అత్ర సహజజ్ఞానం శుద్ధాన్తస్తత్త్వపరమతత్త్వవ్యాపకత్వాత్ స్వరూపప్రత్యక్షమ్ . కేవలజ్ఞానం సకలప్రత్యక్షమ్ . ‘రూపిష్వవధేః’ ఇతి వచనాదవధిజ్ఞానం వికలప్రత్యక్షమ్ . తదనన్తభాగవస్త్వంశ- గ్రాహకత్వాన్మనఃపర్యయజ్ఞానం చ వికలప్రత్యక్షమ్ . మతిశ్రుతజ్ఞానద్వితయమపి పరమార్థతః పరోక్షం వ్యవహారతః ప్రత్యక్షం చ భవతి .
కిం చ ఉక్తే షు జ్ఞానేషు సాక్షాన్మోక్షమూలమేకం నిజపరమతత్త్వనిష్ఠసహజజ్ఞానమేవ . అపి చ పారిణామికభావస్వభావేన భవ్యస్య పరమస్వభావత్వాత్ సహజజ్ఞానాదపరముపాదేయం న సమస్తి .
అనేన సహజచిద్విలాసరూపేణ సదా సహజపరమవీతరాగశర్మామృతేన అప్రతిహతనిరా- మనఃపర్యయజ్ఞాన దో ప్రకారకా హై . పరమభావమేం స్థిత సమ్యగ్దృష్టికో ౧యహ చార సమ్యగ్జ్ఞాన హోతే హైం . మిథ్యాదర్శన హో వహాఁ మతిజ్ఞాన, శ్రుతజ్ఞాన ఔర అవధిజ్ఞాన ‘కుమతిజ్ఞాన,’ ‘కుశ్రుతజ్ఞాన’ తథా ‘విభంగజ్ఞాన’ — ఐసే నామాంతరోంకో (అన్య నామోంకో) ప్రాప్త హోతే హైం .
యహాఁ (ఊ పర కహే హుఏ జ్ఞానోంమేం) సహజజ్ఞాన, శుద్ధ అన్తఃతత్త్వరూప పరమతత్త్వమేం వ్యాపక హోనేసే, ౨స్వరూపప్రత్యక్ష హై . కేవలజ్ఞాన సకలప్రత్యక్ష (సమ్పూర్ణప్రత్యక్ష) హై . ‘రూపిష్వవధేః (అవధిజ్ఞానకా విషయ – సమ్బన్ధ రూపీ ద్రవ్యోంమేం హై )’ ఐసా (ఆగమకా) వచన హోనేసే అవధిజ్ఞాన వికలప్రత్యక్ష (ఏకదేశప్రత్యక్ష) హై . ఉసకే అనన్తవేం భాగమేం వస్తుకే అంశకా గ్రాహక ( – జ్ఞాతా) హోనేసే మనఃపర్యయజ్ఞాన భీ వికలప్రత్యక్ష హై . మతిజ్ఞాన ఔర శ్రుతజ్ఞాన దోనోం పరమార్థసే పరోక్ష హైం ఔర వ్యవహారసే ప్రత్యక్ష హైం .
ఔర విశేష యహ హై కి — ఉక్త (ఊ పర కహే హుఏ) జ్ఞానోంమేం సాక్షాత్ మోక్షకా మూల నిజపరమతత్త్వమేం స్థిత ఐసా ఏక సహజజ్ఞాన హీ హై; తథా సహజజ్ఞాన (ఉసకే) పారిణామికభావరూప స్వభావకే కారణ భవ్యకా పరమస్వభావ హోనేసే, సహజజ్ఞానకే అతిరిక్త అన్య కుఛ ఉపాదేయ నహీం హై .
ఇస సహజచిద్విలాసరూప (౧) సదా సహజ పరమ వీతరాగ సుఖామృత, (౨) అప్రతిహత నిరావరణ పరమ చిత్శక్తికా రూప, (౩) సదా అన్తర్ముఖ ఐసా స్వస్వరూపమేం అవిచల స్థితిరూప సహజ పరమ చారిత్ర, ఔర (౪) త్రికాల అవిచ్ఛిన్న (అటూట) హోనేసే సదా నికట ఐసీ పరమ చైతన్యరూపకీ శ్రద్ధా — ఇస స్వభావ-
జీవోంకో హోతా హై . మనఃపర్యయజ్ఞాన కిన్హీం-కిన్హీం మునివరోంకో — విశిష్టసంయమధరోంకో — హోతా హై .
౧సుమతిజ్ఞాన ఔర సుశ్రుతజ్ఞాన సర్వ సమ్యగ్దృష్టి జీవోంకో హోతే హైం . సుఅవధిజ్ఞాన కిన్హీం-కిన్హీం సమ్యగ్దృష్టి
౨స్వరూపప్రత్యక్ష = స్వరూపసే ప్రత్యక్ష; స్వరూప-అపేక్షాసే ప్రత్యక్ష; స్వభావసే ప్రత్యక్ష .