ରତ୍ନତ୍ରଯସ୍ଵରୂପାଖ୍ଯାନମେତତ୍ .
ଭେଦୋପଚାରରତ୍ନତ୍ରଯମପି ତାଵଦ୍ ଵିପରୀତାଭିନିଵେଶଵିଵର୍ଜିତଶ୍ରଦ୍ଧାନରୂପଂ ଭଗଵତାଂ ସିଦ୍ଧି- ପରଂପରାହେତୁଭୂତାନାଂ ପଂଚପରମେଷ୍ଠିନାଂ ଚଲମଲିନାଗାଢଵିଵର୍ଜିତସମୁପଜନିତନିଶ୍ଚଲଭକ୍ତି ଯୁକ୍ତ ତ୍ଵମେଵ . ଵିପରୀତେ ହରିହିରଣ୍ଯଗର୍ଭାଦିପ୍ରଣୀତେ ପଦାର୍ଥସାର୍ଥେ ହ୍ଯଭିନିଵେଶାଭାଵ ଇତ୍ଯର୍ଥଃ . ସଂଜ୍ଞାନମପି ଚ ସଂଶଯଵିମୋହଵିଭ୍ରମଵିଵର୍ଜିତମେଵ . ତତ୍ର ସଂଶଯଃ ତାଵତ୍ ଜିନୋ ଵା ଶିଵୋ ଵା ଦେଵ ଇତି . ଵିମୋହଃ ଶାକ୍ଯାଦିପ୍ରୋକ୍ତେ ଵସ୍ତୁନି ନିଶ୍ଚଯଃ . ଵିଭ୍ରମୋ ହ୍ଯଜ୍ଞାନତ୍ଵମେଵ . ପାପକ୍ରିଯାନିଵୃତ୍ତିପରିଣାମଶ୍ଚାରିତ୍ରମ୍ .
[ଶୃଣୁ ] ସୁନ, [ମୋକ୍ଷସ୍ଯ ] ମୋକ୍ଷକେ ଲିଯେ [ସମ୍ଯକ୍ତ୍ଵଂ ] ସମ୍ଯକ୍ତ୍ଵ ହୋତା ହୈ, [ସଂଜ୍ଞାନଂ ] ସମ୍ଯଗ୍ଜ୍ଞାନ [ଵିଦ୍ଯତେ ] ହୋତା ହୈ, [ଚରଣମ୍ ] ଚାରିତ୍ର (ଭୀ) [ଭଵତି ] ହୋତା ହୈ; [ତସ୍ମାତ୍ ] ଇସଲିଯେ [ଵ୍ଯଵହାରନିଶ୍ଚଯେନ ତୁ ] ମୈଂ ଵ୍ଯଵହାର ଔର ନିଶ୍ଚଯସେ [ଚରଣଂ ପ୍ରଵକ୍ଷ୍ଯାମି ] ଚାରିତ୍ର କହୂଁଗା .
[ଵ୍ଯଵହାରନଯଚରିତ୍ରେ ] ଵ୍ଯଵହାରନଯକେ ଚାରିତ୍ରମେଂ [ଵ୍ଯଵହାରନଯସ୍ଯ ] ଵ୍ଯଵହାରନଯକା [ତପଶ୍ଚରଣମ୍ ] ତପଶ୍ଚରଣ [ଭଵତି ] ହୋତା ହୈ; [ନିଶ୍ଚଯନଯଚାରିତ୍ରେ ] ନିଶ୍ଚଯନଯକେ ଚାରିତ୍ରମେଂ [ନିଶ୍ଚଯତଃ ] ନିଶ୍ଚଯସେ [ତପଶ୍ଚରଣମ୍ ] ତପଶ୍ଚରଣ [ଭଵତି ] ହୋତା ହୈ .
ଟୀକା : — ଯହ, ରତ୍ନତ୍ରଯକେ ସ୍ଵରୂପକା କଥନ ହୈ .
ପ୍ରଥମ, ଭେଦୋପଚାର-ରତ୍ନତ୍ରଯ ଇସ ପ୍ରକାର ହୈ : — ଵିପରୀତ ଅଭିନିଵେଶ ରହିତ ଶ୍ରଦ୍ଧାନରୂପ ଐସା ଜୋ ସିଦ୍ଧିକେ ପରମ୍ପରାହେତୁଭୂତ ଭଗଵନ୍ତ ପଂଚପରମେଷ୍ଠୀକେ ପ୍ରତି ଉତ୍ପନ୍ନ ହୁଆ ଚଲତା – ମଲିନତା – ଅଗାଢ଼ତା ରହିତ ନିଶ୍ଚଲ ଭକ୍ତିଯୁକ୍ତପନା ଵହୀ ସମ୍ଯକ୍ତ୍ଵ ହୈ . ଵିଷ୍ଣୁବ୍ରହ୍ମାଦିକଥିତ ଵିପରୀତ ପଦାର୍ଥସମୂହକେ ପ୍ରତି ଅଭିନିଵେଶକା ଅଭାଵ ହୀ ସମ୍ଯକ୍ତ୍ଵ ହୈ — ଐସା ଅର୍ଥ ହୈ . ସଂଶଯ, ଵିମୋହ ଔର ଵିଭ୍ରମ ରହିତ (ଜ୍ଞାନ) ହୀ ସମ୍ଯଗ୍ଜ୍ଞାନ ହୈ . ଵହାଁ, ଜିନ ଦେଵ ହୋଂଗେ ଯା ଶିଵ ଦେଵ ହୋଂଗେ ( – ଐସା ଶଂକାରୂପଭାଵ) ଵହ ସଂଶଯ ହୈ; ଶାକ୍ଯାଦିକଥିତ ଵସ୍ତୁମେଂ ନିଶ୍ଚଯ (ଅର୍ଥାତ୍ ବୁଦ୍ଧାଦି କଥିତ ପଦାର୍ଥକା ନିର୍ଣଯ) ଵହ ଵିମୋହ ହୈ; ଅଜ୍ଞାନପନା (ଅର୍ଥାତ୍ ଵସ୍ତୁ କ୍ଯା ହୈ ତତ୍ସମ୍ବନ୍ଧୀ ଅଜାନପନା) ହୀ ଵିଭ୍ରମ ହୈ . ପାପକ୍ରିଯାସେ ନିଵୃତ୍ତିରୂପ ପରିଣାମ ଵହ
୧୦୮ ]