ਅਤ੍ਰ ਸਹਜਜ੍ਞਾਨਂ ਸ਼ੁਦ੍ਧਾਨ੍ਤਸ੍ਤਤ੍ਤ੍ਵਪਰਮਤਤ੍ਤ੍ਵਵ੍ਯਾਪਕਤ੍ਵਾਤ੍ ਸ੍ਵਰੂਪਪ੍ਰਤ੍ਯਕ੍ਸ਼ਮ੍ . ਕੇਵਲਜ੍ਞਾਨਂ ਸਕਲਪ੍ਰਤ੍ਯਕ੍ਸ਼ਮ੍ . ‘ਰੂਪਿਸ਼੍ਵਵਧੇਃ’ ਇਤਿ ਵਚਨਾਦਵਧਿਜ੍ਞਾਨਂ ਵਿਕਲਪ੍ਰਤ੍ਯਕ੍ਸ਼ਮ੍ . ਤਦਨਨ੍ਤਭਾਗਵਸ੍ਤ੍ਵਂਸ਼- ਗ੍ਰਾਹਕਤ੍ਵਾਨ੍ਮਨਃਪਰ੍ਯਯਜ੍ਞਾਨਂ ਚ ਵਿਕਲਪ੍ਰਤ੍ਯਕ੍ਸ਼ਮ੍ . ਮਤਿਸ਼੍ਰੁਤਜ੍ਞਾਨਦ੍ਵਿਤਯਮਪਿ ਪਰਮਾਰ੍ਥਤਃ ਪਰੋਕ੍ਸ਼ਂ ਵ੍ਯਵਹਾਰਤਃ ਪ੍ਰਤ੍ਯਕ੍ਸ਼ਂ ਚ ਭਵਤਿ .
ਕਿਂ ਚ ਉਕ੍ਤੇ ਸ਼ੁ ਜ੍ਞਾਨੇਸ਼ੁ ਸਾਕ੍ਸ਼ਾਨ੍ਮੋਕ੍ਸ਼ਮੂਲਮੇਕਂ ਨਿਜਪਰਮਤਤ੍ਤ੍ਵਨਿਸ਼੍ਠਸਹਜਜ੍ਞਾਨਮੇਵ . ਅਪਿ ਚ ਪਾਰਿਣਾਮਿਕਭਾਵਸ੍ਵਭਾਵੇਨ ਭਵ੍ਯਸ੍ਯ ਪਰਮਸ੍ਵਭਾਵਤ੍ਵਾਤ੍ ਸਹਜਜ੍ਞਾਨਾਦਪਰਮੁਪਾਦੇਯਂ ਨ ਸਮਸ੍ਤਿ .
ਅਨੇਨ ਸਹਜਚਿਦ੍ਵਿਲਾਸਰੂਪੇਣ ਸਦਾ ਸਹਜਪਰਮਵੀਤਰਾਗਸ਼ਰ੍ਮਾਮ੍ਰੁਤੇਨ ਅਪ੍ਰਤਿਹਤਨਿਰਾ- ਮਨਃਪਰ੍ਯਯਜ੍ਞਾਨ ਦੋ ਪ੍ਰਕਾਰਕਾ ਹੈ . ਪਰਮਭਾਵਮੇਂ ਸ੍ਥਿਤ ਸਮ੍ਯਗ੍ਦ੍ਰੁਸ਼੍ਟਿਕੋ ੧ਯਹ ਚਾਰ ਸਮ੍ਯਗ੍ਜ੍ਞਾਨ ਹੋਤੇ ਹੈਂ . ਮਿਥ੍ਯਾਦਰ੍ਸ਼ਨ ਹੋ ਵਹਾਁ ਮਤਿਜ੍ਞਾਨ, ਸ਼੍ਰੁਤਜ੍ਞਾਨ ਔਰ ਅਵਧਿਜ੍ਞਾਨ ‘ਕੁਮਤਿਜ੍ਞਾਨ,’ ‘ਕੁਸ਼੍ਰੁਤਜ੍ਞਾਨ’ ਤਥਾ ‘ਵਿਭਂਗਜ੍ਞਾਨ’ — ਐਸੇ ਨਾਮਾਂਤਰੋਂਕੋ (ਅਨ੍ਯ ਨਾਮੋਂਕੋ) ਪ੍ਰਾਪ੍ਤ ਹੋਤੇ ਹੈਂ .
ਯਹਾਁ (ਊ ਪਰ ਕਹੇ ਹੁਏ ਜ੍ਞਾਨੋਂਮੇਂ) ਸਹਜਜ੍ਞਾਨ, ਸ਼ੁਦ੍ਧ ਅਨ੍ਤਃਤਤ੍ਤ੍ਵਰੂਪ ਪਰਮਤਤ੍ਤ੍ਵਮੇਂ ਵ੍ਯਾਪਕ ਹੋਨੇਸੇ, ੨ਸ੍ਵਰੂਪਪ੍ਰਤ੍ਯਕ੍ਸ਼ ਹੈ . ਕੇਵਲਜ੍ਞਾਨ ਸਕਲਪ੍ਰਤ੍ਯਕ੍ਸ਼ (ਸਮ੍ਪੂਰ੍ਣਪ੍ਰਤ੍ਯਕ੍ਸ਼) ਹੈ . ‘ਰੂਪਿਸ਼੍ਵਵਧੇਃ (ਅਵਧਿਜ੍ਞਾਨਕਾ ਵਿਸ਼ਯ – ਸਮ੍ਬਨ੍ਧ ਰੂਪੀ ਦ੍ਰਵ੍ਯੋਂਮੇਂ ਹੈ )’ ਐਸਾ (ਆਗਮਕਾ) ਵਚਨ ਹੋਨੇਸੇ ਅਵਧਿਜ੍ਞਾਨ ਵਿਕਲਪ੍ਰਤ੍ਯਕ੍ਸ਼ (ਏਕਦੇਸ਼ਪ੍ਰਤ੍ਯਕ੍ਸ਼) ਹੈ . ਉਸਕੇ ਅਨਨ੍ਤਵੇਂ ਭਾਗਮੇਂ ਵਸ੍ਤੁਕੇ ਅਂਸ਼ਕਾ ਗ੍ਰਾਹਕ ( – ਜ੍ਞਾਤਾ) ਹੋਨੇਸੇ ਮਨਃਪਰ੍ਯਯਜ੍ਞਾਨ ਭੀ ਵਿਕਲਪ੍ਰਤ੍ਯਕ੍ਸ਼ ਹੈ . ਮਤਿਜ੍ਞਾਨ ਔਰ ਸ਼੍ਰੁਤਜ੍ਞਾਨ ਦੋਨੋਂ ਪਰਮਾਰ੍ਥਸੇ ਪਰੋਕ੍ਸ਼ ਹੈਂ ਔਰ ਵ੍ਯਵਹਾਰਸੇ ਪ੍ਰਤ੍ਯਕ੍ਸ਼ ਹੈਂ .
ਔਰ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਯਹ ਹੈ ਕਿ — ਉਕ੍ਤ (ਊ ਪਰ ਕਹੇ ਹੁਏ) ਜ੍ਞਾਨੋਂਮੇਂ ਸਾਕ੍ਸ਼ਾਤ੍ ਮੋਕ੍ਸ਼ਕਾ ਮੂਲ ਨਿਜਪਰਮਤਤ੍ਤ੍ਵਮੇਂ ਸ੍ਥਿਤ ਐਸਾ ਏਕ ਸਹਜਜ੍ਞਾਨ ਹੀ ਹੈ; ਤਥਾ ਸਹਜਜ੍ਞਾਨ (ਉਸਕੇ) ਪਾਰਿਣਾਮਿਕਭਾਵਰੂਪ ਸ੍ਵਭਾਵਕੇ ਕਾਰਣ ਭਵ੍ਯਕਾ ਪਰਮਸ੍ਵਭਾਵ ਹੋਨੇਸੇ, ਸਹਜਜ੍ਞਾਨਕੇ ਅਤਿਰਿਕ੍ਤ ਅਨ੍ਯ ਕੁਛ ਉਪਾਦੇਯ ਨਹੀਂ ਹੈ .
ਇਸ ਸਹਜਚਿਦ੍ਵਿਲਾਸਰੂਪ (੧) ਸਦਾ ਸਹਜ ਪਰਮ ਵੀਤਰਾਗ ਸੁਖਾਮ੍ਰੁਤ, (੨) ਅਪ੍ਰਤਿਹਤ ਨਿਰਾਵਰਣ ਪਰਮ ਚਿਤ੍ਸ਼ਕ੍ਤਿਕਾ ਰੂਪ, (੩) ਸਦਾ ਅਨ੍ਤਰ੍ਮੁਖ ਐਸਾ ਸ੍ਵਸ੍ਵਰੂਪਮੇਂ ਅਵਿਚਲ ਸ੍ਥਿਤਿਰੂਪ ਸਹਜ ਪਰਮ ਚਾਰਿਤ੍ਰ, ਔਰ (੪) ਤ੍ਰਿਕਾਲ ਅਵਿਚ੍ਛਿਨ੍ਨ (ਅਟੂਟ) ਹੋਨੇਸੇ ਸਦਾ ਨਿਕਟ ਐਸੀ ਪਰਮ ਚੈਤਨ੍ਯਰੂਪਕੀ ਸ਼੍ਰਦ੍ਧਾ — ਇਸ ਸ੍ਵਭਾਵ-
ਜੀਵੋਂਕੋ ਹੋਤਾ ਹੈ . ਮਨਃਪਰ੍ਯਯਜ੍ਞਾਨ ਕਿਨ੍ਹੀਂ-ਕਿਨ੍ਹੀਂ ਮੁਨਿਵਰੋਂਕੋ — ਵਿਸ਼ਿਸ਼੍ਟਸਂਯਮਧਰੋਂਕੋ — ਹੋਤਾ ਹੈ .
੧ਸੁਮਤਿਜ੍ਞਾਨ ਔਰ ਸੁਸ਼੍ਰੁਤਜ੍ਞਾਨ ਸਰ੍ਵ ਸਮ੍ਯਗ੍ਦ੍ਰੁਸ਼੍ਟਿ ਜੀਵੋਂਕੋ ਹੋਤੇ ਹੈਂ . ਸੁਅਵਧਿਜ੍ਞਾਨ ਕਿਨ੍ਹੀਂ-ਕਿਨ੍ਹੀਂ ਸਮ੍ਯਗ੍ਦ੍ਰੁਸ਼੍ਟਿ
੨ਸ੍ਵਰੂਪਪ੍ਰਤ੍ਯਕ੍ਸ਼ = ਸ੍ਵਰੂਪਸੇ ਪ੍ਰਤ੍ਯਕ੍ਸ਼; ਸ੍ਵਰੂਪ-ਅਪੇਕ੍ਸ਼ਾਸੇ ਪ੍ਰਤ੍ਯਕ੍ਸ਼; ਸ੍ਵਭਾਵਸੇ ਪ੍ਰਤ੍ਯਕ੍ਸ਼ .