નિશ્ચયેન વર્ણપંચકં, રસપંચકં, ગન્ધદ્વિતયં, સ્પર્શાષ્ટકં, સ્ત્રીપુંનપુંસકાદિવિજાતીય- વિભાવવ્યંજનપર્યાયાઃ, કુબ્જાદિસંસ્થાનાનિ, વજ્રર્ષભનારાચાદિસંહનનાનિ વિદ્યન્તે પુદ્ગલાનામેવ, ન જીવાનામ્ . સંસારાવસ્થાયાં સંસારિણો જીવસ્ય સ્થાવરનામકર્મસંયુક્ત સ્ય કર્મફલચેતના ભવતિ, ત્રસનામકર્મસનાથસ્ય કાર્યયુતકર્મફલચેતના ભવતિ . કાર્યપરમાત્મનઃ કારણ- પરમાત્મનશ્ચ શુદ્ધજ્ઞાનચેતના ભવતિ . અત એવ કાર્યસમયસારસ્ય વા કારણસમયસારસ્ય વા શુદ્ધજ્ઞાનચેતના સહજફલરૂપા ભવતિ . અતઃ સહજશુદ્ધજ્ઞાનચેતનાત્માનં નિજકારણપરમાત્માનં સંસારાવસ્થાયાં મુક્તાવસ્થાયાં વા સર્વદૈકરૂપત્વાદુપાદેયમિતિ હે શિષ્ય ત્વં જાનીહિ ઇતિ .
તથા ચોક્ત મેકત્વસપ્તતૌ —
પ્રત્યાસત્તેર્ભવતિ વિકૃતિઃ સાઽપિ ભિન્ના તથૈવ .
ભિન્નં ભિન્નં નિજગુણકલાલંકૃતં સર્વમેતત્ ..’’
નિશ્ચયસે પાઁચ વર્ણ, પાઁચ રસ, દો ગંધ, આઠ સ્પર્શ, સ્ત્રી - પુરુષ - નપુંસકાદિ વિજાતીય વિભાવવ્યંજનપર્યાયેં, કુબ્જાદિ સંસ્થાન, વજ્રર્ષભનારાચાદિ સંહનન પુદ્ગલોંકો હી હૈં, જીવોંકો નહીં હૈં . સંસાર - દશામેં સ્થાવરનામકર્મયુક્ત સંસારી જીવકો કર્મફલચેતના હોતી હૈ, ત્રસનામકર્મયુક્ત સંસારી જીવકો કાર્ય સહિત કર્મફલચેતના હોતી હૈ . કાર્યપરમાત્મા ઔર કારણપરમાત્માકો શુદ્ધજ્ઞાનચેતના હોતી હૈ . ઇસીસે કાર્યસમયસાર અથવા કારણસમયસારકો સહજફલરૂપ શુદ્ધજ્ઞાનચેતના હોતી હૈ . ઇસલિયે, સહજશુદ્ધ - જ્ઞાનચેતનાસ્વરૂપ નિજ કારણપરમાત્મા સંસારાવસ્થામેં યા મુક્તાવસ્થામેં સર્વદા એકરૂપ હોનેસે ઉપાદેય હૈ ઐસા, હે શિષ્ય ! તૂ જાન .
ઇસપ્રકાર એકત્વસપ્તતિમેં (શ્રીપદ્મનન્દી - આચાર્યદેવકૃત પદ્મનન્દિપંચવિંશતિકા નામક શાસ્ત્રમેં એકત્વસપ્તતિ નામક અધિકારમેં ૭૯વેં શ્લોક દ્વારા) કહા હૈ કિ : —
‘‘[શ્લોેકાર્થ : — ] મેરા ઐસા મંતવ્ય હૈ કિ — આત્મા પૃથક્ હૈ ઔર ઉસકે પીછે – પીછે જાનેવાલા કર્મ પૃથક્ હૈ; આત્મા ઔર કર્મકી અતિ નિકટતાસે જો વિકૃતિ હોતી હૈ વહ ભી ઉસીપ્રકાર (આત્માસે) ભિન્ન હૈ; ઔર કાલ – ક્ષેત્રાદિ જો હૈં વે ભી (આત્માસે) પૃથક્ હૈં . નિજ નિજ ગુણકલાસે અલંકૃત યહ સબ પૃથક્ - પૃથક્ હૈં (અર્થાત્ અપને - અપને ગુણોં
૯૮ ]