અત્ર સહજજ્ઞાનં શુદ્ધાન્તસ્તત્ત્વપરમતત્ત્વવ્યાપકત્વાત્ સ્વરૂપપ્રત્યક્ષમ્ . કેવલજ્ઞાનં સકલપ્રત્યક્ષમ્ . ‘રૂપિષ્વવધેઃ’ ઇતિ વચનાદવધિજ્ઞાનં વિકલપ્રત્યક્ષમ્ . તદનન્તભાગવસ્ત્વંશ- ગ્રાહકત્વાન્મનઃપર્યયજ્ઞાનં ચ વિકલપ્રત્યક્ષમ્ . મતિશ્રુતજ્ઞાનદ્વિતયમપિ પરમાર્થતઃ પરોક્ષં વ્યવહારતઃ પ્રત્યક્ષં ચ ભવતિ .
કિં ચ ઉક્તે ષુ જ્ઞાનેષુ સાક્ષાન્મોક્ષમૂલમેકં નિજપરમતત્ત્વનિષ્ઠસહજજ્ઞાનમેવ . અપિ ચ પારિણામિકભાવસ્વભાવેન ભવ્યસ્ય પરમસ્વભાવત્વાત્ સહજજ્ઞાનાદપરમુપાદેયં ન સમસ્તિ .
અનેન સહજચિદ્વિલાસરૂપેણ સદા સહજપરમવીતરાગશર્મામૃતેન અપ્રતિહતનિરા- મનઃપર્યયજ્ઞાન દો પ્રકારકા હૈ . પરમભાવમેં સ્થિત સમ્યગ્દૃષ્ટિકો ૧યહ ચાર સમ્યગ્જ્ઞાન હોતે હૈં . મિથ્યાદર્શન હો વહાઁ મતિજ્ઞાન, શ્રુતજ્ઞાન ઔર અવધિજ્ઞાન ‘કુમતિજ્ઞાન,’ ‘કુશ્રુતજ્ઞાન’ તથા ‘વિભંગજ્ઞાન’ — ઐસે નામાંતરોંકો (અન્ય નામોંકો) પ્રાપ્ત હોતે હૈં .
યહાઁ (ઊ પર કહે હુએ જ્ઞાનોંમેં) સહજજ્ઞાન, શુદ્ધ અન્તઃતત્ત્વરૂપ પરમતત્ત્વમેં વ્યાપક હોનેસે, ૨સ્વરૂપપ્રત્યક્ષ હૈ . કેવલજ્ઞાન સકલપ્રત્યક્ષ (સમ્પૂર્ણપ્રત્યક્ષ) હૈ . ‘રૂપિષ્વવધેઃ (અવધિજ્ઞાનકા વિષય – સમ્બન્ધ રૂપી દ્રવ્યોંમેં હૈ )’ ઐસા (આગમકા) વચન હોનેસે અવધિજ્ઞાન વિકલપ્રત્યક્ષ (એકદેશપ્રત્યક્ષ) હૈ . ઉસકે અનન્તવેં ભાગમેં વસ્તુકે અંશકા ગ્રાહક ( – જ્ઞાતા) હોનેસે મનઃપર્યયજ્ઞાન ભી વિકલપ્રત્યક્ષ હૈ . મતિજ્ઞાન ઔર શ્રુતજ્ઞાન દોનોં પરમાર્થસે પરોક્ષ હૈં ઔર વ્યવહારસે પ્રત્યક્ષ હૈં .
ઔર વિશેષ યહ હૈ કિ — ઉક્ત (ઊ પર કહે હુએ) જ્ઞાનોંમેં સાક્ષાત્ મોક્ષકા મૂલ નિજપરમતત્ત્વમેં સ્થિત ઐસા એક સહજજ્ઞાન હી હૈ; તથા સહજજ્ઞાન (ઉસકે) પારિણામિકભાવરૂપ સ્વભાવકે કારણ ભવ્યકા પરમસ્વભાવ હોનેસે, સહજજ્ઞાનકે અતિરિક્ત અન્ય કુછ ઉપાદેય નહીં હૈ .
ઇસ સહજચિદ્વિલાસરૂપ (૧) સદા સહજ પરમ વીતરાગ સુખામૃત, (૨) અપ્રતિહત નિરાવરણ પરમ ચિત્શક્તિકા રૂપ, (૩) સદા અન્તર્મુખ ઐસા સ્વસ્વરૂપમેં અવિચલ સ્થિતિરૂપ સહજ પરમ ચારિત્ર, ઔર (૪) ત્રિકાલ અવિચ્છિન્ન (અટૂટ) હોનેસે સદા નિકટ ઐસી પરમ ચૈતન્યરૂપકી શ્રદ્ધા — ઇસ સ્વભાવ-
જીવોંકો હોતા હૈ . મનઃપર્યયજ્ઞાન કિન્હીં-કિન્હીં મુનિવરોંકો — વિશિષ્ટસંયમધરોંકો — હોતા હૈ .
૧સુમતિજ્ઞાન ઔર સુશ્રુતજ્ઞાન સર્વ સમ્યગ્દૃષ્ટિ જીવોંકો હોતે હૈં . સુઅવધિજ્ઞાન કિન્હીં-કિન્હીં સમ્યગ્દૃષ્ટિ
૨સ્વરૂપપ્રત્યક્ષ = સ્વરૂપસે પ્રત્યક્ષ; સ્વરૂપ-અપેક્ષાસે પ્રત્યક્ષ; સ્વભાવસે પ્રત્યક્ષ .