ମୁଖ୍ଯକାଲସ୍ଵରୂପାଖ୍ଯାନମେତତ୍ .
ଜୀଵରାଶେଃ ପୁଦ୍ଗଲରାଶେଃ ସକାଶାଦନନ୍ତଗୁଣାଃ . କେ ତେ ? ସମଯାଃ . କାଲାଣଵଃ ଲୋକା- କାଶପ୍ରଦେଶେଷୁ ପୃଥକ୍ ପୃଥକ୍ ତିଷ୍ଠନ୍ତି, ସ କାଲଃ ପରମାର୍ଥ ଇତି .
ତଥା ଚୋକ୍ତଂ ପ୍ରଵଚନସାରେ —
ଅସ୍ଯାପି ସମଯଶବ୍ଦେନ ମୁଖ୍ଯକାଲାଣୁସ୍ଵରୂପମୁକ୍ତ ମ୍ .
ଅନ୍ଯଚ୍ଚ —
ଉକ୍ତଂ ଚ ମାର୍ଗପ୍ରକାଶେ — ଟୀକା : — ଯହ, ମୁଖ୍ଯ କାଲକେ ସ୍ଵରୂପକା କଥନ ହୈ .
ଜୀଵରାଶିସେ ଔର ପୁଦ୍ଗଲରାଶିସେ ଅନନ୍ତଗୁନେ ହୈଂ . କୌନ ? ସମଯ . କାଲାଣୁ ଲୋକାକାଶକେ ପ୍ରଦେଶୋଂମେଂ ପୃଥକ୍ ପୃଥକ୍ ସ୍ଥିତ ହୈଂ, ଵହ କାଲ ପରମାର୍ଥ ହୈ .
ଉସୀପ୍ରକାର (ଶ୍ରୀମଦ୍ଭଗଵତ୍କୁନ୍ଦକୁନ୍ଦାଚାର୍ଯଦେଵପ୍ରଣୀତ) ଶ୍ରୀ ପ୍ରଵଚନସାରମେଂ (୧୩୮ଵୀଂ ଗାଥା ଦ୍ଵାରା) କହା ହୈ କି : —
‘‘[ଗାଥାର୍ଥଃ — ] କାଲ ତୋ ଅପ୍ରଦେଶୀ ହୈ . ପ୍ରଦେଶମାତ୍ର ପୁଦ୍ଗଲ - ପରମାଣୁ ଆକାଶଦ୍ରଵ୍ଯକେ ପ୍ରଦେଶକୋ ମନ୍ଦ ଗତିସେ ଲାଁଘତା ହୋ ତବ ଵହ ଵର୍ତତା ହୈ ଅର୍ଥାତ୍ ନିମିତ୍ତଭୂତରୂପସେ ପରିଣମିତ ହୋତା ହୈ .’’
ଇସମେଂ (ଇସ ପ୍ରଵଚନସାରକୀ ଗାଥାମେଂ) ଭୀ ‘ସମଯ’ ଶବ୍ଦସେ ମୁଖ୍ଯକାଲାଣୁକା ସ୍ଵରୂପ କହା ହୈ .
ଔର ଅନ୍ଯତ୍ର (ଆଚାର୍ଯଵର ଶ୍ରୀନେମିଚନ୍ଦ୍ରସିଦ୍ଧାନ୍ତିଦେଵଵିରଚିତ ବୃହଦ୍ଦ୍ରଦ୍ରଵ୍ଯସଙ୍ଗ୍ରହ ମେଂ ୨୨ଵୀଂ ଗାଥା ଦ୍ଵାରା) କହା ହୈ କି : —
[ଗାଥାର୍ଥଃ — ] ଲୋକାକାଶକେ ଏକ - ଏକ ପ୍ରଦେଶମେଂ ଜୋ ଏକ – ଏକ କାଲାଣୁ ରତ୍ନୋଂକୀ ରାଶିକୀ ଭାଁତି ଵାସ୍ତଵମେଂ ସ୍ଥିତ ହୈଂ, ଵେ କାଲାଣୁ ଅସଂଖ୍ଯ ଦ୍ରଵ୍ଯ ହୈଂ .
ଔର ମାର୍ଗପ୍ରକାଶମେଂ ଭୀ (ଶ୍ଲୋକ ଦ୍ଵାରା) କହା ହୈ କି : —
୬୮ ]