍ਯੋਂਕੋ [ਯਃ ] ਜੋ [ਸਮ੍ਯਕ੍ ]
ਸਮ੍ਯਕ੍ ਪ੍ਰਕਾਰਸੇ (ਬਰਾਬਰ ) [ਨ ਚ ਪਸ਼੍ਯਤਿ ] ਨਹੀਂ ਦੇਖਤਾ, [ਤਸ੍ਯ ] ਉਸੇ [ਪਰੋਕ੍ਸ਼ਦ੍ਰੁਸ਼੍ਟਿਃ
‘‘ਜਂ ਪੇਚ੍ਛਦੋ ਅਮੁਤ੍ਤਂ ਮੁਤ੍ਤੇਸੁ ਅਦਿਂਦਿਯਂ ਚ ਪਚ੍ਛਣ੍ਣਂ .
ਸਯਲਂ ਸਗਂ ਚ ਇਦਰਂ ਤਂ ਣਾਣਂ ਹਵਦਿ ਪਚ੍ਚਕ੍ਖਂ ..’’
ਤਥਾ ਹਿ —
(ਮਂਦਾਕ੍ਰਾਂਤਾ)
ਸਮ੍ਯਗ੍ਵਰ੍ਤੀ ਤ੍ਰਿਭੁਵਨਗੁਰੁਃ ਸ਼ਾਸ਼੍ਵਤਾਨਨ੍ਤਧਾਮਾ
ਲੋਕਾਲੋਕੌ ਸ੍ਵਪਰਮਖਿਲਂ ਚੇਤਨਾਚੇਤਨਂ ਚ .
ਤਾਰ੍ਤੀਯਂ ਯਨ੍ਨਯਨਮਪਰਂ ਕੇਵਲਜ੍ਞਾਨਸਂਜ੍ਞਂ
ਤੇਨੈਵਾਯਂ ਵਿਦਿਤਮਹਿਮਾ ਤੀਰ੍ਥਨਾਥੋ ਜਿਨੇਨ੍ਦ੍ਰਃ ..੨੮੩..
ਪੁਵ੍ਵੁਤ੍ਤਸਯਲਦਵ੍ਵਂ ਣਾਣਾਗੁਣਪਜ੍ਜਏਣ ਸਂਜੁਤ੍ਤਂ .
ਜੋ ਣ ਯ ਪੇਚ੍ਛਇ ਸਮ੍ਮਂ ਪਰੋਕ੍ਖਦਿਟ੍ਠੀ ਹਵੇ ਤਸ੍ਸ ..੧੬੮..
ਪੂਰ੍ਵੋਕ੍ਤ ਸਕਲਦ੍ਰਵ੍ਯਂ ਨਾਨਾਗੁਣਪਰ੍ਯਾਯੇਣ ਸਂਯੁਕ੍ਤ ਮ੍ .
ਯੋ ਨ ਚ ਪਸ਼੍ਯਤਿ ਸਮ੍ਯਕ੍ ਪਰੋਕ੍ਸ਼ਦ੍ਰਸ਼੍ਟਿਰ੍ਭਵੇਤ੍ਤਸ੍ਯ ..੧੬੮..
❃ ਧਾਮ = (੧) ਭਵ੍ਯਤਾ; (੨) ਤੇਜ; (੩) ਬਲ .
ਜੋ ਵਿਵਿਧ ਗੁਣ ਪਰ੍ਯਾਯਸੇ ਸਂਯੁਕ੍ਤ ਸਾਰੀ ਸ੍ਰੁਸ਼੍ਟਿ ਹੈ .
ਦੇਖੇ ਨ ਜੋ ਸਮ੍ਯਕ੍ ਪ੍ਰਕਾਰ, ਪਰੋਕ੍ਸ਼ ਰੇ ਵਹ ਦ੍ਰੁਸ਼੍ਟਿ ਹੈ ..੧੬੮..

Page 339 of 388
PDF/HTML Page 366 of 415
single page version

ਭਵੇਤ੍ ] ਪਰੋਕ੍ਸ਼ ਦਰ੍ਸ਼ਨ ਹੈ .
ਟੀਕਾ : — ਯਹਾਁ, ਕੇਵਲਦਰ੍ਸ਼ਨਕੇ ਅਭਾਵਮੇਂ (ਅਰ੍ਥਾਤ੍ ਪ੍ਰਤ੍ਯਕ੍ਸ਼ ਦਰ੍ਸ਼ਨਕੇ ਅਭਾਵਮੇਂ )
ਸਰ੍ਵਜ੍ਞਪਨਾ ਨਹੀਂ ਹੋਤਾ ਐਸਾ ਕਹਾ ਹੈ .
ਸਮਸ੍ਤ ਗੁਣੋਂ ਔਰ ਪਰ੍ਯਾਯੋਂਸੇ ਸਂਯੁਕ੍ਤ ਪੂਰ੍ਵਸੂਤ੍ਰੋਕ੍ਤ (੧੬੭ਵੀਂ ਗਾਥਾਮੇਂ ਕਹੇ ਹੁਏ ) ਮੂਰ੍ਤਾਦਿ
ਦ੍ਰਵ੍ਯੋਂਕੋ ਜੋ ਨਹੀਂ ਦੇਖਤਾ; — ਅਰ੍ਥਾਤ੍ ਮੂਰ੍ਤ ਦ੍ਰਵ੍ਯਕੇ ਮੂਰ੍ਤ ਗੁਣ ਹੋਤੇ ਹੈਂ, ਅਚੇਤਨਕੇ ਅਚੇਤਨ ਗੁਣ
ਹੋਤੇ ਹੈਂ, ਅਮੂਰ੍ਤਕੇ ਅਮੂਰ੍ਤ ਗੁਣ ਹੋਤੇ ਹੈਂ, ਚੇਤਨਕੇ ਚੇਤਨ ਗੁਣ ਹੋਤੇ ਹੈਂ; ਸ਼ਟ੍ (ਛਹ ਪ੍ਰਕਾਰਕੀ )
ਹਾਨਿਵ੍ਰੁਦ੍ਧਿਰੂਪ, ਸੂਕ੍ਸ਼੍ਮ, ਪਰਮਾਗਮਕੇ ਪ੍ਰਮਾਣਸੇ ਸ੍ਵੀਕਾਰ - ਕਰਨੇਯੋਗ੍ਯ ਅਰ੍ਥਪਰ੍ਯਾਯੇਂ ਛਹ ਦ੍ਰਵ੍ਯੋਂਕੋ
ਸਾਧਾਰਣ ਹੈਂ, ਨਰਨਾਰਕਾਦਿ ਵ੍ਯਂਜਨਪਰ੍ਯਾਯੇਂ ਪਾਂਚ ਪ੍ਰਕਾਰਕੀ ❃ਸਂਸਾਰਪ੍ਰਪਂਚਵਾਲੇ ਜੀਵੋਂਕੋ ਹੋਤੀ ਹੈਂ,
ਪੁਦ੍ਗਲੋਂਕੋ ਸ੍ਥੂਲ - ਸ੍ਥੂਲ ਆਦਿ ਸ੍ਕਨ੍ਧਪਰ੍ਯਾਯੇਂ ਹੋਤੀ ਹੈਂ ਔਰ ਧਰ੍ਮਾਦਿ ਚਾਰ ਦ੍ਰਵ੍ਯੋਂਕੋ ਸ਼ੁਦ੍ਧ ਪਰ੍ਯਾਯੇਂ
ਹੋਤੀ ਹੈਂ; ਇਨ ਗੁਣਪਰ੍ਯਾਯੋਂਸੇ ਸਂਯੁਕ੍ਤ ਐਸੇ ਉਸ ਦ੍ਰਵ੍ਯਸਮੂਹਕੋ ਜੋ ਵਾਸ੍ਤਵਮੇਂ ਨਹੀਂ ਦੇਖਤਾ; — ਉਸੇ
(ਭਲੇ ਵਹ ਸਰ੍ਵਜ੍ਞਤਾਕੇ ਅਭਿਮਾਨਸੇ ਦਗ੍ਧ ਹੋ ਤਥਾਪਿ ) ਸਂਸਾਰਿਯੋਂਕੀ ਭਾਁਤਿ ਪਰੋਕ੍ਸ਼ ਦ੍ਰੁਸ਼੍ਟਿ ਹੈ .
[ਅਬ ਇਸ ੧੬੮ ਵੀਂ ਗਾਥਾਕੀ ਟੀਕਾ ਪੂਰ੍ਣ ਕਰਤੇ ਹੁਏ ਟੀਕਾਕਾਰ ਮੁਨਿਰਾਜ ਸ਼੍ਲੋਕ
ਕਹਤੇ ਹੈਂ : ]
[ਸ਼੍ਲੋਕਾਰ੍ਥ : — ] ਸਰ੍ਵਜ੍ਞਤਾਕੇ ਅਭਿਮਾਨਵਾਲਾ ਜੋ ਜੀਵ ਸ਼ੀਘ੍ਰ ਏਕ ਹੀ ਕਾਲਮੇਂ ਤੀਨ
ਅਤ੍ਰ ਕੇਵਲਦ੍ਰਸ਼੍ਟੇਰਭਾਵਾਤ੍ ਸਕਲਜ੍ਞਤ੍ਵਂ ਨ ਸਮਸ੍ਤੀਤ੍ਯੁਕ੍ਤ ਮ੍ .
ਪੂਰ੍ਵਸੂਤ੍ਰੋਪਾਤ੍ਤਮੂਰ੍ਤਾਦਿਦ੍ਰਵ੍ਯਂ ਸਮਸ੍ਤਗੁਣਪਰ੍ਯਾਯਾਤ੍ਮਕਂ, ਮੂਰ੍ਤਸ੍ਯ ਮੂਰ੍ਤਗੁਣਾਃ, ਅਚੇਤਨਸ੍ਯਾਚੇਤਨ-
ਗੁਣਾਃ, ਅਮੂਰ੍ਤਸ੍ਯਾਮੂਰ੍ਤਗੁਣਾਃ, ਚੇਤਨਸ੍ਯ ਚੇਤਨਗੁਣਾਃ, ਸ਼ਡ੍ਢਾਨਿਵ੍ਰੁਦ੍ਧਿਰੂਪਾਃ ਸੂਕ੍ਸ਼੍ਮਾਃ ਪਰਮਾਗਮਪ੍ਰਾਮਾ-
ਣ੍ਯਾਦਭ੍ਯੁਪਗਮ੍ਯਾਃ ਅਰ੍ਥਪਰ੍ਯਾਯਾਃ ਸ਼ਣ੍ਣਾਂ ਦ੍ਰਵ੍ਯਾਣਾਂ ਸਾਧਾਰਣਾਃ, ਨਰਨਾਰਕਾਦਿਵ੍ਯਂਜਨਪਰ੍ਯਾਯਾ ਜੀਵਾਨਾਂ
ਪਂਚਸਂਸਾਰਪ੍ਰਪਂਚਾਨਾਂ, ਪੁਦ੍ਗਲਾਨਾਂ ਸ੍ਥੂਲਸ੍ਥੂਲਾਦਿਸ੍ਕਨ੍ਧਪਰ੍ਯਾਯਾਃ, ਚਤੁਰ੍ਣਾਂ ਧਰ੍ਮਾਦੀਨਾਂ ਸ਼ੁਦ੍ਧਪਰ੍ਯਾਯਾਸ਼੍ਚੇਤਿ,
ਏਭਿਃ ਸਂਯੁਕ੍ਤਂ ਤਦ੍ਦ੍ਰਵ੍ਯਜਾਲਂ ਯਃ ਖਲੁ ਨ ਪਸ਼੍ਯਤਿ, ਤਸ੍ਯ ਸਂਸਾਰਿਣਾਮਿਵ ਪਰੋਕ੍ਸ਼ਦ੍ਰਸ਼੍ਟਿਰਿਤਿ .
(ਵਸਂਤਤਿਲਕਾ)
ਯੋ ਨੈਵ ਪਸ਼੍ਯਤਿ ਜਗਤ੍ਤ੍ਰਯਮੇਕਦੈਵ
ਕਾਲਤ੍ਰਯਂ ਚ ਤਰਸਾ ਸਕਲਜ੍ਞਮਾਨੀ .
ਪ੍ਰਤ੍ਯਕ੍ਸ਼ਦ੍ਰਸ਼੍ਟਿਰਤੁਲਾ ਨ ਹਿ ਤਸ੍ਯ ਨਿਤ੍ਯਂ
ਸਰ੍ਵਜ੍ਞਤਾ ਕਥਮਿਹਾਸ੍ਯ ਜਡਾਤ੍ਮਨਃ ਸ੍ਯਾਤ੍ ..੨੮੪..
❃ ਸਂਸਾਰਪ੍ਰਪਂਚ = ਸਂਸਾਰਵਿਸ੍ਤਾਰ . (ਸਂਸਾਰਵਿਸ੍ਤਾਰ ਦ੍ਰਵ੍ਯ, ਕ੍ਸ਼ੇਤ੍ਰ, ਕਾਲ, ਭਵ ਔਰ ਭਾਵ — ਐਸੇ ਪਾਁਚ ਪਰਾਵਰ੍ਤਨਰੂਪ
ਹੈ .)

Page 340 of 388
PDF/HTML Page 367 of 415
single page version

ਜਗਤਕੋ ਤਥਾ ਤੀਨ ਕਾਲਕੋ ਨਹੀਂ ਦੇਖਤਾ, ਉਸੇ ਸਦਾ (ਅਰ੍ਥਾਤ੍ ਕਦਾਪਿ ) ਅਤੁਲ ਪ੍ਰਤ੍ਯਕ੍ਸ਼ ਦਰ੍ਸ਼ਨ
ਨਹੀਂ ਹੈ; ਉਸ ਜੜ ਆਤ੍ਮਾਕੋ ਸਰ੍ਵਜ੍ਞਤਾ ਕਿਸਪ੍ਰਕਾਰ ਹੋਗੀ ? .੨੮੪.
ਗਾਥਾ : ੧੬੯ ਅਨ੍ਵਯਾਰ੍ਥ : — [ਕੇਵਲੀ ਭਗਵਾਨ੍ ] (ਵ੍ਯਵਹਾਰਸੇ ) ਕੇਵਲੀ
ਭਗਵਾਨ [ਲੋਕਾਲੋਕੌ ] ਲੋਕਾਲੋਕਕੋ [ਜਾਨਾਤਿ ] ਜਾਨਤੇ ਹੈਂ, [ਨ ਏਵ ਆਤ੍ਮਾਨਮ੍ ]
ਆਤ੍ਮਾਕੋ ਨਹੀਂ — [ਏਵਂ ] ਐਸਾ [ਯਦਿ ] ਯਦਿ [ਕਃ ਅਪਿ ਭਣਤਿ ] ਕੋਈ ਕਹੇ ਤੋ [ਤਸ੍ਯ ਚ
ਕਿਂ ਦੂਸ਼ਣਂ ਭਵਤਿ ] ਉਸੇ ਕ੍ਯਾ ਦੋਸ਼ ਹੈ ? (ਅਰ੍ਥਾਤ੍ ਕੋਈ ਦੋਸ਼ ਨਹੀਂ ਹੈ . )
ਟੀਕਾ : — ਯਹ, ਵ੍ਯਵਹਾਰਨਯਕੀ ਪ੍ਰਗਟਤਾਸੇ ਕਥਨ ਹੈ .
‘ਪਰਾਸ਼੍ਰਿਤੋ ਵ੍ਯਵਹਾਰਃ (ਵ੍ਯਵਹਾਰਨਯ ਪਰਾਸ਼੍ਰਿਤ ਹੈ )’ ਐਸੇ (ਸ਼ਾਸ੍ਤ੍ਰਕੇ) ਅਭਿਪ੍ਰਾਯਕੇ
ਕਾਰਣ, ਵ੍ਯਵਹਾਰਸੇ ਵ੍ਯਵਹਾਰਨਯਕੀ ਪ੍ਰਧਾਨਤਾ ਦ੍ਵਾਰਾ (ਅਰ੍ਥਾਤ੍ ਵ੍ਯਵਹਾਰਸੇ ਵ੍ਯਵਹਾਰਨਯਕੋ ਪ੍ਰਧਾਨ
ਕਰਕੇ), ‘ਸਕਲ-ਵਿਮਲ ਕੇਵਲਜ੍ਞਾਨ ਜਿਨਕਾ ਤੀਸਰਾ ਲੋਚਨ ਹੈ ਔਰ ਅਪੁਨਰ੍ਭਵਰੂਪੀ ਸੁਨ੍ਦਰ
ਕਾਮਿਨੀਕੇ ਜੋ ਜੀਵਿਤੇਸ਼ ਹੈਂ ( – ਮੁਕ੍ਤਿਸੁਨ੍ਦਰੀਕੇ ਜੋ ਪ੍ਰਾਣਨਾਥ ਹੈਂ ) ਐਸੇ ਭਗਵਾਨ ਛਹ ਦ੍ਰਵ੍ਯੋਂਸੇ
ਵ੍ਯਾਪ੍ਤ ਤੀਨ ਲੋਕਕੋ ਔਰ ਸ਼ੁਦ੍ਧ - ਆਕਾਸ਼ਮਾਤ੍ਰ ਅਲੋਕਕੋ ਜਾਨਤੇ ਹੈਂ, ਨਿਰੁਪਰਾਗ (ਨਿਰ੍ਵਿਕਾਰ )
ਸ਼ੁਦ੍ਧ ਆਤ੍ਮਸ੍ਵਰੂਪਕੋ ਨਹੀਂ ਹੀ ਜਾਨਤੇ’ — ਐਸਾ ਯਦਿ ਵ੍ਯਵਹਾਰਨਯਕੀ ਵਿਵਕ੍ਸ਼ਾਸੇ ਕੋਈ ਜਿਨਨਾਥਕੇ
ਲੋਯਾਲੋਯਂ ਜਾਣਇ ਅਪ੍ਪਾਣਂ ਣੇਵ ਕੇਵਲੀ ਭਗਵਂ .
ਜਇ ਕੋਇ ਭਣਇ ਏਵਂ ਤਸ੍ਸ ਯ ਕਿਂ ਦੂਸਣਂ ਹੋਇ ..੧੬੯..
ਲੋਕਾਲੋਕੌ ਜਾਨਾਤ੍ਯਾਤ੍ਮਾਨਂ ਨੈਵ ਕੇਵਲੀ ਭਗਵਾਨ੍ .
ਯਦਿ ਕੋਪਿ ਭਣਤਿ ਏਵਂ ਤਸ੍ਯ ਚ ਕਿਂ ਦੂਸ਼ਣਂ ਭਵਤਿ ..੧੬੯..
ਵ੍ਯਵਹਾਰਨਯਪ੍ਰਾਦੁਰ੍ਭਾਵਕਥਨਮਿਦਮ੍ .
ਸਕਲਵਿਮਲਕੇਵਲਜ੍ਞਾਨਤ੍ਰਿਤਯਲੋਚਨੋ ਭਗਵਾਨ੍ ਅਪੁਨਰ੍ਭਵਕਮਨੀਯਕਾਮਿਨੀਜੀਵਿਤੇਸ਼ਃ
ਸ਼ਡ੍ਦ੍ਰਵ੍ਯਸਂਕੀਰ੍ਣਲੋਕਤ੍ਰਯਂ ਸ਼ੁਦ੍ਧਾਕਾਸ਼ਮਾਤ੍ਰਾਲੋਕਂ ਚ ਜਾਨਾਤਿ, ਪਰਾਸ਼੍ਰਿਤੋ ਵ੍ਯਵਹਾਰ ਇਤਿ ਮਾਨਾਤ੍
ਵ੍ਯਵਹਾਰੇਣ ਵ੍ਯਵਹਾਰਪ੍ਰਧਾਨਤ੍ਵਾਤ੍, ਨਿਰੁਪਰਾਗਸ਼ੁਦ੍ਧਾਤ੍ਮਸ੍ਵਰੂਪਂ ਨੈਵ ਜਾਨਾਤਿ, ਯਦਿ ਵ੍ਯਵਹਾਰਨਯਵਿਵਕ੍ਸ਼ਯਾ
ਭਗਵਾਨ ਕੇਵਲਿ ਲੋਕ ਔਰ ਅਲੋਕ ਜਾਨੇ, ਆਤ੍ਮ ਨਾ .
— ਯਦਿ ਕੋਈ ਯੋਂ ਕਹਤਾ ਅਰੇ ਉਸਮੇਂ ਕਹੋ ਹੈ ਦੋਸ਼ ਕ੍ਯਾ ? ੧੬੯..

Page 341 of 388
PDF/HTML Page 368 of 415
single page version

ਤਤ੍ਤ੍ਵਵਿਚਾਰਮੇਂ ਨਿਪੁਣ ਜੀਵ ( – ਜਿਨਦੇਵਨੇ ਕਹੇ ਹੁਏ ਤਤ੍ਤ੍ਵਕੇ ਵਿਚਾਰਮੇਂ ਪ੍ਰਵੀਣ ਜੀਵ ) ਕਦਾਚਿਤ੍
ਕਹੇ, ਤੋ ਉਸੇ ਵਾਸ੍ਤਵਮੇਂ ਦੂਸ਼ਣ ਨਹੀਂ ਹੈ .
ਇਸੀਪ੍ਰਕਾਰ (ਆਚਾਰ੍ਯਵਰ ) ਸ਼੍ਰੀ ਸਮਨ੍ਤਭਦ੍ਰਸ੍ਵਾਮੀਨੇ (ਬ੍ਰੁਹਤ੍ਸ੍ਵਯਂਭੂਸ੍ਤੋਤ੍ਰਮੇਂ ਭੀ ਮੁਨਿਸੁਵ੍ਰਤ
ਭਗਵਾਨਕੀ ਸ੍ਤੁਤਿ ਕਰਤੇ ਹੁਏ ੧੧੪ਵੇਂ ਸ਼੍ਲੋਕ ਦ੍ਵਾਰਾ ) ਕਹਾ ਹੈ ਕਿ : —
‘‘[ਸ਼੍ਲੋਕਾਰ੍ਥ : — ] ਹੇ ਜਿਨੇਨ੍ਦ੍ਰ ! ਤੂ ਵਕ੍ਤਾਓਂਮੇਂ ਸ਼੍ਰੇਸ਼੍ਠ ਹੈ; ‘ਚਰਾਚਰ (ਜਙ੍ਗਮ ਤਥਾ
ਸ੍ਥਾਵਰ ) ਜਗਤ ਪ੍ਰਤਿਕ੍ਸ਼ਣ (ਪ੍ਰਤ੍ਯੇਕ ਸਮਯਮੇਂ ) ਉਤ੍ਪਾਦਵ੍ਯਯਧ੍ਰੌਵ੍ਯਲਕ੍ਸ਼ਣਵਾਲਾ ਹੈ’ ਐਸਾ ਯਹ ਤੇਰਾ
ਵਚਨ (ਤੇਰੀ ) ਸਰ੍ਵਜ੍ਞਤਾਕਾ ਚਿਹ੍ਨ ਹੈ .’’
ਔਰ (ਇਸ ੧੬੯ਵੀਂ ਗਾਥਾਕੀ ਟੀਕਾ ਪੂਰ੍ਣ ਕਰਤੇ ਹੁਏ ਟੀਕਾਕਾਰ ਮੁਨਿਰਾਜ ਸ਼੍ਲੋਕ
ਕਹਤੇ ਹੈਂ ) : —
[ਸ਼੍ਲੋਕਾਰ੍ਥ : — ] ਤੀਰ੍ਥਨਾਥ ਵਾਸ੍ਤਵਮੇਂ ਸਮਸ੍ਤ ਲੋਕਕੋ ਜਾਨਤੇ ਹੈਂ ਔਰ ਵੇ ਏਕ,
ਅਨਘ (ਨਿਰ੍ਦੋਸ਼ ), ਨਿਜਸੌਖ੍ਯਨਿਸ਼੍ਠ (ਨਿਜ ਸੁਖਮੇਂ ਲੀਨ ) ਸ੍ਵਾਤ੍ਮਾਕੋ ਨਹੀਂ ਜਾਨਤੇ — ਐਸਾ ਕੋਈ
ਮੁਨਿਵਰ ਵ੍ਯਵਹਾਰਮਾਰ੍ਗਸੇ ਕਹੇ ਤੋ ਉਸੇ ਦੋਸ਼ ਨਹੀਂ ਹੈ .੨੮੫.
ਕੋਪਿ ਜਿਨਨਾਥਤਤ੍ਤ੍ਵਵਿਚਾਰਲਬ੍ਧਃ (ਦਕ੍ਸ਼ਃ) ਕਦਾਚਿਦੇਵਂ ਵਕ੍ਤਿ ਚੇਤ੍, ਤਸ੍ਯ ਨ ਖਲੁ ਦੂਸ਼ਣਮਿਤਿ .
ਤਥਾ ਚੋਕ੍ਤਂ ਸ਼੍ਰੀਸਮਨ੍ਤਭਦ੍ਰਸ੍ਵਾਮਿਭਿਃ —
(ਅਪਰਵਕ੍ਤ੍ਰ)
‘‘ਸ੍ਥਿਤਿਜਨਨਨਿਰੋਧਲਕ੍ਸ਼ਣਂ
ਚਰਮਚਰਂ ਚ ਜਗਤ੍ਪ੍ਰਤਿਕ੍ਸ਼ਣਮ੍ .
ਇਤਿ ਜਿਨ ਸਕਲਜ੍ਞਲਾਂਛਨਂ
ਵਚਨਮਿਦਂ ਵਦਤਾਂਵਰਸ੍ਯ ਤੇ ..’’
ਤਥਾ ਹਿ —
(ਵਸਂਤਤਿਲਕਾ)
ਜਾਨਾਤਿ ਲੋਕਮਖਿਲਂ ਖਲੁ ਤੀਰ੍ਥਨਾਥਃ
ਸ੍ਵਾਤ੍ਮਾਨਮੇਕਮਨਘਂ ਨਿਜਸੌਖ੍ਯਨਿਸ਼੍ਠਮ੍ .
ਨੋ ਵੇਤ੍ਤਿ ਸੋਯਮਿਤਿ ਤਂ ਵ੍ਯਵਹਾਰਮਾਰ੍ਗਾਦ੍
ਵਕ੍ਤੀਤਿ ਕੋਪਿ ਮੁਨਿਪੋ ਨ ਚ ਤਸ੍ਯ ਦੋਸ਼ਃ ..੨੮੫..

Page 342 of 388
PDF/HTML Page 369 of 415
single page version

ਗਾਥਾ : ੧੭੦ ਅਨ੍ਵਯਾਰ੍ਥ : — [ਜ੍ਞਾਨਂ ] ਜ੍ਞਾਨ [ਜੀਵਸ੍ਵਰੂਪਂ ] ਜੀਵਕਾ ਸ੍ਵਰੂਪ ਹੈ,
[ਤਸ੍ਮਾਤ੍ ] ਇਸਲਿਯੇ [ਆਤ੍ਮਾ ] ਆਤ੍ਮਾ [ਆਤ੍ਮਕਂ ] ਆਤ੍ਮਾਕੋ [ਜਾਨਾਤਿ ] ਜਾਨਤਾ ਹੈ;
[ਆਤ੍ਮਾਨਂ ਨ ਅਪਿ ਜਾਨਾਤਿ ] ਯਦਿ ਜ੍ਞਾਨ ਆਤ੍ਮਾਕੋ ਨ ਜਾਨੇ ਤੋ [ਆਤ੍ਮਨਃ ] ਆਤ੍ਮਾਸੇ
[ਵ੍ਯਤਿਰਿਕ੍ਤਮ੍ ] ਵ੍ਯਤਿਰਿਕ੍ਤ (ਪ੍ਰੁਥਕ੍ ) [ਭਵਤਿ ] ਸਿਦ੍ਧ ਹੋ !
ਟੀਕਾ : — ਯਹਾਁ (ਇਸ ਗਾਥਾਮੇਂ ) ‘ਜੀਵ ਜ੍ਞਾਨਸ੍ਵਰੂਪ ਹੈ’ ਐਸਾ ਵਿਤਰ੍ਕਸੇ (ਦਲੀਲਸੇ )
ਕਹਾ ਹੈ .
ਪ੍ਰਥਮ ਤੋ, ਜ੍ਞਾਨ ਵਾਸ੍ਤਵਮੇਂ ਜੀਵਕਾ ਸ੍ਵਰੂਪ ਹੈ; ਉਸ ਹੇਤੁਸੇ, ਜੋ ਅਖਣ੍ਡ ਅਦ੍ਵੈਤ ਸ੍ਵਭਾਵਮੇਂ
ਲੀਨ ਹੈ, ਜੋ ੧ਨਿਰਤਿਸ਼ਯ ਪਰਮ ਭਾਵਨਾ ਸਹਿਤ ਹੈ, ਜੋ ਮੁਕ੍ਤਿਸੁਨ੍ਦਰੀਕਾ ਨਾਥ ਹੈ ਔਰ ਬਾਹ੍ਯਮੇਂ ਜਿਸਨੇ
੨ਕੌਤੂਹਲ ਵ੍ਯਾਵ੍ਰੁਤ੍ਤ ਕਿਯਾ ਹੈ (ਅਰ੍ਥਾਤ੍ ਬਾਹ੍ਯ ਪਦਾਰ੍ਥੋਂ ਸਮ੍ਬਨ੍ਧੀ ਕੁਤੂਹਲਕਾ ਜਿਸਨੇ ਅਭਾਵ ਕਿਯਾ
ਹੈ ) ਐਸੇ ਨਿਜ ਪਰਮਾਤ੍ਮਾਕੋ ਕੋਈ ਆਤ੍ਮਾ — ਭਵ੍ਯ ਜੀਵ — ਜਾਨਤਾ ਹੈ . — ਐਸਾ ਯਹ ਵਾਸ੍ਤਵਮੇਂ
ਸ੍ਵਭਾਵਵਾਦ ਹੈ . ਇਸਸੇ ਵਿਪਰੀਤ ਵਿਤਰ੍ਕ ( – ਵਿਚਾਰ ) ਵਹ ਵਾਸ੍ਤਵਮੇਂ ਵਿਭਾਵਵਾਦ ਹੈ, ਪ੍ਰਾਥਮਿਕ
ਸ਼ਿਸ਼੍ਯਕਾ ਅਭਿਪ੍ਰਾਯ ਹੈ .
ਣਾਣਂ ਜੀਵਸਰੂਵਂ ਤਮ੍ਹਾ ਜਾਣੇਇ ਅਪ੍ਪਗਂ ਅਪ੍ਪਾ .
ਅਪ੍ਪਾਣਂ ਣ ਵਿ ਜਾਣਦਿ ਅਪ੍ਪਾਦੋ ਹੋਦਿ ਵਿਦਿਰਿਤ੍ਤਂ ..੧੭੦..
ਜ੍ਞਾਨਂ ਜੀਵਸ੍ਵਰੂਪਂ ਤਸ੍ਮਾਜ੍ਜਾਨਾਤ੍ਯਾਤ੍ਮਕਂ ਆਤ੍ਮਾ .
ਆਤ੍ਮਾਨਂ ਨਾਪਿ ਜਾਨਾਤ੍ਯਾਤ੍ਮਨੋ ਭਵਤਿ ਵ੍ਯਤਿਰਿਕ੍ਤ ਮ੍ ..੧੭੦..
ਅਤ੍ਰ ਜ੍ਞਾਨਸ੍ਵਰੂਪੋ ਜੀਵ ਇਤਿ ਵਿਤਰ੍ਕੇਣੋਕ੍ਤ : .
ਇਹ ਹਿ ਜ੍ਞਾਨਂ ਤਾਵਜ੍ਜੀਵਸ੍ਵਰੂਪਂ ਭਵਤਿ, ਤਤੋ ਹੇਤੋਰਖਂਡਾਦ੍ਵੈਤਸ੍ਵਭਾਵਨਿਰਤਂ
ਨਿਰਤਿਸ਼ਯਪਰਮਭਾਵਨਾਸਨਾਥਂ ਮੁਕ੍ਤਿ ਸੁਂਦਰੀਨਾਥਂ ਬਹਿਰ੍ਵ੍ਯਾਵ੍ਰੁਤ੍ਤਕੌਤੂਹਲਂ ਨਿਜਪਰਮਾਤ੍ਮਾਨਂ ਜਾਨਾਤਿ
ਕਸ਼੍ਚਿਦਾਤ੍ਮਾ ਭਵ੍ਯਜੀਵ ਇਤਿ ਅਯਂ ਖਲੁ ਸ੍ਵਭਾਵਵਾਦਃ . ਅਸ੍ਯ ਵਿਪਰੀਤੋ ਵਿਤਰ੍ਕਃ ਸ ਖਲੁ ਵਿਭਾਵਵਾਦਃ
ਪ੍ਰਾਥਮਿਕਸ਼ਿਸ਼੍ਯਾਭਿਪ੍ਰਾਯਃ . ਕਥਮਿਤਿ ਚੇਤ੍, ਪੂਰ੍ਵੋਕ੍ਤ ਸ੍ਵਰੂਪਮਾਤ੍ਮਾਨਂ ਖਲੁ ਨ ਜਾਨਾਤ੍ਯਾਤ੍ਮਾ, ਸ੍ਵਰੂਪਾਵ-
੧-ਨਿਰਤਿਸ਼ਯ = ਕੋਈ ਦੂਸਰਾ ਜਿਸਸੇ ਬਢਕਰ ਨਹੀਂ ਹੈ ਐਸੀ; ਅਨੁਤ੍ਤਮ; ਸ਼੍ਰੇਸ਼੍ਠ; ਅਦ੍ਵਿਤੀਯ .
੨ ਕੌਤੂਹਲ = ਉਤ੍ਸੁਕਤਾ; ਆਸ਼੍ਚਰ੍ਯ; ਕੌਤੁਕ .
ਹੈ ਜ੍ਞਾਨ ਜੀਵਸ੍ਵਰੂਪ, ਇਸਸੇ ਜੀਵ ਜਾਨੇ ਜੀਵਕੋ .
ਨਿਜਕੋ ਨ ਜਾਨੇ ਜ੍ਞਾਨ ਤੋ ਵਹ ਆਤਮਾਸੇ ਭਿਨ੍ਨ ਹੋ ..੧੭੦..

Page 343 of 388
PDF/HTML Page 370 of 415
single page version

ਵਹ (ਵਿਪਰੀਤ ਵਿਤਰ੍ਕ — ਪ੍ਰਾਥਮਿਕ ਸ਼ਿਸ਼੍ਯਕਾ ਅਭਿਪ੍ਰਾਯ ) ਕਿਸਪ੍ਰਕਾਰ ਹੈ ? (ਵਹ
ਇਸਪ੍ਰਕਾਰ ਹੈ : — ) ‘ਪੂਰ੍ਵੋਕ੍ਤਸ੍ਵਰੂਪ (ਜ੍ਞਾਨਸ੍ਵਰੂਪ ) ਆਤ੍ਮਾਕੋ ਆਤ੍ਮਾ ਵਾਸ੍ਤਵਮੇਂ ਜਾਨਤਾ ਨਹੀਂ
ਹੈ, ਸ੍ਵਰੂਪਮੇਂ ਅਵਸ੍ਥਿਤ ਰਹਤਾ ਹੈ ( – ਆਤ੍ਮਾਮੇਂ ਮਾਤ੍ਰ ਸ੍ਥਿਤ ਰਹਤਾ ਹੈ ) . ਜਿਸਪ੍ਰਕਾਰ
ਉਸ਼੍ਣਤਾਸ੍ਵਰੂਪ ਅਗ੍ਨਿਕੇ ਸ੍ਵਰੂਪਕੋ (ਅਰ੍ਥਾਤ੍ ਅਗ੍ਨਿਕੋ ) ਕ੍ਯਾ ਅਗ੍ਨਿ ਜਾਨਤੀ ਹੈ ? (ਨਹੀਂ ਹੀ
ਜਾਨਤੀ . ) ਉਸੀਪ੍ਰਕਾਰ ਜ੍ਞਾਨਜ੍ਞੇਯ ਸਮ੍ਬਨ੍ਧੀ ਵਿਕਲ੍ਪਕੇ ਅਭਾਵਸੇ ਯਹ ਆਤ੍ਮਾ ਆਤ੍ਮਾਮੇਂ (ਮਾਤ੍ਰ )
ਸ੍ਥਿਤ ਰਹਤਾ ਹੈ ( – ਆਤ੍ਮਾਕੋ ਜਾਨਤਾ ਨਹੀਂ ਹੈ ) .’
(ਉਪਰੋਕ੍ਤ ਵਿਤਰ੍ਕਕਾ ਉਤ੍ਤਰ : — ) ‘ਹੇ ਪ੍ਰਾਥਮਿਕ ਸ਼ਿਸ਼੍ਯ ! ਅਗ੍ਨਿਕੀ ਭਾਁਤਿ ਕ੍ਯਾ ਯਹ
ਆਤ੍ਮਾ ਅਚੇਤਨ ਹੈ (ਕਿ ਜਿਸਸੇ ਵਹ ਅਪਨੇਕੋ ਨ ਜਾਨੇ ) ? ਅਧਿਕ ਕ੍ਯਾ ਕਹਾ ਜਾਯੇ ?
(ਸਂਕ੍ਸ਼ੇਪਮੇਂ, ) ਯਦਿ ਉਸ ਆਤ੍ਮਾਕੋ ਜ੍ਞਾਨ ਨ ਜਾਨੇ ਤੋ ਵਹ ਜ੍ਞਾਨ, ਦੇਵਦਤ੍ਤ ਰਹਿਤ ਕੁਲ੍ਹਾੜੀਕੀ ਭਾਁਤਿ,
❃
ਅਰ੍ਥਕ੍ਰਿਯਾਕਾਰੀ ਸਿਦ੍ਧ ਨਹੀਂ ਹੋਗਾ, ਔਰ ਇਸਲਿਯੇ ਵਹ ਆਤ੍ਮਾਸੇ ਭਿਨ੍ਨ ਸਿਦ੍ਧ ਹੋਗਾ ! ਵਹ ਤੋ
(ਅਰ੍ਥਾਤ੍ ਜ੍ਞਾਨ ਔਰ ਆਤ੍ਮਾਕੀ ਸਰ੍ਵਥਾ ਭਿਨ੍ਨਤਾ ਤੋ ) ਵਾਸ੍ਤਵਮੇਂ ਸ੍ਵਭਾਵਵਾਦਿਯੋਂਕੋ ਸਂਮਤ ਨਹੀਂ
ਹੈ . (ਇਸਲਿਯੇ ਨਿਰ੍ਣਯ ਕਰ ਕਿ ਜ੍ਞਾਨ ਆਤ੍ਮਾਕੋ ਜਾਨਤਾ ਹੈ . )’
ਇਸੀਪ੍ਰਕਾਰ (ਆਚਾਰ੍ਯਵਰ ) ਸ਼੍ਰੀ ਗੁਣਭਦ੍ਰਸ੍ਵਾਮੀਨੇ (ਆਤ੍ਮਾਨੁਸ਼ਾਸਨਮੇਂ ੧੭੪ਵੇਂ ਸ਼੍ਲੋਕ
ਦ੍ਵਾਰਾ ) ਕਹਾ ਹੈ ਕਿ : —
‘‘[ਸ਼੍ਲੋਕਾਰ੍ਥ : — ] ਆਤ੍ਮਾ ਜ੍ਞਾਨਸ੍ਵਭਾਵ ਹੈ; ਸ੍ਵਭਾਵਕੀ ਪ੍ਰਾਪ੍ਤਿ ਵਹ ਅਚ੍ਯੁਤਿ
ਸ੍ਥਿਤਃ ਸਂਤਿਸ਼੍ਠਤਿ . ਯਥੋਸ਼੍ਣਸ੍ਵਰੂਪਸ੍ਯਾਗ੍ਨੇਃ ਸ੍ਵਰੂਪਮਗ੍ਨਿਃ ਕਿਂ ਜਾਨਾਤਿ, ਤਥੈਵ ਜ੍ਞਾਨਜ੍ਞੇਯਵਿਕਲ੍ਪਾ-
ਭਾਵਾਤ੍ ਸੋਯਮਾਤ੍ਮਾਤ੍ਮਨਿ ਤਿਸ਼੍ਠਤਿ . ਹਂਹੋ ਪ੍ਰਾਥਮਿਕਸ਼ਿਸ਼੍ਯ ਅਗ੍ਨਿਵਦਯਮਾਤ੍ਮਾ ਕਿਮਚੇਤਨਃ . ਕਿਂ
ਬਹੁਨਾ . ਤਮਾਤ੍ਮਾਨਂ ਜ੍ਞਾਨਂ ਨ ਜਾਨਾਤਿ ਚੇਦ੍ ਦੇਵਦਤ੍ਤਰਹਿਤਪਰਸ਼ੁਵਤ੍ ਇਦਂ ਹਿ ਨਾਰ੍ਥਕ੍ਰਿਯਾਕਾਰਿ, ਅਤ ਏਵ
ਆਤ੍ਮਨਃ ਸਕਾਸ਼ਾਦ੍ ਵ੍ਯਤਿਰਿਕ੍ਤਂ ਭਵਤਿ . ਤਨ੍ਨ ਖਲੁ ਸਮ੍ਮਤਂ ਸ੍ਵਭਾਵਵਾਦਿਨਾਮਿਤਿ .
ਤਥਾ ਚੋਕ੍ਤਂ ਸ਼੍ਰੀਗੁਣਭਦ੍ਰਸ੍ਵਾਮਿਭਿਃ —
(ਅਨੁਸ਼੍ਟੁਭ੍)
‘‘ਜ੍ਞਾਨਸ੍ਵਭਾਵਃ ਸ੍ਯਾਦਾਤ੍ਮਾ ਸ੍ਵਭਾਵਾਵਾਪ੍ਤਿਰਚ੍ਯੁਤਿਃ .
ਤਸ੍ਮਾਦਚ੍ਯੁਤਿਮਾਕਾਂਕ੍ਸ਼ਨ੍ ਭਾਵਯੇਜ੍ਜ੍ਞਾਨਭਾਵਨਾਮ੍ ..’’
❃ ਅਰ੍ਥਕ੍ਰਿਯਾਕਾਰੀ = ਪ੍ਰਯੋਜਨਭੂਤ ਕ੍ਰਿਯਾ ਕਰਨੇਵਾਲਾ . (ਜਿਸਪ੍ਰਕਾਰ ਦੇਵਦਤ੍ਤਕੇ ਬਿਨਾ ਅਕੇਲੀ ਕੁਲ੍ਹਾੜੀ
ਅਰ੍ਥਕ੍ਰਿਯਾ — ਕਾਟਨੇਕੀ ਕ੍ਰਿਯਾ — ਨਹੀਂ ਕਰਤੀ, ਉਸੀਪ੍ਰਕਾਰ ਯਦਿ ਜ੍ਞਾਨ ਆਤ੍ਮਾਕੋ ਨ ਜਾਨਤਾ ਹੋ ਤੋ ਜ੍ਞਾਨਨੇ ਭੀ
ਅਰ੍ਥਕ੍ਰਿਯਾ — ਜਾਨਨੇਕੀ ਕ੍ਰਿਯਾ — ਨਹੀਂ ਕੀ; ਇਸਲਿਯੇ ਜਿਸਪ੍ਰਕਾਰ ਅਰ੍ਥਕ੍ਰਿਯਾਸ਼ੂਨ੍ਯ ਕੁਲ੍ਹਾੜੀ ਦੇਵਦਤ੍ਤਸੇ ਭਿਨ੍ਨ ਹੈ
ਉਸੀਪ੍ਰਕਾਰ ਅਰ੍ਥਕ੍ਰਿਯਾਸ਼ੂਨ੍ਯ ਜ੍ਞਾਨ ਆਤ੍ਮਾਸੇ ਭਿਨ੍ਨ ਹੋਨਾ ਚਾਹਿਯੇ ! ਪਰਨ੍ਤੁ ਵਹ ਤੋ ਸ੍ਪਸ਼੍ਟਰੂਪਸੇ ਵਿਰੁਦ੍ਧ ਹੈ . ਇਸਲਿਯੇ
ਜ੍ਞਾਨ ਆਤ੍ਮਾਕੋ ਜਾਨਤਾ ਹੀ ਹੈ .

Page 344 of 388
PDF/HTML Page 371 of 415
single page version

(ਅਵਿਨਾਸ਼ੀ ਦਸ਼ਾ ) ਹੈ; ਇਸਲਿਯੇ ਅਚ੍ਯੁਤਿਕੋ (ਅਵਿਨਾਸ਼ੀਪਨੇਕੋ, ਸ਼ਾਸ਼੍ਵਤ ਦਸ਼ਾਕੋ )
ਚਾਹਨੇਵਾਲੇ ਜੀਵਕੋ ਜ੍ਞਾਨਕੀ ਭਾਵਨਾ ਭਾਨਾ ਚਾਹਿਯੇ .’’
ਔਰ (ਇਸ ੧੭੦ਵੀਂ ਗਾਥਾਕੀ ਟੀਕਾਕੇ ਕਲਸ਼ਰੂਪਸੇ ਟੀਕਾਕਾਰ ਮੁਨਿਰਾਜ ਸ਼੍ਲੋਕ
ਕਹਤੇ ਹੈਂ ) : —
[ਸ਼੍ਲੋਕਾਰ੍ਥ : — ] ਜ੍ਞਾਨ ਤੋ ਬਰਾਬਰ ਸ਼ੁਦ੍ਧਜੀਵਕਾ ਸ੍ਵਰੂਪ ਹੈ; ਇਸਲਿਯੇ (ਹਮਾਰਾ ) ਨਿਜ
ਆਤ੍ਮਾ ਅਭੀ (ਸਾਧਕ ਦਸ਼ਾਮੇਂ ) ਏਕ (ਅਪਨੇ ) ਆਤ੍ਮਾਕੋ ਨਿਯਮਸੇ (ਨਿਸ਼੍ਚਯਸੇ ) ਜਾਨਤਾ ਹੈ .
ਔਰ, ਯਦਿ ਵਹ ਜ੍ਞਾਨ ਪ੍ਰਗਟ ਹੁਈ ਸਹਜ ਦਸ਼ਾ ਦ੍ਵਾਰਾ ਸੀਧਾ (ਪ੍ਰਤ੍ਯਕ੍ਸ਼ਰੂਪਸੇ ) ਆਤ੍ਮਾਕੋ ਨ ਜਾਨੇ
ਤੋ ਵਹ ਜ੍ਞਾਨ ਅਵਿਚਲ ਆਤ੍ਮਸ੍ਵਰੂਪਸੇ ਅਵਸ਼੍ਯ ਭਿਨ੍ਨ ਸਿਦ੍ਧ ਹੋਗਾ ! ੨੮੬ .
ਔਰ ਇਸੀਪ੍ਰਕਾਰ (ਅਨ੍ਯਤ੍ਰ ਗਾਥਾ ਦ੍ਵਾਰਾ ) ਕਹਾ ਹੈ ਕਿ : —
‘‘[ਗਾਥਾਰ੍ਥ : — ] ਜ੍ਞਾਨ ਜੀਵਸੇ ਅਭਿਨ੍ਨ ਹੈ ਇਸਲਿਯੇ ਵਹ ਆਤ੍ਮਾਕੋ ਜਾਨਤਾ ਹੈ; ਯਦਿ
ਜ੍ਞਾਨ ਆਤ੍ਮਾਕੋ ਨ ਜਾਨੇ ਤੋ ਵਹ ਜੀਵਸੇ ਭਿਨ੍ਨ ਸਿਦ੍ਧ ਹੋਗਾ !’’
ਤਥਾ ਹਿ —
(ਮਂਦਾਕ੍ਰਾਂਤਾ)
ਜ੍ਞਾਨਂ ਤਾਵਦ੍ਭਵਤਿ ਸੁਤਰਾਂ ਸ਼ੁਦ੍ਧਜੀਵਸ੍ਵਰੂਪਂ
ਸ੍ਵਾਤ੍ਮਾਤ੍ਮਾਨਂ ਨਿਯਤਮਧੁਨਾ ਤੇਨ ਜਾਨਾਤਿ ਚੈਕਮ੍ .
ਤਚ੍ਚ ਜ੍ਞਾਨਂ ਸ੍ਫੁ ਟਿਤਸਹਜਾਵਸ੍ਥਯਾਤ੍ਮਾਨਮਾਰਾਤ੍
ਨੋ ਜਾਨਾਤਿ ਸ੍ਫੁ ਟਮਵਿਚਲਾਦ੍ਭਿਨ੍ਨਮਾਤ੍ਮਸ੍ਵਰੂਪਾਤ੍ ..੨੮੬..
ਤਥਾ ਚੋਕ੍ਤ ਮ੍ —
‘‘ਣਾਣਂ ਅਵ੍ਵਿਦਿਰਿਤ੍ਤਂ ਜੀਵਾਦੋ ਤੇਣ ਅਪ੍ਪਗਂ ਮੁਣਇ .
ਜਦਿ ਅਪ੍ਪਗਂ ਣ ਜਾਣਇ ਭਿਣ੍ਣਂ ਤਂ ਹੋਦਿ ਜੀਵਾਦੋ ..’’
ਅਪ੍ਪਾਣਂ ਵਿਣੁ ਣਾਣਂ ਣਾਣਂ ਵਿਣੁ ਅਪ੍ਪਗੋ ਣ ਸਂਦੇਹੋ .
ਤਮ੍ਹਾ ਸਪਰਪਯਾਸਂ ਣਾਣਂ ਤਹ ਦਂਸਣਂ ਹੋਦਿ ..੧੭੧..
ਸਂਦੇਹ ਨਹਿਂ, ਹੈ ਜ੍ਞਾਨ ਆਤ੍ਮਾ, ਆਤਮਾ ਹੈ ਜ੍ਞਾਨ ਰੇ .
ਅਤਏਵ ਨਿਜਪਰਕੇ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਕ ਜ੍ਞਾਨ - ਦਰ੍ਸ਼ਨ ਮਾਨ ਰੇ ..੧੭੧..

Page 345 of 388
PDF/HTML Page 372 of 415
single page version

ਗਾਥਾ : ੧੭੧ ਅਨ੍ਵਯਾਰ੍ਥ : — [ਆਤ੍ਮਾਨਂ ਜ੍ਞਾਨਂ ਵਿਦ੍ਧਿ ] ਆਤ੍ਮਾਕੋ ਜ੍ਞਾਨ ਜਾਨ,
ਔਰ [ਜ੍ਞਾਨਮ੍ ਆਤ੍ਮਕਃ ਵਿਦ੍ਧਿ ] ਜ੍ਞਾਨ ਆਤ੍ਮਾ ਹੈ ਐਸਾ ਜਾਨ; — [ਨ ਸਂਦੇਹਃ ] ਇਸਮੇਂ ਸਂਦੇਹ
ਨਹੀਂ ਹੈ . [ਤਸ੍ਮਾਤ੍ ] ਇਸਲਿਯੇ [ਜ੍ਞਾਨਂ ] ਜ੍ਞਾਨ [ਤਥਾ ] ਤਥਾ [ਦਰ੍ਸ਼ਨਂ ] ਦਰ੍ਸ਼ਨ
[ਸ੍ਵਪਰਪ੍ਰਕਾਸ਼ਂ ] ਸ੍ਵਪਰਪ੍ਰਕਾਸ਼ਕ [ਭਵਤਿ ] ਹੈ .
ਟੀਕਾ : — ਯਹ, ਗੁਣ - ਗੁਣੀਮੇਂ ਭੇਦਕਾ ਅਭਾਵ ਹੋਨੇਰੂਪ ਸ੍ਵਰੂਪਕਾ ਕਥਨ ਹੈ .
ਹੇ ਸ਼ਿਸ਼੍ਯ ! ਸਰ੍ਵ ਪਰਦ੍ਰਵ੍ਯਸੇ ਪਰਾਙ੍ਮੁਖ ਆਤ੍ਮਾਕੋ ਤੂ ਨਿਜ ਸ੍ਵਰੂਪਕੋ ਜਾਨਨੇਮੇਂ ਸਮਰ੍ਥ
ਸਹਜਜ੍ਞਾਨਸ੍ਵਰੂਪ ਜਾਨ, ਤਥਾ ਜ੍ਞਾਨ ਆਤ੍ਮਾ ਹੈ ਐਸਾ ਜਾਨ . ਇਸਲਿਯੇ ਤਤ੍ਤ੍ਵ ( – ਸ੍ਵਰੂਪ ) ਐਸਾ
ਹੈ ਕਿ ਜ੍ਞਾਨ ਤਥਾ ਦਰ੍ਸ਼ਨ ਦੋਨੋਂ ਸ੍ਵਪਰਪ੍ਰਕਾਸ਼ਕ ਹੈਂ . ਇਸਮੇਂ ਸਨ੍ਦੇਹ ਨਹੀਂ ਹੈ .
[ਅਬ ਇਸ ੧੭੧ਵੀਂ ਗਾਥਾਕੀ ਟੀਕਾ ਪੂਰ੍ਣ ਕਰਤੇ ਹੁਏ ਟੀਕਾਕਾਰ ਮੁਨਿਰਾਜ ਸ਼੍ਲੋਕ
ਕਹਤੇ ਹੈਂ : ]
[ਸ਼੍ਲੋਕਾਰ੍ਥ : — ] ਆਤ੍ਮਾਕੋ ਜ੍ਞਾਨਦਰ੍ਸ਼ਨਰੂਪ ਜਾਨ ਔਰ ਜ੍ਞਾਨਦਰ੍ਸ਼ਨਕੋ ਆਤ੍ਮਾ ਜਾਨ; ਸ੍ਵ
ਔਰ ਪਰ ਐਸੇ ਤਤ੍ਤ੍ਵਕੋ (ਸਮਸ੍ਤ ਪਦਾਰ੍ਥੋਂਕੋ ) ਆਤ੍ਮਾ ਸ੍ਪਸ਼੍ਟਰੂਪਸੇ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਿਤ ਕਰਤਾ ਹੈ .੨੮੭.
ਆਤ੍ਮਾਨਂ ਵਿਦ੍ਧਿ ਜ੍ਞਾਨਂ ਜ੍ਞਾਨਂ ਵਿਦ੍ਧਯਾਤ੍ਮਕੋ ਨ ਸਂਦੇਹਃ .
ਤਸ੍ਮਾਤ੍ਸ੍ਵਪਰਪ੍ਰਕਾਸ਼ਂ ਜ੍ਞਾਨਂ ਤਥਾ ਦਰ੍ਸ਼ਨਂ ਭਵਤਿ ..੧੭੧..
ਗੁਣਗੁਣਿਨੋਃ ਭੇਦਾਭਾਵਸ੍ਵਰੂਪਾਖ੍ਯਾਨਮੇਤਤ੍ .
ਸਕਲਪਰਦ੍ਰਵ੍ਯਪਰਾਙ੍ਮੁਖਮਾਤ੍ਮਾਨਂ ਸ੍ਵਸ੍ਵਰੂਪਪਰਿਚ੍ਛਿਤ੍ਤਿਸਮਰ੍ਥਸਹਜਜ੍ਞਾਨਸ੍ਵਰੂਪਮਿਤਿ ਹੇ ਸ਼ਿਸ਼੍ਯ
ਤ੍ਵਂ ਵਿਦ੍ਧਿ ਜਾਨੀਹਿ ਤਥਾ ਵਿਜ੍ਞਾਨਮਾਤ੍ਮੇਤਿ ਜਾਨੀਹਿ . ਤਤ੍ਤ੍ਵਂ ਸ੍ਵਪਰਪ੍ਰਕਾਸ਼ਂ ਜ੍ਞਾਨਦਰ੍ਸ਼ਨਦ੍ਵਿਤਯਮਿਤ੍ਯਤ੍ਰ
ਸਂਦੇਹੋ ਨਾਸ੍ਤਿ .
(ਅਨੁਸ਼੍ਟੁਭ੍)
ਆਤ੍ਮਾਨਂ ਜ੍ਞਾਨਦ੍ਰਗ੍ਰੂਪਂ ਵਿਦ੍ਧਿ ਦ੍ਰਗ੍ਜ੍ਞਾਨਮਾਤ੍ਮਕਂ .
ਸ੍ਵਂ ਪਰਂ ਚੇਤਿ ਯਤ੍ਤਤ੍ਤ੍ਵਮਾਤ੍ਮਾ ਦ੍ਯੋਤਯਤਿ ਸ੍ਫੁ ਟਮ੍ ..੨੮੭..
ਜਾਣਂਤੋ ਪਸ੍ਸਂਤੋ ਈਹਾਪੁਵ੍ਵਂ ਣ ਹੋਇ ਕੇਵਲਿਣੋ .
ਕੇਵਲਿਣਾਣੀ ਤਮ੍ਹਾ ਤੇਣ ਦੁ ਸੋਬਂਧਗੋ ਭਣਿਦੋ ..੧੭੨..
ਜਾਨੇਂ ਤਥਾ ਦੇਖੇਂ ਤਦਪਿ ਇਚ੍ਛਾ ਵਿਨਾ ਭਗਵਾਨ ਹੈ .
ਅਤਏਵ ‘ਕੇਵਲਜ੍ਞਾਨੀ’ ਵੇ ਅਤਏਵ ਹੀ ‘ਨਿਰ੍ਬਨ੍ਧ’ ਹੈ ..੧੭੨..

Page 346 of 388
PDF/HTML Page 373 of 415
single page version

ਗਾਥਾ : ੧੭੨ ਅਨ੍ਵਯਾਰ੍ਥ : — [ਜਾਨਨ੍ ਪਸ਼੍ਯਨ੍ ] ਜਾਨਤੇ ਔਰ ਦੇਖਤੇ ਹੁਏ ਭੀ,
[ਕੇਵਲਿਨਃ ] ਕੇਵਲੀਕੋ [ਈਹਾਪੂਰ੍ਵਂ ] ਇਚ੍ਛਾਪੂਰ੍ਵਕ (ਵਰ੍ਤਨ ) [ਨ ਭਵਤਿ ] ਨਹੀਂ ਹੋਤਾ;
[ਤਸ੍ਮਾਤ੍ ] ਇਸਲਿਯੇ ਉਨ੍ਹੇਂ [ਕੇਵਲਜ੍ਞਾਨੀ ] ‘ਕੇਵਲਜ੍ਞਾਨੀ’ ਕਹਾ ਹੈ; [ਤੇਨ ਤੁ ] ਔਰ ਇਸਲਿਯੇ
[ਸਃ ਅਬਨ੍ਧਕਃ ਭਣਿਤਃ ] ਅਬਨ੍ਧਕ ਕਹਾ ਹੈ .
ਟੀਕਾ : — ਯਹਾਁ, ਸਰ੍ਵਜ੍ਞ ਵੀਤਰਾਗਕੋ ਵਾਂਛਾਕਾ ਅਭਾਵ ਹੋਤਾ ਹੈ ਐਸਾ ਕਹਾ ਹੈ .
ਭਗਵਾਨ ਅਰ੍ਹਂਤ ਪਰਮੇਸ਼੍ਠੀ ਸਾਦਿ - ਅਨਨ੍ਤ ਅਮੂਰ੍ਤ ਅਤੀਨ੍ਦ੍ਰਿਯਸ੍ਵਭਾਵਵਾਲੇ ਸ਼ੁਦ੍ਧ-
ਸਦ੍ਭੂਤਵ੍ਯਵਹਾਰਸੇ ਕੇਵਲਜ੍ਞਾਨਾਦਿ ਸ਼ੁਦ੍ਧ ਗੁਣੋਂਕੇ ਆਧਾਰਭੂਤ ਹੋਨੇਕੇ ਕਾਰਣ ਵਿਸ਼੍ਵਕੋ ਨਿਰਨ੍ਤਰ ਜਾਨਤੇ
ਹੁਏ ਭੀ ਔਰ ਦੇਖਤੇ ਹੁਏ ਭੀ, ਉਨ ਪਰਮ ਭਟ੍ਟਾਰਕ ਕੇਵਲੀਕੋ ਮਨਪ੍ਰਵ੍ਰੁਤ੍ਤਿਕਾ (ਮਨਕੀ ਪ੍ਰਵ੍ਰੁਤ੍ਤਿਕਾ,
ਭਾਵਮਨਪਰਿਣਤਿਕਾ ) ਅਭਾਵ ਹੋਨੇਸੇ ਇਚ੍ਛਾਪੂਰ੍ਵਕ ਵਰ੍ਤਨ ਨਹੀਂ ਹੋਤਾ; ਇਸਲਿਯੇ ਵੇ ਭਗਵਾਨ
‘ਕੇਵਲਜ੍ਞਾਨੀ’ ਰੂਪਸੇ ਪ੍ਰਸਿਦ੍ਧ ਹੈਂ; ਔਰ ਉਸ ਕਾਰਣਸੇ ਵੇ ਭਗਵਾਨ ਅਬਨ੍ਧਕ ਹੈਂ
.
ਇਸੀਪ੍ਰਕਾਰ (ਸ਼੍ਰੀਮਦ੍ਭਗਵਤ੍ਕੁਨ੍ਦਕੁਨ੍ਦਾਚਾਰ੍ਯਦੇਵਪ੍ਰਣੀਤ ) ਸ਼੍ਰੀ ਪ੍ਰਵਚਨਸਾਰਮੇਂ (੫੨ਵੀਂ ਗਾਥਾ
ਦ੍ਵਾਰਾ ) ਕਹਾ ਹੈ ਕਿ : —
‘‘[ਗਾਥਾਰ੍ਥ : — ] (ਕੇਵਲਜ੍ਞਾਨੀ ) ਆਤ੍ਮਾ ਪਦਾਰ੍ਥੋਂਕੋ ਜਾਨਤਾ ਹੁਆ ਭੀ ਉਨ - ਰੂਪ
ਪਰਿਣਮਿਤ ਨਹੀਂ ਹੋਤਾ, ਉਨ੍ਹੇਂ ਗ੍ਰਹਣ ਨਹੀਂ ਕਰਤਾ ਔਰ ਉਨ ਪਦਾਰ੍ਥੋਂਰੂਪਮੇਂ ਉਤ੍ਪਨ੍ਨ ਨਹੀਂ ਹੋਤਾ ਇਸਲਿਯੇ
ਉਸੇ ਅਬਨ੍ਧਕ ਕਹਾ ਹੈ .’’
ਜਾਨਨ੍ ਪਸ਼੍ਯਨ੍ਨੀਹਾਪੂਰ੍ਵਂ ਨ ਭਵਤਿ ਕੇਵਲਿਨਃ .
ਕੇਵਲਜ੍ਞਾਨੀ ਤਸ੍ਮਾਤ੍ ਤੇਨ ਤੁ ਸੋਬਨ੍ਧਕੋ ਭਣਿਤਃ ..੧੭੨..
ਸਰ੍ਵਜ੍ਞਵੀਤਰਾਗਸ੍ਯ ਵਾਂਛਾਭਾਵਤ੍ਵਮਤ੍ਰੋਕ੍ਤ ਮ੍ .
ਭਗਵਾਨਰ੍ਹਤ੍ਪਰਮੇਸ਼੍ਠੀ ਸਾਦ੍ਯਨਿਧਨਾਮੂਰ੍ਤਾਤੀਨ੍ਦ੍ਰਿਯਸ੍ਵਭਾਵਸ਼ੁਦ੍ਧਸਦ੍ਭੂਤਵ੍ਯਵਹਾਰੇਣ ਕੇਵਲਜ੍ਞਾਨਾਦਿ-
ਸ਼ੁਦ੍ਧਗੁਣਾਨਾਮਾਧਾਰਭੂਤਤ੍ਵਾਤ੍ ਵਿਸ਼੍ਵਮਸ਼੍ਰਾਨ੍ਤਂ ਜਾਨਨ੍ਨਪਿ ਪਸ਼੍ਯਨ੍ਨਪਿ ਵਾ ਮਨਃਪ੍ਰਵ੍ਰੁਤ੍ਤੇਰਭਾਵਾਦੀਹਾਪੂਰ੍ਵਕਂ
ਵਰ੍ਤਨਂ ਨ ਭਵਤਿ ਤਸ੍ਯ ਕੇਵਲਿਨਃ ਪਰਮਭਟ੍ਟਾਰਕਸ੍ਯ, ਤਸ੍ਮਾਤ੍ ਸ ਭਗਵਾਨ੍ ਕੇਵਲਜ੍ਞਾਨੀਤਿ ਪ੍ਰਸਿਦ੍ਧਃ,
ਪੁਨਸ੍ਤੇਨ ਕਾਰਣੇਨ ਸ ਭਗਵਾਨ੍ ਅਬਨ੍ਧਕ ਇਤਿ .
ਤਥਾ ਚੋਕ੍ਤਂ ਸ਼੍ਰੀਪ੍ਰਵਚਨਸਾਰੇ —
‘‘ਣ ਵਿ ਪਰਿਣਮਦਿ ਣ ਗੇਣ੍ਹਦਿ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਦਿ ਣੇਵ ਤੇਸੁ ਅਟ੍ਠੇਸੁ .
ਜਾਣਣ੍ਣਵਿ ਤੇ ਆਦਾ ਅਬਂਧਗੋ ਤੇਣ ਪਣ੍ਣਤ੍ਤੋ ..’’

Page 347 of 388
PDF/HTML Page 374 of 415
single page version

ਅਬ (ਇਸ ੧੭੨ਵੀਂ ਗਾਥਾਕੀ ਟੀਕਾ ਪੂਰ੍ਣ ਕਰਤੇ ਹੁਏ ਟੀਕਾਕਾਰ ਮੁਨਿਰਾਜ ਸ਼੍ਲੋਕ
ਕਹਤੇ ਹੈਂ ) : —
[ਸ਼੍ਲੋਕਾਰ੍ਥ : — ] ਸਹਜਮਹਿਮਾਵਂਤ ਦੇਵਾਧਿਦੇਵ ਜਿਨੇਸ਼ ਲੋਕਰੂਪੀ ਭਵਨਕੇ ਭੀਤਰ
ਸ੍ਥਿਤ ਸਰ੍ਵ ਪਦਾਰ੍ਥੋਂਕੋ ਜਾਨਤੇ ਹੁਏ ਭੀ, ਤਥਾ ਦੇਖਤੇ ਹੁਏ ਭੀ, ਮੋਹਕੇ ਅਭਾਵਕੇ ਕਾਰਣ ਸਮਸ੍ਤ
ਪਰਕੋ ( – ਕਿਸੀ ਭੀ ਪਰਪਦਾਰ੍ਥਕੋ ) ਨਿਤ੍ਯ ( – ਕਦਾਪਿ ) ਗ੍ਰਹਣ ਨਹੀਂ ਹੀ ਕਰਤੇ; (ਪਰਨ੍ਤੁ )
ਜਿਨ੍ਹੋਂਨੇ ਜ੍ਞਾਨਜ੍ਯੋਤਿ ਦ੍ਵਾਰਾ ਮਲਰੂਪ ਕ੍ਲੇਸ਼ਕਾ ਨਾਸ਼ ਕਿਯਾ ਹੈ ਐਸੇ ਵੇ ਜਿਨੇਸ਼ ਸਰ੍ਵ ਲੋਕਕੇ ਏਕ
ਸਾਕ੍ਸ਼ੀ ( – ਕੇਵਲ ਜ੍ਞਾਤਾਦ੍ਰੁਸ਼੍ਟਾ ) ਹੈਂ .੨੮੮.
ਗਾਥਾ : ੧੭੩-੧੭੪ ਅਨ੍ਵਯਾਰ੍ਥ : — [ਪਰਿਣਾਮਪੂਰ੍ਵਵਚਨਂ ] ਪਰਿਣਾਮਪੂਰ੍ਵਕ (ਮਨ-
ਪਰਿਣਾਮ ਪੂਰ੍ਵਕ ) ਵਚਨ [ਜੀਵਸ੍ਯ ਚ ] ਜੀਵਕੋ [ਬਂਧਕਾਰਣਂ ] ਬਨ੍ਧਕਾ ਕਾਰਣ [ਭਵਤਿ ]
ਤਥਾ ਹਿ —
(ਮਂਦਾਕ੍ਰਾਂਤਾ)
ਜਾਨਨ੍ ਸਰ੍ਵਂ ਭੁਵਨਭਵਨਾਭ੍ਯਨ੍ਤਰਸ੍ਥਂ ਪਦਾਰ੍ਥਂ
ਪਸ਼੍ਯਨ੍ ਤਦ੍ਵਤ੍ ਸਹਜਮਹਿਮਾ ਦੇਵਦੇਵੋ ਜਿਨੇਸ਼ਃ .
ਮੋਹਾਭਾਵਾਦਪਰਮਖਿਲਂ ਨੈਵ ਗ੍ਰੁਹ੍ਣਾਤਿ ਨਿਤ੍ਯਂ
ਜ੍ਞਾਨਜ੍ਯੋਤਿਰ੍ਹਤਮਲਕਲਿਃ ਸਰ੍ਵਲੋਕੈਕਸਾਕ੍ਸ਼ੀ ..੨੮੮..
ਪਰਿਣਾਮਪੁਵ੍ਵਵਯਣਂ ਜੀਵਸ੍ਸ ਯ ਬਂਧਕਾਰਣਂ ਹੋਇ .
ਪਰਿਣਾਮਰਹਿਯਵਯਣਂ ਤਮ੍ਹਾ ਣਾਣਿਸ੍ਸ ਣ ਹਿ ਬਂਧੋ ..੧੭੩..
ਈਹਾਪੁਵ੍ਵਂ ਵਯਣਂ ਜੀਵਸ੍ਸ ਯ ਬਂਧਕਾਰਣਂ ਹੋਇ .
ਈਹਾਰਹਿਯਂ ਵਯਣਂ ਤਮ੍ਹਾ ਣਾਣਿਸ੍ਸ ਣ ਹਿ ਬਂਧੋ ..੧੭੪..
ਪਰਿਣਾਮਪੂਰ੍ਵਵਚਨਂ ਜੀਵਸ੍ਯ ਚ ਬਂਧਕਾਰਣਂ ਭਵਤਿ .
ਪਰਿਣਾਮਰਹਿਤਵਚਨਂ ਤਸ੍ਮਾਜ੍ਜ੍ਞਾਨਿਨੋ ਨ ਹਿ ਬਂਧਃ ..੧੭੩..
ਰੇ ਬਨ੍ਧ ਕਾਰਣ ਜੀਵਕੋ ਪਰਿਣਾਮਪੂਰ੍ਵਕ ਵਚਨ ਹੈਂ .
ਹੈ ਬਨ੍ਧ ਜ੍ਞਾਨੀਕੋ ਨਹੀਂ ਪਰਿਣਾਮ ਵਿਰਹਿਤ ਵਚਨ ਹੈ ..੧੭੩..
ਹੈ ਬਨ੍ਧ ਕਾਰਣ ਜੀਵਕੋ ਇਚ੍ਛਾ ਸਹਿਤ ਵਾਣੀ ਅਰੇ .
ਇਚ੍ਛਾ ਰਹਿਤ ਵਾਣੀ ਅਤਃ ਹੀ ਬਨ੍ਧ ਨਹਿਂ ਜ੍ਞਾਨੀ ਕਰੇ ..੧੭੪..

Page 348 of 388
PDF/HTML Page 375 of 415
single page version

ਹੈ; [ਪਰਿਣਾਮਰਹਿਤਵਚਨਂ ] (ਜ੍ਞਾਨੀਕੋ ) ਪਰਿਣਾਮਰਹਿਤ ਵਚਨ ਹੋਤਾ ਹੈ [ਤਸ੍ਮਾਤ੍ ] ਇਸਲਿਯੇ
[ਜ੍ਞਾਨਿਨਃ ] ਜ੍ਞਾਨੀਕੋ (ਕੇਵਲਜ੍ਞਾਨੀਕੋ ) [ਹਿ ] ਵਾਸ੍ਤਵਮੇਂ [ਬਂਧਃ ਨ ] ਬਂਧ ਨਹੀਂ ਹੈ .
[ਈਹਾਪੂਰ੍ਵਂ ] ਇਚ੍ਛਾਪੂਰ੍ਵਕ [ਵਚਨਂ ] ਵਚਨ [ਜੀਵਸ੍ਯ ਚ ] ਜੀਵਕੋ [ਬਂਧਕਾਰਣਂ ]
ਬਨ੍ਧਕਾ ਕਾਰਣ [ਭਵਤਿ ] ਹੈ; [ਈਹਾਰਹਿਤਂ ਵਚਨਂ ] (ਜ੍ਞਾਨੀਕੋ ) ਇਚ੍ਛਾਰਹਿਤ ਵਚਨ ਹੋਤਾ ਹੈ
[ਤਸ੍ਮਾਤ੍ ] ਇਸਲਿਯੇ [ਜ੍ਞਾਨਿਨਃ ] ਜ੍ਞਾਨੀਕੋ (ਕੇਵਲਜ੍ਞਾਨੀਕੋ ) [ਹਿ ] ਵਾਸ੍ਤਵਮੇਂ [ਬਂਧਃ ਨ ]
ਬਂਧ ਨਹੀਂ ਹੈ .
ਟੀਕਾ : — ਯਹਾਁ ਵਾਸ੍ਤਵਮੇਂ ਜ੍ਞਾਨੀਕੋ (ਕੇਵਲਜ੍ਞਾਨੀਕੋ ) ਬਨ੍ਧਕੇ ਅਭਾਵਕਾ ਸ੍ਵਰੂਪ
ਕਹਾ ਹੈ .
ਸਮ੍ਯਗ੍ਜ੍ਞਾਨੀ (ਕੇਵਲਜ੍ਞਾਨੀ ) ਜੀਵ ਕਹੀਂ ਕਭੀ ਸ੍ਵਬੁਦ੍ਧਿਪੂਰ੍ਵਕ ਅਰ੍ਥਾਤ੍ ਸ੍ਵਮਨ-
ਪਰਿਣਾਮਪੂਰ੍ਵਕ ਵਚਨ ਨਹੀਂ ਬੋਲਤਾ . ਕ੍ਯੋਂ ? ‘‘ਅਮਨਸ੍ਕਾਃ ਕੇਵਲਿਨਃ (ਕੇਵਲੀ ਮਨਰਹਿਤ ਹੈਂ )’’
ਐਸਾ (ਸ਼ਾਸ੍ਤ੍ਰਕਾ) ਵਚਨ ਹੋਨੇਸੇ . ਇਸ ਕਾਰਣਸੇ (ਐਸਾ ਸਮਝਨਾ ਕਿ) — ਜੀਵਕੋ
ਮਨਪਰਿਣਤਿਪੂਰ੍ਵਕ ਵਚਨ ਬਨ੍ਧਕਾ ਕਾਰਣ ਹੈ ਐਸਾ ਅਰ੍ਥ ਹੈ ਔਰ ਮਨਪਰਿਣਤਿਪੂਰ੍ਵਕ ਵਚਨ ਤੋ
ਕੇਵਲੀਕੋ ਹੋਤਾ ਨਹੀਂ ਹੈ; (ਤਥਾ) ਇਚ੍ਛਾਪੂਰ੍ਵਕ ਵਚਨ ਹੀ ❃
ਸਾਭਿਲਾਸ਼ਸ੍ਵਰੂਪ ਜੀਵਕੋ ਬਨ੍ਧਕਾ
ਕਾਰਣ ਹੈ ਔਰ ਕੇਵਲੀਕੇ ਮੁਖਾਰਵਿਨ੍ਦਸੇ ਨਿਕਲਤੀ ਹੁਈ, ਸਮਸ੍ਤ ਜਨੋਂਕੇ ਹ੍ਰੁਦਯਕੋ ਆਹ੍ਲਾਦਕੇ
ਕਾਰਣਭੂਤ ਦਿਵ੍ਯਧ੍ਵਨਿ ਤੋ ਅਨਿਚ੍ਛਾਤ੍ਮਕ (ਇਚ੍ਛਾਰਹਿਤ) ਹੋਤੀ ਹੈ; ਇਸਲਿਯੇ ਸਮ੍ਯਗ੍ਜ੍ਞਾਨੀਕੋ
(ਕੇਵਲਜ੍ਞਾਨੀਕੋ) ਬਨ੍ਧਕਾ ਅਭਾਵ ਹੈ .
[ਅਬ ਇਨ ੧੭੩ - ੧੭੪ਵੀਂ ਗਾਥਾਓਂਕੀ ਟੀਕਾ ਪੂਰ੍ਣ ਕਰਤੇ ਹੁਏ ਟੀਕਾਕਾਰ ਮੁਨਿਰਾਜ
ਤੀਨ ਸ਼੍ਲੋਕ ਕਹਤੇ ਹੈਂ :]
ਈਹਾਪੂਰ੍ਵਂ ਵਚਨਂ ਜੀਵਸ੍ਯ ਚ ਬਂਧਕਾਰਣਂ ਭਵਤਿ .
ਈਹਾਰਹਿਤਂ ਵਚਨਂ ਤਸ੍ਮਾਜ੍ਜ੍ਞਾਨਿਨੋ ਨ ਹਿ ਬਂਧਃ ..੧੭੪..
ਇਹ ਹਿ ਜ੍ਞਾਨਿਨੋ ਬਂਧਾਭਾਵਸ੍ਵਰੂਪਮੁਕ੍ਤ ਮ੍ .
ਸਮ੍ਯਗ੍ਜ੍ਞਾਨੀ ਜੀਵਃ ਕ੍ਵਚਿਤ੍ ਕਦਾਚਿਦਪਿ ਸ੍ਵਬੁਦ੍ਧਿਪੂਰ੍ਵਕਂ ਵਚਨਂ ਨ ਵਕ੍ਤਿ ਸ੍ਵਮਨਃਪਰਿਣਾਮ-
ਪੂਰ੍ਵਕਮਿਤਿ ਯਾਵਤ੍ . ਕੁਤਃ ? ‘‘ਅਮਨਸ੍ਕਾਃ ਕੇਵਲਿਨਃ’’ ਇਤਿ ਵਚਨਾਤ੍ . ਅਤਃ ਕਾਰਣਾਜ੍ਜੀਵਸ੍ਯ
ਮਨਃਪਰਿਣਤਿਪੂਰ੍ਵਕਂ ਵਚਨਂ ਬਂਧਕਾਰਣਮਿਤ੍ਯਰ੍ਥਃ, ਮਨਃਪਰਿਣਾਮਪੂਰ੍ਵਕਂ ਵਚਨਂ ਕੇਵਲਿਨੋ ਨ ਭਵਤਿ;
ਈਹਾਪੂਰ੍ਵਂ ਵਚਨਮੇਵ ਸਾਭਿਲਾਸ਼ਾਤ੍ਮਕਜੀਵਸ੍ਯ ਬਂਧਕਾਰਣਂ ਭਵਤਿ, ਕੇਵਲਿਮੁਖਾਰਵਿਨ੍ਦਵਿਨਿਰ੍ਗਤੋ
ਦਿਵ੍ਯਧ੍ਵਨਿਰਨੀਹਾਤ੍ਮਕਃ ਸਮਸ੍ਤਜਨਹ੍ਰੁਦਯਾਹ੍ਲਾਦਕਾਰਣਮ੍; ਤਤਃ ਸਮ੍ਯਗ੍ਜ੍ਞਾਨਿਨੋ ਬਂਧਾਭਾਵ ਇਤਿ .
❃ ਸਾਭਿਲਾਸ਼ਸ੍ਵਰੂਪ = ਜਿਸਕਾ ਸ੍ਵਰੂਪ ਸਾਭਿਲਾਸ਼ (ਇਚ੍ਛਾਯੁਕ੍ਤ) ਹੋ ਐਸੇ .

Page 349 of 388
PDF/HTML Page 376 of 415
single page version

[ਸ਼੍ਲੋਕਾਰ੍ਥ : — ] ਇਨਮੇਂ (ਕੇਵਲੀ ਭਗਵਾਨਮੇਂ ) ਇਚ੍ਛਾਪੂਰ੍ਵਕ ਵਚਨਰਚਨਾਕਾ ਸ੍ਵਰੂਪ
ਨਹੀਂ ਹੀ ਹੈ; ਇਸਲਿਯੇ ਵੇ ਪ੍ਰਗਟ - ਮਹਿਮਾਵਂਤ ਹੈਂ ਔਰ ਸਮਸ੍ਤ ਲੋਕਕੇ ਏਕ (ਅਨਨ੍ਯ) ਨਾਥ ਹੈਂ .
ਉਨ੍ਹੇਂ ਦ੍ਰਵ੍ਯਭਾਵਸ੍ਵਰੂਪ ਐਸਾ ਯਹ ਬਨ੍ਧ ਕਿਸਪ੍ਰਕਾਰ ਹੋਗਾ ? (ਕ੍ਯੋਂਕਿ) ਮੋਹਕੇ ਅਭਾਵਕੇ ਕਾਰਣ
ਉਨ੍ਹੇਂ ਵਾਸ੍ਤਵਮੇਂ ਸਮਸ੍ਤ ਰਾਗਦ੍ਵੇਸ਼ਾਦਿ ਸਮੂਹ ਤੋ ਹੈ ਨਹੀਂ .੨੮੯.
[ਸ਼੍ਲੋਕਾਰ੍ਥ : — ] ਤੀਨ ਲੋਕਕੇ ਜੋ ਗੁਰੁ ਹੈਂ, ਚਾਰ ਕਰ੍ਮੋਂਕਾ ਜਿਨ੍ਹੋਂਨੇ ਨਾਸ਼ ਕਿਯਾ ਹੈ ਔਰ
ਸਮਸ੍ਤ ਲੋਕ ਤਥਾ ਉਸਮੇਂ ਸ੍ਥਿਤ ਪਦਾਰ੍ਥਸਮੂਹ ਜਿਨਕੇ ਸਦ੍ਜ੍ਞਾਨਮੇਂ ਸ੍ਥਿਤ ਹੈਂ, ਵੇ (ਜਿਨ ਭਗਵਾਨ)
ਏਕ ਹੀ ਦੇਵ ਹੈਂ . ਉਨ ਨਿਕਟ (ਸਾਕ੍ਸ਼ਾਤ੍) ਜਿਨ ਭਗਵਾਨਮੇਂ ਨ ਤੋ ਬਨ੍ਧ ਹੈ ਨ ਮੋਕ੍ਸ਼, ਤਥਾ ਉਨਮੇਂ ਨ
ਤੋ ਕੋਈ ੧ਮੂਰ੍ਛਾ ਹੈ ਨ ਕੋਈ ੨ਚੇਤਨਾ (ਕ੍ਯੋਂਕਿ ਦ੍ਰਵ੍ਯਸਾਮਾਨ੍ਯਕਾ ਪੂਰ੍ਣ ਆਸ਼੍ਰਯ ਹੈ ) .੨੯੦.
[ਸ਼੍ਲੋਕਾਰ੍ਥ : — ] ਇਨ ਜਿਨ ਭਗਵਾਨਮੇਂ ਵਾਸ੍ਤਵਮੇਂ ਧਰ੍ਮ ਔਰ ਕਰ੍ਮਕਾ ਪ੍ਰਪਂਚ ਨਹੀਂ ਹੈ
(ਅਰ੍ਥਾਤ੍ ਸਾਧਕਦਸ਼ਾਮੇਂ ਜੋ ਸ਼ੁਦ੍ਧਿ ਔਰ ਅਸ਼ੁਦ੍ਧਿਕੇ ਭੇਦਪ੍ਰਭੇਦ ਵਰ੍ਤਤੇ ਹੈਂ ਵੇ ਜਿਨ ਭਗਵਾਨਮੇਂ ਨਹੀਂ
(ਮਂਦਾਕ੍ਰਾਂਤਾ)
ਈਹਾਪੂਰ੍ਵਂ ਵਚਨਰਚਨਾਰੂਪਮਤ੍ਰਾਸ੍ਤਿ ਨੈਵ
ਤਸ੍ਮਾਦੇਸ਼ਃ ਪ੍ਰਕਟਮਹਿਮਾ ਵਿਸ਼੍ਵਲੋਕੈਕਭਰ੍ਤਾ .
ਅਸ੍ਮਿਨ੍ ਬਂਧਃ ਕਥਮਿਵ ਭਵੇਦ੍ਦ੍ਰਵ੍ਯਭਾਵਾਤ੍ਮਕੋਯਂ
ਮੋਹਾਭਾਵਾਨ੍ਨ ਖਲੁ ਨਿਖਿਲਂ ਰਾਗਰੋਸ਼ਾਦਿਜਾਲਮ੍ ..੨੮੯..
(ਮਂਦਾਕ੍ਰਾਂਤਾ)
ਏਕੋ ਦੇਵਸ੍ਤ੍ਰਿਭੁਵਨਗੁਰੁਰ੍ਨਸ਼੍ਟਕਰ੍ਮਾਸ਼੍ਟਕਾਰ੍ਧਃ
ਸਦ੍ਬੋਧਸ੍ਥਂ ਭੁਵਨਮਖਿਲਂ ਤਦ੍ਗਤਂ ਵਸ੍ਤੁਜਾਲਮ੍ .
ਆਰਾਤੀਯੇ ਭਗਵਤਿ ਜਿਨੇ ਨੈਵ ਬਂਧੋ ਨ ਮੋਕ੍ਸ਼ਃ
ਤਸ੍ਮਿਨ੍ ਕਾਚਿਨ੍ਨ ਭਵਤਿ ਪੁਨਰ੍ਮੂਰ੍ਚ੍ਛਨਾ ਚੇਤਨਾ ਚ ..੨੯੦..
(ਮਂਦਾਕ੍ਰਾਂਤਾ)
ਨ ਹ੍ਯੇਤਸ੍ਮਿਨ੍ ਭਗਵਤਿ ਜਿਨੇ ਧਰ੍ਮਕਰ੍ਮਪ੍ਰਪਂਚੋ
ਰਾਗਾਭਾਵਾਦਤੁਲਮਹਿਮਾ ਰਾਜਤੇ ਵੀਤਰਾਗਃ .
ਏਸ਼ਃ ਸ਼੍ਰੀਮਾਨ੍ ਸ੍ਵਸੁਖਨਿਰਤਃ ਸਿਦ੍ਧਿਸੀਮਨ੍ਤਿਨੀਸ਼ੋ
ਜ੍ਞਾਨਜ੍ਯੋਤਿਸ਼੍ਛੁਰਿਤਭੁਵਨਾਭੋਗਭਾਗਃ ਸਮਨ੍ਤਾਤ੍ ..੨੯੧..
੧ — ਮੂਰ੍ਚ੍ਛਾ = ਅਭਾਨਪਨਾ; ਬੇਹੋਸ਼ੀ; ਅਜ੍ਞਾਨਦਸ਼ਾ .
੨ — ਚੇਤਨਾ = ਸਭਾਨਪਨਾ; ਹੋਸ਼; ਜ੍ਞਾਨਦਸ਼ਾ .

Page 350 of 388
PDF/HTML Page 377 of 415
single page version

ਹੈਂ ); ਰਾਗਕੇ ਅਭਾਵਕੇ ਕਾਰਣ ਅਤੁਲ - ਮਹਿਮਾਵਨ੍ਤ ਐਸੇ ਵੇ (ਭਗਵਾਨ) ਵੀਤਰਾਗਰੂਪਸੇ ਵਿਰਾਜਤੇ
ਹੈਂ . ਵੇ ਸ਼੍ਰੀਮਾਨ੍ (ਸ਼ੋਭਾਵਨ੍ਤ ਭਗਵਾਨ) ਨਿਜਸੁਖਮੇਂ ਲੀਨ ਹੈਂ, ਮੁਕ੍ਤਿਰੂਪੀ ਰਮਣੀਕੇ ਨਾਥ ਹੈਂ ਔਰ
ਜ੍ਞਾਨਜ੍ਯੋਤਿ ਦ੍ਵਾਰਾ ਉਨ੍ਹੋਂਨੇ ਲੋਕਕੇ ਵਿਸ੍ਤਾਰਕੋ ਸਰ੍ਵਤਃ ਛਾ ਦਿਯਾ ਹੈ . ੨੯੧ .
ਗਾਥਾ : ੧੭੫ ਅਨ੍ਵਯਾਰ੍ਥ : — [ਕੇਵਲਿਨਃ ] ਕੇਵਲੀਕੋ [ਸ੍ਥਾਨਨਿਸ਼ਣ੍ਣਵਿਹਾਰਾਃ ]
ਖੜੇ ਰਹਨਾ, ਬੈਠਨਾ ਔਰ ਵਿਹਾਰ [ਈਹਾਪੂਰ੍ਵਂ ] ਇਚ੍ਛਾਪੂਰ੍ਵਕ [ਨ ਭਵਨ੍ਤਿ ] ਨਹੀਂ ਹੋਤੇ, [ਤਸ੍ਮਾਤ੍ ]
ਇਸਲਿਯੇ [ਬਂਧ ਨ ਭਵਤਿ ] ਉਨ੍ਹੇਂ ਬਨ੍ਧ ਨਹੀਂ ਹੈ; [ਮੋਹਨੀਯਸ੍ਯ ] ਮੋਹਨੀਯਵਸ਼ ਜੀਵਕੋ
[ਸਾਕ੍ਸ਼ਾਰ੍ਥਮ੍ ] ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯਵਿਸ਼ਯਸਹਿਤਰੂਪਸੇ ਬਨ੍ਧ ਹੋਤਾ ਹੈ .
ਟੀਕਾ : — ਯਹ, ਕੇਵਲੀ ਭਟ੍ਟਾਰਕਕੋ ਮਨਰਹਿਤਪਨੇਕਾ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਨ ਹੈ (ਅਰ੍ਥਾਤ੍ ਯਹਾਁ
ਕੇਵਲੀਭਗਵਾਨਕਾ ਮਨਰਹਿਤਪਨਾ ਦਰ੍ਸ਼ਾਯਾ ਹੈ ) .
ਅਰ੍ਹਂਤਯੋਗ੍ਯ ਪਰਮ ਲਕ੍ਸ਼੍ਮੀਸੇ ਵਿਰਾਜਮਾਨ, ਪਰਮਵੀਤਰਾਗ ਸਰ੍ਵਜ੍ਞ ਕੇਵਲੀਭਗਵਾਨਕੋ
ਇਚ੍ਛਾਪੂਰ੍ਵਕ ਕੋਈ ਭੀ ਵਰ੍ਤਨ ਨਹੀਂ ਹੋਤਾ; ਇਸਲਿਯੇ ਵੇ ਭਗਵਾਨ (ਕੁਛ) ਚਾਹਤੇ ਨਹੀਂ ਹੈਂ, ਕ੍ਯੋਂਕਿ
ਮਨਪ੍ਰਵ੍ਰੁਤ੍ਤਿਕਾ ਅਭਾਵ ਹੈ; ਅਥਵਾ, ਵੇ ਇਚ੍ਛਾਪੂਰ੍ਵਕ ਖੜੇ ਨਹੀਂ ਰਹਤੇ, ਬੈਠਤੇ ਨਹੀਂ ਹੈਂ ਅਥਵਾ
ਸ਼੍ਰੀਵਿਹਾਰਾਦਿਕ ਨਹੀਂ ਕਰਤੇ, ਕ੍ਯੋਂਕਿ ‘ਅਮਨਸ੍ਕਾਃ ਕੇਵਲਿਨਃ (ਕੇਵਲੀ ਮਨਰਹਿਤ ਹੈਂ )’ ਐਸਾ
ਸ਼ਾਸ੍ਤ੍ਰਕਾ ਵਚਨ ਹੈ . ਇਸਲਿਯੇ ਉਨ ਤੀਰ੍ਥਂਕਰ - ਪਰਮਦੇਵਕੋ ਦ੍ਰਵ੍ਯਭਾਵਸ੍ਵਰੂਪ ਚਤੁਰ੍ਵਿਧ ਬਂਧ
ਠਾਣਣਿਸੇਜ੍ਜਵਿਹਾਰਾ ਈਹਾਪੁਵ੍ਵਂ ਣ ਹੋਇ ਕੇਵਲਿਣੋ .
ਤਮ੍ਹਾ ਣ ਹੋਇ ਬਂਧੋ ਸਾਕ੍ਖਟ੍ਠਂ ਮੋਹਣੀਯਸ੍ਸ ..੧੭੫..
ਸ੍ਥਾਨਨਿਸ਼ਣ੍ਣਵਿਹਾਰਾ ਈਹਾਪੂਰ੍ਵਂ ਨ ਭਵਨ੍ਤਿ ਕੇਵਲਿਨਃ .
ਤਸ੍ਮਾਨ੍ਨ ਭਵਤਿ ਬਂਧਃ ਸਾਕ੍ਸ਼ਾਰ੍ਥਂ ਮੋਹਨੀਯਸ੍ਯ ..੧੭੫..
ਕੇਵਲਿਭਟ੍ਟਾਰਕਸ੍ਯਾਮਨਸ੍ਕਤ੍ਵਪ੍ਰਦ੍ਯੋਤਨਮੇਤਤ੍ .
ਭਗਵਤਃ ਪਰਮਾਰ੍ਹਨ੍ਤ੍ਯਲਕ੍ਸ਼੍ਮੀਵਿਰਾਜਮਾਨਸ੍ਯ ਕੇਵਲਿਨਃ ਪਰਮਵੀਤਰਾਗਸਰ੍ਵਜ੍ਞਸ੍ਯ ਈਹਾਪੂਰ੍ਵਕਂ ਨ
ਕਿਮਪਿ ਵਰ੍ਤਨਮ੍; ਅਤਃ ਸ ਭਗਵਾਨ੍ ਨ ਚੇਹਤੇ ਮਨਃਪ੍ਰਵ੍ਰੁਤ੍ਤੇਰਭਾਵਾਤ੍; ਅਮਨਸ੍ਕਾਃ ਕੇਵਲਿਨਃ
ਇਤਿ ਵਚਨਾਦ੍ਵਾ ਨ ਤਿਸ਼੍ਠਤਿ ਨੋਪਵਿਸ਼ਤਿ ਨ ਚੇਹਾਪੂਰ੍ਵਂ ਸ਼੍ਰੀਵਿਹਾਰਾਦਿਕਂ ਕਰੋਤਿ . ਤਤਸ੍ਤਸ੍ਯ
ਅਭਿਲਾਸ਼ਯੁਕ੍ਤ ਵਿਹਾਰ, ਆਸਨ, ਸ੍ਥਾਨ ਜਿਨਵਰਕੋ ਨਹੀਂ .
ਨਿਰ੍ਬਨ੍ਧ ਇਸਸੇ, ਬਨ੍ਧ ਕਰਤਾ ਮੋਹ - ਵਸ਼ ਸਾਕ੍ਸ਼ਾਰ੍ਥ ਹੀ ..੧੭੫..

Page 351 of 388
PDF/HTML Page 378 of 415
single page version

(ਪ੍ਰਕ੍ਰੁਤਿਬਂਧ, ਪ੍ਰਦੇਸ਼ਬਂਧ, ਸ੍ਥਿਤਿਬਂਧ ਔਰ ਅਨੁਭਾਗਬਂਧ ) ਨਹੀਂ ਹੋਤਾ .
ਔਰ, ਵਹ ਬਂਧ (੧) ਕਿਸ ਕਾਰਣਸੇ ਹੋਤਾ ਹੈ ਤਥਾ (੨) ਕਿਸੇ ਹੋਤਾ ਹੈ ? (੧) ਬਨ੍ਧ
ਮੋਹਨੀਯਕਰ੍ਮਕੇ ਵਿਲਾਸਸੇ ਉਤ੍ਪਨ੍ਨ ਹੋਤਾ ਹੈ . (੨) ‘ਅਕ੍ਸ਼ਾਰ੍ਥ’ ਅਰ੍ਥਾਤ੍ ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯਾਰ੍ਥ (ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯ –
ਵਿਸ਼ਯ); ਅਕ੍ਸ਼ਾਰ੍ਥ ਸਹਿਤ ਹੋ ਵਹ ‘ਸਾਕ੍ਸ਼ਾਰ੍ਥ’; ਮੋਹਨੀਯਕੇ ਵਸ਼ ਹੁਏ, ਸਾਕ੍ਸ਼ਾਰ੍ਥਪ੍ਰਯੋਜਨ
( – ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯਵਿਸ਼ਯਰੂਪ ਪ੍ਰਯੋਜਨਵਾਲੇ) ਸਂਸਾਰਿਯੋਂਕੋ ਹੀ ਬਂਧ ਹੋਤਾ ਹੈ .
ਇਸੀਪ੍ਰਕਾਰ (ਸ਼੍ਰੀਮਦ੍ਭਗਵਤ੍ਕੁਨ੍ਦਕੁਨ੍ਦਾਚਾਰ੍ਯਦੇਵਪ੍ਰਣੀਤ) ਸ਼੍ਰੀ ਪ੍ਰਵਚਨਸਾਰਮੇਂ (੪੪ਵੀਂ ਗਾਥਾ
ਦ੍ਵਾਰਾ) ਕਹਾ ਹੈ ਕਿ : —
‘‘[ਗਾਥਾਰ੍ਥ : — ] ਉਨ ਅਰ੍ਹਂਤਭਗਵਂਤੋਂਕੋ ਉਸ ਕਾਲ ਖੜੇ ਰਹਨਾ, ਬੈਠਨਾ, ਵਿਹਾਰ ਔਰ
ਧਰ੍ਮੋਪਦੇਸ਼ ਸ੍ਤ੍ਰਿਯੋਂਕੇ ਮਾਯਾਚਾਰਕੀ ਭਾਁਤਿ, ਸ੍ਵਾਭਾਵਿਕ ਹੀ — ਪ੍ਰਯਤ੍ਨ ਬਿਨਾ ਹੀ — ਹੋਤੇ ਹੈਂ .’’
[ਅਬ ਇਸ ੧੭੫ਵੀਂ ਗਾਥਾਕੀ ਟੀਕਾ ਪੂਰ੍ਣ ਕਰਤੇ ਹੁਏ ਟੀਕਾਕਾਰ ਮੁਨਿਰਾਜ ਸ਼੍ਲੋਕ
ਕਹਤੇ ਹੈਂ :]
[ਸ਼੍ਲੋਕਾਰ੍ਥ : — ] ਦੇਵੇਨ੍ਦ੍ਰੋਂਕੇ ਆਸਨ ਕਮ੍ਪਾਯਮਾਨ ਹੋਨੇਕੇ ਕਾਰਣਭੂਤ ਮਹਾ ਕੇਵਲ-
ਜ੍ਞਾਨਕਾ ਉਦਯ ਹੋਨੇ ਪਰ, ਜੋ ਮੁਕ੍ਤਿਲਕ੍ਸ਼੍ਮੀਰੂਪੀ ਸ੍ਤ੍ਰੀਕੇ ਮੁਖਕਮਲਕੇ ਸੂਰ੍ਯ ਹੈਂ ਔਰ ਸਦ੍ਧਰ੍ਮਕੇ
ਤੀਰ੍ਥਕਰਪਰਮਦੇਵਸ੍ਯ ਦ੍ਰਵ੍ਯਭਾਵਾਤ੍ਮਕਚਤੁਰ੍ਵਿਧਬਂਧੋ ਨ ਭਵਤਿ . ਸ ਚ ਬਂਧਃ ਪੁਨਃ ਕਿਮਰ੍ਥਂ ਜਾਤਃ
ਕਸ੍ਯ ਸਂਬਂਧਸ਼੍ਚ ? ਮੋਹਨੀਯਕਰ੍ਮਵਿਲਾਸਵਿਜ੍ਰੁਂਭਿਤਃ, ਅਕ੍ਸ਼ਾਰ੍ਥਮਿਨ੍ਦ੍ਰਿਯਾਰ੍ਥਂ ਤੇਨ ਸਹ ਯਃ ਵਰ੍ਤਤ ਇਤਿ
ਸਾਕ੍ਸ਼ਾਰ੍ਥਂ ਮੋਹਨੀਯਸ੍ਯ ਵਸ਼ਗਤਾਨਾਂ ਸਾਕ੍ਸ਼ਾਰ੍ਥਪ੍ਰਯੋਜਨਾਨਾਂ ਸਂਸਾਰਿਣਾਮੇਵ ਬਂਧ ਇਤਿ .
ਤਥਾ ਚੋਕ੍ਤਂ ਸ਼੍ਰੀਪ੍ਰਵਚਨਸਾਰੇ —
‘‘ਠਾਣਣਿਸੇਜ੍ਜਵਿਹਾਰਾ ਧਮ੍ਮੁਵਦੇਸੋ ਯ ਣਿਯਦਯੋ ਤੇਸਿਂ .
ਅਰਹਂਤਾਣਂ ਕਾਲੇ ਮਾਯਾਚਾਰੋ ਵ੍ਵ ਇਤ੍ਥੀਣਂ ..’’
(ਸ਼ਾਰ੍ਦੂਲਵਿਕ੍ਰੀਡਿਤ)
ਦੇਵੇਨ੍ਦ੍ਰਾਸਨਕਂਪਕਾਰਣਮਹਤ੍ਕੈਵਲ੍ਯਬੋਧੋਦਯੇ
ਮੁਕ੍ਤਿ ਸ਼੍ਰੀਲਲਨਾਮੁਖਾਮ੍ਬੁਜਰਵੇਃ ਸਦ੍ਧਰ੍ਮਰਕ੍ਸ਼ਾਮਣੇਃ .
ਸਰ੍ਵਂ ਵਰ੍ਤਨਮਸ੍ਤਿ ਚੇਨ੍ਨ ਚ ਮਨਃ ਸਰ੍ਵਂ ਪੁਰਾਣਸ੍ਯ ਤਤ੍
ਸੋਯਂ ਨਨ੍ਵਪਰਿਪ੍ਰਮੇਯਮਹਿਮਾ ਪਾਪਾਟਵੀਪਾਵਕਃ ..੨੯੨..

Page 352 of 388
PDF/HTML Page 379 of 415
single page version

੧ਰਕ੍ਸ਼ਾਮਣਿ ਹੈਂ ਐਸੇ ਪੁਰਾਣ ਪੁਰੁਸ਼ਕੋ ਸਰ੍ਵ ਵਰ੍ਤਨ ਭਲੇ ਹੋ ਤਥਾਪਿ ਮਨ ਸਰ੍ਵਥਾ ਨਹੀਂ ਹੋਤਾ; ਇਸਲਿਯੇ
ਵੇ (ਕੇਵਲਜ੍ਞਾਨੀ ਪੁਰਾਣਪੁਰੁਸ਼) ਵਾਸ੍ਤਵਮੇਂ ਅਗਮ੍ਯ ਮਹਿਮਾਵਨ੍ਤ ਹੈਂ ਔਰ ਪਾਪਰੂਪੀ ਵਨਕੋ
ਜਲਾਨੇਵਾਲੀ ਅਗ੍ਨਿ ਸਮਾਨ ਹੈਂ .੨੯੨.
ਗਾਥਾ : ੧੭੬ ਅਨ੍ਵਯਾਰ੍ਥ : — [ਪੁਨਃ ] ਫਿ ਰ (ਕੇਵਲੀਕੋ) [ਆਯੁਸ਼ਃ ਕ੍ਸ਼ਯੇਣ ]
ਆਯੁਕੇ ਕ੍ਸ਼ਯਸੇ [ਸ਼ੇਸ਼ਪ੍ਰਕ੍ਰੁਤੀਨਾਮ੍ ] ਸ਼ੇਸ਼ ਪ੍ਰਕ੍ਰੁਤਿਯੋਂਕਾ [ਨਿਰ੍ਨਾਸ਼ਃ ] ਸਮ੍ਪੂਰ੍ਣ ਨਾਸ਼ [ਭਵਤਿ ]
ਹੋਤਾ ਹੈ; [ਪਸ਼੍ਚਾਤ੍ ] ਫਿ ਰ ਵੇ [ਸ਼ੀਘ੍ਰਂ ] ਸ਼ੀਘ੍ਰ [ਸਮਯਮਾਤ੍ਰੇਣ ] ਸਮਯਮਾਤ੍ਰਮੇਂ [ਲੋਕਾਗ੍ਰਂ ]
ਲੋਕਾਗ੍ਰਮੇਂ [ਪ੍ਰਾਪ੍ਨੋਤਿ ] ਪਹੁਁਚਤੇ ਹੈਂ .
ਟੀਕਾ : — ਯਹ, ਸ਼ੁਦ੍ਧ ਜੀਵਕੋ ਸ੍ਵਭਾਵਗਤਿਕੀ ਪ੍ਰਾਪ੍ਤਿ ਹੋਨੇਕੇ ਉਪਾਯਕਾ ਕਥਨ ਹੈ .
ਸ੍ਵਭਾਵਗਤਿਕ੍ਰਿਯਾਰੂਪਸੇ ਪਰਿਣਤ, ਛਹ ੨ਅਪਕ੍ਰਮਸੇ ਰਹਿਤ, ਸਿਦ੍ਧਕ੍ਸ਼ੇਤ੍ਰਸਮ੍ਮੁਖ ਭਗਵਾਨਕੋ
ਪਰਮ ਸ਼ੁਕ੍ਲਧ੍ਯਾਨ ਦ੍ਵਾਰਾ — ਕਿ ਜੋ (ਸ਼ੁਕ੍ਲਧ੍ਯਾਨ) ਧ੍ਯਾਨ - ਧ੍ਯੇਯ - ਧ੍ਯਾਤਾ ਸਮ੍ਬਨ੍ਧੀ, ਉਸਕੀ
ਫਲਪ੍ਰਾਪ੍ਤਿ ਸਮ੍ਬਨ੍ਧੀ ਤਥਾ ਉਸਕੇ ਪ੍ਰਯੋਜਨ ਸਮ੍ਬਨ੍ਧੀ ਵਿਕਲ੍ਪੋਂਸੇ ਰਹਿਤ ਹੈ ਔਰ ਨਿਜ ਸ੍ਵਰੂਪਮੇਂ
ਆਉਸ੍ਸ ਖਯੇਣ ਪੁਣੋ ਣਿਣ੍ਣਾਸੋ ਹੋਇ ਸੇਸਪਯਡੀਣਂ .
ਪਚ੍ਛਾ ਪਾਵਇ ਸਿਗ੍ਘਂ ਲੋਯਗ੍ਗਂ ਸਮਯਮੇਤ੍ਤੇਣ ..੧੭੬..
ਆਯੁਸ਼ਃ ਕ੍ਸ਼ਯੇਣ ਪੁਨਃ ਨਿਰ੍ਨਾਸ਼ੋ ਭਵਤਿ ਸ਼ੇਸ਼ਪ੍ਰਕ੍ਰੁਤੀਨਾਮ੍ .
ਪਸ਼੍ਚਾਤ੍ਪ੍ਰਾਪ੍ਨੋਤਿ ਸ਼ੀਘ੍ਰਂ ਲੋਕਾਗ੍ਰਂ ਸਮਯਮਾਤ੍ਰੇਣ ..੧੭੬..
ਸ਼ੁਦ੍ਧਜੀਵਸ੍ਯ ਸ੍ਵਭਾਵਗਤਿਪ੍ਰਾਪ੍ਤ੍ਯੁਪਾਯੋਪਨ੍ਯਾਸੋਯਮ੍ .
ਸ੍ਵਭਾਵਗਤਿਕ੍ਰਿਯਾਪਰਿਣਤਸ੍ਯ ਸ਼ਟਕਾਪਕ੍ਰਮਵਿਹੀਨਸ੍ਯ ਭਗਵਤਃ ਸਿਦ੍ਧਕ੍ਸ਼ੇਤ੍ਰਾਭਿਮੁਖਸ੍ਯ
ਧ੍ਯਾਨਧ੍ਯੇਯਧ੍ਯਾਤ੍ਰੁਤਤ੍ਫਲਪ੍ਰਾਪ੍ਤਿਪ੍ਰਯੋਜਨਵਿਕਲ੍ਪਸ਼ੂਨ੍ਯੇਨ ਸ੍ਵਸ੍ਵਰੂਪਾਵਿਚਲਸ੍ਥਿਤਿਰੂਪੇਣ ਪਰਮਸ਼ੁਕ੍ਲਧ੍ਯਾਨੇਨ
ਆਯੁਃਕਰ੍ਮਕ੍ਸ਼ਯੇ ਜਾਤੇ ਵੇਦਨੀਯਨਾਮਗੋਤ੍ਰਾਭਿਧਾਨਸ਼ੇਸ਼ਪ੍ਰਕ੍ਰੁਤੀਨਾਂ ਨਿਰ੍ਨਾਸ਼ੋ ਭਵਤਿ . ਸ਼ੁਦ੍ਧਨਿਸ਼੍ਚਯਨਯੇਨ
੧ ਰਕ੍ਸ਼ਾਮਣਿ = ਆਪਤ੍ਤਿਯੋਂਸੇ ਅਥਵਾ ਪਿਸ਼ਾਚ ਆਦਿਸੇ ਅਪਨੇਕੋ ਬਚਾਨੇਕੇ ਲਿਯੇ ਪਹਿਨਾ ਜਾਨੇਵਾਲਾ ਮਣਿ .
(ਕੇਵਲੀਭਗਵਾਨ ਸਦ੍ਧਰ੍ਮਕੀ ਰਕ੍ਸ਼ਾਕੇ ਲਿਯੇ — ਅਸਦ੍ਧਰ੍ਮਸੇ ਬਚਨੇਕੇ ਲਿਯੇ — ਰਕ੍ਸ਼ਾਮਣਿ ਹੈਂ .)
੨ ਸਂਸਾਰੀ ਜੀਵਕੋ ਅਨ੍ਯ ਭਵਮੇਂ ਜਾਤੇ ਸਮਯ ‘ਛਹ – ਦਿਸ਼ਾਓਂਮੇਂ ਗਮਨ’ ਹੋਤਾ ਹੈ; ਉਸੇ ‘‘ਛਹ ਅਪਕ੍ਰਮ’’ ਕਹਾ
ਜਾਤਾ ਹੈ .
ਹੋ ਆਯੁਕ੍ਸ਼ਯਸੇ ਸ਼ੇਸ਼ ਸਬ ਹੀ ਕਰ੍ਮਪ੍ਰਕ੍ਰੁਤਿ ਵਿਨਾਸ਼ ਰੇ .
ਸਤ੍ਵਰ ਸਮਯਮੇਂ ਪਹੁਁਚਤੇ ਅਰ੍ਹਨ੍ਤਪ੍ਰਭੁ ਲੋਕਾਗ੍ਰ ਰੇ ..੧੭੬..

Page 353 of 388
PDF/HTML Page 380 of 415
single page version

ਅਵਿਚਲ ਸ੍ਥਿਤਿਰੂਪ ਹੈ ਉਸਕੇ ਦ੍ਵਾਰਾ — ਆਯੁਕਰ੍ਮਕਾ ਕ੍ਸ਼ਯ ਹੋਨੇ ਪਰ, ਵੇਦਨੀਯ, ਨਾਮ ਔਰ ਗੋਤ੍ਰ
ਨਾਮਕੀ ਸ਼ੇਸ਼ ਪ੍ਰਕ੍ਰੁਤਿਯੋਂਕਾ ਸਮ੍ਪੂਰ੍ਣ ਨਾਸ਼ ਹੋਤਾ ਹੈ (ਅਰ੍ਥਾਤ੍ ਭਗਵਾਨਕੋ ਸ਼ੁਕ੍ਲਧ੍ਯਾਨ ਦ੍ਵਾਰਾ
ਆਯੁਕਰ੍ਮਕਾ ਕ੍ਸ਼ਯ ਹੋਨੇ ਪਰ ਸ਼ੇਸ਼ ਤੀਨ ਕਰ੍ਮੋਂਕਾ ਭੀ ਕ੍ਸ਼ਯ ਹੋਤਾ ਹੈ ਔਰ ਸਿਦ੍ਧਕ੍ਸ਼ੇਤ੍ਰਕੀ ਓਰ
ਸ੍ਵਭਾਵਗਤਿਕ੍ਰਿਯਾ ਹੋਤੀ ਹੈ ) . ਸ਼ੁਦ੍ਧਨਿਸ਼੍ਚਯਨਯਸੇ ਸਹਜਮਹਿਮਾਵਾਲੇ ਨਿਜ ਸ੍ਵਰੂਪਮੇਂ ਲੀਨ ਹੋਨੇ ਪਰ
ਭੀ ਵ੍ਯਵਹਾਰਸੇ ਵੇ ਭਗਵਾਨ ਅਰ੍ਧ ਕ੍ਸ਼ਣਮੇਂ (ਸਮਯਮਾਤ੍ਰਮੇਂ ) ਲੋਕਾਗ੍ਰਮੇਂ ਪਹੁਁਚਤੇ ਹੈਂ .
[ਅਬ ਇਸ ੧੭੬ਵੀਂ ਗਾਥਾਕੀ ਟੀਕਾ ਪੂਰ੍ਣ ਕਰਤੇ ਹੁਏ ਟੀਕਾਕਾਰ ਮੁਨਿਰਾਜ ਤੀਨ ਸ਼੍ਲੋਕ
ਕਹਤੇ ਹੈਂ : ]
[ਸ਼੍ਲੋਕਾਰ੍ਥ : — ] ਜੋ ਛਹ ਅਪਕ੍ਰਮ ਸਹਿਤ ਹੈਂ ਐਸੇ ਭਵਵਾਲੇ ਜੀਵੋਂਕੇ
( – ਸਂਸਾਰਿਯੋਂਕੇ ) ਲਕ੍ਸ਼ਣਸੇ ਸਿਦ੍ਧੋਂਕਾ ਲਕ੍ਸ਼ਣ ਭਿਨ੍ਨ ਹੈ, ਇਸਲਿਯੇ ਵੇ ਸਿਦ੍ਧ ਊ ਰ੍ਧ੍ਵਗਾਮੀ ਹੈਂ ਔਰ
ਸਦਾ ਸ਼ਿਵ (ਨਿਰਨ੍ਤਰ ਸੁਖੀ) ਹੈਂ .੨੯੩.
[ਸ਼੍ਲੋਕਾਰ੍ਥ : — ] ਬਨ੍ਧਕਾ ਛੇਦਨ ਹੋਨੇਸੇ ਜਿਨਕੀ ਅਤੁਲ ਮਹਿਮਾ ਹੈ ਐਸੇ (ਅਸ਼ਰੀਰੀ
ਔਰ ਲੋਕਾਗ੍ਰਸ੍ਥਿਤ) ਸਿਦ੍ਧਭਗਵਾਨ ਅਬ ਦੇਵੋਂ ਔਰ ਵਿਦ੍ਯਾਧਰੋਂਕੇ ਪ੍ਰਤ੍ਯਕ੍ਸ਼ ਸ੍ਤਵਨਕਾ ਵਿਸ਼ਯ ਨਹੀਂ
ਹੀ ਹੈਂ ਐਸਾ ਪ੍ਰਸਿਦ੍ਧ ਹੈ . ਵੇ ਦੇਵਾਧਿਦੇਵ ਵ੍ਯਵਹਾਰਸੇ ਲੋਕਕੇ ਅਗ੍ਰਮੇਂ ਸੁਸ੍ਥਿਤ ਹੈਂ ਔਰ ਨਿਸ਼੍ਚਯਸੇ
ਨਿਜ ਆਤ੍ਮਾਮੇਂ ਜ੍ਯੋਂਕੇ ਤ੍ਯੋਂ ਅਤ੍ਯਨ੍ਤ ਅਵਿਚਲਰੂਪਸੇ ਰਹਤੇ ਹੈਂ .੨੯੪.
[ਸ਼੍ਲੋਕਾਰ੍ਥ : — ] (ਦ੍ਰਵ੍ਯ, ਕ੍ਸ਼ੇਤ੍ਰ, ਕਾਲ, ਭਵ ਔਰ ਭਾਵ — ਐਸੇ ਪਾਁਚ ਪਰਾਵਰ੍ਤਨਰੂਪ)
ਸ੍ਵਸ੍ਵਰੂਪੇ ਸਹਜਮਹਿਮ੍ਨਿ ਲੀਨੋਪਿ ਵ੍ਯਵਹਾਰੇਣ ਸ ਭਗਵਾਨ੍ ਕ੍ਸ਼ਣਾਰ੍ਧੇਨ ਲੋਕਾਗ੍ਰਂ ਪ੍ਰਾਪ੍ਨੋਤੀਤਿ .
(ਅਨੁਸ਼੍ਟੁਭ੍)
ਸ਼ਟਕਾਪਕ੍ਰਮਯੁਕ੍ਤਾਨਾਂ ਭਵਿਨਾਂ ਲਕ੍ਸ਼ਣਾਤ੍ ਪ੍ਰੁਥਕ੍ .
ਸਿਦ੍ਧਾਨਾਂ ਲਕ੍ਸ਼ਣਂ ਯਸ੍ਮਾਦੂਰ੍ਧ੍ਵਗਾਸ੍ਤੇ ਸਦਾ ਸ਼ਿਵਾਃ ..੨੯੩..
(ਮਂਦਾਕ੍ਰਾਂਤਾ)
ਬਨ੍ਧਚ੍ਛੇਦਾਦਤੁਲਮਹਿਮਾ ਦੇਵਵਿਦ੍ਯਾਧਰਾਣਾਂ
ਪ੍ਰਤ੍ਯਕ੍ਸ਼ੋਦ੍ਯ ਸ੍ਤਵਨਵਿਸ਼ਯੋ ਨੈਵ ਸਿਦ੍ਧਃ ਪ੍ਰਸਿਦ੍ਧਃ .
ਲੋਕਸ੍ਯਾਗ੍ਰੇ ਵ੍ਯਵਹਰਣਤਃ ਸਂਸ੍ਥਿਤੋ ਦੇਵਦੇਵਃ
ਸ੍ਵਾਤ੍ਮਨ੍ਯੁਚ੍ਚੈਰਵਿਚਲਤਯਾ ਨਿਸ਼੍ਚਯੇਨੈਵਮਾਸ੍ਤੇ ..੨੯੪..
(ਅਨੁਸ਼੍ਟੁਭ੍)
ਪਂਚਸਂਸਾਰਨਿਰ੍ਮੁਕ੍ਤਾਨ੍ ਪਂਚਸਂਸਾਰਮੁਕ੍ਤ ਯੇ .
ਪਂਚਸਿਦ੍ਧਾਨਹਂ ਵਂਦੇ ਪਂਚਮੋਕ੍ਸ਼ਫਲਪ੍ਰਦਾਨ੍ ..੨੯੫..