kAraNakAryaparamANudravyasvarUpAkhyAnametat .
pRuthivyaptejovAyavo dhAtavashchatvAra; teShAn yo hetu sa kAraNaparamANu . sa ev jaghanya- paramANu snigdharUkShaguNAnAmAnantyAbhAvAt samaviShamabandhayorayogya ityartha . snigdharUkShaguNA- nAmanantatvasyopari dvAbhyAm chaturbhi samabandha tribhi panychabhirviShamabandha . ayamutkRuShTa- paramANu . galatAn pudgaladravyANAm antovasAnastasmin sthito ya sa kAryaparamANu . aNavashchaturbhedA kAryakAraNajaghanyotkRuShTabhedai . tasya paramANudravyasya svarUpasthitatvAt vibhAvAbhAvAt paramasvabhAv iti .
tathA choktan pravachanasAre — hue avibhAgI antim anshako) [kAryaparamANu ] kAryaparamANu [gnAtavya: ] jAnanA . TIkA : — yah, kAraNaparamANudravya aur kAryaparamANudravyake svarUpakA kathan hai .
pRithvI, jal, tej aur vAyu yah chAr dhAtuen hain; unakA jo hetu hai vah kAraNaparamANu hai . vahI (paramANu), ek guN snigdhatA yA rUkShatA honese, sam yA viSham bandhake ayogya aisA jaghanya paramANu hai — aisA artha hai . ek guN snigdhatA yA rUkShatAke U par, do guNavAlekA aur chAr guNavAlekA ❃samabandha hotA hai tathA tIn guNavAlekA aur pAnch guNavAlekA ❃viShamabandha hotA hai, — yah utkRuShTa paramANu hai . galate arthAt pRuthak hote pudgaladravyonke antamen — avasAnamen (antim dashAmen) sthit vah kAryaparamANu hai (arthAt skandha khaNDit hote - hote jo chhoTese chhoTA avibhAg bhAg rahatA hai vah kAryaparamANu hai ) . (isaprakAr) aNuonke ( – paramANuonke) chAr bhed hain : kArya, kAraN, jaghanya aur utkRuShTa . vah paramANudravya svarUpamen sthit honese use vibhAvakA abhAv hai, isaliye (use) param svabhAv hai .
isIprakAr (shrImadbhagavatkundakundAchAryadevapraNIt) shrI pravachanasAramen (165vIn tathA ❃samabandha arthAt sam sankhyAke guNavAle paramANuonkA bandha aur viShamabandha arthAt viSham sankhyAke guNavAle paramANuonkA bandha . yahAn (TIkAmen) samabandha aur viShamabandhakA ek – ek udAharaN diyA hai tadanusAr
166vIn gAthA dvArA) kahA hai ki : —