Niyamsar-Hindi (Telugu transliteration). Gatha: 147-157.

< Previous Page   Next Page >


Combined PDF/HTML Page 17 of 21

 

Page 294 of 388
PDF/HTML Page 321 of 415
single page version

వివిధ వికల్పోంకే మహా కోలాహలసే ప్రతిపక్ష ❃మహా - ఆనన్దానన్దప్రద నిశ్చయధర్మధ్యాన తథా
నిశ్చయశుక్లధ్యానస్వరూప పరమావశ్యక - కర్మ హై .
[అబ ఇస ౧౪౬వీం గాథాకీ టీకా పూర్ణ కరతే హుఏ టీకాకార మునిరాజ ఆఠ శ్లోక
కహతే హైం : — ]
[శ్లోకార్థ : — ] ఉదార జిసకీ బుద్ధి హై, భవకా కారణ జిసనే నష్ట కియా హై, పూర్వ
కర్మావలికా జిసనే హనన కర దియా హై ఔర స్పష్ట ఉత్కట వివేక ద్వారా ప్రగట-శుద్ధబోధస్వరూప
సదాశివమయ సమ్పూర్ణ ముక్తికో జో ప్రమోదసే ప్రాప్త కరతా హై, ఐసా వహ స్వవశ మునిశ్రేష్ఠ జయవన్త
హై .౨౪౭.
[శ్లోకార్థ : — ] కామదేవకా జిన్హోంనే నాశ కియా హై ఔర (జ్ఞాన - దర్శన - చారిత్ర - తప -
వీర్యాత్మక ) పంచాచారసే సుశోభిత జినకీ ఆకృతి హై — ఐసే అవంచక (మాయాచార రహిత )
గురుకా వాక్య ముక్తిసమ్పదాకా కారణ హై .౨౪౮.
[శ్లోకార్థ : — ] నిర్వాణకా కారణ ఐసా జో జినేన్ద్రకా మార్గ ఉసే ఇసప్రకార
నిఖిలబాహ్యక్రియాకాండాడంబరవివిధవికల్పమహాకోలాహలప్రతిపక్షమహానందానందప్రదనిశ్చయధర్మశుక్ల-
ధ్యానాత్మకపరమావశ్యకకర్మ భవతీతి .
(పృథ్వీ)
జయత్యయముదారధీః స్వవశయోగివృన్దారకః
ప్రనష్టభవకారణః ప్రహతపూర్వకర్మావలిః .
స్ఫు టోత్కటవివేకతః స్ఫు టితశుద్ధబోధాత్మికాం
సదాశివమయాం ముదా వ్రజతి సర్వథా నిర్వృతిమ్ ..౨౪౭..
(అనుష్టుభ్)
ప్రధ్వస్తపంచబాణస్య పంచాచారాంచితాకృతేః .
అవంచకగురోర్వాక్యం కారణం ముక్తి సంపదః ..౨౪౮..
(అనుష్టుభ్)
ఇత్థం బుద్ధ్వా జినేన్ద్రస్య మార్గం నిర్వాణకారణమ్ .
నిర్వాణసంపదం యాతి యస్తం వందే పునః పునః ..౨౪౯..
❃పరమ ఆవశ్యక కర్మ నిశ్చయధర్మధ్యాన తథా నిశ్చయశుక్లధ్యానస్వరూప హై — కి జో ధ్యాన మహా ఆనన్ద –
ఆనన్దకే దేనేవాలే హైం . యహ మహా ఆనన్ద-ఆనన్ద వికల్పోంకే మహా కోలాహలసే విరుద్ధ హై .

Page 295 of 388
PDF/HTML Page 322 of 415
single page version

జానకర జో నిర్వాణసమ్పదాకో ప్రాప్త కరతా హై, ఉసే మైం పునః పునః వన్దన కరతా హూఁ .౨౪౯.
[శ్లోకార్థ : — ] జిసనే సున్దర స్త్రీ ఔర సువర్ణకీ స్పృహాకో నష్ట కియా హై ఐసే హే
యోగీసమూహమేం శ్రేష్ఠ స్వవశ యోగీ ! తూ హమారా — కామదేవరూపీ భీలకే తీరసే ఘాయల
చిత్తవాలేకా — భవరూపీ అరణ్యమేం శరణ హై .౨౫౦.
[శ్లోకార్థ : — ] అనశనాది తపశ్చరణోంకా ఫల శరీరకా శోషణ ( – సూఖనా ) హీ
హై, దూసరా నహీం . (పరన్తు ) హే స్వవశ ! (హే ఆత్మవశ ముని ! ) తేరే చరణకమలయుగలకే
చింతనసే మేరా జన్మ సదా సఫల హై .౨౫౧.
[శ్లోకార్థ : — ] జిసనే నిజ రసకే విస్తారరూపీ పూర ద్వారా పాపోంకో సర్వ ఓరసే ధో
డాలా హై, జో సహజ సమతారససే పూర్ణ భరా హోనేసే పవిత్ర హై, జో పురాణ (సనాతన ) హై, జో
స్వవశ మనమేం సదా సుస్థిత హై (అర్థాత్ జో సదా మనకో – భావకో స్వవశ కరకే విరాజమాన
హై ) ఔర జో శుద్ధ సిద్ధ హై (అర్థాత్ జో శుద్ధ సిద్ధభగవాన సమాన హై ) — ఐసా సహజ
తేజరాశిమేం మగ్న జీవ జయవన్త హై .౨౫౨.
(ద్రుతవిలంబిత)
స్వవశయోగినికాయవిశేషక
ప్రహతచారువధూకనకస్పృహ .
త్వమసి నశ్శరణం భవకాననే
స్మరకిరాతశరక్షతచేతసామ్ ..౨౫౦..
(ద్రుతవిలంబిత)
అనశనాదితపశ్చరణైః ఫలం
తనువిశోషణమేవ న చాపరమ్ .
తవ పదాంబురుహద్వయచింతయా
స్వవశ జన్మ సదా సఫలం మమ ..౨౫౧..
(మాలినీ)
జయతి సహజతేజోరాశినిర్మగ్నలోకః
స్వరసవిసరపూరక్షాలితాంహః సమంతాత్ .
సహజసమరసేనాపూర్ణపుణ్యః పురాణః
స్వవశమనసి నిత్యం సంస్థితః శుద్ధసిద్ధః ..౨౫౨..

Page 296 of 388
PDF/HTML Page 323 of 415
single page version

[శ్లోకార్థ : — ] సర్వజ్ఞ - వీతరాగమేం ఔర ఇస స్వవశ యోగీమేం కభీ కుఛ భీ భేద
నహీం హై; తథాపి అరేరే ! హమ జడ హైం కి ఉనమేం భేద మానతే హైం . ౨౫౩ .
[శ్లోకార్థ : — ] ఇస జన్మమేం స్వవశ మహాముని ఏక హీ సదా ధన్య హై కి జో
అనన్యబుద్ధివాలా రహతా హుఆ ( – నిజాత్మాకే అతిరిక్త అన్యకే ప్రతి లీన న హోతా హుఆ ) సర్వ
కర్మోంసే బాహర రహతా హై . ౨౫౪ .
గాథా : ౧౪౭ అన్వయార్థ : — [యది ] యది తూ [ఆవశ్యకమ్ ఇచ్ఛసి ]
ఆవశ్యకకో చాహతా హై తో తూ [ఆత్మస్వభావేషు ] ఆత్మస్వభావోంమేం [స్థిరభావమ్ ] స్థిరభావ
[కరోషి ] కరతా హై; [తేన తు ] ఉససే [జీవస్య ] జీవకో [సామాయికగుణం ] సామాయికగుణ
[సమ్పూర్ణం భవతి ] సమ్పూర్ణ హోతా హై .
టీకా : — యహ, శుద్ధనిశ్చయ - ఆవశ్యకకీ ప్రాప్తికా జో ఉపాయ ఉసకే స్వరూపకా
కథన హై .
(అనుష్టుభ్)
సర్వజ్ఞవీతరాగస్య స్వవశస్యాస్య యోగినః .
న కామపి భిదాం క్వాపి తాం విద్మో హా జడా వయమ్ ..౨౫౩..
(అనుష్టుభ్)
ఏక ఏవ సదా ధన్యో జన్మన్యస్మిన్మహామునిః .
స్వవశః సర్వకర్మభ్యో బహిస్తిష్ఠత్యనన్యధీః ..౨౫౪..
ఆవాసం జఇ ఇచ్ఛసి అప్పసహావేసు కుణది థిరభావం .
తేణ దు సామణ్ణగుణం సంపుణ్ణం హోది జీవస్స ..౧౪౭..
ఆవశ్యకం యదీచ్ఛసి ఆత్మస్వభావేషు కరోషి స్థిరభావమ్ .
తేన తు సామాయికగుణం సమ్పూర్ణం భవతి జీవస్య ..౧౪౭..
శుద్ధనిశ్చయావశ్యకప్రాప్త్యుపాయస్వరూపాఖ్యానమేతత్ .
ఆవశ్యకా కాంక్షీ హుఆ తూ స్థైర్య స్వాత్మామేం కరే .
హోతా ఇసీసే జీవ సామాయిక సుగుణ సమ్పూర్ణ రే ..౧౪౭..

Page 297 of 388
PDF/HTML Page 324 of 415
single page version

బాహ్య షట్ - ఆవశ్యకప్రపంచరూపీ నదీకే కోలాహలకే శ్రవణసే ( – వ్యవహార ఛహ
ఆవశ్యకకే విస్తారరూపీ నదీకీ కలకలాహటకే శ్రవణసే ) పరాఙ్ముఖ హే శిష్య !
శుద్ధనిశ్చయ - ధర్మధ్యాన తథా శుద్ధనిశ్చయ – శుక్లధ్యానస్వరూప స్వాత్మాశ్రిత ఆవశ్యకకో — కి
జో సంసారరూపీ లతాకే మూలకో ఛేదనేకా కుఠార హై ఉసే — యది తూ చాహతా హై, తో తూ సమస్త
వికల్పజాల రహిత నిరంజన నిజ పరమాత్మాకే భావోంమేం — సహజ జ్ఞాన, సహజ దర్శన, సహజ చారిత్ర
ఔర సహజ సుఖ ఆదిమేం — సతత - నిశ్చల స్థిరభావ కరతా హై; ఉస హేతుసే (అర్థాత్ ఉస కారణ
ద్వారా ) నిశ్చయసామాయికగుణ ఉత్పన్న హోనేపర, ముముక్షు జీవకో బాహ్య ఛహ ఆవశ్యకక్రియాఓంసే
క్యా ఉత్పన్న హుఆ ? ❃
అనుపాదేయ ఫల ఉత్పన్న హుఆ ఐసా అర్థ హై . ఇసలియే అపునర్భవరూపీ
(ముక్తిరూపీ ) స్త్రీకే సంభోగ ఔర హాస్య ప్రాప్త కరనేమేం ప్రవీణ ఐసే నిష్క్రియ పరమ – ఆవశ్యకసే
జీవకో సామాయికచారిత్ర సమ్పూర్ణ హోతా హై .
ఇసీప్రకార (ఆచార్యవర ) శ్రీ యోగీన్ద్రదేవనే (అమృతాశీతిమేం ౬౪వేం శ్లోక ద్వారా ) కహా
హై కి : —
‘‘[శ్లోకార్థ : — ] యది కిసీ ప్రకార మన నిజ స్వరూపసే చలిత హో ఔర ఉససే
బాహర భటకే తో తుఝే సర్వ దోషకా ప్రసంగ ఆతా హై, ఇసలియే తూ సతత అంతర్మగ్న ఔర
ఇహ హి బాహ్యషడావశ్యకప్రపంచకల్లోలినీకలకలధ్వానశ్రవణపరాఙ్ముఖ హే శిష్య శుద్ధ-
నిశ్చయధర్మశుక్లధ్యానాత్మకస్వాత్మాశ్రయావశ్యకం సంసారవ్రతతిమూలలవిత్రం యదీచ్ఛసి, సమస్త-
వికల్పజాలవినిర్ముక్త నిరంజననిజపరమాత్మభావేషు సహజజ్ఞానసహజదర్శనసహజచారిత్రసహజసుఖ-
ప్రముఖేషు సతతనిశ్చలస్థిరభావం కరోషి, తేన హేతునా నిశ్చయసామాయికగుణే జాతే ముముక్షోర్జీవస్య
బాహ్యషడావశ్యకక్రియాభిః కిం జాతమ్, అప్యనుపాదేయం ఫలమిత్యర్థః . అతః పరమావశ్యకేన
నిష్క్రియేణ అపునర్భవపురన్ధ్రికాసంభోగహాసప్రవీణేన జీవస్య సామాయికచారిత్రం సమ్పూర్ణం భవతీతి .
తథా చోక్తం శ్రీయోగీన్ద్రదేవైః —
(మాలినీ)
‘‘యది చలతి కథఞ్చిన్మానసం స్వస్వరూపాద్
భ్రమతి బహిరతస్తే సర్వదోషప్రసఙ్గః .
తదనవరతమంతర్మగ్నసంవిగ్నచిత్తో
భవ భవసి భవాన్తస్థాయిధామాధిపస్త్వమ్ ..’’
❃ అనుపాదేయ = హేయ; పసన్ద న కరనే యోగ్య; ప్రశంసా న కరనే యోగ్య .

Page 298 of 388
PDF/HTML Page 325 of 415
single page version

౧సంవిగ్న చిత్తవాలా హో కి జిససే తూ మోక్షరూపీ స్థాయీ ధామకా అధిపతి బనేగా .’’
ఔర (ఇస ౧౪౭వీం గాథాకీ టీకా పూర్ణ కరతే హుఏ టీకాకార మునిరాజ శ్లోక
కహతే హైం ) : —
[శ్లోకార్థ : — ] యది ఇసప్రకార (జీవకో ) సంసారదుఃఖనాశక ౨నిజాత్మనియత
చారిత్ర హో, తో వహ చారిత్ర ముక్తిశ్రీరూపీ (ముక్తిలక్ష్మీరూపీ ) సున్దరీసే ఉత్పన్న హోనేవాలే సుఖకా
అతిశయరూపసే కారణ హోతా హై; — ఐసా జానకర జో (మునివర ) నిర్దోష సమయకే సారకో
సర్వదా జానతా హై, ఐసా వహ మునిపతి — కి జిసనే బాహ్య క్రియా ఛోడ దీ హై వహ — పాపరూపీ
అటవీకో జలానేవాలీ అగ్ని హై .౨౫౫.
గాథా : ౧౪౮ అన్వయార్థ : — [ఆవశ్యకేన హీనః ] ఆవశ్యక రహిత
[శ్రమణః ] శ్రమణ [చరణతః ] చరణసే [ప్రభ్రష్టః భవతి ] ప్రభ్రష్ట (అతి భ్రష్ట ) హై; [తస్మాత్
పునః ] ఔర ఇసలియే [పూర్వోక్తక్రమేణ ] పూర్వోక్త క్రమసే (పహలే కహీ హుఈ విధిసే )
తథా హి —
(శార్దూలవిక్రీడిత)
యద్యేవం చరణం నిజాత్మనియతం సంసారదుఃఖాపహం
ముక్తి శ్రీలలనాసముద్భవసుఖస్యోచ్చైరిదం కారణమ్ .
బుద్ధ్వేత్థం సమయస్య సారమనఘం జానాతి యః సర్వదా
సోయం త్యక్త బహిఃక్రియో మునిపతిః పాపాటవీపావకః ..౨౫౫..
ఆవాసఏణ హీణో పబ్భట్ఠో హోది చరణదో సమణో .
పువ్వుత్తకమేణ పుణో తమ్హా ఆవాసయం కుజ్జా ..౧౪౮..
ఆవశ్యకేన హీనః ప్రభ్రష్టో భవతి చరణతః శ్రమణః .
పూర్వోక్త క్రమేణ పునః తస్మాదావశ్యకం కుర్యాత్ ..౧౪౮..
౧- సంవిగ్న = సంవేగీ; వైరాగీ; విరక్త .
౨- నిజాత్మనియత = నిజ ఆత్మామేం లగా హుఆ; నిజ ఆత్మాకా అవలమ్బన లేతా హుఆ; నిజాత్మాశ్రిత; నిజ
ఆత్మామేం ఏకాగ్ర .
రే శ్రమణ ఆవశ్యక - రహిత చారిత్రసే ప్రభ్రష్ట హై .
అతఏవ ఆవశ్యక కరమ పూర్వోక్త విధిసే ఇష్ట హై ..౧౪౮..

Page 299 of 388
PDF/HTML Page 326 of 415
single page version

[ఆవశ్యకం కుర్యాత్ ] ఆవశ్యక కరనా చాహియే .
టీకా : — యహాఁ (ఇస గాథామేం ) శుద్ధోపయోగసమ్ముఖ జీవకో శిక్షా కహీ హై .
యహాఁ (ఇస లోకమేం ) వ్యవహారనయసే భీ, సమతా, స్తుతి, వన్దనా, ప్రత్యాఖ్యాన ఆది ఛహ
ఆవశ్యకసే రహిత శ్రమణ చారిత్రపరిభ్రష్ట (చారిత్రసే సర్వథా భ్రష్ట) హై; శుద్ధనిశ్చయసే, పరమ -
అధ్యాత్మభాషాసే జిసే నిర్వికల్ప - సమాధిస్వరూప కహా జాతా హై ఐసీ పరమ ఆవశ్యక క్రియాసే
రహిత శ్రమణ నిశ్చయచారిత్రభ్రష్ట హై; — ఐసా అర్థ హై . (ఇసలియే ) స్వవశ పరమజినయోగీశ్వరకే
నిశ్చయ - ఆవశ్యకకా జో క్రమ పహలే కహా గయా హై ఉస క్రమసే ( – ఉస విధిసే ), స్వాత్మాశ్రిత
ఐసే నిశ్చయ - ధర్మధ్యాన తథా నిశ్చయ - శుక్లధ్యానస్వరూపసే, పరమ ముని సదా ఆవశ్యక కరో .
[అబ ఇస ౧౪౮వీం గాథాకీ టీకా పూర్ణ కరతే హుఏ టీకాకార మునిరాజ దో శ్లోక
కహతే హైం : ]
[శ్లోకార్థ : — ] ఆత్మాకో అవశ్య మాత్ర సహజ - పరమ - ఆవశ్యక ఏకకో హీ — కి
జో ❃అఘసమూహకా నాశక హై ఔర ముక్తికా మూల ( – కారణ ) హై ఉసీకో — అతిశయరూపసే
కరనా చాహియే . (ఐసా కరనేసే, ) సదా నిజ రసకే ఫై లావసే పూర్ణ భరా హోనేకే కారణ పవిత్ర
ఔర పురాణ (సనాతన ) ఐసా వహ ఆత్మా వాణీసే దూర (వచన - అగోచర ) ఐసే కిసీ సహజ
అత్ర శుద్ధోపయోగాభిముఖస్య శిక్షణముక్త మ్ .
అత్ర వ్యవహారనయేనాపి సమతాస్తుతివందనాప్రత్యాఖ్యానాదిషడావశ్యకపరిహీణః శ్రమణ-
శ్చారిత్రపరిభ్రష్ట ఇతి యావత్, శుద్ధనిశ్చయేన పరమాధ్యాత్మభాషయోక్త నిర్వికల్పసమాధిస్వరూపపరమా-
వశ్యకక్రియాపరిహీణశ్రమణో నిశ్చయచారిత్రభ్రష్ట ఇత్యర్థః . పూర్వోక్త స్వవశస్య పరమజినయోగీశ్వరస్య
నిశ్చయావశ్యకక్రమేణ స్వాత్మాశ్రయనిశ్చయధర్మశుక్లధ్యానస్వరూపేణ సదావశ్యకం కరోతు పరమమునిరితి .
(మందాక్రాంతా)
ఆత్మావశ్యం సహజపరమావశ్యకం చైకమేకం
కుర్యాదుచ్చైరఘకులహరం నిర్వృతేర్మూలభూతమ్ .
సోయం నిత్యం స్వరసవిసరాపూర్ణపుణ్యః పురాణః
వాచాం దూరం కిమపి సహజం శాశ్వతం శం ప్రయాతి ..౨౫౬..
❃ అఘ = దోష; పాప . (అశుభ తథా శుభ దోనోం అఘ హైం .)

Page 300 of 388
PDF/HTML Page 327 of 415
single page version

శాశ్వత సుఖకో ప్రాప్త కరతా హై .౨౫౬.
[శ్లోకార్థ : — ] స్వవశ మునీన్ద్రకో ఉత్తమ స్వాత్మచింతన (నిజాత్మానుభవన ) హోతా
హై; ఔర యహ (నిజాత్మానుభవనరూప ) ఆవశ్యక కర్మ (ఉసే ) ముక్తిసౌఖ్యకా కారణ
హోతా హై .౨౫౭.
గాథా : ౧౪౯ అన్వయార్థ : — [ఆవశ్యకేన యుక్తః ] ఆవశ్యక సహిత
[శ్రమణః ] శ్రమణ [సః ] వహ [అంతరంగాత్మా ] అన్తరాత్మా [భవతి ] హై; [ఆవశ్యకపరిహీణః ]
ఆవశ్యక రహిత [శ్రమణః ] శ్రమణ [సః ] వహ [బహిరాత్మా ] బహిరాత్మా [భవతి ] హై .
టీకా : — యహాఁ, ఆవశ్యక కర్మకే అభావమేం తపోధన బహిరాత్మా హోతా హై ఐసా
కహా హై .
అభేద - అనుపచార - రత్నత్రయాత్మక ❃స్వాత్మానుష్ఠానమేం నియత పరమావశ్యక - కర్మసే నిరంతర
సంయుక్త ఐసా జో ‘స్వవశ’ నామకా పరమ శ్రమణ వహ సర్వోత్కృష్ట అంతరాత్మా హై; యహ మహాత్మా
(అనుష్టుభ్)
స్వవశస్య మునీన్ద్రస్య స్వాత్మచిన్తనముత్తమమ్ .
ఇదం చావశ్యకం కర్మ స్యాన్మూలం ముక్తి శర్మణః ..౨౫౭..
ఆవాసఏణ జుత్తో సమణో సో హోది అంతరంగప్పా .
ఆవాసయపరిహీణో సమణో సో హోది బహిరప్పా ..౧౪౯..
ఆవశ్యకేన యుక్త : శ్రమణః స భవత్యంతరంగాత్మా .
ఆవశ్యకపరిహీణః శ్రమణః స భవతి బహిరాత్మా ..౧౪౯..
అత్రావశ్యకకర్మాభావే తపోధనో బహిరాత్మా భవతీత్యుక్త : .
అభేదానుపచారరత్నత్రయాత్మకస్వాత్మానుష్ఠాననియతపరమావశ్యకకర్మణానవరతసంయుక్త : స్వ-
❃ స్వాత్మానుష్ఠాన = నిజ ఆత్మాకా ఆచరణ . (పరమ ఆవశ్యక కర్మ అభేద-అనుపచార-రత్నత్రయస్వరూప
స్వాత్మాచరణమేం నియమసే విద్యమాన హై అర్థాత్ వహ స్వాత్మాచరణ హీ పరమ ఆవశ్యక కర్మ హై .)
రే సాధు ఆవశ్యక సహిత వహ అన్తరాత్మా జానియే .
ఇససే రహిత హో సాధు జో బహిరాతమా పహిచానియే ..౧౪౯..

Page 301 of 388
PDF/HTML Page 328 of 415
single page version

సోలహ కషాయోంకే అభావ ద్వారా క్షీణమోహపదవీకో ప్రాప్త కరకే స్థిత హై . అసంయత
సమ్యగ్దృష్టి జఘన్య అన్తరాత్మా హై . ఇన దోకే మధ్యమేం స్థిత సర్వ మధ్యమ అన్తరాత్మా హైం .
నిశ్చయ ఔర వ్యవహార ఇన దో నయోంసే ప్రణీత జో పరమ ఆవశ్యక క్రియా ఉససే జో రహిత
హో వహ బహిరాత్మా హై .
శ్రీ మార్గప్రకాశమేం భీ (దో శ్లోకోం ద్వారా ) కహా హై కి : —
[శ్లోకార్థ : — ] అన్యసమయ (అర్థాత్ పరమాత్మాకే అతిరిక్త జీవ ) బహిరాత్మా
ఔర అన్తరాత్మా ఐసే దో ప్రకారకే హైం; ఉనమేం బహిరాత్మా దేహ-ఇన్ద్రియ ఆదిమేం ఆత్మబుద్ధివాలా
హోతా హై .’’
‘‘[శ్లోకార్థ : — ] అంతరాత్మాకే జఘన్య, మధ్యమ ఔర ఉత్కృష్ట ఐసే (తీన ) భేద
హైం; అవిరత సమ్యగ్దృష్టి వహ ప్రథమ (జఘన్య ) అంతరాత్మా హై, క్షీణమోహ వహ అన్తిమ
(ఉత్కృష్ట ) అంతరాత్మా హై ఔర ఉన దోకే మధ్యమేం స్థిత వహ మధ్యమ అంతరాత్మా హై .’’
ఔర (ఇస ౧౪౯వీం గాథాకీ టీకా పూర్ణ కరతే హుఏ టీకాకార మునిరాజ శ్లోక
కహతే హైం ) : —
వశాభిధానపరమశ్రమణః సర్వోత్కృష్టోన్తరాత్మా, షోడశకషాయాణామభావాదయం క్షీణమోహపదవీం
పరిప్రాప్య స్థితో మహాత్మా . అసంయతసమ్యగ్ద్రష్టిర్జఘన్యాంతరాత్మా . అనయోర్మధ్యమాః సర్వే
మధ్యమాన్తరాత్మానః . నిశ్చయవ్యవహారనయద్వయప్రణీతపరమావశ్యకక్రియావిహీనో బహిరాత్మేతి .
ఉక్తం చ మార్గప్రకాశే —
(అనుష్టుభ్)
‘‘బహిరాత్మాన్తరాత్మేతి స్యాదన్యసమయో ద్విధా .
బహిరాత్మానయోర్దేహకరణాద్యుదితాత్మధీః ..’’
(అనుష్టుభ్)
‘‘జఘన్యమధ్యమోత్కృష్టభేదాదవిరతః సుద్రక్ .
ప్రథమః క్షీణమోహోన్త్యో మధ్యమో మధ్యమస్తయోః ..’’
తథా హి —

Page 302 of 388
PDF/HTML Page 329 of 415
single page version

[శ్లోకార్థ : — ] యోగీ సదా సహజ పరమ ఆవశ్యక కర్మసే యుక్త రహతా హుఆ
సంసారజనిత ప్రబల సుఖదుఃఖరూపీ అటవీసే దూరవర్తీ హోతా హై ఇసలియే వహ యోగీ అత్యన్త
ఆత్మనిష్ఠ అంతరాత్మా హై; జో స్వాత్మాసే భ్రష్ట హో వహ బహిఃతత్త్వనిష్ఠ (బాహ్య తత్త్వమేం లీన )
బహిరాత్మా హై .౨౫౮.
గాథా : ౧౫౦ అన్వయార్థ : — [యః ] జో [అన్తరబాహ్యజల్పే ] అన్తర్బాహ్య జల్పమేం
[వర్తతే ] వర్తతా హై, [సః ] వహ [బహిరాత్మా ] బహిరాత్మా [భవతి ] హై; [యః ] జో [జల్పేషు ]
జల్పోంమేం [న వర్తతే ] నహీం వర్తతా, [సః ] వహ [అన్తరంగాత్మా ] అన్తరాత్మా [ఉచ్యతే ] కహలాతా హై .
టీకా : — యహ, బాహ్య తథా అన్తర జల్పకా నిరాస (నిరాకరణ, ఖణ్డన ) హై .
జో జినలింగధారీ తపోధనాభాస పుణ్యకర్మకీ కాంక్షాసే స్వాధ్యాయ, ప్రత్యాఖ్యాన, స్తవన
ఆది బహిర్జల్ప కరతా హై ఔర అశన, శయన, గమన, స్థితి ఆదిమేం ( – ఖానా, సోనా, గమన
కరనా, స్థిర రహనా ఇత్యాది కార్యోంమేం ) సత్కారాదికీ ప్రాప్తికా లోభీ వర్తతా హుఆ అన్తర్జల్పమేం
(మందాక్రాంతా)
యోగీ నిత్యం సహజపరమావశ్యకర్మప్రయుక్త :
సంసారోత్థప్రబలసుఖదుఃఖాటవీదూరవర్తీ .
తస్మాత్సోయం భవతి నితరామన్తరాత్మాత్మనిష్ఠః
స్వాత్మభ్రష్టో భవతి బహిరాత్మా బహిస్తత్త్వనిష్ఠః ..౨౫౮..
అంతరబాహిరజప్పే జో వట్టఇ సో హవేఇ బహిరప్పా .
జప్పేసు జో ణ వట్టఇ సో ఉచ్చఇ అంతరంగప్పా ..౧౫౦..
అన్తరబాహ్యజల్పే యో వర్తతే స భవతి బహిరాత్మా .
జల్పేషు యో న వర్తతే స ఉచ్యతేన్తరంగాత్మా ..౧౫౦..
బాహ్యాభ్యన్తరజల్పనిరాసోయమ్ .
యస్తు జినలింగధారీ తపోధనాభాసః పుణ్యకర్మకాంక్షయా స్వాధ్యాయప్రత్యాఖ్యానస్తవనాది-
బహిర్జల్పం కరోతి, అశనశయనయానస్థానాదిషు సత్కారాదిలాభలోభస్సన్నన్తర్జల్పే మనశ్చకారేతి
జో బాహ్య అన్తర జల్పమేం వర్తే వహీ బహిరాతమా .
జో జల్పమేం వర్తే నహిం వహ జీవ అన్తరఆతమా ..౧౫౦..

Page 303 of 388
PDF/HTML Page 330 of 415
single page version

మనకో లగాతా హై, వహ బహిరాత్మా జీవ హై . నిజ ఆత్మాకే ధ్యానమేం పరాయణ వర్తతా హుఆ
నిరవశేషరూపసే (సమ్పూర్ణరూపసే ) అన్తర్ముఖ రహకర (పరమ తపోధన ) ప్రశస్త - అప్రశస్త సమస్త
వికల్పజాలోంమేం కభీ భీ నహీం వర్తతా ఇసీలియే పరమ తపోధన సాక్షాత్ అన్తరాత్మా హై .
ఇసీప్రకార (ఆచార్యదేవ ) శ్రీమద్ అమృతచన్ద్రసూరినే (శ్రీ సమయసారకీ ఆత్మఖ్యాతి
నామక టీకామేం ౯౦వేం శ్లోక ద్వారా ) కహా హై కి : —
‘‘[శ్లోకార్థ : — ] ఇసప్రకార జిసమేం బహు వికల్పోంకే జాల అపనేఆప ఉఠతే హైం
ఐసీ విశాల నయపక్షకక్షాకో (నయపక్షకీ భూమికో ) లాఁఘకర (తత్త్వవేదీ ) భీతర ఔర బాహర
సమతా - రసరూపీ ఏక రస హీ జిసకా స్వభావ హై ఐసే అనుభూతిమాత్ర ఏక అపనే భావకో
( – స్వరూపకో ) ప్రాప్త హోతా హై .’’
ఔర (ఇస ౧౫౦వీం గాథాకీ టీకా పూర్ణ కరతే హుఏ టీకాకార మునిరాజ శ్లోక
కహతే హైం ) : —
[శ్లోకార్థ : — ] భవభయకే కరనేవాలే, బాహ్య తథా అభ్యన్తర జల్పకో ఛోడకర,
సమరసమయ (సమతారసమయ ) ఏక చైతన్యచమత్కారకా సదా స్మరణ కరకే, జ్ఞానజ్యోతి ద్వారా
స బహిరాత్మా జీవ ఇతి . స్వాత్మధ్యానపరాయణస్సన్ నిరవశేషేణాన్తర్ముఖః ప్రశస్తాప్రశస్త-
సమస్తవికల్పజాలకేషు కదాచిదపి న వర్తతే అత ఏవ పరమతపోధనః సాక్షాదంతరాత్మేతి .
తథా చోక్తం శ్రీమదమృతచంద్రసూరిభిః —
(వసంతతిలకా)
‘‘స్వేచ్ఛాసముచ్ఛలదనల్పవికల్పజాలా-
మేవం వ్యతీత్య మహతీం నయపక్షకక్షామ్ .
అన్తర్బహిః సమరసైకరసస్వభావం
స్వం భావమేకముపయాత్యనుభూతిమాత్రమ్ ..’’
తథా హి —
(మందాక్రాంతా)
ముక్త్వా జల్పం భవభయకరం బాహ్యమాభ్యన్తరం చ
స్మృత్వా నిత్యం సమరసమయం చిచ్చమత్కారమేకమ్ .
జ్ఞానజ్యోతిఃప్రకటితనిజాభ్యన్తరాంగాన్తరాత్మా
క్షీణే మోహే కిమపి పరమం తత్త్వమన్తర్దదర్శ ..౨౫౯..

Page 304 of 388
PDF/HTML Page 331 of 415
single page version

జిసనే నిజ అభ్యన్తర అఙ్గ ప్రగట కియా హై ఐసా అన్తరాత్మా, మోహ క్షీణ హోనే పర, కిసీ
(అద్భుత ) పరమ తత్త్వకో అన్తరమేం దేఖతా హై .౨౫౯.
గాథా : ౧౫౧ అన్వయార్థ : — [యః ] జో [ధర్మశుక్లధ్యానయోః ] ధర్మధ్యాన
ఔర శుక్లధ్యానమేం [పరిణతః ] పరిణత హై [సః అపి ] వహ భీ [అన్తరంగాత్మా ]
అన్తరాత్మా హై; [ధ్యానవిహీనః ] ధ్యానవిహీన [శ్రమణః ] శ్రమణ [బహిరాత్మా ] బహిరాత్మా హై
[ఇతి విజానీహి ] ఐసా జాన .
టీకా : — యహాఁ (ఇస గాథామేం ), స్వాత్మాశ్రిత నిశ్చయ - ధర్మధ్యాన ఔర నిశ్చయ -
శుక్లధ్యాన యహ దో ధ్యాన హీ ఉపాదేయ హైం ఐసా కహా హై .
యహాఁ (ఇస లోకమేం ) వాస్తవమేం సాక్షాత్ అన్తరాత్మా భగవాన క్షీణకషాయ హైం .
వాస్తవమేం ఉన భగవాన క్షీణకషాయకో సోలహ కషాయోంకా అభావ హోనేకే కారణ
దర్శనమోహనీయ ఔర చారిత్రమోహనీయ కర్మరూపీ యోద్ధాఓంకే దల నష్ట హుఏ హైం ఇసలియే వే
(భగవాన క్షీణకషాయ ) ❃
సహజచిద్విలాసలక్షణ అతి - అపూర్వ ఆత్మాకో శుద్ధనిశ్చయ -
ధర్మధ్యాన ఔర శుద్ధనిశ్చయ - శుక్లధ్యాన ఇన దో ధ్యానోం ద్వారా నిత్య ధ్యాతే హైం . ఇన దో ధ్యానోం
జో ధమ్మసుక్కఝాణమ్హి పరిణదో సో వి అంతరంగప్పా .
ఝాణవిహీణో సమణో బహిరప్పా ఇది విజాణీహి ..౧౫౧..
యో ధర్మశుక్లధ్యానయోః పరిణతః సోప్యన్తరంగాత్మా .
ధ్యానవిహీనః శ్రమణో బహిరాత్మేతి విజానీహి ..౧౫౧..
అత్ర స్వాత్మాశ్రయనిశ్చయధర్మశుక్లధ్యానద్వితయమేవోపాదేయమిత్యుక్త మ్ .
ఇహ హి సాక్షాదన్తరాత్మా భగవాన్ క్షీణకషాయః . తస్య ఖలు భగవతః క్షీణకషాయ-
స్య షోడశకషాయాణామభావాత్ దర్శనచారిత్రమోహనీయకర్మరాజన్యే విలయం గతే అత ఏవ సహజ-
చిద్విలాసలక్షణమత్యపూర్వమాత్మానం శుద్ధనిశ్చయధర్మశుక్లధ్యానద్వయేన నిత్యం ధ్యాయతి . ఆభ్యాం
❃ సహజచిద్విలాసలక్షణ = జిసకా లక్షణ ( – చిహ్న అథవా స్వరూప) సహజ చైతన్యకా విలాస హై ఐసే
రే ధర్మ-శుక్ల-సుధ్యాన-పరిణత అన్తరాత్మా జానియే .
అరు ధ్యాన విరహిత శ్రమణకో బహిరాతమా పహిచానియే ..౧౫౧..

Page 305 of 388
PDF/HTML Page 332 of 415
single page version

రహిత ద్రవ్యలింగధారీ ద్రవ్యశ్రమణ బహిరాత్మా హై ఐసా హే శిష్య ! తూ జాన .
[అబ యహాఁ టీకాకార మునిరాజ శ్లోక కహతే హైం : ]
[శ్లోకార్థ : — ] కోఈ ముని సతత - నిర్మల ధర్మశుక్ల - ధ్యానామృతరూపీ సమరసమేం
సచముచ వర్తతా హై; (వహ అన్తరాత్మా హై; ) ఇన దో ధ్యానోంసే రహిత తుచ్ఛ ముని బహిరాత్మా హై .
మైం పూర్వోక్త (సమరసీ ) యోగీకీ శరణ లేతా హూఁ .౨౬౦.
ఔర (ఇస ౧౫౧వీం గాథాకీ టీకా పూర్ణ కరతే హుఏ టీకాకార మునిరాజ ద్వారా శ్లోక
ద్వారా ) కేవల శుద్ధనిశ్చయనయకా స్వరూప కహా జాతా హై : —
[శ్లోకార్థ : — ] (శుద్ధ ఆత్మతత్త్వమేం ) బహిరాత్మా ఔర అన్తరాత్మా ఐసా యహ
వికల్ప కుబుద్ధియోంకో హోతా హై; సంసారరూపీ రమణీకో ప్రియ ఐసా యహ వికల్ప సుబుద్ధియోంకో
నహీం హోతా .౨౬౧.
ధ్యానాభ్యాం విహీనో ద్రవ్యలింగధారీ ద్రవ్యశ్రమణో బహిరాత్మేతి హే శిష్య త్వం జానీహి .
(వసంతతిలకా)
కశ్చిన్మునిః సతతనిర్మలధర్మశుక్ల-
ధ్యానామృతే సమరసే ఖలు వర్తతేసౌ .
తాభ్యాం విహీనమునికో బహిరాత్మకోయం
పూర్వోక్త యోగినమహం శరణం ప్రపద్యే ..౨౬౦..
కిం చ కేవలం శుద్ధనిశ్చయనయస్వరూపముచ్యతే —
(అనుష్టుభ్)
బహిరాత్మాన్తరాత్మేతి వికల్పః కుధియామయమ్ .
సుధియాం న సమస్త్యేష సంసారరమణీప్రియః ..౨౬౧..
పడికమణపహుదికిరియం కువ్వంతో ణిచ్ఛయస్స చారిత్తం .
తేణ దు విరాగచరిఏ సమణో అబ్భుట్ఠిదో హోది ..౧౫౨..
ప్రతిక్రమణ ఆదిక్రియా తథా చారిత్రనిశ్చయ ఆచరే .
అతఏవ ముని వహ వీతరాగ - చరిత్రమేం స్థిరతా కరే ..౧౫౨..

Page 306 of 388
PDF/HTML Page 333 of 415
single page version

గాథా : ౧౫౨ అన్వయార్థ : — [ప్రతిక్రమణప్రభృతిక్రియాం ] ప్రతిక్రమణాది క్రియాకో
— [నిశ్చయస్య చారిత్రమ్ ] నిశ్చయకే చారిత్రకో — [కుర్వన్ ] (నిరన్తర ) కరతా రహతా హై [తేన
తు ] ఇసలియే [శ్రమణః ] వహ శ్రమణ [విరాగచరితే ] వీతరాగ చారిత్రమేం [అభ్యుత్థితః భవతి ]
ఆరూఢ హై .
టీకా : — యహాఁ పరమ వీతరాగ చారిత్రమేం స్థిత పరమ తపోధనకా స్వరూప కహా హై .
జిసనే ఐహిక వ్యాపార (సాంసారిక కార్య ) ఛోడ దియా హై ఐసా జో సాక్షాత్
అపునర్భవకా (మోక్షకా ) అభిలాషీ మహాముముక్షు సకల ఇన్ద్రియవ్యాపారకో ఛోడా హోనేసే
నిశ్చయప్రతిక్రమణాది సత్క్రియాకో కరతా హుఆ స్థిత హై (అర్థాత్ నిరన్తర కరతా హై ), వహ పరమ
తపోధన ఉస కారణసే నిజస్వరూపవిశ్రాన్తిలక్షణ పరమవీతరాగ - చారిత్రమేం స్థిత హై (అర్థాత్ వహ
పరమ శ్రమణ, నిశ్చయప్రతిక్రమణాది నిశ్చయచారిత్రమేం స్థిత హోనేకే కారణ, జిసకా లక్షణ నిజ
స్వరూపమేం విశ్రాంతి హై ఐసే పరమవీతరాగ చారిత్రమేం స్థిత హై ) .
[అబ ఇస ౧౫౨వీం గాథాకీ టీకా పూర్ణ కరతే హుఏ టీకాకార మునిరాజ శ్లోక
కహతే హైం : ]
[శ్లోకార్థ : — ] దర్శనమోహ ఔర చారిత్రమోహ జిసకే నష్ట హుఏ హైం ఐసా జో అతుల
మహిమావాలా ఆత్మా సంసారజనిత సుఖకే కారణభూత కర్మకో ఛోడకర ముక్తికా మూల ఐసే
ప్రతిక్రమణప్రభృతిక్రియాం కుర్వన్ నిశ్చయస్య చారిత్రమ్ .
తేన తు విరాగచరితే శ్రమణోభ్యుత్థితో భవతి ..౧౫౨..
పరమవీతరాగచారిత్రస్థితస్య పరమతపోధనస్య స్వరూపమత్రోక్త మ్ .
యో హి విముక్తైహికవ్యాపారః సాక్షాదపునర్భవకాంక్షీ మహాముముక్షుః పరిత్యక్త సకలేన్ద్రియ-
వ్యాపారత్వాన్నిశ్చయప్రతిక్రమణాదిసత్క్రియాం కుర్వన్నాస్తే, తేన కారణేన స్వస్వరూపవిశ్రాన్తిలక్షణే
పరమవీతరాగచారిత్రే స పరమతపోధనస్తిష్ఠతి ఇతి .
(మందాక్రాంతా)
ఆత్మా తిష్ఠత్యతులమహిమా నష్టద్రక్శీలమోహో
యః సంసారోద్భవసుఖకరం కర్మ ముక్త్వా విముక్తేః .
మూలే శీలే మలవిరహితే సోయమాచారరాశిః
తం వందేహం సమరససుధాసిన్ధురాకాశశాంకమ్ ..౨౬౨..

Page 307 of 388
PDF/HTML Page 334 of 415
single page version

మలరహిత చారిత్రమేం స్థిత హై, వహ ఆత్మా చారిత్రకా పుంజ హై . సమరసరూపీ సుధాకే సాగరకో
ఉఛాలనేమేం పూర్ణ చన్ద్ర సమాన ఉస ఆత్మాకో మైం వన్దన కరతా హూఁ .౨౬౨.
గాథా : ౧౫౩ అన్వయార్థ : — [వచనమయం ప్రతిక్రమణం ] వచనమయ ప్రతిక్రమణ,
[వచనమయం ప్రత్యాఖ్యానం ] వచనమయ ప్రత్యాఖ్యాన, [నియమః ] (వచనమయ ) నియమ [చ ] ఔర
[వచనమయమ్ ఆలోచనం ] వచనమయ ఆలోచనా — [తత్ సర్వం ] యహ సబ [స్వాధ్యాయమ్ ]
(ప్రశస్త అధ్యవసాయరూప ) స్వాధ్యాయ [జానీహి ] జాన .
టీకా : — యహ, సమస్త వచనసమ్బన్ధీ వ్యాపారకా నిరాస (నిరాకరణ, ఖణ్డన ) హై .
పాక్షిక ఆది ప్రతిక్రమణక్రియాకా కారణ ఐసా జో నిర్యాపక ఆచార్యకే ముఖసే
నికలా హుఆ, సమస్త పాపక్షయకే హేతుభూత, సమ్పూర్ణ ద్రవ్యశ్రుత వహ వచనవర్గణాయోగ్య
పుద్గలద్రవ్యాత్మక హోనేసే గ్రాహ్య నహీం హై . ప్రత్యాఖ్యాన, నియమ ఔర ఆలోచనా భీ
(పుద్గలద్రవ్యాత్మక హోనేసే) గ్రహణ కరనే యోగ్య నహీం హైం . వహ సబ పౌద్గలిక వచనమయ హోనేసే
స్వాధ్యాయ హై ఐసా హే శిష్య ! తూ జాన .
[అబ యహాఁ టీకాకార మునిరాజ శ్లోక కహతే హైం : — ]
వయణమయం పడికమణం వయణమయం పచ్చఖాణ ణియమం చ .
ఆలోయణ వయణమయం తం సవ్వం జాణ సజ్ఝాయం ..౧౫౩..
వచనమయం ప్రతిక్రమణం వచనమయం ప్రత్యాఖ్యానం నియమశ్చ .
ఆలోచనం వచనమయం తత్సర్వం జానీహి స్వాధ్యాయమ్ ..౧౫౩..
సకలవాగ్విషయవ్యాపారనిరాసోయమ్ .
పాక్షికాదిప్రతిక్రమణక్రియాకారణం నిర్యాపకాచార్యముఖోద్గతం సమస్తపాపక్షయహేతుభూతం
ద్రవ్యశ్రుతమఖిలం వాగ్వర్గణాయోగ్యపుద్గలద్రవ్యాత్మకత్వాన్న గ్రాహ్యం భవతి, ప్రత్యాఖ్యాన-
నియమాలోచనాశ్చ . పౌద్గలికవచనమయత్వాత్తత్సర్వం స్వాధ్యాయమితి రే శిష్య త్వం జానీహి ఇతి .
రే ! వచనమయ ప్రతిక్రమణ, వాచిక-నియమ, ప్రత్యాఖ్యాన యే .
ఆలోచనా వాచిక, సభీకో జాన తూ స్వాధ్యాయ రే ..౧౫౩..

Page 308 of 388
PDF/HTML Page 335 of 415
single page version

[శ్లోకార్థ : — ] ఐసా హోనేసే, ముక్తిరూపీ స్త్రీకే పుష్ట స్తనయుగలకే
ఆలింగనసౌఖ్యకీ స్పృహావాలా భవ్య జీవ సమస్త వచనరచనాకో సర్వదా ఛోడకర, నిత్యానన్ద
ఆది అతుల మహిమాకే ధారక నిజస్వరూపమేం స్థిత రహకర, అకేలా (నిరాలమ్బరూపసే ) సర్వ
జగతజాలకో (సమస్త లోకసమూహకో ) తృణ సమాన (తుచ్ఛ ) దేఖతా హై .౨౬౩.
ఇసీప్రకార (శ్రీ మూలాచారమేం పంచాచార అధికారమేం ౨౧౯వీం గాథా ద్వారా ) కహా హై
కి : —
‘‘[గాథార్థ : — ] పరివర్తన (పఢే హుఏ కో దుహరా లేనా వహ ), వాచనా
(శాస్త్రవ్యాఖ్యాన ), పృచ్ఛనా (శాస్త్రశ్రవణ ), అనుప్రేక్షా (అనిత్యత్వాది బారహ అనుప్రేక్షా ) ఔర
ధర్మకథా (౬౩ శలాకాపురుషోంకే చరిత్ర ) — ఐసే పాఁచ ప్రకారకా, ❃స్తుతి తథా మంగల సహిత,
స్వాధ్యాయ హై .’’
(మందాక్రాంతా)
ముక్త్వా భవ్యో వచనరచనాం సర్వదాతః సమస్తాం
నిర్వాణస్త్రీస్తనభరయుగాశ్లేషసౌఖ్యస్పృహాఢయః .
నిత్యానందాద్యతులమహిమాధారకే స్వస్వరూపే
స్థిత్వా సర్వం తృణమివ జగజ్జాలమేకో దదర్శ ..౨౬౩..
తథా చోక్త మ్ —
‘‘పరియట్టణం చ వాయణ పుచ్ఛణ అణుపేక్ఖణా య ధమ్మకహా .
థుదిమంగలసంజుత్తో పంచవిహో హోది సజ్ఝాఉ ..’’
జది సక్కది కాదుం జే పడికమణాదిం కరేజ్జ ఝాణమయం .
సత్తివిహీణో జా జఇ సద్దహణం చేవ కాయవ్వం ..౧౫౪..
❃ స్తుతి = దేవ ఔర మునికో వన్దన . (ధర్మకథా, స్తుతి ఔర మంగల మిలకర స్వాధ్యాయకా పాఁచవాఁ ప్రకార
మానా జాతా హై .)
జో కర సకో తో ధ్యానమయ ప్రతిక్రమణ ఆదిక కీజియే .
యది శక్తి హో నహిం తో అరే శ్రద్ధాన నిశ్చయ కీజియే ..౧౫౪..

Page 309 of 388
PDF/HTML Page 336 of 415
single page version

గాథా : ౧౫౪ అన్వయార్థ : — [యది ] య్ాది [కర్తుమ్ శక్యతే ] కియా జా సకే
తో [అహో ] అహో ! [ధ్యానమయమ్ ] ధ్యానమయ [ప్రతిక్రమణాదికం ] ప్రతిక్రమణాది [కరోషి ]
కర; [యది ] యది [శక్తివిహీనః ] తూ శక్తివిహీన హో తో [యావత్ ] తబతక [శ్రద్ధానం చ
ఏవ ] శ్రద్ధాన హీ [కర్తవ్యమ్ ] కర్తవ్య హై .
టీకా : — యహాఁ, శుద్ధనిశ్చయధర్మధ్యానస్వరూప ప్రతిక్రమణాది హీ కరనే యోగ్య హైం ఐసా
కహా హై .
సహజ వైరాగ్యరూపీ మహలకే శిఖరకే శిఖామణి, పరద్రవ్యసే పరాఙ్ముఖ ఔర స్వద్రవ్యమేం
నిష్ణాత బుద్ధివాలే, పాఁచ ఇన్ద్రియోంకే ఫై లావ రహిత దేహమాత్ర పరిగ్రహకే ధారీ, పరమాగమరూపీ
౧మకరన్ద ఝరతే ముఖకమలసే శోభాయమాన హే మునిశార్దూల ! (అథవా పరమాగమరూపీ మకరన్ద
ఝరతే ముఖవాలే హే పద్మప్రభ మునిశార్దూల ! ) సంహనన ఔర శక్తికా ౨ప్రాదుర్భావ హో తో
ముక్తిసున్దరీకే ప్రథమ దర్శనకీ భేంటస్వరూప నిశ్చయప్రతిక్రమణ, నిశ్చయప్రాయశ్చిత్త, నిశ్చయప్రత్యాఖ్యాన
ఆది శుద్ధనిశ్చయక్రియాఏఁ హీ కర్తవ్య హై . యది ఇస దగ్ధకాలరూప (హీనకాలరూప ) అకాలమేం
తూ శక్తిహీన హో తో తుఝే కేవల నిజ పరమాత్మతత్త్వకా శ్రద్ధాన హీ కర్తవ్య హై .
[అబ ఇస ౧౫౪వీం గాథాకీ టీకా పూర్ణ కరతే హుఏ టీకాకార మునిరాజ శ్లోక
కహతే హైం : ]
యది శక్యతే కర్తుమ్ అహో ప్రతిక్రమణాదికం కరోషి ధ్యానమయమ్ .
శక్తి విహీనో యావద్యది శ్రద్ధానం చైవ కర్తవ్యమ్ ..౧౫౪..
అత్ర శుద్ధనిశ్చయధర్మధ్యానాత్మకప్రతిక్రమణాదికమేవ కర్తవ్యమిత్యుక్త మ్ .
ముక్తి సుందరీప్రథమదర్శనప్రాభృతాత్మకనిశ్చయప్రతిక్రమణప్రాయశ్చిత్తప్రత్యాఖ్యానప్రముఖశుద్ధనిశ్చయ-
క్రియాశ్చైవ కర్తవ్యాః సంహననశక్తి ప్రాదుర్భావే సతి హంహో మునిశార్దూల పరమాగమమకరందనిష్యన్ది-
ముఖపద్మప్రభ సహజవైరాగ్యప్రాసాదశిఖరశిఖామణే పరద్రవ్యపరాఙ్ముఖస్వద్రవ్యనిష్ణాతబుద్ధే పఞ్చేన్ద్రియ-
ప్రసరవర్జితగాత్రమాత్రపరిగ్రహ . శక్తి హీనో యది దగ్ధకాలేకాలే కేవలం త్వయా నిజపరమాత్మ-
తత్త్వశ్రద్ధానమేవ కర్తవ్యమితి .
౧ – మకరన్ద = పుష్ప-రస, పుష్ప-పరాగ .
౨ – ప్రాదుర్భావ = ఉత్పన్న హోనా వహ; ప్రాకటయ; ఉత్పత్తి .

Page 310 of 388
PDF/HTML Page 337 of 415
single page version

[శ్లోకార్థ : — ] అసార సంసారమేం, పాపసే భరపూర కలికాలకా విలాస హోనే పర,
ఇస నిర్దోష జిననాథకే మార్గమేం ముక్తి నహీం హై . ఇసలియే ఇస కాలమేం అధ్యాత్మధ్యాన కైసే హో
సకతా హై ? ఇసలియే నిర్మలబుద్ధివాలే భవభయకా నాశ కరనేవాలీ ఐసీ ఇస నిజాత్మశ్రద్ధాకో
అంగీకృత కరతే హైం .౨౬౪.
గాథా : ౧౫౫ అన్వయార్థ : — [జినకథితపరమసూత్రే ] జినకథిత పరమ సూత్రమేం
[ప్రతిక్రమణాదికం స్ఫు టమ్ పరీక్షయిత్వా ] ప్రతిక్రమణాదికకీ స్పష్ట పరీక్షా కరకే [మౌనవ్రతేన ]
మౌనవ్రత సహిత [యోగీ ] యోగీకో [నిజకార్యమ్ ] నిజ కార్య [నిత్యమ్ ] నిత్య [సాధయేత్ ]
సాధనా చాహియే .
టీకా : — యహాఁ సాక్షాత్ అన్తర్ముఖ పరమజినయోగీకో యహ శిక్షా దీ గఈ హై .
శ్రీమద్ అర్హత్కే ముఖారవిన్దసే నికలే హుఏ సమస్త పదార్థ జిసకే భీతర సమాయే హుఏ
హైం ఐసీ చతురశబ్దరచనారూప ద్రవ్యశ్రుతమేం శుద్ధనిశ్చయనయాత్మక పరమాత్మధ్యానస్వరూప ప్రతిక్రమణాది
(శిఖరిణీ)
అసారే సంసారే కలివిలసితే పాపబహులే
న ముక్తి ర్మార్గేస్మిన్ననఘజిననాథస్య భవతి .
అతోధ్యాత్మం ధ్యానం కథమిహ భవేన్నిర్మలధియాం
నిజాత్మశ్రద్ధానం భవభయహరం స్వీకృతమిదమ్ ..౨౬౪..
జిణకహియపరమసుత్తే పడికమణాదియ పరీక్ఖఊణ ఫు డం .
మోణవ్వఏణ జోఈ ణియకజ్జం సాహఏ ణిచ్చం ..౧౫౫..
జినకథితపరమసూత్రే ప్రతిక్రమణాదికం పరీక్షయిత్వా స్ఫు టమ్ .
మౌనవ్రతేన యోగీ నిజకార్యం సాధయేన్నిత్యమ్ ..౧౫౫..
ఇహ హి సాక్షాదన్తర్ముఖస్య పరమజినయోగినః శిక్షణమిదముక్త మ్ .
శ్రీమదర్హన్ముఖారవిన్దవినిర్గతసమస్తపదార్థగర్భీకృతచతురసన్దర్భే ద్రవ్యశ్రుతే శుద్ధనిశ్చయ-
నయాత్మకపరమాత్మధ్యానాత్మకప్రతిక్రమణప్రభృతిసత్క్రియాం బుద్ధ్వా కేవలం స్వకార్యపరః
పూరా పరఖ ప్రతిక్రమణ ఆదికకో పరమ-జినసూత్రమేం .
రే సాధియే నిజ కార్య అవిరత సాధు ! రత వ్రత మౌనమేం ..౧౫౫..

Page 311 of 388
PDF/HTML Page 338 of 415
single page version

సత్క్రియాకో జానకర, కేవల స్వకార్యమేం పరాయణ పరమజినయోగీశ్వరకో ప్రశస్త – అప్రశస్త
సమస్త వచనరచనాకో పరిత్యాగకర, సర్వ సంగకీ ఆసక్తికో ఛోడకర అకేలా హోకర,
మౌనవ్రత సహిత, సమస్త పశుజనోం (పశు సమాన అజ్ఞానీ మూర్ఖ మనుష్యోం ) ద్వారా నిన్దా కియే జానే
పర భీ ❃
అభిన్న రహకర, నిజకార్యకో — కి జో నిజకార్య నిర్వాణరూపీ సులోచనాకే
సమ్భోగసౌఖ్యకా మూల హై ఉసే — నిరన్తర సాధనా చాహియే .
[అబ ఇస ౧౫౫వీం గాథాకీ టీకా పూర్ణ కరతే హుఏ టీకాకార మునిరాజ దో శ్లోక
కహతే హైం : ]
[శ్లోకార్థ : — ] ఆత్మజ్ఞానీ ముముక్షు జీవ పశుజనకృత లౌకిక భయకో తథా ఘోర
సంసారకీ కరనేవాలీ ప్రశస్త - అప్రశస్త వచనరచనాకో ఛోడకర ఔర కనక-కామినీ సమ్బన్ధీ
మోహకో తజకర, ముక్తికే లియే స్వయం అపనేసే అపనేమేం హీ అవిచల స్థితికో ప్రాప్త హోతే
హైం .౨౬౫.
[శ్లోకార్థ : — ] ఆత్మప్రవాదమేం (ఆత్మప్రవాద నామక శ్రుతమేం ) కుశల ఐసా
పరమాత్మజ్ఞానీ ముని పశుజనోం ద్వారా కియే జానేవాలే భయకో ఛోడకర ఔర ఉస (ప్రసిద్ధ ) సకల
పరమజినయోగీశ్వరః ప్రశస్తాప్రశస్తసమస్తవచనరచనాం పరిత్యజ్య నిఖిలసంగవ్యాసంగం ముక్త్వా
చైకాకీభూయ మౌనవ్రతేన సార్ధం సమస్తపశుజనైః నింద్యమానోప్యభిన్నః సన్ నిజకార్యం
నిర్వాణవామలోచనాసంభోగసౌఖ్యమూలమనవరతం సాధయేదితి .
(మందాక్రాంతా)
హిత్వా భీతిం పశుజనకృతాం లౌకికీమాత్మవేదీ
శస్తాశస్తాం వచనరచనాం ఘోరసంసారకర్త్రీమ్ .
ముక్త్వా మోహం కనకరమణీగోచరం చాత్మనాత్మా
స్వాత్మన్యేవ స్థితిమవిచలాం యాతి ముక్త్యై ముముక్షుః ..౨౬౫..
(వసంతతిలకా)
భీతిం విహాయ పశుభిర్మనుజైః కృతాం తం
ముక్త్వా మునిః సకలలౌకికజల్పజాలమ్ .
ఆత్మప్రవాదకుశలః పరమాత్మవేదీ
ప్రాప్నోతి నిత్యసుఖదం నిజతత్త్వమేకమ్ ..౨౬౬..
❃ అభిన్న = ఛిన్నభిన్న హుఏ బినా; అఖణ్డిత; అచ్యుత .

Page 312 of 388
PDF/HTML Page 339 of 415
single page version

లౌకిక జల్పజాలకో (వచనసమూహకో ) తజకర, శాశ్వతసుఖదాయక ఏక నిజ తత్త్వకో ప్రాప్త
హోతా హై .౨౬౬.
గాథా : ౧౫౬ అన్వయార్థ : — [నానాజీవాః ] నానా ప్రకారకే జీవ హైం,
[నానాకర్మ ] నానా ప్రకారకా కర్మ హై; [నానావిధా లబ్ధిః భవేత్ ] నానా ప్రకారకీ లబ్ధి హై;
[తస్మాత్ ] ఇసలియే [స్వపరసమయైః ] స్వసమయోం తథా పరసమయోంకే సాథ (స్వధర్మియోం తథా
పరధర్మియోంకే సాథ ) [వచనవివాదః ] వచనవివాద [వర్జనీయః ] వర్జనేయోగ్య హై .
టీకా : — యహ, వచనసమ్బన్ధీ వ్యాపారకీ నివృత్తికే హేతుకా కథన హై (అర్థాత్
వచనవివాద కిసలియే ఛోడనేయోగ్య హై ఉసకా కారణ యహాఁ కహా హై ) .
జీవ నానా ప్రకారకే హైం : ముక్త హైం ఔర అముక్త, భవ్య ఔర అభవ్య, సంసారీ — త్రస ఔర
స్థావర . ద్వీన్ద్రియ, త్రీన్ద్రియ, చతురిన్ద్రియ తథా (పంచేన్ద్రియ ) సంజ్ఞీ తథా (పంచేన్ద్రియ ) అసంజ్ఞీ ఐసే
భేదోంకే కారణ త్రస జీవ పాఁచ ప్రకారకే హైం . పృథ్వీ, పానీ, తేజ, వాయు ఔర వనస్పతి యహ (పాఁచ
ప్రకారకే ) స్థావర జీవ హైం . భవిష్య కాలమేం స్వభావ - అనన్త - చతుష్టయాత్మక సహజజ్ఞానాది
గుణోంరూపసే ❃భవనకే యోగ్య (జీవ ) వే భవ్య హైం; ఉనసే విపరీత (జీవ ) వే వాస్తవమేం అభవ్య
హైం . ద్రవ్యకర్మ, భావకర్మ ఔర నోకర్మ ఐసే భేదోంకే కారణ, అథవా (ఆఠ ) మూల ప్రకృతి ఔర
ణాణాజీవా ణాణాకమ్మం ణాణావిహం హవే లద్ధీ .
తమ్హా వయణవివాదం సగపరసమఏహిం వజ్జిజ్జో ..౧౫౬..
నానాజీవా నానాకర్మ నానావిధా భవేల్లబ్ధిః .
తస్మాద్వచనవివాదః స్వపరసమయైర్వర్జనీయః ..౧౫౬..
వాగ్విషయవ్యాపారనివృత్తిహేతూపన్యాసోయమ్ .
జీవా హి నానావిధాః ముక్తా అముక్తాః, భవ్యా అభవ్యాశ్చ . సంసారిణః త్రసాః స్థావరాః;
ద్వీన్ద్రియత్రీన్ద్రియచతురిన్ద్రియసంజ్ఞ్యసంజ్ఞిభేదాత్ పంచ త్రసాః, పృథివ్యప్తేజోవాయువనస్పతయః స్థావరాః .
భావికాలే స్వభావానన్తచతుష్టయాత్మసహజజ్ఞానాదిగుణైః భవనయోగ్యా భవ్యాః, ఏతేషాం విపరీతా
❃ భవన = పరిణమన; హోనా సో .
హైం జీవ నానా, కర్మ నానా, లబ్ధి నానావిధ కహీ .
అతఏవ హీ నిజ - పర సమయకే సాథ వర్జిత వాద భీ ..౧౫౬..

Page 313 of 388
PDF/HTML Page 340 of 415
single page version

(ఏక సౌ అడతాలీస ) ఉత్తర ప్రకృతిరూప భేదోంకే కారణ, అథవా తీవ్రతర, తీవ్ర, మంద ఔర
మందతర ఉదయభేదోంకే కారణ, కర్మ నానా ప్రకారకా హై . జీవోంకో సుఖాదికీ ప్రాప్తిరూప లబ్ధి
కాల, కరణ, ఉపదేశ, ఉపశమ ఔర ప్రాయోగ్యతారూప భేదోంకే కారణ పాఁచ ప్రకారకీ హై . ఇసలియే
పరమార్థకే జాననేవాలోంకో స్వసమయోం తథా పరసమయోంకే సాథ వాద కరనే యోగ్య నహీం హై .
[భావార్థ : — ] జగతమేం జీవ, ఉనకే కర్మ, ఉనకీ లబ్ధియాఁ ఆది అనేక ప్రకారకే
హైం; ఇసలియే సర్వ జీవ సమాన విచారోంకే హోం ఐసా హోనా అసమ్భవ హై . ఇసలియే పర జీవోంకో
సమఝా దేనేకీ ఆకులతా కరనా యోగ్య నహీం హై . స్వాత్మావలమ్బనరూప నిజ హితమేం ప్రమాద న
హో ఇసప్రకార రహనా హీ కర్తవ్య హై . ]
[అబ ఇస ౧౫౬వీం గాథాకీ టీకా పూర్ణ కరతే హుఏ టీకాకార మునిరాజ శ్లోక
కహతే హైం : ]
[శ్లోకార్థ : — ] జీవోంకే, సంసారకే కారణభూత ఐసే (త్రస, స్థావర ఆది ) బహుత
ప్రకారకే భేద హైం; ఇసీప్రకార సదా జన్మకా ఉత్పన్న కరనేవాలా కర్మ భీ అనేక ప్రకారకా హై;
యహ లబ్ధి భీ విమల జినమార్గమేం అనేక ప్రకారకీ ప్రసిద్ధ హై; ఇసలియే స్వసమయోం ఔర
పరసమయోంకే సాథ వచనవివాద కర్తవ్య నహీం హై .౨౬౭.
హ్యభవ్యాః . కర్మ నానావిధం ద్రవ్యభావనోకర్మభేదాత్, అథవా మూలోత్తరప్రకృతిభేదాచ్చ, అథ
తీవ్రతరతీవ్రమందమందతరోదయభేదాద్వా . జీవానాం సుఖాదిప్రాప్తేర్లబ్ధిః కాలకరణోపదేశోపశమ-
ప్రాయోగ్యతాభేదాత్ పఞ్చధా . తతః పరమార్థవేదిభిః స్వపరసమయేషు వాదో న కర్తవ్య ఇతి .
(శిఖరిణీ)
వికల్పో జీవానాం భవతి బహుధా సంసృతికరః
తథా కర్మానేకవిధమపి సదా జన్మజనకమ్ .
అసౌ లబ్ధిర్నానా విమలజినమార్గే హి విదితా
తతః కర్తవ్యం నో స్వపరసమయైర్వాదవచనమ్ ..౨౬౭..
లద్ధూణం ణిహి ఏక్కో తస్స ఫలం అణుహవేఇ సుజణత్తే .
తహ ణాణీ ణాణణిహిం భుంజేఇ చఇత్తు పరతత్తిం ..౧౫౭..
నిధి పా మనుజ తత్ఫల వతనమేం గుప్త రహ జ్యోం భోగతా .
త్యోం ఛోడ పరజనసంగ జ్ఞానీ జ్ఞాన నిధికో భోగతా ..౧౫౭..