Padmanandi Panchvinshati-Gujarati (English transliteration). Shlok: 21-80 (4. Aekatvasaptati),1 (5. Yatibhavnashtkam),2 (5. Yatibhavnashtkam),3 (5. Yatibhavnashtkam),4 (5. Yatibhavnashtkam),5 (5. Yatibhavnashtkam),6 (5. Yatibhavnashtkam),7 (5. Yatibhavnashtkam),8 (5. Yatibhavnashtkam),9 (5. Yatibhavnashtkam); 5. Yatibhavnashtkam.

< Previous Page   Next Page >


Combined PDF/HTML Page 10 of 21

 

Page 155 of 378
PDF/HTML Page 181 of 404
single page version

background image
ane tene sAmbhaLI letAn badhun ja sAmbhaLI lIdhun chhe. 20.
(अनुष्टुभ् )
इति ज्ञेयं तदेवैकं श्रवणीयं तदेव हि ।
द्रष्टव्यं च तदेवैकं नान्यन्निश्चयतो बुधैः ।।२१।।
anuvAd : A kAraNe vidvAn manuShyoe nishchayathI te ja ek utkRuShTa
Atmatej jANavA yogya chhe, te ja ek sAmbhaLavA yogya chhe tathA te ja ek dekhavA
yogya chhe; tenAthI bhinna anya kAI paN na jANavA yogya chhe, na sAmbhaLavA yogya
chhe ane na dekhavA yogya chhe. 21.
(अनुष्टुभ् )
गुरूपदेशतो ऽभ्यासाद्वैराग्यादुपलभ्य यत् ।
कृतकृत्यो भवेद्योगी तदेवैकं न चापरम् ।।२२।।
anuvAd : yogIo gurunA upadeshathI, abhyAsathI ane vairAgyathI te
ja ek Atmatej prApta karIne kRutakRutya (mukta) thAy chhe, nahi ke tenAthI bhinna
koI anyane prApta karIne. 22.
(अनुष्टुभ् )
तत्प्रतिप्रीतिचित्तेन येन वार्तापि हि श्रुता ।
निश्चितं स भवेद्भव्यो भाविनिर्वाणभाजनम् ।।२३।।
anuvAd : te Atmatej pratye manamAn prem dhAraN karIne jeNe tenI vAt
paN sAmbhaLI chhe te nishchayathI bhavya chhe ane bhaviShyamAn prApta thanArI muktinun pAtra
chhe. 23.
(अनुष्टुभ् )
जानीते यः परं ब्रह्म कर्मणः पृथगेकताम् ।
गतं तद्गतबोधात्मा तत्स्वरूपं स गच्छति ।।२४।।
anuvAd : je gnAnasvarUp jIv karmathI pRuthak thaIne abhed avasthAne prApta
thaI te utkRuShTa AtmAne jANe chhe ane temAn lIn thAy chhe te pote ja tenA svarUpane
prApta thaI jAy chhe arthAt paramAtmA banI jAy chhe. 24.

Page 156 of 378
PDF/HTML Page 182 of 404
single page version

background image
(अनुष्टुभ् )
केनापि हि परेण स्यात्संबन्धो बन्धकारणम् ।
परैकत्वपदे शान्ते मुक्तये स्थितिरात्मनः ।।२५।।
anuvAd : koI paN parapadArtha sAthe je sambandh thAy chhe te bandhanun kAraN thAy
chhe, parantu shAnta ane utkRuShTa ekatvapadamAn je AtmAnI sthiti thAy chhe te muktinun kAraN
thAy chhe. 25.
(अनुष्टुभ् )
विकल्पोर्मिभरत्यक्तः शान्तः कैवल्यमाश्रितः ।
कर्माभावे भवेदात्मा वाताभावे समुद्रवत् ।।२६।।
anuvAd : karmanA abhAvamAn A AtmA vAyunA abhAvamAn samudrasamAn vikalpo-
rUp laheronA bhArathI rahit ane shAnta thaIne kaivalya avasthAne prApta thaI jAy chhe.
visheShArtha : jevI rIte vAyuno sanchAr na thatAn samudra lahariyothI rahit, shAnta ane
ekatva avasthA yukta thAy chhe tevI ja rIte gnAnAvaraNAdi karmono abhAv thaI jatAn A AtmA
sarva prakAranA vikalpothI rahit, shAnta (krodhAdi vikAro rahit) ane kevaLI avasthAthI yukta thaI
jAy chhe. 26.
(अनुष्टुभ् )
संयोगेन यदायातं मत्तस्तत्सकलं परम् ।
तत्परित्यागयोगेन मुक्तो ऽहमिति मे मतिः ।।२७।।
anuvAd : sanyogathI je kAI paN prApta thayun chhe te sarva mArAthI bhinna chhe.
teno parityAg karI devAnA sambandhathI hun mukta thaI gayo chhun evo mAro nishchay chhe.
visheShArtha : A prANI strI, putra, mitra ane dhan sampatti Adi par padArthonA sanyogathI
ja anek prakAranA dukho bhogave chhe, tethI ukta sanyogano ja parityAg karavo joIe. em
karavAthI mokShanI prApti thAy chhe. 27.
(अनुष्टुभ् )
किं मे करिष्यतः क्रूरौ शुभाशुभनिशाचरौ ।
रागद्वेषपरित्यागमहामन्त्रेण कीलितौ ।।२८।।

Page 157 of 378
PDF/HTML Page 183 of 404
single page version

background image
anuvAd : je puNya ane pAparUp banne duShTa rAkShasone rAg-dveShanA
parityAgarUp mahAmantra dvArA kIlit karI devAmAn AvyA chhe teo have mArun (AtmAnun)
shun karI shakashe? arthAt teo kAI paN hAni karI shakashe nahi.
visheShArtha : je puNya ane pAparUp karma prANIne anek prakAranun kaShTa (paratantratA Adi)
ApyA kare chhe temano bandh rAg ane dveShanA nimitte ja thAy chhe. tethI ukta rAg – dveShano parityAg karI
devAthI temano bandh svayamev aTakI jAy chhe ane A rIte AtmA svatantra thaI jAy chhe. 28.
(अनुष्टुभ् )
संबन्धेऽपि सति त्याज्यौ रागद्वेषौ महात्मभिः ।
विना तेनापि ये कुर्युस्ते कुर्युः किं न वातुलाः ।।२९।।
anuvAd : mahAtmAoe sambandh (nimitta) hovA chhatAn paN te rAg-dveShano
parityAg karavo joIe. je jIv te (sambandh) nA vinA paN rAg – dveSh kare chhe
teo vAtarogathI piDAyelA rogI samAn potAnun kyun ahit nathI karatA? arthAt
teo potAnun sarva prakAre ahit kare chhe. 29.
(अनुष्टुभ् )
मनोवाक्कायचेष्टाभिस्तद्विधं कर्म जृभ्भते ।
उपास्यते तदेवैकं ताभ्यो भिन्नं मुमुक्षुभिः ।।३०।।
anuvAd : man, vachan ane kAyAnI pravRuttithI te prakAranun arthAt tadanusAr
puNya-pAparUp karma vRuddhi pAme chhe. mATe mumukShuoe ukta man-vachan-kAyAnI pravRuttithI
bhinna te ja ek AtmatattvanI upAsanA karyA kare chhe. 30.
(अनुष्टुभ् )
द्वैततो द्वैतमद्वैतादद्वैतं खलु जायते ।
लोहाल्लोहमयं पात्रं हेम्नो हेममय यथा ।।३१।।
anuvAd : dvait bhAvathI niyamathI dvait ane advaitabhAvathI advait utpanna thAy
chhe. jem loDhAmAnthI loDhAnun ane sonAmAnthI sonAnun ja vAsaN utpanna thAy chhe.
visheShArtha : AtmA ane karma tathA bandh ane mokSha ityAdi prakAranI buddhi te
dvaitabuddhi kahevAy chhe. evI buddhithI dvaitabhAv ja banI rahe chhe ke jethI sansAr paribhramaN

Page 158 of 378
PDF/HTML Page 184 of 404
single page version

background image
anivArya thaI jAy chhe. parantu hun ek ja chhun, anya bAhya padArtho na mArA chhe ane na
hun temano chhun, A jAtanI buddhi advaitabuddhi kahevAy chhe. A prakAranA vichArathI te advaitabhAv
sadA jagRut rahe chhe ke jethI ante mokSha paN prApta thaI jAy chhe. enA ATe ahIn e
udAharaN ApavAmAn Avyun chhe ke jevI rIte loDhAnI dhAtumAnthI lohamay ane suvarNamAnthI
suvarNamay ja pAtra bane chhe tevI ja rIte dvaitabuddhithI dvaitabhAv tathA advaitabuddhithI advaitabhAv
ja thAy chhe. 31.
(अनुष्टुभ् )
निश्चयेन तदेकत्वमद्वैतममृतं परम् ।
द्वितीयेन कृतं द्वैतं संसृतिर्व्यवहारतः ।।३२।।
anuvAd : nishchayathI je ekatva chhe te ja advait chhe ke je utkRuShTa amRut arthAt
mokShasvarUp chhe. parantu bIjA (karma ke sharIr Adi) nA nimitte je dvaitabhAv utpanna
thAy chhe te vyavahAranI apekShA rAkhavAthI sansAranun kAraN thAy chhe. 32.
(अनुष्टुभ् )
बन्धमोक्षौ रतिद्वेषौ कर्मात्मानौ शुभाशुभौ ।
इति द्वैताश्रिता बुद्धिरसिद्धिरभिधीयते ।।३३।।
anuvAd : bandh ane mokSha, rAg ane dveSh, karma ane AtmA tathA shubh ane ashubh;
A jAtanI buddhi dvaitanA Ashraye thAy chhe je sansAranun kAraN kahevAy chhe. 33.
(अनुष्टुभ् )
उदयोदीरणा सत्ता प्रबन्धः खलु कर्मणः ।
बोधात्मधाम सर्वेभ्यस्तदेवैकं परं परम् ।।३४।।
anuvAd : uday, udIraNA ane sattva A badho nishchayathI karmano vistAr
chhe. parantu gnAnarUp je AtmAnun tej chhe te te badhAthI bhinna, ek ane utkRuShTa chhe.
visheShArtha : sthiti pUrNa thatAn jIrNa thayelun karma je phaLadAnanI sanmukh thAy chhe tene uday
kahevAmAn Ave chhe. udayakAL prApta na thavA chhatAn paN apakarShaN dvArA je karmaniShek udayamAn sthApit
karAvavAmAn Ave chhe, tene udIraNA kahe chhe. gnAnAvaraNAdi karmaprakRitionA karmasvarUpe avasthit
rahevAne sattva kahevAmAn Ave chhe. 34.

Page 159 of 378
PDF/HTML Page 185 of 404
single page version

background image
(अनुष्टुभ् )
क्रोधादिकर्मयोगेऽपि निर्विकारं परं महः ।
विकारकारिभिर्मेधैर्न विकारि नभो भवेत् ।।३५।।
anuvAd : krodhAdi karmono sanyog thavA chhatAn paN te utkRuShTa Atmatej vikAr
rahit ja hoy chhe. barAbar paN chhe – vikAr karanArA vAdaLAothI kadI AkAsh
vikArayukta nathI thatun.
visheShArtha : jem AkAshamAn vikAr utpanna karanAr vAdaLAo rahevA chhatAn paN te
AkAsh vikArI thatun nathI. parantu svabhAvathI svachchha ja rahe chhe. tevI ja rIte AtmA sAthe krodhAdi
karmono sanyog raheevA chhatAn paN AtmAmAn vikAr utpanna nathI thato, parantu te svabhAvathI nirvikAr
ja rahe chhe. 35.
(अनुष्टुभ् )
नामापि हि परं तस्मान्निश्चयात्तदनामकम् ।
जन्ममृत्यादि चाशेषं वपुर्धर्मं विदुर्बुधाः ।।३६्।।
anuvAd : AtmAno vAchak shabda paN nishchayathI tenAthI bhinna chhe, kem ke
nishchayanayanI apekShAe te AtmA sangnA rahit (anirvachanIy) chhe. arthAt vAchya-
vAchakabhAv vyavahAranayane Ashrit chhe, nahi ke nishchayanayane. vidvAno janma ane maraN
Adi badhAne sharIrano dharma samaje chhe. 36.
(अनुष्टुभ् )
बोधेनापि युतिस्तस्य चैतन्यस्य तु कल्पना ।
स च तच्च तयोरैक्यं निश्चयेन विभाव्यते ।।३७।।
anuvAd : te chaitanyano gnAn sAthe paN je sanyog chhe te kevaL kalpanA chhe,
kem ke gnAn ane chaitanya A bannemAn nishchayathI abhed mAnavAmAn Ave chhe. 37.
(अनुष्टुभ् )
क्रियाकारकसंबन्धप्रबन्धोज्झितमूर्ति यत् ।
एवं ज्योतिस्तदेवैकं शरण्यं मोक्षकाङ्क्षिणाम् ।।३८।।
anuvAd : je Atmajyoti gamanAdirUp kriyA, kartA Adi kArak ane temanA

Page 160 of 378
PDF/HTML Page 186 of 404
single page version

background image
sambandhanA vistAr rahit chhe te ja ek mAtra jyoti mokShAbhilAShI sAdhujanone
sharaNabhUt chhe. 38.
(अनुष्टुभ् )
तदेकं परमं ज्ञानं तदेकं शुचि दर्शनम् ।
चारित्रं च तदेकं स्यात् तदेकं निर्मलं तपः ।।३९।।
anuvAd : te ja ek Atmajyoti utkRuShTa gnAn chhe, te ja ek Atmajyoti
nirmaL samyagdarshan chhe, te ja ek Atmajyoti chAritra chhe tathA te ja ek
Atmajyoti nirmaL tap chhe.
visheShArtha : abhiprAy e chhe ke jyAre svarUpAcharaN chAritra pragaT thaI jAy chhe
tyAre shuddha chaitanyasvarUp ek mAtra AtmAno ja anubhav thAy chhe. te vakhate samyagdarshan,
samyaggnAn, samyakchAritra ane tap AdimAn kAI paN bhed nathI raheto. e ja rIte gnAn,
gnAtA ane gneyano paN kAI bhed raheto nathI; kemake te vakhate te ja ek mAtra AtmA gnAn,
gney ane gnAtA banI jAy chhe. tethI A avasthAmAn kartA ane karaN Adi kArakono paN badho
bhed samApta thaI jAy chhe. 39.
(अनुष्टुभ् )
नमस्यं च तदेवैकं तदेवैकं च मङ्गलम् ।
उत्तमं च तदेवैकं तदेव शरणं सताम् ।।४०।।
anuvAd : te ja ek Atmajyoti namaskAr karavA yogya chhe, te ja ek
Atmajyoti mangaLasvarUp chhe, te ja ek Atmajayoti uttam chhe tathA te ja ek
Atmajyoti sAdhuone sharaNabhUt chhe.
visheShArtha : ‘‘chattAri mangalan, arahantA mangalan, siddhA mangalan, sAhU mangalan, kevalipaNNatto
dhammo mangalan. chattAri loguttamA....’’ ityAdi prakAre je arahant, siddha, sAdhu ane kevaLIkathit dharma A
chArane mangaL, lokottam tathA sharaNabhUt batAvavAmAn AvyA chhe te vyavahAranayanI pradhAnatAthI chhe. shuddha
nishchayanayanI apekShAe to kevaL ek te Atmajyoti ja mangaL, lokottam ane sharaNabhUt chhe. 40.
(अनुष्टुभ् )
आचारश्च तदेवैकं तदेवावश्यकक्रिया ।
स्वाध्यायस्तु तदेवैकमप्रमत्तस्य योगिनः ।।४१।।

Page 161 of 378
PDF/HTML Page 187 of 404
single page version

background image
anuvAd : pramAd rahit thayel munine te ja ek Atmajyoti – AchAr chhe,
te ja ek Atmajyoti Avashyak kriyA chhe tathA te ja ek Atmajyoti svAdhyAy
paN chhe. 41.
(अनुष्टुभ् )
गुणाः शिलानि सर्वाणि धर्मश्चात्यन्तनिर्मलः ।
संभाव्यन्ते परं ज्योतिस्तदेकमनुतिष्ठतः ।।४२।।
anuvAd : kevaL e ja ek utkRuShTa Atmajyotinun anuShThAn karanAr sAdhune
guNonI, samasta shIlonI ane atyanta nirmaL dharmanI paN sambhAvanA chhe. 42.
(अनुष्टुभ् )
तदेवैकं परं रत्नं सर्वशास्त्रमहोदधेः ।
रमणीयेषु सर्वेषु तदेकं पुरतः स्थितम् ।।४३।।
anuvAd : samasta shAstrarUpI mahAsamudranun utkRuShTa ratna te ja ek Atmajyoti
chhe tathA te ja ek Atmajyoti sarva ramaNIy padArthomAn AgaL sthit arthAt shreShTha
chhe. 43.
(अनुष्टुभ् )
तदेवैकं परं तत्त्वं तदेवैकं परं पदम् ।
भव्याराध्यं तदेवैकं तदेवैकं परं महः ।।४४।।
anuvAd : te ja ek Atmajyoti utkRuShTa tattva chhe, te ja ek Atmajyoti
utkRuShTa pad chhe, te ja ek Atmajyoti bhavya jIvo dvArA ArAdhavA yogya chhe, tathA
te ja ek Atmajyoti utkRuShTa tej chhe. 44.
(अनुष्टुभ् )
शस्त्रं जन्मतरुच्छेदि तदेवैकं सतां मतम् ।
योगिनां योगनिष्ठानां तदेवैकं प्रयोजनम् ।।४५।।
anuvAd : te ja ek Atmajyoti sAdhuone janmarUpI vRukSha naShTa karanAr
shastra mAnavAmAn Ave chhe tathA samAdhimAn sthit yogIjanonun iShTa prayojan te ja ek
AtmajyotinI prApti chhe. 45.

Page 162 of 378
PDF/HTML Page 188 of 404
single page version

background image
(अनुष्टुभ् )
मुमुक्षूणां तदेवैकं मुक्तेः पन्था न चापरः ।
आनन्दोऽपि न चान्यत्र तद्विहाय विभाव्यते ।।४६।।
anuvAd : mokShAbhilAShI janone mokShano mArga te ja ek Atmajyoti chhe,
bIjo nahi. tenA sivAy bIjA sthAnamAn AnandanI paN sambhAvanA nathI. 46.
(अनुष्टुभ् )
संसारघोरधर्मेण सदा तप्तस्य देहिनः ।
यन्त्रधारागृहं शान्तं तदेव हिमशीतलम् ।।४७।।
anuvAd : shAnta ane baraph samAn shItaL te ja Atmajyoti sansArarUpI
bhayAnak tApathI nirantar santAp pAmelA prANIne yantradhArAgRuh (phuvArAo sahitanun ghar)
samAn AnandadAyak chhe. 47.
(अनुष्टुभ् )
तदेवैकं परं दुर्गमगम्यं कर्मविद्विषाम् ।
तदेवैत्ततिरस्कारकारि सारं निजं बलम् ।।४८।।
anuvAd : te ja ek Atmajyoti karmarUpI shatruone durgam evo utkRuShTa
durga (killo) chhe tathA te ja A Atmajyoti A karmarUpI shatruono tiraskAr
karanArI potAnI shreShTha senA chhe. 48.
(अनुष्टुभ् )
तदेव महती विद्या स्फु रन्मन्त्रस्तदेव हि ।
औषधं तदपि श्रेष्ठं जन्मव्याधिविनाशनम् ।।४९।।
anuvAd : te ja Atmajyoti vipul bodh chhe, te ja prakAshamAn mantra chhe,
tathA te ja janmarUpI rogano nAsh karanArI shreShTha auShadhi chhe. 49.
(अनुष्टुभ् )
अक्षयस्याक्षयानन्दमहाफलभरश्रियः ।
तदेवैकं परं बीजं निःश्रेयसलसत्तरोः ।।५०।।

Page 163 of 378
PDF/HTML Page 189 of 404
single page version

background image
anuvAd : te ja Atmajyoti shAshvat sukharUpI mahAphaLonA bhArathI sushobhit
evA avinashvar mokSharUpI sundar vRukShanun ek utkRuShTa bIj chhe. 50.
(अनुष्टुभ् )
तदेवैकं परं विद्धि त्रैलोक्यगृहनायकम् ।
येनैकेन विना शङ्के वसदप्येतदुद्वसम् ।।५१।।
anuvAd : te ja ek utkRuShTa Atmajyotine traNe lokarUpI gRuhano nAyak
samajavo joIe, je ek vinA A traN lokarUpI gRuh nivAs sahit hovA chhatAn
paN tenA vinAnun nirjan van samAn jaNAy chhe. abhiprAy e chhe ke anya dravyo
hovA chhatAn paN lokanI shobhA te ek AtmajyotithI ja chhe. 51.
(अनुष्टुभ् )
शुद्धं यदेव चैतन्यं तदेवाहं न संशयः ।
कल्पनयानयाप्येतद्धीनमानन्दमन्दिरम् ।।५२।।
anuvAd : AnandanA sthAnabhUt je A Atmajyoti chhe te ‘‘je shuddha chaitanya
chhe te ja hun chhun. emAn sandeh nathI’’ AvI kalpanAthI paN rahit chhe. 52.
(अनुष्टुभ् )
स्पृहा मोक्षे ऽपि मोहोत्था तन्निषेधाय जायते ।
अन्यस्मै तत्कथं शान्ताः स्पृहयन्ति मुमुक्षवः ।।५३।।
anuvAd : mohanA udayathI utpanna thayelI mokShaprAptinI paN abhilAShA
te mokShanI prAptimAn vidhna nAkhanAr bane chhe, to pachhI bhalA, shAnta mokShAbhilAShI
jIv bIjI kaI vastunI ichchhA kare? arthAt koInI paN nahi. 53.
(अनुष्टुभ् )
अहं चैतन्यमेवैकं नान्यत्किमपि जातुचित् ।
संबन्धो ऽपि न केनापि द्रढपक्षो ममेद्रशः ।।५४।।
anuvAd : hun ek chaitanyasvarUp ja chhun, tenAthI bhinna bIjun koI paN svarUp
mArUn kadI paN hoI shake nahi. koI parapadArtha sAthe mAro sambandh paN nathI, evo mAro
draDh nishchay chhe. 54.

Page 164 of 378
PDF/HTML Page 190 of 404
single page version

background image
(अनुष्टुभ् )
शरीरादि बहिश्चिन्ताचक्रसंपर्कवर्जितम् ।
विशुद्धात्मस्थितं चित्तं कुर्वन्नास्ते निरन्तरम् ।।५५।।
anuvAd : gnAnI sAdhu sharIrAdi bAhya padArtha viShayak chintA samUhanA sanyog
rahit potAnA chittane nirantar shuddha AtmAmAn sthir karIne rahe chhe. 55.
(अनुष्टुभ् )
एवं सति यदेवास्ति तदस्तु किमिहापरैः ।
आसाद्यात्मन्निदं तत्त्वं शान्तो भव सुखी भव ।।५६।।
anuvAd : he AtmA, AvI sthiti hovAthI je kAI chhe te bhale hoy. ahIn
anya padArthothI bhalA shun prayojan chhe? arthAt kAI paN nahi. A chaitanyasvarUpane
pAmIne tun shAnta ane sukhI rahe. 56.
(अनुष्टुभ् )
अपारजन्मसन्तानपथभ्रान्तिकृतश्रमम् ।
तत्त्वामृतमिदं पीत्वा नाशयन्तु मनीषिणः ।।५७।।
anuvAd : buddhimAn puruSh A tattvarUpI amRut pIne aparimit janmaparamparA
(sansAr)nA mArgamAn paribhramaN karavAthI utpanna thayel thAk dUr karo. 57.
(अनुष्टुभ् )
अतिसूक्ष्ममतिस्थूलमेकं चानेकमेव यत् ।
स्वसंवेद्यमवेद्यं च यदक्षरमनक्षरम् ।।५८।।
अनौपम्यमनिर्देश्यमप्रमेयमनाकुलम् ।
शून्यं पूर्णं च यन्नित्यमनित्यं च प्रचक्ष्यते ।।५९।।
anuvAd : te Atmajyoti atishay sUkShma paN chhe ane sthUL paN chhe, ek
paN chhe ane anek paN chhe, svasamvedya paN chhe ane avedya paN chhe tathA akShar paN
chhe ane anakShar paN chhe. te jyoti anupam, anirdeshya, apramey ane anAkuL hovAthI
shUnya paN kahevAy chhe ane pUrNa paN, nitya paN kahevAy chhe ane anitya paN.

Page 165 of 378
PDF/HTML Page 191 of 404
single page version

background image
visheShArtha : te Atmajyoti nishchayanayanI apekShAe rUp, ras, gandh ane sparsha
rahit hovAnA kAraNe sUkShma tathA vyavahAranayanI apekShAe sharIrAshrit hovAthI sthUL paN
kahevAy chhe. e ja rIte te shuddha chaitanyarUp sAmAnya svabhAvanI apekShAe ek ane
vyavahAranayanI apekShAe bhinna bhinna sharIr Adine Ashrit rahevAthI anek paN kahevAy
chhe. te svasamvedan pratyakShadvArA jANavA yogya hovAthI svasamvedya tathA indriyajanit gnAnano
aviShay hovAthI avedya paN kahevAy chhe. te nishchayathI vinAsharahit hovAthI akShar tathA
akArAdi akSharothI rahit hovAne kAraNe athavA vyavahAranI apekShAe vinaShTa hovAthI anakShar
paN kahevAy chhe. te ja Atmajyoti upamA rahit hovAthI anupam, nishchayanayathI shabdano
aviShay hovAthI anirdeshya (avAchya), sAmvyavahArik pratyakShAdi pramANono viShay na hovAthI
apramey tathA AkuLatA rahit hovAne kAraNe anAkuL paN chhe. e sivAy te mUrtik samasta
bAhya padArthonA sanyogathI rahit chhe mATe shUnya ane potAnA gnAnAdi guNothI paripUrNa hovAthI
pUrNa paN manAy chhe. te dravyArthikanayanI apekShAe vinAsharahit hovAthI nitya tathA paryAyArthik
nayanI apekShAe anitya paN kahevAy chhe. 58
– 59.
(अनुष्टुभ् )
निःशरीरं निरालम्बं निःशब्दं निरुपाधि यत् ।
यिदात्मकं परंज्योतिरवाङ्मानसगोचरम् ।।६०।।
anuvAd : te utkRuShTa chaitanyasvarUp jyoti sharIr, Alamban, shabda ane
bIjA paN anya anya visheShaNothI rahit chhe; tethI te vachan ane manane paN
agochar chhe. 60.
(अनुष्टुभ् )
इत्यत्र गहने ऽत्यन्तदुर्लक्ष्ये परमात्मनि ।
उच्यते यत्तदाकाशं प्रत्यालेख्यं विलिख्यते ।।६१।।
anuvAd : A rIte te paramAtmA duradhigamya ane atyant durlakShya (adrashya)
hovAthI tenA viShayamAn je kAI paN kahevAmAn Ave chhe te AkAshamAn chitralekhan
samAn chhe.
visheShArtha : abhiprAy e chhe ke jevI rIte amUrta AkAshamAn chitranun nirmAN karavun
asambhav chhe tevI ja rIte atIndriy AtmAnA viShayamAn kAI varNan karavun paN asambhav ja chhe.
te to kevaL svAnubhav gochar chhe. 61.

Page 166 of 378
PDF/HTML Page 192 of 404
single page version

background image
(अनुष्टुभ् )
आस्तां तत्र स्थितो यस्तु चिन्तामात्रपरिग्रहः ।
तस्यात्र जीवितं श्लाध्यं देवैरपि स पूज्यते ।।६२।।
anuvAd : je te AtmAmAn lIn chhe te to dUr raho. paN je tenun chintan
mAtra kare chhe tenun jIvan prashansAyogya chhe, te devo dvArA paN pUjAy chhe. 62.
(अनुष्टुभ् )
सर्वविद्भिरसंसारेः सम्यग्ज्ञानविलोचनैः ।
एतस्योपासनोपायः साम्यमेकमुदाहृतम् ।।६३।।
anuvAd : je sarvagnadev sansArathI rahit arthAt jIvanamukta thaIne
samyaggnAnarUp netra dhAraN kare chhe temaNe A AtmAnA ArAdhanano upAy ek mAtra
samatAbhAv batAvyo chhe. 63.
(अनुष्टुभ् )
साम्यं स्वास्थ्यं समाधिश्च योगश्चेतोनिरोधनम् ।
शुद्धोपयोग इत्येते भवन्त्येकार्थवाचकाः ।।६४।।
anuvAd : sAmya, svAsthya, samAdhi, yog, chittanirodh ane shuddhopayog; A
badhA shabda ek ja arthanA vAchak chhe. 64.
(अनुष्टुभ् )
नाकृतिर्नाक्षरं वर्णो नो विकल्पश्च कश्चन ।
शुद्धं चैतन्यमेवैकं यत्र तत्साम्यमुच्यते ।।६५।।
anuvAd : jyAn na koI AkAr chhe, na akArAdi akShar chhe, na kRiShNa – nIlAdi
varNa chhe ane na koI vikalpey chhe; parantu jyAn kevaL ek chaitanyasvarUp ja pratibhAsit
thAy chhe tene ja sAmya kahevAmAn Ave chhe. 65.
(अनुष्टुभ् )
साम्यमेकं परं कार्यं साम्यं तत्त्वं परं स्मृतम् ।
साम्यं सर्वोपदेशानामुपदेशो विमुक्त ये ।।६६।।
anuvAd : te samatAbhAv ek utkRuShTa kArya chhe. te samatAbhAv utkRuShTa tattva

Page 167 of 378
PDF/HTML Page 193 of 404
single page version

background image
mAnavAmAn Avyun chhe. te ja samatAbhAv sarva upadeshono upadesh chhe je muktinun kAraN
chhe, arthAt samatAbhAvano upadesh samasta upadeshono sAr chhe kem ke tenAthI mokShanI
prApti thAy chhe. 66.
(अनुष्टुभ् )
साम्यं सद्बोधनिर्माणं शश्वदानन्दमन्दिरम् ।
साम्यं शुद्धात्मनो रूपं द्वारं मोक्षैकसद्मनः ।।६७।।
anuvAd : samatAbhAv samyaggnAn utpanna karanAr chhe, te shAshvatik (nitya)
sukhanun sthAn chhe. te samatAbhAv shuddha AtmAnun svarUp tathA mokSharUpI anupam mahelanun
dvAr chhe. 67.
(अनुष्टुभ् )
साम्यं निःशेषशास्त्राणां सारमाहुर्विपश्चितः ।
साम्यं कर्ममहाकक्षदाहे दावानलायते ।।६८।।
anuvAd : panDito samatAbhAvane samasta shAstrono sAr batAve chhe te
samatAbhAv karmarUpI mahAvanane bhasma karavA mATe dAvAnaL samAn chhe. 68.
(अनुष्टुभ् )
साम्यं शरण्यमित्याहुर्योगिनां योगगोचरम् ।
उपाधिरचिताशेषदोषक्षपणकारणम ।।६९।।
anuvAd : je samatAbhAv yogIone yogano viShay thayo thako bAhya ane
abhyantar parigrahanA nimitte utpanna thayel samasta doShono nAsh karanAr chhe te
sharaNabhUt kahevAy chhe. 69.
(अनुष्टुभ् )
निःस्पृहायाणिमाद्यब्जखण्डे साम्यसरोजुषे ।
हंसाय शुचये मुक्ति हंसीदत्तद्रशे नमः ।।७०।।
anuvAd : je AtmArUpI hans aNimAdi RIddhirUpI kamaLakhanD (svarga)nI
abhilAShA rahit chhe, samatArUpI sarovarano ArAdhak chhe, pavitra chhe tathA muktirUpI
hansI taraph draShTi rAkhe chhe tene namaskAr ho. 70.

Page 168 of 378
PDF/HTML Page 194 of 404
single page version

background image
(अनुष्टुभ् )
ज्ञानिनोऽमृतसंगाय मृत्युस्तापकरोऽपि सन् ।
आमकुम्भस्य लोकेऽस्मिन् भवेत्पाकविधिर्यथा ।।७१।।
anuvAd : jem A lokamAn kAchA ghaDAno paripAk amRutasang arthAt pANInA
sanyogane kAraNe thAy chhe tevI ja rIte avivekI manuShyane santAp karanAr te mRutyu paN
gnAnI manuShyane amRutasang arthAt shAshvat sukh (mokSha) nun kAraN thAy chhe. 71.
(अनुष्टुभ् )
मानुष्यं सत्कुले जन्म लक्ष्मीर्बुद्धिः कृतज्ञता ।
विवेकेन विना सर्वं सदप्येतन्न किंचन ।।७२।।
anuvAd : manuShya paryAy, uttamakuLamAn janma, sampatti, buddhi ane kRutagnatA
(upakAranun smaraN); A badhI sAmagrI hovA chhatAn paN vivek vinA kAI paN kAryakArI
nathI. 72.
(अनुष्टुभ् )
चिदचिद् द्वे परे तत्त्वे विवेकस्तद्विवेचनम् ।
उपादेयमुपादेयं हेयं हेयं च कुर्वतः ।।७३।।
anuvAd : chetan ane achetan e banne bhinna tattva chhe. temanA bhinna svarUpano
vichAr karavo tene vivek kahevAmAn Ave chhe. tethI he AtmA! tun A vivekathI grahaN karavA
yogya je chaitanyasvarUp chhe tenun grahaN kar ane chhoDavA yogya jaDatAne chhoDI de. 73.
(अनुष्टुभ् )
दुःखं किंचित्सुखं किंचिच्चित्ते भाति जडात्मनः ।
संसारे ऽत्र पुनर्नित्यं सर्वं दुःखं विवेकिनः ।।७४।।
anuvAd : `````ahIn sansAramAn mUrkha prANInA chittamAn k kto sukh ane k
dukharUp pratibhAse chhe. parantu vivekI jIvanA chittamAn sadA sarva dukhadAyak ja pratibhAse chhe.
visheShArtha : Ano abhiprAy e chhe ke avivekI prANI kadI iShTa sAmagrI prApta thatAn
sukh ane teno viyog thaI jatAn kadI dukhano anubhav kare chhe. parantu vivekI prANI iShTa sAmagrInI
prApti ane tenA viyog bannene dukhaprad samaje chhe. tethI te ukta banne avasthAomAn samabhAv
rAkhe chhe. 74.

Page 169 of 378
PDF/HTML Page 195 of 404
single page version

background image
(अनुष्टुभ् )
हेयं हि कर्म रागादि तत्कार्यं च विवेकिनः ।
उपादेयं परं ज्योतिरुपयोगैकलक्षणम् ।।७५।।
anuvAd : vivekI manuShye karma ane tenA kAryabhUt rAgAdi paN chhoDavA yogya
chhe ane upayogarUp ek lakShaNavALI utkRuShTa jyoti grahaN karavA yogya chhe. 75.
(इन्द्रवज्रा)
यदेव चैतन्यमहं तदेव तदेव जानाति तदेव पश्यति ।
तदेव चैकं परमस्ति निश्चयाद् गतोऽस्मि भावेन तदेकतां परम् ।।७६।।
anuvAd : je chaitanya chhe te ja hun chhun. te ja chaitanya jANe chhe ane te ja
chaitanya dekhe paN chhe. nishchayathI te ja ek chaitanya utkRuShTa chhe. hun svabhAvathI kevaL
tenI sAthe ekatA pAmyo chhun. 76.
(वसंततिलका)
एकत्वसप्ततिरियं सुरसिन्धुरुच्चैः
श्रीपद्मनन्दिहिमभूधरतः प्रसूता ।
यो गाहते शिवपदाम्बुनिधिं प्रविष्टा-
मेतां लभेत स नरः परमां विशुद्धिम् ।।७७।।
anuvAd : je A ekatvasaptati (sItter padyamay ekatvaviShayak prakaraN) rUpI
gangA unnat shrI padmanandirUpI himAlay parvatathI utpanna thaIne mokShapadarUpI samudramAn
praveshI chhe temAn je manuShya snAn kare chhe (ekatvasaptatinA pakShe – abhyAs kare chhe)
te manuShya atishay vishuddhi pAme chhe. 77.
(वसंततिलका)
संसारसागरसमुत्तरणैकसेतु –
मेनं सतां सदुपदेशमुपाश्रितानाम् ।
कुर्यात्पदं मललवोऽपि किमन्तरङ्गे
सम्यक्समाधिविधिसंनिधिनिस्तरङ्गे ।।७८।।

Page 170 of 378
PDF/HTML Page 196 of 404
single page version

background image
anuvAd : je sAdhu janoe sansArarUpI samudra pAr thavAmAn advitIy
pulasvarUp A upadeshano Ashray lIdho chhe temanA uttam samAdhividhinI samIpatAthI
nishchal banel antakaraNamAn shun maLane lesh paN sthAn prApta thaI shake chhe? arthAt
prApta thaI shakatun nathI. 78.
(मंदाक्रान्ता)
आत्मा भिन्नस्तदनुगतिमत्कर्म भिन्नं तयोर्या
प्रत्यासत्तेर्भवति विकृतिः सापि भिन्नं तथैव ।
कालक्षेत्रप्रमुखमपि यत्तच्च भिन्नं मतं मे
भिन्नं भिन्नं निजगुणकलालंकृतं सर्वमेतत् ।।७९।।
anuvAd : AtmA bhinna chhe, tene anusaranAr karma mArAthI bhinna chhe, A
bannenA sambandhathI je vikArabhAv utpanna thAy chhe te paN te ja prakAre bhinna chhe,
tathA anya paN je kAL ane kShetra Adi chhe temane paN bhinna mAnavAmAn AvyA
chhe. abhiprAy e chhe ke potAnA guNo ane kaLAothI paN vibhUShit A sarva bhinna
bhinna ja chhe. 79.
(वसंततिलका)
येऽभ्यासयन्ति कथयन्ति विचारयन्ति
संभावयन्ति च मुहुर्मुहुरात्मतत्त्वम् ।
ते मोक्षमक्षयमनूनमनन्तसौख्यं
क्षिप्रं प्रयान्ति नवकेवललब्धिरूपम् ।।८०।।
anuvAd : je bhavyajIv A Atmatattvano vAramvAr abhyAs kare chhe, vyAkhyAn
kare chhe, vichAr kare chhe tathA sanmAn kare chhe; te shIghra ja avinashvar, sampUrNa, anant sukh
sanyukta ane nav kevaLalabdhi (kevaLagnAn, kevaLadarshan, kShAyikadAn, lAbh, bhog,
upabhog, vIrya, kShAyik samyaktva ane kShAyik chAritra) svarUp mokShane prApta kare chhe. 80.
A rIte ekatvasaptati prakaraN samApta thayun. 4.
❁

Page 171 of 378
PDF/HTML Page 197 of 404
single page version

background image
5. yatibhAvanAShTak
[ ५. यतिभावनाष्टकम् ]
(शार्दूलविक्रीडित)
आदाय व्रतमात्मतत्त्वममलं ज्ञात्वाथ गत्वा वनं
निःशेषामपि मोहकर्मजनितां हित्वा विकल्पावलिम् ।
ये तिष्ठन्ति मनोमरुच्चिदचलैकत्वप्रमोदं गता
निष्कम्पा गिरिवज्जयन्ति मुनयस्ते सर्वसंगौज्झिताः ।।१।।
anuvAd : je muni vrat grahaN karIne, nirmaL Atmatattvane jANIne vanamAn
jaIne, tathA mohanIy karmanA udayathI utpanna thatA sarva vikalpono samUh chhoDIne
manarUpI vAyuthI vichalit na thanAr sthir chaitanyamAn ekatvanA Anandane pAmatA thakA
parvat samAn nishchaL rahe chhe te sampUrNa parigrah rahit muni jayavant ho. 1.
(शार्दूलविक्रीडित)
चेतोवृत्तिनिरोधनेन करणग्रामं विधायोद्वसं
तत्संहृत्य गतागतं च मरुतो धैर्यं समाश्रित्य च ।
पयङ्केन मया शिवाय विधिवच्छून्यैकभूभृद्दरी-
मध्यस्थेन कदा चिदर्पितद्रशा स्थातव्यमन्तर्मुखम् ।।२।।
anuvAd : muni vichAr kare chhe ke hun manano vyApAr rokIne, indriyasamUhane
ujjaD karIne (jItIne), vAyunA gaman-Agamanane sankochIne, dhairyanun avalamban laIne,
tathA mokShaprAptinA nimitte vidhipUrvak parvatanI ek nirjan guphAnI vachche padmAsanamAn

Page 172 of 378
PDF/HTML Page 198 of 404
single page version

background image
sthit thaIne potAnA svarUpamAn sthit thaIne potAnA svarUpamAn draShTi rAkhato thako
kyAre chetan AtmAmAn lIn thaIne sthit thaIsh? 2.
(शार्दूलविक्रीडित)
धूलीधूसरितं विमुक्त वसनं पर्यङ्कमुद्रागतं
शान्तं निर्वचनं निमीलितद्रशं तत्त्वोपलम्भे सति ।
उत्कीर्णं द्रषदीव मां वनभुवि भ्रान्तो मृगाणां गणः
पश्यत्युद्गतविस्मयो यदि तदा माद्रग्जनः पुण्यवान् ।।३।।
anuvAd : tattvagnAnanI prApti thatAn dhULathI malin(snAn karyA vagaranA), vastra
rahit, padmAsanamAn sthit, shAnta, vachan rahit ane Ankho bandh hoy evI avasthAne
pAmelA mane jo jangalanA pradeshamAn bhram prApta thayel mRugono samUh Ashcharyachakit thaIne
paththaramAn kotarelI mUrti samajavA lAge to mArA jevo manuShya puNyashALI hashe. 3.
(शार्दूलविक्रीडित)
वासः शून्यमठे क्वचिन्निवसनं नित्यं ककुम्मण्डलं
संतोषो धनमुन्नतं प्रियतमा क्षान्तिस्तपो वर्तनम् ।
मैत्री सर्वशरीरिभिः सह सदा तत्त्वैकचिन्तासुखं
चेदास्ते न किमस्ति मे शमवतः कार्यं न किंचित् परैः ।।४।।
anuvAd : jo koI nirjan upAshrayamAn mAro nivAs hoy, sadA dishA samUh
ja mArun vastra banI jAy, arthAt jo mArI pAse kAI paN parigrah na rahe, santoSh
ja mArUn unnat dhan thaI jAy, kShamA ja mArI pyArI strI banI jAy, ek mAtra
tap ja mAro vyApAr thaI jAy, badhA ja prANIo sAthe maitrIbhAv thaI jAy tathA
jo hun sadAy ek mAtra tattvavichArathI utpanna thanAr sukhano anubhav karavA lAgun;
to pachhI atishay shAntine prApta thayel mArI pAse shun nathI? badhun ja chhe. evI
avasthAmAn mane bIjAonun kAI paN prayojan nathI rahetun. 4.
(शार्दूलविक्रीडित)
लब्धवा जन्म कुले शुचौ वरवपुर्बुद्धवा श्रुतं पुण्यतो
वैराग्यं च करोति यः शुचि तपो लोके स एकः कृती ।

Page 173 of 378
PDF/HTML Page 199 of 404
single page version

background image
तेनैवोज्झितगौरवेण यदि वा ध्यानामृतं पीयते
प्रासादे कलशस्तदा मणिमयो हैमे समारोपितः ।।५।।
anuvAd : lokamAn je manuShya puNyanA prabhAvathI uttam kuLamAn janma
laIne, uttam sharIr pAmIne ane Agam jANIne vairAgya pAmyA thakA nirmaL
tap kare chhe te anupam puNyashALI chhe. te ja manuShya jo pratiShThAno moh (Adar
satkArano bhAv) chhoDIne dhyAnarUp amRutanun pAn kare chhe to samajavun joIe ke
teNe suvarNamay mahel upar maNimay kaLashanI sthApanA karI chhe. 5.
(शार्दूलविक्रीडित)
ग्रीष्मे भूधरमस्तकाश्रितशिलां मूलं तरोः प्रावृषि
प्रोद्भूते शिशिरे चतुष्पथपदं प्राप्ताः स्थितिं कुर्वते ।
ये तेषां यमिनां यथोक्त तपसां ध्यानप्रशान्तात्मनां
मार्गे संचरतो मम प्रशमिनः कालः कदा यास्यति ।।६।।
anuvAd : je sAdhu grIShma RUtumAn parvatanA shikhar upar, sthit shilA
upar, varShA RUtunAn vRukShanA mULamAn tathA shiyALo AvatAn chokamAn sthAn prApta
karIne dhyAnamAn sthit thAy chhe; je Agamokta anashanAdi tapanun AcharaN kare
chhe ane jemaNe dhyAn dvArA potAnA AtmAne atishay shAnta karI lIdho chhe;
temanA mArge pravartatA mAro samay atyant shAntithI kyAre vItashe? 6.
(शार्दूलविक्रीडित)
भेदज्ञानविशेषसंहृतमनोवृत्तिः समाधिः परो
जायेताद्भुतधामधन्यशमिनां केषांचिदत्राचलः ।
वज्रे मुर्ध्नि पतत्यपि त्रिभुवने बह्निप्रदीप्ते ऽपि वा
येषां नो विकृतिर्मनागपि भवेत् प्राणेषु नश्यत्स्वपि ।।७।।
anuvAd : mastak upar vajra paDavA chhatAn athavA traNe lok agnithI
prajvalit thaI javA chhatAn athavA prANono nAsh thavA chhatAn paN jemanA chittamAn
thoDoy vikArabhAv utpanna thato nathI; evA Ashcharyajanak Atmatejane dhAraN
karanAr koI viralA ja shreShTha munione te utkRuShTa nishchaL samAdhi hoy chhe jemAn

Page 174 of 378
PDF/HTML Page 200 of 404
single page version

background image
bhedagnAn visheShadvArA manano vyApAr (duShTa pravRutti) aTakI jAy chhe. 7.
(शार्दूलविक्रीडित)
अन्तस्तत्त्वमुपाधिवर्जितमहंव्याहारवाच्यं परं
ज्योतिर्यैः कलितं श्रितं च यतिभिस्ते सन्तु नः शान्तये ।
येषां तत्सदनं तदेव शयनं तत्संपदस्तत्सुखं
तद्वृत्तिस्तदपि प्रियं तदखिलश्रेष्ठार्थसंसाधकम् ।।८।।
anuvAd : je munioe bAhya – abhyantar parigrah rahit ane ‘arhan’ shabda dvArA
kahevAtA utkRuShTa jyotisvarUp antastattva arthAt antarAtmAnun svarUp jANI lIdhun chhe tathA
teno ja Ashray paN lIdho chhe ane je munione te ja Atmatattva bhavan chhe, te ja shayyA
chhe, te ja sampatti chhe, te ja sukh chhe, te ja vyApAr chhe, te ja pyArUn chhe ane te ja samasta
shreShTha padArthone siddha karanAr chhe; te munio ApaNane shAnti Ape. 8.
(शार्दूलविक्रीडित)
पापारिक्षयकारि दातृ नृपतिस्वर्गापवर्गश्रियं
श्रीमत्पङ्कजनन्दिभिर्विरचितं चिच्चेतनानन्दिभिः ।
भक्त्या यो यतिभावनाष्टकमिदं भव्यस्त्रिसंध्यं पठेत्
किं किं सिध्यति वाञ्छितं न भुवने तस्यात्र पुण्यात्मनः ।।९।।
anuvAd : AtmachaitanyamAn Anandano anubhav karanAr shrImAn padmanandI
(bhavya jIvone praphullit karanAr gaNadharAdi athavA padmanandI muni) dvArA rachavAmAn
Avelun A ATh shlokamay ‘yatibhAvanA’ prakaraN pAparUp shatruno nAsh karIne
rAjyalakShmI, svargalakShmI ane mokSha ApanAr chhe. je bhavya jIv traNe sandhyAkALe
(prAta, madhyAhna ane sAyankALe) bhaktipUrvak te yatibhAvanAShTak vAnche chhe te puNyAtmA
jIvane ahIn lokamAn kyA kyA iShTa padArtha siddha nathI thatA? arthAt tene badhA iShTa
padArtha siddha thAy chhe. 9.
A rIte yatibhAvanAShTak samApta thayun. 5
❁