vibhāvapudgalasvarūpākhyānametat .
atisthūlasthūlā hi te khalu pudgalāḥ sumerukumbhinīprabhr̥utayaḥ . ghr̥utatailatakrakṣhīr- jalaprabhr̥utisamastadravyāṇi hi sthūlapudgalāshcha . chhāyātapatamaḥprabhr̥utayaḥ sthūlasūkṣhmapudgalāḥ . sparshanarasanaghrāṇashrotrendriyāṇān viṣhayāḥ sūkṣhmasthūlapudgalāḥ shabdasparsharasagandhāḥ . shubhāshubh- pariṇāmadvāreṇāgachchhatān shubhāshubhakarmaṇān yogyāḥ sūkṣhmapudgalāḥ . eteṣhān viparītāḥ sūkṣhma- sūkṣhmapudgalāḥ karmaṇāmaprāyogyā ityarthaḥ . ayan vibhāvapudgalakramaḥ .
[punaḥ ] aur [karmavargaṇasya prāyogyāḥ ] karmavargaṇāke yogya [skandhāḥ ] skandha [sūkṣhmāḥ bhavanti ] sūkṣhma hain; [tadviparītāḥ ] unase viparīt (arthāt karmavargaṇāke ayogya) [skandhāḥ ] skandha [atisūkṣhmāḥ iti ] atisūkṣhma [prarūpayanti ] kahe jāte hain .
ṭīkā : — yah, vibhāvapudgalake svarūpakā kathan hai .
sumeru, pr̥ithvī ādi (ghan padārtha) vāstavamen atisthūlasthūl pudgal hain . ghī, tel, maṭṭhā, dūdh, jal ādi samasta (pravāhī) padārtha sthūl pudgal hain . chhāyā, ātap, andhakārādi sthūlasūkṣhma pudgal hain . sparshanendriy, rasanendriy, ghrāṇendriy tathā shrotrendriyake viṣhay — sparsha, ras, gandha aur shabda — sūkṣhmasthūl pudgal hain . shubhāshubh pariṇām dvārā ānevāle aise shubhāshubh karmoṅke yogya (skandha) ve sūkṣhma pudgal hain . unase viparīt arthāt karmoṅke ayogya (skandha) ve sūkṣhmasūkṣhma pudgal hain . — aisā (in gāthāoṅkā) artha hai . yah vibhāvapudgalakā kram hai .
[bhāvārtha: — skandha chhah prakārake hain : (1) kāṣhṭhapāṣhāṇādik jo skandha chhedan kiye jāne par svayamev juṛ nahīn sakate ve skandha atisthūlasthūl hain . (2) dūdh, jal ādi jo skandha chhedan kiye jāne par punaḥ svayamev juṛ jāte hain ve skandha sthūl hain . (3) dhūp, chhāyā, chān̐danī, andhakār ityādi jo skandha sthūl gnāt hone par bhī bhede nahīn jā sakate yā hastādikase grahaṇ nahīn kiye jā sakate ve skandha sthūlasūkṣhma hain . (4) ān̐khase na dikhanevāle aise jo chār indriyoṅke viṣhayabhūt skandha sūkṣhma hone par bhī sthūl gnāt hote hain ( – sparshanendriyase sparsha kiye jā sakate hain, jībhase āsvādan kiye jā sakate hain, nākase sūṅghe jā sakate hain athavā kānase sune jā sakate hain ) ve skandha sūkṣhmasthūl hain .
52 ]