મુખ્યકાલસ્વરૂપાખ્યાનમેતત્ .
જીવરાશેઃ પુદ્ગલરાશેઃ સકાશાદનન્તગુણાઃ . કે તે ? સમયાઃ . કાલાણવઃ લોકા- કાશપ્રદેશેષુ પૃથક્ પૃથક્ તિષ્ઠન્તિ, સ કાલઃ પરમાર્થ ઇતિ .
તથા ચોક્તં પ્રવચનસારે —
અસ્યાપિ સમયશબ્દેન મુખ્યકાલાણુસ્વરૂપમુક્ત મ્ .
અન્યચ્ચ —
ઉક્તં ચ માર્ગપ્રકાશે — ટીકા : — યહ, મુખ્ય કાલકે સ્વરૂપકા કથન હૈ .
જીવરાશિસે ઔર પુદ્ગલરાશિસે અનન્તગુને હૈં . કૌન ? સમય . કાલાણુ લોકાકાશકે પ્રદેશોંમેં પૃથક્ પૃથક્ સ્થિત હૈં, વહ કાલ પરમાર્થ હૈ .
ઉસીપ્રકાર (શ્રીમદ્ભગવત્કુન્દકુન્દાચાર્યદેવપ્રણીત) શ્રી પ્રવચનસારમેં (૧૩૮વીં ગાથા દ્વારા) કહા હૈ કિ : —
‘‘[ગાથાર્થઃ — ] કાલ તો અપ્રદેશી હૈ . પ્રદેશમાત્ર પુદ્ગલ - પરમાણુ આકાશદ્રવ્યકે પ્રદેશકો મન્દ ગતિસે લાઁઘતા હો તબ વહ વર્તતા હૈ અર્થાત્ નિમિત્તભૂતરૂપસે પરિણમિત હોતા હૈ .’’
ઇસમેં (ઇસ પ્રવચનસારકી ગાથામેં) ભી ‘સમય’ શબ્દસે મુખ્યકાલાણુકા સ્વરૂપ કહા હૈ .
ઔર અન્યત્ર (આચાર્યવર શ્રીનેમિચન્દ્રસિદ્ધાન્તિદેવવિરચિત બૃહદ્દ્રદ્રવ્યસઙ્ગ્રહ મેં ૨૨વીં ગાથા દ્વારા) કહા હૈ કિ : —
[ગાથાર્થઃ — ] લોકાકાશકે એક - એક પ્રદેશમેં જો એક – એક કાલાણુ રત્નોંકી રાશિકી ભાઁતિ વાસ્તવમેં સ્થિત હૈં, વે કાલાણુ અસંખ્ય દ્રવ્ય હૈં .
ઔર માર્ગપ્રકાશમેં ભી (શ્લોક દ્વારા) કહા હૈ કિ : —
૬૮ ]