ਨਿਮੇਸ਼ਾਸ਼੍ਟਕੈਃ ਕਾਸ਼੍ਠਾ . ਸ਼ੋਡਸ਼ਭਿਃ ਕਾਸ਼੍ਠਾਭਿਃ ਕਲਾ . ਦ੍ਵਾਤ੍ਰਿਂਸ਼ਤ੍ਕਲਾਭਿਰ੍ਘਟਿਕਾ . ਸ਼ਸ਼੍ਟਿਨਾਲਿਕਮਹੋਰਾਤ੍ਰਮ੍ . ਤ੍ਰਿਂਸ਼ਦਹੋਰਾਤ੍ਰੈਰ੍ਮਾਸਃ . ਦ੍ਵਾਭ੍ਯਾਮ੍ ਮਾਸਾਭ੍ਯਾਮ੍ ਰੁਤੁਃ . ਰੁਤੁ- ਭਿਸ੍ਤ੍ਰਿਭਿਰਯਨਮ੍ . ਅਯਨਦ੍ਵਯੇਨ ਸਂਵਤ੍ਸਰਃ . ਇਤ੍ਯਾਵਲ੍ਯਾਦਿਵ੍ਯਵਹਾਰਕਾਲਕ੍ਰਮਃ . ਇਤ੍ਥਂ ਸਮਯਾਵਲਿਭੇਦੇਨ ਦ੍ਵਿਧਾ ਭਵਤਿ, ਅਤੀਤਾਨਾਗਤਵਰ੍ਤਮਾਨਭੇਦਾਤ੍ ਤ੍ਰਿਧਾ ਵਾ . ਅਤੀਤਕਾਲਪ੍ਰਪਂਚੋ- ਯਮੁਚ੍ਯਤੇ — ਅਤੀਤਸਿਦ੍ਧਾਨਾਂ ਸਿਦ੍ਧਪਰ੍ਯਾਯਪ੍ਰਾਦੁਰ੍ਭਾਵਸਮਯਾਤ੍ ਪੁਰਾਗਤੋ ਹ੍ਯਾਵਲ੍ਯਾਦਿਵ੍ਯਵਹਾਰਕਾਲਃ ਸ ਕਾਲਸ੍ਯੈਸ਼ਾਂ ਸਂਸਾਰਾਵਸ੍ਥਾਯਾਂ ਯਾਨਿ ਸਂਸ੍ਥਾਨਾਨਿ ਗਤਾਨਿ ਤੈਃ ਸਦ੍ਰਸ਼ਤ੍ਵਾਦਨਨ੍ਤਃ . ਅਨਾਗਤਕਾਲੋ- ਪ੍ਯਨਾਗਤਸਿਦ੍ਧਾਨਾਮਨਾਗਤਸ਼ਰੀਰਾਣਿ ਯਾਨਿ ਤੈਃ ਸਦ੍ਰਸ਼ ਇਤ੍ਯਾਮੁਕ੍ਤੇ : ਮੁਕ੍ਤੇ : ਸਕਾਸ਼ਾਦਿਤ੍ਯਰ੍ਥਃ .
ਤਥਾ ਚੋਕ੍ਤਂ ਪਂਚਾਸ੍ਤਿਕਾਯਸਮਯੇ — ਕਾਲ ਵਹ ਸਮਯਰੂਪ ਵ੍ਯਵਹਾਰਕਾਲ ਹੈ . ਐਸੇ ਅਸਂਖ੍ਯ ਸਮਯੋਂਕਾ ਨਿਮਿਸ਼ ਹੋਤਾ ਹੈ, ਅਥਵਾ ਆਁਖ ਮਿਂਚੇ ਉਤਨਾ ਕਾਲ ਵਹ ਨਿਮੇਸ਼ ਹੈ . ਆਠ ਨਿਮੇਸ਼ਕੀ ਕਾਸ਼੍ਠਾ ਹੋਤੀ ਹੈ . ਸੋਲਹ ਕਾਸ਼੍ਠਾਕੀ ਕਲਾ, ਬਤ੍ਤੀਸ ਕਲਾਕੀ ਘੜੀ, ਸਾਁਠ ਘੜੀਕਾ ਅਹੋਰਾਤ੍ਰ, ਤੀਸ ਅਹੋਰਾਤ੍ਰਕਾ ਮਾਸ, ਦੋ ਮਾਸਕੀ ਰੁਤੁ, ਤੀਨ ਰੁਤੁਕਾ ਅਯਨ ਔਰ ਦੋ ਅਯਨਕਾ ਵਰ੍ਸ਼ ਹੋਤਾ ਹੈ . ਐਸੇ ਆਵਲਿ ਆਦਿ ਵ੍ਯਵਹਾਰਕਾਲਕਾ ਕ੍ਰਮ ਹੈ . ਇਸਪ੍ਰਕਾਰ ਵ੍ਯਵਹਾਰਕਾਲ ਸਮਯ ਔਰ ਆਵਲਿਕੇ ਭੇਦਸੇ ਦੋ ਪ੍ਰਕਾਰਕਾ ਹੈ ਅਥਵਾ ਅਤੀਤ, ਅਨਾਗਤ ਔਰ ਵਰ੍ਤਮਾਨਕੇ ਭੇਦਸੇ ਤੀਨ ਪ੍ਰਕਾਰਕਾ ਹੈ .
ਯਹ (ਨਿਮ੍ਨੋਕ੍ਤਾਨੁਸਾਰ), ਅਤੀਤ ਕਾਲਕਾ ਵਿਸ੍ਤਾਰ ਕਹਾ ਜਾਤਾ ਹੈ : ਅਤੀਤ ਸਿਦ੍ਧੋਂਕੋ ਸਿਦ੍ਧਪਰ੍ਯਾਯਕੇ ੧ਪ੍ਰਾਦੁਰ੍ਭਾਵਸਮਯਸੇ ਪੂਰ੍ਵ ਬੀਤਾ ਹੁਆ ਜੋ ਆਵਲਿ ਆਦਿ ਵ੍ਯਵਹਾਰਕਾਲ ਵਹ, ਉਨ੍ਹੇਂ ਸਂਸਾਰ - ਦਸ਼ਾਮੇਂ ਜਿਤਨੇ ਸਂਸ੍ਥਾਨ ਬੀਤ ਗਯੇ ਉਨਕੇ ੨ਜਿਤਨਾ ਹੋਨੇਸੇ ਅਨਨ੍ਤ ਹੈ . (ਅਨਾਗਤ ਸਿਦ੍ਧੋਂਕੋ ਮੁਕ੍ਤਿ ਹੋਨੇ ਤਕਕਾ) ਅਨਾਗਤ ਕਾਲ ਭੀ ਅਨਾਗਤ ਸਿਦ੍ਧੋਂਕੇ ਜੋ ਮੁਕ੍ਤਿਪਰ੍ਯਨ੍ਤ ਅਨਾਗਤ ਸ਼ਰੀਰ ਉਨਕੇ ਬਰਾਬਰ ਹੈ .
ਐਸਾ (ਇਸ ਗਾਥਾਕਾ) ਅਰ੍ਥ ਹੈ .
ਇਸੀਪ੍ਰਕਾਰ (ਸ਼੍ਰੀਮਦ੍ਭਗਵਤ੍ਕੁਨ੍ਦਕੁਨ੍ਦਾਚਾਰ੍ਯਦੇਵਪ੍ਰਣੀਤ) ਸ਼੍ਰੀ ਪਞ੍ਚਾਸ੍ਤਿਕਾਯਸਮਯਮੇਂ (੨੫ਵੀਂ ਗਾਥਾ ਦ੍ਵਾਰਾ) ਕਹਾ ਹੈ ਕਿ : —
ਕਹਾ ਹੈ .
੬੬ ]
੧ – ਪ੍ਰਾਦੁਰ੍ਭਾਵ = ਪ੍ਰਗਟ ਹੋਨਾ ਵਹ; ਉਤ੍ਪਨ੍ਨ ਹੋਨਾ ਵਹ .
੨ – ਸਿਦ੍ਧਭਗਵਾਨਕੋ ਅਨਨ੍ਤ ਸ਼ਰੀਰ ਬੀਤ ਗਯੇ ਹੈਂ; ਉਨ ਸ਼ਰੀਰੋਂਕੀ ਅਪੇਕ੍ਸ਼ਾ ਸਂਖ੍ਯਾਤਗੁਨੀ ਆਵਲਿਯਾਁ ਬੀਤ ਗਈ ਹੈਂ .