ભવતિ . કુતઃ, નિજપરમાત્મસ્થિતસહજદર્શનસહજચારિત્રસહજસુખસહજપરમચિચ્છક્તિ નિજ- કારણસમયસારસ્વરૂપાણિ ચ યુગપત્ પરિચ્છેત્તું સમર્થત્વાત્ તથાવિધમેવ . ઇતિ શુદ્ધ- જ્ઞાનસ્વરૂપમુક્ત મ્ .
ઇદાનીં શુદ્ધાશુદ્ધજ્ઞાનસ્વરૂપભેદસ્ત્વયમુચ્યતે . અનેકવિકલ્પસનાથં મતિજ્ઞાનમ્ ઉપ- લબ્ધિભાવનોપયોગાચ્ચ અવગ્રહાદિભેદાચ્ચ બહુબહુવિધાદિભેદાદ્વા . લબ્ધિભાવનાભેદાચ્છ્રુતજ્ઞાનં દ્વિવિધમ્ . દેશસર્વપરમભેદાદવધિજ્ઞાનં ત્રિવિધમ્ . ઋજુવિપુલમતિવિકલ્પાન્મનઃપર્યયજ્ઞાનં ચ દ્વિવિધમ્ . પરમભાવસ્થિતસ્ય સમ્યગ્દ્રષ્ટેરેતત્સંજ્ઞાનચતુષ્કં ભવતિ . મતિશ્રુતાવધિજ્ઞાનાનિ મિથ્યાદ્રષ્ટિં પરિપ્રાપ્ય કુમતિકુશ્રુતવિભંગજ્ઞાનાનીતિ નામાન્તરાણિ પ્રપેદિરે . ( – સમસ્ત વસ્તુઓંમેં વ્યાપ્ત હોતા હૈ ) ઇસલિયે અસહાય હૈ, વહ કાર્યસ્વભાવજ્ઞાન હૈ . કારણજ્ઞાન ભી વૈસા હી હૈ . કાહેસે ? નિજ પરમાત્મામેં વિદ્યમાન સહજદર્શન, સહજચારિત્ર, સહજસુખ ઔર સહજપરમચિત્શક્તિરૂપ નિજ કારણસમયસારકે સ્વરૂપોંકો યુગપદ્ જાનનેમેં સમર્થ હોનેસે વૈસા હી હૈ . ઇસ પ્રકાર શુદ્ધ જ્ઞાનકા સ્વરૂપ કહા .
અબ યહ (નિમ્નાનુસાર), શુદ્ધાશુદ્ધ જ્ઞાનકા સ્વરૂપ ઔર ભેદ કહે જાતે હૈં : ભેદસે મતિજ્ઞાન અનેક ભેદવાલા હૈ . લબ્ધિ ઔર ભાવનાકે ભેદસે શ્રુતજ્ઞાન દો પ્રકારકા હૈ . દેશ, સર્વ ઔર પરમકે ભેદસે (અર્થાત્ દેશાવધિ, સર્વાવધિ તથા પરમાવધિ ઐસે તીન ભેદોંકે કારણ) અવધિજ્ઞાન તીન પ્રકારકા હૈ . ઋજુમતિ ઔર વિપુલમતિકે ભેદકે કારણ
પુનઃ ચિંતન સો ભાવના હૈ; ‘યહ કાલા હૈ,’ ‘યહ પીલા હૈ’ ઇત્યાદિરૂપ અર્થગ્રહણવ્યાપાર ( – પદાર્થકો જાનનેકા વ્યાપાર) સો ઉપયોગ હૈ .
લિયે મોક્ષશાસ્ત્ર (સટીક) દેખેં .]
૨૮ ]
૧ઉપલબ્ધિ, ભાવના ઔર ઉપયોગસે તથા ૨અવગ્રહાદિ ભેદસે અથવા ૩બહુ, બહુવિધ આદિ
૧મતિજ્ઞાન તીન પ્રકારકા હૈ : ઉપલબ્ધિ, ભાવના ઔર ઉપયોગ . મતિજ્ઞાનાવરણકા ક્ષયોપશમ જિસમેં નિમિત્ત
૨મતિજ્ઞાન ચાર ભેદવાલા હૈ : અવગ્રહ, ઈહા ( – વિચારણા), અવાય ( – નિર્ણય) ઔર ધારણા . [વિશેષકે
૩મતિજ્ઞાન બારહ ભેદવાલા હૈ : બહુ, એક, બહુવિધ, એકવિધ, ક્ષિપ્ર, અક્ષિપ્ર, અનિઃસૃત, નિઃસૃત, અનુક્ત,
ઉક્ત, ધ્રુવ તથા અધ્રુવ . [વિશેષકે લિયે મોક્ષશાસ્ત્ર (સટીક) દેખેં .]