ਭਵਤਿ . ਕੁਤਃ, ਨਿਜਪਰਮਾਤ੍ਮਸ੍ਥਿਤਸਹਜਦਰ੍ਸ਼ਨਸਹਜਚਾਰਿਤ੍ਰਸਹਜਸੁਖਸਹਜਪਰਮਚਿਚ੍ਛਕ੍ਤਿ ਨਿਜ- ਕਾਰਣਸਮਯਸਾਰਸ੍ਵਰੂਪਾਣਿ ਚ ਯੁਗਪਤ੍ ਪਰਿਚ੍ਛੇਤ੍ਤੁਂ ਸਮਰ੍ਥਤ੍ਵਾਤ੍ ਤਥਾਵਿਧਮੇਵ . ਇਤਿ ਸ਼ੁਦ੍ਧ- ਜ੍ਞਾਨਸ੍ਵਰੂਪਮੁਕ੍ਤ ਮ੍ .
ਇਦਾਨੀਂ ਸ਼ੁਦ੍ਧਾਸ਼ੁਦ੍ਧਜ੍ਞਾਨਸ੍ਵਰੂਪਭੇਦਸ੍ਤ੍ਵਯਮੁਚ੍ਯਤੇ . ਅਨੇਕਵਿਕਲ੍ਪਸਨਾਥਂ ਮਤਿਜ੍ਞਾਨਮ੍ ਉਪ- ਲਬ੍ਧਿਭਾਵਨੋਪਯੋਗਾਚ੍ਚ ਅਵਗ੍ਰਹਾਦਿਭੇਦਾਚ੍ਚ ਬਹੁਬਹੁਵਿਧਾਦਿਭੇਦਾਦ੍ਵਾ . ਲਬ੍ਧਿਭਾਵਨਾਭੇਦਾਚ੍ਛ੍ਰੁਤਜ੍ਞਾਨਂ ਦ੍ਵਿਵਿਧਮ੍ . ਦੇਸ਼ਸਰ੍ਵਪਰਮਭੇਦਾਦਵਧਿਜ੍ਞਾਨਂ ਤ੍ਰਿਵਿਧਮ੍ . ਰੁਜੁਵਿਪੁਲਮਤਿਵਿਕਲ੍ਪਾਨ੍ਮਨਃਪਰ੍ਯਯਜ੍ਞਾਨਂ ਚ ਦ੍ਵਿਵਿਧਮ੍ . ਪਰਮਭਾਵਸ੍ਥਿਤਸ੍ਯ ਸਮ੍ਯਗ੍ਦ੍ਰਸ਼੍ਟੇਰੇਤਤ੍ਸਂਜ੍ਞਾਨਚਤੁਸ਼੍ਕਂ ਭਵਤਿ . ਮਤਿਸ਼੍ਰੁਤਾਵਧਿਜ੍ਞਾਨਾਨਿ ਮਿਥ੍ਯਾਦ੍ਰਸ਼੍ਟਿਂ ਪਰਿਪ੍ਰਾਪ੍ਯ ਕੁਮਤਿਕੁਸ਼੍ਰੁਤਵਿਭਂਗਜ੍ਞਾਨਾਨੀਤਿ ਨਾਮਾਨ੍ਤਰਾਣਿ ਪ੍ਰਪੇਦਿਰੇ . ( – ਸਮਸ੍ਤ ਵਸ੍ਤੁਓਂਮੇਂ ਵ੍ਯਾਪ੍ਤ ਹੋਤਾ ਹੈ ) ਇਸਲਿਯੇ ਅਸਹਾਯ ਹੈ, ਵਹ ਕਾਰ੍ਯਸ੍ਵਭਾਵਜ੍ਞਾਨ ਹੈ . ਕਾਰਣਜ੍ਞਾਨ ਭੀ ਵੈਸਾ ਹੀ ਹੈ . ਕਾਹੇਸੇ ? ਨਿਜ ਪਰਮਾਤ੍ਮਾਮੇਂ ਵਿਦ੍ਯਮਾਨ ਸਹਜਦਰ੍ਸ਼ਨ, ਸਹਜਚਾਰਿਤ੍ਰ, ਸਹਜਸੁਖ ਔਰ ਸਹਜਪਰਮਚਿਤ੍ਸ਼ਕ੍ਤਿਰੂਪ ਨਿਜ ਕਾਰਣਸਮਯਸਾਰਕੇ ਸ੍ਵਰੂਪੋਂਕੋ ਯੁਗਪਦ੍ ਜਾਨਨੇਮੇਂ ਸਮਰ੍ਥ ਹੋਨੇਸੇ ਵੈਸਾ ਹੀ ਹੈ . ਇਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਸ਼ੁਦ੍ਧ ਜ੍ਞਾਨਕਾ ਸ੍ਵਰੂਪ ਕਹਾ .
ਅਬ ਯਹ (ਨਿਮ੍ਨਾਨੁਸਾਰ), ਸ਼ੁਦ੍ਧਾਸ਼ੁਦ੍ਧ ਜ੍ਞਾਨਕਾ ਸ੍ਵਰੂਪ ਔਰ ਭੇਦ ਕਹੇ ਜਾਤੇ ਹੈਂ : ਭੇਦਸੇ ਮਤਿਜ੍ਞਾਨ ਅਨੇਕ ਭੇਦਵਾਲਾ ਹੈ . ਲਬ੍ਧਿ ਔਰ ਭਾਵਨਾਕੇ ਭੇਦਸੇ ਸ਼੍ਰੁਤਜ੍ਞਾਨ ਦੋ ਪ੍ਰਕਾਰਕਾ ਹੈ . ਦੇਸ਼, ਸਰ੍ਵ ਔਰ ਪਰਮਕੇ ਭੇਦਸੇ (ਅਰ੍ਥਾਤ੍ ਦੇਸ਼ਾਵਧਿ, ਸਰ੍ਵਾਵਧਿ ਤਥਾ ਪਰਮਾਵਧਿ ਐਸੇ ਤੀਨ ਭੇਦੋਂਕੇ ਕਾਰਣ) ਅਵਧਿਜ੍ਞਾਨ ਤੀਨ ਪ੍ਰਕਾਰਕਾ ਹੈ . ਰੁਜੁਮਤਿ ਔਰ ਵਿਪੁਲਮਤਿਕੇ ਭੇਦਕੇ ਕਾਰਣ
ਪੁਨਃ ਚਿਂਤਨ ਸੋ ਭਾਵਨਾ ਹੈ; ‘ਯਹ ਕਾਲਾ ਹੈ,’ ‘ਯਹ ਪੀਲਾ ਹੈ’ ਇਤ੍ਯਾਦਿਰੂਪ ਅਰ੍ਥਗ੍ਰਹਣਵ੍ਯਾਪਾਰ ( – ਪਦਾਰ੍ਥਕੋ ਜਾਨਨੇਕਾ ਵ੍ਯਾਪਾਰ) ਸੋ ਉਪਯੋਗ ਹੈ .
ਲਿਯੇ ਮੋਕ੍ਸ਼ਸ਼ਾਸ੍ਤ੍ਰ (ਸਟੀਕ) ਦੇਖੇਂ .]
੨੮ ]
੧ਉਪਲਬ੍ਧਿ, ਭਾਵਨਾ ਔਰ ਉਪਯੋਗਸੇ ਤਥਾ ੨ਅਵਗ੍ਰਹਾਦਿ ਭੇਦਸੇ ਅਥਵਾ ੩ਬਹੁ, ਬਹੁਵਿਧ ਆਦਿ
੧ਮਤਿਜ੍ਞਾਨ ਤੀਨ ਪ੍ਰਕਾਰਕਾ ਹੈ : ਉਪਲਬ੍ਧਿ, ਭਾਵਨਾ ਔਰ ਉਪਯੋਗ . ਮਤਿਜ੍ਞਾਨਾਵਰਣਕਾ ਕ੍ਸ਼ਯੋਪਸ਼ਮ ਜਿਸਮੇਂ ਨਿਮਿਤ੍ਤ
੨ਮਤਿਜ੍ਞਾਨ ਚਾਰ ਭੇਦਵਾਲਾ ਹੈ : ਅਵਗ੍ਰਹ, ਈਹਾ ( – ਵਿਚਾਰਣਾ), ਅਵਾਯ ( – ਨਿਰ੍ਣਯ) ਔਰ ਧਾਰਣਾ . [ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਕੇ
੩ਮਤਿਜ੍ਞਾਨ ਬਾਰਹ ਭੇਦਵਾਲਾ ਹੈ : ਬਹੁ, ਏਕ, ਬਹੁਵਿਧ, ਏਕਵਿਧ, ਕ੍ਸ਼ਿਪ੍ਰ, ਅਕ੍ਸ਼ਿਪ੍ਰ, ਅਨਿਃਸ੍ਰੁਤ, ਨਿਃਸ੍ਰੁਤ, ਅਨੁਕ੍ਤ,
ਉਕ੍ਤ, ਧ੍ਰੁਵ ਤਥਾ ਅਧ੍ਰੁਵ . [ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਕੇ ਲਿਯੇ ਮੋਕ੍ਸ਼ਸ਼ਾਸ੍ਤ੍ਰ (ਸਟੀਕ) ਦੇਖੇਂ .]