Padmanandi Panchvinshati-Gujarati (English transliteration). 6. Upasak Sanskar; Shlok: 1-62 (6. Upasak Sanskar),1 (7. Deshvratodhyotan),2 (7. Deshvratodhyotan),3 (7. Deshvratodhyotan),4 (7. Deshvratodhyotan); 7. Deshvratodhyotan.

< Previous Page   Next Page >


Combined PDF/HTML Page 11 of 21

 

Page 175 of 378
PDF/HTML Page 201 of 404
single page version

background image
6. upAsak sanskAr
[ ६. उपासक संस्कार ]
(अनुष्टुभ् )
आद्यो जिनो नृपः श्रेयान् व्रतदानादिपुरुषौ ।
एतदन्योन्यसंबन्धे धर्मस्थितिरभूदिह ।।१।।
anuvAd : Adi jin arthAt RUShabh jinendra ane shreyAns rAjA A banne
kramapUrvak vratavidhi ane dAnavidhinA Adi pravartak puruSh chhe arthAt vratono prachAr
‘sarva pratham RUShabh jinendra dvArA sharU thayo ane dAnavidhino prachAr rAjA shreyAnsathI
sharU thayo. emano paraspar sambandh thatAn ahIn bharatakShetramAn dharmanI sthiti thaI. 1.
(अनुष्टुभ् )
सम्यग्द्रग्बोधचारित्रत्रितयं धर्म उच्यते ।
मुक्तेः पन्थाः स एव स्यात् प्रमाणपरिनिष्ठितः ।।२।।
anuvAd : samyagdarshan, samyaggnAn ane samyakchAritra A traNene dharma
kahevAmAn Ave chhe tathA te ja muktino mArga chhe je pramANathI siddha chhe. 2.
(अनुष्टुभ् )
रत्नत्रयात्मके मार्गे संचरन्ति न ये जनाः ।
तेषां मोक्षपदं दूरं भवेद्दीर्घतरो भवः ।।३।।
anuvAd : je jIv ratnatrayasvarUp A mokShamArgamAn sanchAr karatA nathI temane
mokShasthAn to dUr ane sansAr atishay dIrgha thaI jAy chhe. 3.


Page 176 of 378
PDF/HTML Page 202 of 404
single page version

background image
(अनुष्टुभ् )
सम्पूर्णदेशभेदाभ्यां स च धर्मो द्विधा भवेत् ।
आद्ये भेदे च निर्ग्रन्थाः द्वितीये गृहिणः स्थिताः ।।४।।
anuvAd : te dharma sampUrNa dharma ane deshadharmanA bhedathI be prakArano chhe. AmAnthI
pratham bhedamAn digambar muni ane bIjA bhedamAn gRuhastha sthit hoy chhe. 4.
(अनुष्टुभ् )
संप्रत्यपि प्रवर्तेत धर्मस्तेनैव वर्त्मना ।
तेने तेऽपि च गण्यन्ते गृहस्था धर्महेतवः ।।५।।
anuvAd : vartamAnamAn paN te ratnatrayasvarUp dharmanI pravRutti te ja mArge arthAt
pUrNadharma ane deshadharma svarUpe thaI rahI chhe. tethI te gRuhastha paN dharmanun kAraN gaNAy
chhe. 5.
(अनुष्टुभ् )
संप्रत्यत्र कलौ काले जिनगेहे मुनिस्थितिः ।
धर्मश्च दानमित्येषां श्रावका मूलकारणम् ।।६।।
anuvAd : atyAre ahIn A kaLikAL arthAt panchamakALamAn muniono nivAs
jinAlayomAn thaI rahyo chhe ane temanA ja nimitte dharma ane dAnanI pravRutti chhe. A rIte
munionI sthiti, dharma ane dAn A traNeyanun mULakAraN gRuhastha shrAvak chhe. 6.
(अनुष्टुभ् )
देवपूजा गुरूपास्तिः स्वाध्यायः संयमस्तपः ।
दानं चेति गृहस्थानां षट्कर्माणि दिने दिने ।।७।।
anuvAd : jinapUjA, gurunI sevA, svAdhyAy, sanyam ane tap A chha karma
gRuhasthoe pratidin karavA yogya chhe arthAt te temanA Avashyak kArya chhe. 7.
(अनुष्टुभ् )
समता सर्वभूतेषु संयमे शुभभावना ।
आर्तरौद्रपरित्यागस्तद्धि सामायिकं व्रतम् ।।८।।

Page 177 of 378
PDF/HTML Page 203 of 404
single page version

background image
anuvAd : sarva prANIo pratye samatAbhAv dhAraN karavo, sanyamanA
viShayamAn shubh vichAr rAkhavo ane Arta tathA raudra dhyAnono tyAg karavo, ene
sAmAyikavrat mAnavAmAn Ave chhe. 8.
(अनुष्टुभ् )
सामायिकं न जायेत व्यसनम्लानचेतसः ।
श्रावकेन ततः साक्षात्त्याज्यं व्यसनसप्तकम् ।।९।।
anuvAd : jemanun chitta jugAr vagere vyasanothI malin thaI rahyun hoy tene
uparyukta sAmAyikanI sambhAvanA nathI. tethI shrAvake sAkShAt te sAt vyasanono
parityAg avashya karavo joIe. 9.
(अनुष्टुभ् )
द्यूतमांससुरावेश्याखेटचौर्यपराङ्गनाः ।
महापापानि सप्तैव व्यसनानि त्यजेद् बुधः ।।१०।।
anuvAd : jugAr, mAns, madya, veshyA, shikAr, chorI ane parastrI A sAte
ya vyasan mahApApasvarUp chhe. vivekI manuShye emano tyAg karavo joIe. 10.
(अनुष्टुभ् )
धर्मार्थिनो ऽपि लोकस्य चेदस्ति व्यसनाश्रयः ।
जायते न ततः सापि धर्मान्वेषणयोग्यता ।।११।।
anuvAd : dharmAbhilAShI manuShya paN jo te vyasanono Ashray le chhe te
enAthI tene te dharma shodhavAnI yogyatA paN utpanna thatI nathI. 11.
(अनुष्टुभ् )
सप्तैव नरकाणि स्युस्तैरेकैकं निरूपितम् ।
आकर्षयन्नृणामेतद्वयसनं स्वसमृद्धये ।।१२।।
anuvAd : narak sAt ja chhe. temaNe jANe potAnI samRuddhi mATe manuShyone
AkarShit karanAr A ek ek vyasanane niyukta karyun chhe. 12.

Page 178 of 378
PDF/HTML Page 204 of 404
single page version

background image
(अनुष्टुभ् )
धर्मशत्रुविनाशार्थं पापाख्यकुपतेरिह ।
सप्ताङ्गं बलवद्राज्यं सप्तभिर्व्यसनैः कृतम् ।।१३।।
anuvAd : A sAt vyasanoe jANe dharmarUpI shatruno nAsh karavA mATe pAp
nAmathI prasiddha nikRuShTa (halakA) rAjAnA sAt rAjyAngo (rAjA, mantrI, mitra, khajAno,
desh, durga ane sainya) thI yukta rAjyane baLavAn karyun chhe.
visheShArtha : abhiprAy eno e chhe ke A vyasanonA nimitte dharmano to hrAs (nAsh)
thAy chhe ane pAp vadhe chhe. ahIn granthakartAe A utprekShA karI chhe ke jANe pAparUpI rAjAe potAnA
dharmarUpI shatruno nAsh karavA mATe potAnA rAjyane A sAt vyasanorUp sAt rAjyAngothI ja susajja
karI lIdhun chhe. 13.
(अनुष्टुभ् )
प्रपश्यन्ति जिनं भक्त्या पूजयन्ति स्तुवन्ति ये ।
ते च द्रश्याश्च पूज्याश्च स्तुत्याश्च भुवनत्रये ।।१४।।
anuvAd : je bhavya prANI bhaktithI jin bhagavAnanA darshan, pUjan ane
stuti karatA rahe chhe te traNe lokamAn pote ja darshan, pUjan ane stuti yogya banI
jAy chhe. abhiprAy e chhe ke te pote paN paramAtmA banI jAy chhe. 14.
(अनुष्टुभ् )
ये जिनेन्द्रं न पश्यन्ति पूजयन्ति स्तुवन्ति न ।
निष्फलं जीवितं तेषां तेषां धिक् च गृहाश्रमम् ।।१५।।
anuvAd : je jIv bhaktithI jinendra bhagavAnanA na darshan kare chhe, na pUjan
kare chhe ane na stuti paN kare chhe temanun jIvan niShphaL chhe; tathA temanA gRuhasthAshramane
dhikkAr chhe. 15.
(अनुष्टुभ् )
प्रातरुत्थाय कर्तव्यं देवतागुरुदर्शनम् ।
भक्त्या तद्वन्दना कार्या धर्मश्रुतिरुपासकैः ।।१६।।

Page 179 of 378
PDF/HTML Page 205 of 404
single page version

background image
anuvAd : shrAvakoe prAtakALe uThIne bhaktithI jinendradev tathA nirgrantha
gurunA darshan ane temanI vandanA karIne dharmashravaN karavun joIe. 16.
(अनुष्टुभ् )
पश्चादन्यानि कार्याणि कर्तव्यानि यतो बुधैः ।
धर्मार्थकाममोक्षाणामादौ धर्मः प्रकीर्तितः ।।१७।।
anuvAd : tyAr pachhI anya kArya karavA joIe, kem ke vidvAn puruShoe
dharma, artha, kAm ane mokSha A chAr puruShArthomAn dharmane pratham batAvyo chhe. 17.
(अनुष्टुभ् )
गुरोरेव प्रसादेन लभ्यते ज्ञानलोचनम् ।
समस्तं द्रश्यते येन हस्तरेखेव निस्तुषम् ।।१८।।
anuvAd : gurunI ja prasannatAthI te gnAn (kevaLagnAn) rUpI netra prApta thAy
chhe ke jenA dvArA samasta jagat hAthanI rekhA samAn spaShTapaNe dekhAy chhe. 18.
(अनुष्टुभ् )
ये गुरुं नैव मन्यन्ते तदुपास्तिं न कुर्वते ।
अन्धकारो भवेत्तेषामुदिते ऽपि दिवाकरे ।।१९।।
anuvAd : je agnAnI jan na to gurune mAne chhe ane na tenI upAsanA
ya kare chhe temane mATe sUryano uday hovA chhatAn paN andhakAr jevun ja chhe.
visheShArtha : e upar kahevAmAn AvI gayun chhe ke gnAnanI prApti gurunA ja prasAdathI
thAy chhe. tethI je manuShya AdarapUrvak gurunI sevA – shushrUShA nathI karatA te alpagnAnI ja rahe chhe.
temanun agnAn sUryano prakAsh paN dUr nathI karI shakato. kAraN ke te to kevaL sImit bAhya padArthonA
avalokanamAn sahAyak thaI shake chhe, nahi ke AtmAvalokanamAn. AtmAvalokanamAn to kevaL gurunA
nimitte prApta thayelun adhyAtmagnAn ja sahAyak thAy chhe. 19.
(अनुष्टुभ् )
ये पठन्ति न सच्छास्त्रं सद्गुरुप्रकटीकृतम् ।
तेऽन्धाः सचक्षुषोऽपीह संभाव्यन्ते मनीषिभिः ।।२०।।

Page 180 of 378
PDF/HTML Page 206 of 404
single page version

background image
anuvAd : je manuShyo uttam guru dvArA prarUpit samIchIn shAstra vAnchatA nathI
temane buddhimAn manuShya banne AnkhovALA hovA chhatAn AndhaLA samaje chhe. 20.
(अनुष्टुभ् )
मन्ये न प्रायशस्तेषां कर्णाश्च हृदयानि च ।
यैरभ्यासे गुरोः शास्त्रं न श्रुतं नावधारितम् ।।२१।।
anuvAd : jemaNe gurunI samIpe na shAstra sAmbhaLyun chhe ane na tene hRudayamAn
dhAraN paN karyun chhe temane ghaNun karIne na to kAn chhe ane na hRuday paN chhe, em
hun samajun chhun.
visheShArtha : kAnano sadupayog emAn ja chhe ke temanA dvArA shAstronun shravaN karavAmAn
Ave – tenAthI sadupadesh sAmbhaLavAmAn Ave. tathA mananA lAbhano paN e ja sadupayog chhe ke tenA
dvArA sAmbhaLelA shAstranun chintan karAy – tenun rahasya dhAraN karAy. tethI je prANI kAn ane man
meLavIne paN temane shAstranA viShayamAn joDatA nathI temanA te kAn ane man niShphaL ja chhe. 21.
(अनुष्टुभ् )
देशव्रतानुसारेण संयमो ऽपि निषेव्यते ।
गृहस्थैर्येन तेनैव जायते फलवद्व्रतम् ।।२२।।
anuvAd : shrAvak jo deshavrat anusAr indriyonA nigrah ane
prANIdayArUp sanyamanun paN sevan kare chhe to tenAthI temanun te vrat (deshavrat) saphaL
thaI jAy chhe. abhiprAy e chhe ke deshavratanA paripAlananI saphaLatA emAn ja
chhe ke tenA pachhI pUrNa sanyam paN dhAraN karavAmAn Ave. 22.
(अनुष्टुभ् )
त्याज्यं मांसं च मद्यं च मधूदुम्बरपञ्चकम् ।
अष्टौ मूलगुणाः प्रोक्ताः गृहिणो द्रष्टिपूर्वकाः ।।२३।।
anuvAd : mAns, madya, madh ane pAnch udumbar phaL (umaraDo, kaThumar, pAkar,
vaD ane pIpaLo) no tyAg karavo joIe. samyagdarshan sAthe A ATh shrAvakanA
mULaguN kahevAmAn Ave chhe.
visheShArtha : mUL shabdano artha jaD thAy chhe. je vRukShanA mULiyAn khUb UnDA ane baLavAn

Page 181 of 378
PDF/HTML Page 207 of 404
single page version

background image
hoy chhe temanI sthiti ghaNA samay sudhI rahe chhe. parantu jenAn mULiyAn vadhAre UnDA ane baLavAn
hotA nathI temanI sthiti lAmbA samay sudhI rahI shakatI nathI. – te AndhI Adi dvArA tarat ja ukhADI
nakhAy chhe. barAbar e ja rIte A guNo vinA shrAvakanA uttar guNo (aNuvratAdi)nI sthiti paN
draDh rahetI nathI tethI A shrAvakanA mULaguN kahevAy chhe. emanI sharUAtamAn samyagdarshan avashya
hovun joIe, kemake tenA vinA ghaNun karIne vrat Adi badhun niShphaL ja rahe chhe. 23.
(अनुष्टुभ् )
अणुव्रतानि पञ्चैव त्रिप्रकारं गुणव्रतम् ।
शिक्षाव्रतानि चत्वारि द्वादशेति गृहिव्रते ।।२४।।
anuvAd : gRuhivrat arthAt deshavratamAn pAnch aNuvrat, traN guNavrat ane chAr
shikShAvrat; A rIte bAr vrat hoy chhe.
visheShArtha : hinsA, asatya vachan, chorI, maithun ane parigrah A pAnch sthUL
pApono parityAg karavo; tene aNuvrat kahevAmAn Ave chhe. te pAnch prakAranA chhe.
ahinsANuvrat, satyANuvrat, achauryANuvrat, brahmacharyANuvrat ane parigrahaparimANANuvrat. man,
vachan ane kAyA dvArA kRut, kArit ane anumodanArUpe (nav prakAre) je sankalpapUrvak tras
jIvonI hinsAno parityAg karavAmAn Ave chhe tene ahinsANuvrat kahe chhe. sthUL asatya vachan
svayam na bolavun, bIjAne e mATe prerit na karavA tathA je satya vachanathI bIjA vipattimAn
paDatA hoy evA satya vachan paN na bolavA, tene satyANuvrat kahe chhe. mUkelun, paDelun athavA
bhulAI gayelun paradhan ApyA vinA levun nahi te achauryANuvrat kahevAy chhe. parastrI sAthe na
to pote sambandh rAkhavo ane na bIjAne paN e mATe prerit karavA, tene brahmacharyANuvrat
athavA svadArasantoSh vrat kahevAy chhe. dhan
– dhAnyAdi parigrahanun pramAN karIne tenAthI adhikanI
ichchhA na karavI, tene parigrahaparimANANuvrat kahe chhe. guNavrat traN chhe – digvrat, anarthadanDavrat
ane bhogopabhogaparimANavrat. pUrvAdi dash dishAomAn prasiddha koI samudra, nadI, van ane
parvat AdinI maryAdA karIne tenI bahAr na javAno maraN paryanta niyam karI levo tene
digvrat kahevAy chhe. je kAmothI koI prakArano lAbh na thatAn kevaL pAp ja utpanna thAy
chhe te anarthadanD kahevAy chhe. ane tenA tyAgane anarthadanDavrat kahevAy chhe. je vastu ek ja
vAr bhogavavAmAn Ave chhe te bhog kahevAy chhe – jem ke, bhojanAdi. tathA je vastu ekavAr
bhogavIne pharIvAr paN bhogavavAmAn Ave chhe tene upabhog kahevAy chhe – jem ke vastrAdi. A
bhog ane upabhogarUp indriyaviShayonun pramAN karIne adhikanI ichchhA na karavI, tene
bhogopabhogaparimAN vrat kahe chhe. A traNe vrat mULaguNonI vRuddhinAn kAraN chhe, tethI emane
guNavrat kahevAmAn Ave chhe. deshAvakAshik, sAmAyik, proShadhopavAs ane vaiyAvRutya e chAr

Page 182 of 378
PDF/HTML Page 208 of 404
single page version

background image
shikShAvrat chhe. digvratamAn karelI maryAdAnI andar paN keTalAk samay mATe koI ghar, gAm ane
nagar AdinI maryAdA karIne tenI andar ja rahevAno niyam karavo te deshAvakAshik vrat
kahevAy chhe. nishchit samay sudhI pAnche pApono pUrNarUpe tyAg karavo tene sAmAyik kahe chhe.
A sAmAyik jinachaityAlayAdi rUp koI nirbAdh ekAnta sthAnamAn karavAmAn Ave chhe.
sAmAyikamAn sthir thaIne em vichAr karavo joIe ke je sansAramAn rahun chhun te asharaN
chhe, ashubh chhe, anitya chhe, dukhasvarUp chhe tathA AtmasvarUpathI bhinna chhe. parantu enAthI
viparIt mokSha sharaN chhe, nitya chhe, nirAkuL sukhasvarUp chhe ane AtmasvarUpathI abhinna
chhe; ityAdi. aShTamI ane chaturdashInA divase anna, pAn (dUdh Adi), khAdya (lADu
– penDA
Adi) ane lehya (chATavA yogya rAbaDI Adi) A chAr prakAranA AhArono parityAg
karavo; tene proShadhopavAs kahevAy chhe. proShadhopavAs e pad proShadh ane upavAs, A be
shabdonA samAsathI niShpanna thayun chhe. emAn proShadh shabdano artha ekavAr bhojan (ekAshan)
tathA upavAs shabdano artha chAr prakAranA AhArano tyAg karavo evo chhe. abhiprAy e
chhe ke ekAshanapUrvak je upavAs karavAmAn Ave chhe te proShadhopavAs kahevAy chhe. jem ke —
jo aShTamIno proShadhopavAs karavo hoy to saptamI ane navamInA divase ekAshan tathA
aShTamInA divase upavAs karavo joIe. A rIte proShadhopavAsamAn soLapahor mATe AhArano
tyAg karavAmAn Ave chhe. proShadhopavAsanA divase pAnch pAp, snAn, alankAr tathA sarva
prakArano Arambh chhoDIne dhyAn adhyayanAdimAn ja samay vItAvavo joIe. koI pratyupakAr
AdinI abhilAShA na rAkhatAn je muni Adi satpAtrone dAn ApavAmAn Ave chhe, tene
vaiyAvRutya kahe chhe. A vaiyAvRutyamAn dAn sivAy sanyamI janonI yathAyogya sevA – shushruShA karIne
temanun kaShTa paN dUr karavun joIe. koI AchAryonA mat pramANe deshAvakAshik vratano guNavratamAn
tathA bhogopabhogaparimANavratano shikShAvratamAn samAvesh karavAmAn Avyo chhe. 24.
(अनुष्टुभ् )
पर्वस्वथ यथाशक्ति भुक्ति त्यागादिकं तपः ।
वस्त्रपूतं पिबेत्तोयं रात्रिभोजनवर्जनम् ।।२५।।
anuvAd : shrAvake parvanA divaso (ATham ane chaudash Adi) mAn potAnI
shakti anusAr bhojananA parityAg AdirUp (anashanAdi) tap karavA joIe. enI
sAthosAth temaNe rAtribhojan chhoDIne pANI paN vastrathI gALelun pIvun joIe. 25.
(अनुष्टुभ् )
तं देशं तं नरं तत्स्वं तत्कर्माणि च नाश्रयेत् ।
मलिनं दर्शनं येन येन च व्रतखण्डनम् ।।२६।।

Page 183 of 378
PDF/HTML Page 209 of 404
single page version

background image
anuvAd : je deshAdinA nimitte samyagdarshan malin thatun hoy ane
vratono nAsh thato hoy evA te desh, te manuShya, te dravya tathA te kriyAono
paN parityAg karI devo joIe. 26.
(अनुष्टुभ् )
भोगोपभोगसंख्यानं विधेयं विधिवत्सदा ।
व्रतशून्या न कर्तव्या काचित् कालकला बुधैः ।।२७।।
anuvAd : vidvAn manuShyoe niyamAnusAr sadA bhog ane upabhogarUp
vastuonun pramAN karI levun joIe. temano thoDok samay paN vrat rahit na javo joIe.
visheShArtha : je vastu ek ja vAr upayogamAn AvatI hoy tene bhog kahevAy chhe –
jem ke bhojya padArtha ane mALA vagere. enAthI ulTun je vastu anek vAr upayogamAn AvatI
hoy te upabhog kahevAy chhe. – jem ke vastra Adi. A banney prakAranA padArthonun pramAN karIne
shrAvake tenAthI adhikanI ichchhA na karavI joIe. 27.
(अनुष्टुभ् )
रत्नत्रयाश्रयः कार्यस्तथा भव्यैरतन्द्रितैः ।
जन्मान्तरे ऽपि तच्छ्रद्धा यथा संवर्धते तराम् ।।२८।।
anuvAd : bhavya jIvoe ALas chhoDIne ratnatrayano Ashray e rIte
karavo joIe ke je rIte temanun ukta ratnatrayaviShayak shraddhAn (draDhatA) bIjA
janmamAn paN atishay vRuddhi pAmatun rahe. 28.
(अनुष्टुभ् )
विनयश्च यथायोग्यं कर्तव्यः परमेष्ठिषु ।
द्रष्टिबोधचरित्रेषु तद्वत्सु समयाश्रितैः ।।२९।।
anuvAd : e uparAnt shrAvakoe jinAgamanA Ashrit thaIne arhadAdi pAnch
parameShThI, samyagdarshan, samyaggnAn, samyakchAritra tathA A samyagdarshanAdi dhAraN
karanAr jIvono paN yathAyogya vinay karavo joIe. 29.
(अनुष्टुभ् )
दर्शनज्ञानचारित्रतपःप्रभृति सिध्यति ।
विनयेनेति तं तेन मोक्षद्वारं प्रचक्षते ।।३०।।

Page 184 of 378
PDF/HTML Page 210 of 404
single page version

background image
anuvAd : te vinay dvArA samyagdarshan, samyaggnAn, samyakchAritra ane tap
AdinI siddhi thAy chhe tethI ja tene mokShanun dvAr kahevAy chhe. 30.
(अनुष्टुभ् )
सत्पात्रेषु यथाशक्ति दानं देयं गृहस्थितैः ।
दानहीना भवेत्तेषां निष्फलैव गृहस्थता ।।३१।।
anuvAd : gRuhamAn sthit rahenAr shrAvakoe shakti pramANe uttam pAtrone
dAn Apavun joIe kem ke dAn vinA temano gRuhasthAshram (shrAvakapaNun) niShphaL ja
thAy chhe. 31.
(अनुष्टुभ् )
दानं ये न प्रयच्छन्ति निर्ग्रन्थेषु चतुर्विधम् ।
पाशा एव गृहास्तेषां बन्धनायैव निर्मिताः ।।३२।।
anuvAd : je gRuhastha digambar munione chAr prakAranun dAn ApatA nathI
temane bandhanamAn rAkhavA mATe te ghar jANe jAL ja banAvavAmAn AvI chhe.
visheShArtha : abhiprAy e chhe ke shrAvak gharamAn rahIne asi – maShi AdirUp karmo
kare chhe temanAthI tene anek prakAranA pApakarmano sanchay thAy chhe. tenAthI chhUTakAro meLavavAno
upAy kevaL dAn chhe. tethI jo te pAtradAn kare nahi to pachhI te ukta sanchit pApadvArA
sansAramAn ja paribhramaN karavAno chhe. A rIte ukta dAnahIn shrAvakane mATe te bandhananA ja
kAraN banI jAy chhe. 32.
(अनुष्टुभ् )
अभयाहारभैषज्यशास्त्रदाने हि यत्कृते ।
ऋषीणां जायते सौख्यं गृही श्लाध्यः कथं न सः ।।३३।।
anuvAd : jenA dvArA abhay, AhAr, auShadh ane shAstranun dAn
ApavAthI munione sukh utpanna thAy chhe te gRuhastha kem prashansAne yogya na
hoy? avashya hoy. 33.
(अनुष्टुभ् )
समर्थोऽपि न यो दद्याद्यतीनां दानमादरात् ।
छिनत्ति स स्वयं मूढः परत्र सुखमात्मनः ।।३४।।

Page 185 of 378
PDF/HTML Page 211 of 404
single page version

background image
anuvAd : je manuShya dAn devA yogya hovA chhatAn paN munione bhaktipUrvak
dAn deto nathI te mUrkha paralokamAn potAnA sukhane pote ja naShTa kare chhe. 34.
(अनुष्टुभ् )
द्रषन्नावसमो ज्ञेयो दानहीनो गृहाश्रमः ।
तदारूढो भवाम्भौधौ मज्जत्येव न संशयः ।।३५।।
anuvAd : dAnarahit gRuhasthAshramane paththaranI nAv samAn samajavo joIe.
te gRuhasthAshramarUpI paththaranI nAv upar beThelo manuShya sansArarUpI samudramAn DUbe ja
chhe, emAn sandeh nathI. 35.
(अनुष्टुभ् )
समयस्थेषु वात्सल्यं स्वशक्त्या ये न कुर्वते ।
बहुपापावृतात्मानस्ते धर्मस्य पराङ्मुखाः ।।३६।।
anuvAd : je gRuhastha potAnI shakti anusAr sAdharmI jano pratye prem rAkhatA
nathI te dharmathI vimukh thaIne potAne ghaNA pApathI AchchhAdit kare chhe. 36.
(अनुष्टुभ् )
येषां जिनोपदेशेन कारुण्यामृतपूरिते ।
चित्ते जीवदया नास्ति तेषां धर्मः कुतो भवेत् ।।३७।।
anuvAd : jin bhagavAnanA upadeshathI dayALutArUp amRutathI paripUrNa je
shrAvakonA hRudayamAn prANIdayA utpanna thatI nathI temane dharma kyAthi hoI shake? arthAt
hoI shake nahi.
visheShArtha : Ano abhiprAy e chhe ke je gRuhasthonun hRuday jinAgamano abhyAs karavAne
kAraNe dayAthI bhInjAI gayun chhe te ja gRuhastha vAstavamAn dharmAtmA chhe. parantu enAthI viparIt jemanun
chitta dayAthI bhInjAyun nathI teo kadI paN dharmAtmA hoI shake nahi. kAraN ke dharmanun mUL to te
dayA ja chhe. 37.
(अनुष्टुभ् )
मूलं धर्मतरोराद्या व्रतानां धाम संपदाम् ।
गुणानां निधिरित्यङ्गिदया कार्या विवेकिभिः ।।३८।।

Page 186 of 378
PDF/HTML Page 212 of 404
single page version

background image
anuvAd : prANIdayA dharmarUpI vRukShanun mUL chhe, vratomAn mukhya chhe. sampattionun
sthAn chhe ane guNono bhanDAr chhe. tethI vivekIjanoe te avashay karavI joIe. 38.
(अनुष्टुभ् )
सर्वे जीवदयाधारा गुणास्तिष्ठन्ति मानुषे ।
सूत्राधाराः प्रसूनानां हाराणां च सरा इव ।।३९।।
anuvAd : manuShyamAn badhA ja guN jem puShponI hAr dorAnA AdhAre rahe
chhe tem jIvadayAnA Ashraye rahe chhe.
visheShArtha : jem phUlanA hAranI panktio dorAnA Ashraye sthir rahe chhe tevI ja rIte
badhA guNono samUh prANIdayAnA Ashraye sthir rahe chhe jo mALAnI vachcheno doro tUTI jAy chhe
to jem tenA badhA phUl vikharAI jAy chhe tevI ja rIte nirday manuShyanA te badhA guN paN dayAnA
abhAvamAn vikharAI jAy chhe – naShTa thaI jAy chhe. mATe samyagdarshanAdi guNonA abhilAShI shrAvake
prANIonA viShayamAn dayALu avashya thavun joIe. 39.
(अनुष्टुभ् )
यतीनां श्रावकाणां च व्रतानि सकलान्यपि ।
एकाहिंसाप्रसिद्धयर्थं कथितानि जिनेश्वरैः ।।४०।।
anuvAd : jinendradeve munio ane shrAvakonA badhA ja vrat ek mAtra
ahinsA dharmanI ja siddhi mATe batAvyA chhe. 40.
(अनुष्टुभ् )
जीवहिंसादिसंकल्पैरात्मन्यपि हि दूषिते ।
पापं भवति जीवस्य न परं परपीडनात् ।।४१।।
anuvAd : jIvane kevaL bIjA prANIone kaShTa devAthI ja pAp nathI thatun,
paN prANInI hinsA AdinA vichAr mAtrathI paN AtmA dUShit thatAn te pAp thAy
chhe. 41.
(अनुष्टुभ् )
द्वादशापि सदा चिन्त्या अनुप्रेक्षा महात्मभिः ।
तद्भावना भवत्येव कर्मणः क्षयकारणम् ।।४२।।

Page 187 of 378
PDF/HTML Page 213 of 404
single page version

background image
anuvAd : mahAtmA puruShoe nirantar bArey anuprekShAonun chintan karavun
joIe. kAraN e chhe ke temanI bhAvanA (chintan) karmanA kShayanun kAraN thAy chhe. 42.
(अनुष्टुभ् )
अध्रुवाशरणे चैव भव एकत्वमेव च ।
अन्यत्वमशुचित्वं च तथैवास्रवसंवरौ ।।४३।।
निर्जरा च तथा लोको बोधि दुर्लभधर्मता ।
द्वादशैता अनुप्रेक्षा भाषिता जिनपुङ्गवैः ।।४४।।
anuvAd : adhruv arthAt anitya, asharaN, sansAr, ekatva, anyatva,
ashuchitva, tevI ja rIte Asrav, samvar, nirjarA, lok, bodhidurlabh ane dharma A
jinendra bhagavAn dvArA bAr anuprekShAo kahevAmAn AvI chhe. 43 – 44.
(अनुष्टुभ् )
अध्रुवाणि समस्तानि शरीरादीनि देहिनाम् ।
तन्नाशे ऽपि न कर्तव्यः शोको दुष्कर्मकारणम् ।।४५।।
anuvAd : prANIonAn sharIr Adi badhun ja nashvar chhe. tethI ukta sharIr
Adino nAsh thavA chhatAn paN shok na karavo joIe kAraN ke shok pApabandhanun kAraN
chhe. A rIte vAramvAr vichAr karavAnun nAm anitya bhAvanA chhe. 45.
(अनुष्टुभ् )
व्याघ्रेणाघ्रातकायस्य मृगशावस्य निर्जने ।
यथा न शरणं जन्तोः संसारे न तथापदि ।।४६।।
anuvAd : jem nirjan vanamAn sinh dvArA pakaDavAmAn Avel mRuganA
bachchAnI rakShA karanAr koI nathI, tevI ja rIte Apatti (maraN Adi) prApta thatAn
tenAthI jIvanun rakShaN karanAr paN sansAramAn koI nathI. A rIte vichAr karavo tene
asharaNabhAvanA kahevAmAn Ave chhe. 46.
(अनुष्टुभ् )
यत्सुखं तत्सुखाभासं यद्दुःखं तत्सदाञ्जसा ।
भवे लोकाः सुख सत्यं मोक्ष एव स साध्यताम् ।।४७।।

Page 188 of 378
PDF/HTML Page 214 of 404
single page version

background image
anuvAd : sansAramAn je sukh chhe te sukhano AbhAs chhe – yathArtha sukh
nathI, parantu je dukh chhe te vAstavik chhe ane sadA rahenAr chhe. sAchun sukh
mokShamAn ja chhe. tethI he bhavyajano! tene ja siddha karavun joIe. A rIte
sansAranA svarUpanun chintan karavun, e sansArabhAvanA chhe. 47.
(अनुष्टुभ् )
स्वजनो वा परो वापि नो कश्चित्परमार्थतः ।
केवलं स्वार्जितं कर्म जीवेनैकेन भुज्यते ।।४८।।
anuvAd : koI paN prANI vAstavamAn na to svajan (svakIy mAtA-pitA Adi)
chhe ane na par paN chhe. jIv dvArA je karma bAndhavAmAn Avyun chhe tene ja kevaL te ekalo
bhogave chhe. A rIte vAramvAr vichAr karavo, tene ekatvabhAvanA kahe chhe. 48.
(अनुष्टुभ् )
क्षीरनीरवदेकत्र स्थितयोर्देहदेहिनोः ।
भेदो यदि ततोऽन्येषु कलत्रादिषु का कथा ।।४९।।
anuvAd : jo dUdh ane pANInI samAn ek ja sthAnamAn rahenAr sharIr ane
jIvamAn paN bhed hoy to pratyakSha ja potAnAthI bhinna dekhAtA strI-putra AdinA viShayamAn
bhalA shun kahevun? arthAt teo to jIvathI bhinna chhe ja. A rIte vichAr karavo tenun
nAm anyatvabhAvanA chhe. 49.
(अनुष्टुभ् )
तथाशुचिरयं कायः कृमिधातुमलान्वितः ।
यथा तस्यैव संपर्कादन्यत्राप्यपवित्रता ।।५०।।
anuvAd : kShudra jantu, ras – rudhirAdi dhAtuo tathA maLasanyukta A sharIr evun
apavitra chhe ke tenA ja sambandhathI bIjI (puShpamALA Adi) vastuo paN apavitra
thaI jAy chhe. A rIte sharIranA svarUpano vichAr karavo, e ashuchibhAvanA chhe. 50.
(अनुष्टुभ् )
जीवपोतो भवाम्भोधौ मिथ्यात्वादिकरन्ध्रवान् ।
आस्रवति विनाशार्थं कर्माम्भः सुचिरं भ्रमात् ।।५१।।

Page 189 of 378
PDF/HTML Page 215 of 404
single page version

background image
anuvAd : sansArarUpI samudramAn mithyAtvAdirUp chhedothI sanyukta jIvarUpI nAv
bhram (agnAn ane paribhramaN)nA kAraNe ghaNA kALathI AtmavinAsh mATe karmarUpI
jaLanun grahaN kare chhe.
visheShArtha : jem chhidrayukta nAv paribhramaN karIne chhidradvArA jaLanun grahaN karatI thakI
ante samudramAn DUbIne potAne naShTa kare chhe tevI ja rIte A jIv paN sansAramAn paribhramaN karato
thako mithyAtvAdi dvArA karmono Asrav karIne A ja dukhamay sansAramAn pharyA kare chhe. tAtparya e
chhe ke dukhanun kAraN A karmono Asrav ja chhe, tethI teno tyAg karavo joIe. A jAtanA vichAranun
nAm AsravabhAvanA chhe. 51.
(अनुष्टुभ् )
कर्मास्रवनिरोधोऽत्र संवरो भवति ध्रुवम् ।
साक्षादेतदनुष्ठान मनोवाक्कायसंवृतिः ।।५२।।
anuvAd : karmonA Asravane rokavo, te nishchayathI samvar kahevAy chhe. A
samvaranun sAchun anuShThAn man, vachan ane kAyAnI ashubh pravRutti rokavI te ja chhe.
visheShArtha : je mithyAtva ane avirati Adi pariNAmo dvArA karma Ave chhe temane
Asrav tathA temanA nirodhane samvar kahevAmAn Ave chhe. Asrav jo sansAranun kAraN chhe to samvar
mokShanun kAraN chhe. tethI Asrav hey ane samvar upAdey chhe. A rIte samvaranA svarUpano vichAr
karavo, e samvarabhAvanA kahevAy chhe. 52.
(अनुष्टुभ् )
निर्जरा शातनं प्रोक्ता पूर्वोपार्जितकर्मणाम्ः ।
तपोभिर्बहुभिः सा स्याद्वैराग्याश्रित चेष्टितैः ।।५३।।
anuvAd : pUrvopArjit karmo dhIre dhIre naShTa karavA, te nirjarA kahevAy chhe,
te vairAgyanA AlambanathI pravartatA ghaNA tap dvArA thAy chhe. A rIte nirjarAnA
svarUpano vichAr karavo, e nirjarA bhAvanA chhe. 53.
(अनुष्टुभ् )
लोकः सर्वोऽपि सर्वत्र सापायस्थितिरध्रुवः ।
दुःखकारीति कर्तव्या मोक्ष एव मतिः सताम् ।।५४।।
anuvAd : A badho lok sarvatra vinAshayukta sthiti sahit, anitya ane

Page 190 of 378
PDF/HTML Page 216 of 404
single page version

background image
dukhadAyI chhe. tethI vivekI jIvoe potAnI buddhi mokShanA viShayamAn ja lagAvavI
joIe.
visheShArtha : A chaud rAju Uncho lok anAdinidhan chhe, eno koI kartA hartA nathI.
jIv potAnA karma anusAr A lokamAn paribhramaN karato thako koI vAr nArakI, koI vAr tiryanch,
koI vAr dev ane koI vAr manuShya thAy chhe. AmAn paribhramaN karatA jIvane kadI nirAkuL sukh
prApta thatun nathI. te nirAkuL sukh mokSha prApta thatAn ja utpanna thAy chhe tethI vivekI jIve ukta
mokShanI prAptino ja prayatna karavo joIe. A rIte lokanA svabhAvano vichAr karavo, e
lokabhAvanA kahevAy chhe. 54.
(अनुष्टुभ् )
रत्नत्रयपरिप्राप्तिर्बोधिः सातीव दुर्लभा ।
लब्धा कथं कथंचिच्चेत् कार्यो यत्नो महानिह ।।५५।।
anuvAd : samyagdarshan, samyaggnAn ane samyakchAritra svarUp ratnatrayanI
prAptinun nAm bodhi chhe. te atyant durlabh chhe. jo te koI paN upAye prApta thaI
jAy to pachhI tenA viShayamAn mahAn prayatna karavo joIe. A rIte ratnatrayasvarUp
bodhinI prAptinI durlabhatAno vichAr karavo, e bodhidurlabhabhAvanA chhe. 55.
(अनुष्टुभ् )
जिनधर्मोऽयमत्यन्तं दुर्लभो भविनां मतः ।
तथा ग्राह्यो यथा साक्षादामोक्षं सह गच्छति ।।५६।।
anuvAd : sansArI prANIone mATe A jainadharma atyant durlabh mAnavAmAn
Avyo chhe. ukta dharmane e rIte grahaN karavo joIe ke jethI te sAkShAt mokSha
prApta thatAn sudhI sAthe ja Ave. 56.
(अनुष्टुभ् )
दुःखग्राहगणाकीर्णे संसारक्षारसागरे ।
धर्मपोतं परं प्राहुस्तारणार्थं मनीषिणः ।।५७।।
anuvAd : vidvAn puruSho dukharUpI hinsak jaLajantuonA samUhathI vyApta A
sansArarUpI khArA samudramAn tenAthI pAr thavA mATe dharmarUpI naukAne utkRuShTa batAve chhe.

Page 191 of 378
PDF/HTML Page 217 of 404
single page version

background image
A rIte dharmanA svarUpano vichAr karavo tene dharmabhAvanA kahevAmAn Ave chhe. 57.
(अनुष्टुभ् )
अनुप्रेक्षा इमाः सद्भिः सर्वदा हृदये धृताः ।
कुर्वते तत्परं पुण्यं हेतुर्यत्स्वर्गमोक्षयोः ।।५८।।
anuvAd : sajjano dvArA sadA hRudayamAn dhAraN karavAmAn AvatI A bAr
anuprekShAo te utkRuShTa puNya utpanna kare chhe ke je svarga ane mokShanun kAraN thAy
chhe. 58.
(अनुष्टुभ् )
आद्योत्तमक्षमा यत्र यो धर्मो दशभेदभाक् ।
श्रावकैरपि सेव्योऽसौ यथाशक्ति यथागमम् ।।५९।।
anuvAd : je dharmamAn uttam kShamA sauthI pahelA chhe tathA je das bhedothI
sanyukta chhe, te dharmanun sevan shrAvakoe paN potAnI shakti ane Agam anusAr karavun
joIe. 59.
(अनुष्टुभ् )
अन्तस्तत्त्वं विशुद्धात्मा बहिस्तत्त्वं दयाङ्गिषु ।
द्वयोः सन्मीलने मोक्षस्तस्माद् द्वितयमाश्रयेत् ।।६०।।
anuvAd : abhyantar tattva karmakalank rahit vishuddha AtmA ane bAhya tattva
prANIo pratye dayAbhAv chhe. A banne maLatAn mokSha thAy chhe. tethI te banneno Ashray
karavo joIe. 60.
(अनुष्टुभ् )
कर्मभ्यः कर्मकार्येभ्यः पृथग्भूतं चिदात्मकम् ।
आत्मानं भावयेन्नित्यं नित्यानन्दपदप्रदम् ।।६१।।
anuvAd : je chaitanyasvarUp AtmA karmo tathA tenA kAryabhUt rAgAdi vibhAvo
ane sharIr AdithI bhinna chhe te shAshvatik AnandasvarUp padano arthAt mokShane
ApanAr AtmAno sadA vichAr karavo joIe. 61.

Page 192 of 378
PDF/HTML Page 218 of 404
single page version

background image
(अनुष्टुभ् )
इत्युपासक संस्कारः कृतः श्रीपद्मनन्दिना ।
येषामेतदनुष्ठानं तेषां धर्मो ऽतिनिर्मलः ।।६२।।
anuvAd : A rIte A upAsak sanskAr arthAt shrAvakanun chAritra shrI padmanandI
munidvArA rachavAmAn Avyun chhe. je manuShya Anun AcharaN kare chhe temane atyant nirmaL
dharma thAy chhe. 62.
A rIte shrAvakAchAr samApta thayun. 6.

Page 193 of 378
PDF/HTML Page 219 of 404
single page version

background image
7. deshavrataudyotan
[ ७. देशव्रतोद्द्योतनम् ]
(शार्दूलविक्रीडित)
बाह्याभ्यन्तरसंगवर्जनतया ध्यानेन शुक्लेन यः
कृत्वा कर्मचतुष्टयक्षयमगात् सर्वज्ञतां निश्चितम् ।
तेनोक्तानि वचांसि धर्मकथने सत्यानि नान्यानि तत्
भ्राम्यत्यत्र मतिस्तु यस्य स महापापी न भव्योऽथवा ।।१।।
anuvAd : je bAhya ane abhyantar parigrah chhoDIne tathA shukla dhyAn dvArA
chAr ghAtI karmono nAsh karIne nishchayathI sarvagnatAne prApta thayA chhe temanA dvArA dharmanA
vyAkhyAnamAn kahevAmAn AvelA vachano satya chhe, enAthI bhinna rAg-dveShathI dUShit
hRudayavALA koI alpagnanA vachano satya nathI. tethI je jIvanI buddhi ukta sarvagnanA
vachanomAn bhramane prApta thAy chhe te atishay pApI chhe, athavA te bhavya ja nathI. 1.
(शार्दूलविक्रीडित)
एको ऽप्यत्र करोति यः स्थितिमतिप्रीतः शुचौ दर्शने
स श्लाघ्यः खलु दुःखितो ऽप्युदयतो दुष्कर्मणः प्राणभृत् ।
अन्यैः किं प्रचुरैरपि प्रमुदितैरत्यन्तदूरीकृत-
स्फीतानन्दभरप्रदामृतपथैर्मिथ्यापथे प्रस्थितैः ।।२।।
anuvAd : je ek paN bhavya prANI atyant prasannatAthI ahIn nirmaL
samyagdarshananA viShayamAn sthiti kare chhe te pApakarmanA udayathI dukhI hovA chhatAn
paN nishchayathI prashansanIy chhe. enAthI ulTun je mithyAmArgamAn pravRutta thaIne mahAn
sukhanun pradAn karanAr mokShanA mArgathI bahu dUr chhe te jo sankhyAmAn adhik ane
sukhI paN hoy topaN temanAthI kAI prayojan nathI. 2.

Page 194 of 378
PDF/HTML Page 220 of 404
single page version

background image
visheShArtha : abhiprAy e chhe ke jo nirmaL samyagdraShTi jIv ek paN hoy
to te prashansA yogya chhe. parantu mithyAmArgamAn pravRutta thayelA prANI sankhyAmAn jo adhik hoy
to paN te prashansanIy nathI – nindanIy ja chhe. nirmaL samyagdraShTi jIvanun pApakarmanA udayathI
vartamAnamAn dukhI rahevun eTalun hAnikArak nathI jeTalun mithyAdraShTi jIvanun puNyakarmanA udayathI
vartamAnamAn sukhamAn sthit rahevAnun hAnikArak chhe. 2.
(शार्दूलविक्रीडित)
बीजं मोक्षतरोद्रर्शं भवतरोर्मिथ्यात्वमाहुर्जिनाः
प्राप्तायां द्रशि तन्मुमुक्षुभिरलं यत्नो विधेयो बुधैः ।
संसारे बहुयोनिजालजटिले भ्राम्यन् कुकर्मावृतः
क्व प्राणी लभते महत्यपि गते काले हितां तामिह ।।३।।
anuvAd : jin bhagavAn samyagdarshanane mokSharUpI vRukShanun bIj tathA
mithyAdarshanane sansArarUpI vRukShanun bIj batAve chhe. tethI te samyagdarshan prApta thatAn
mokShAbhilAShI vidvAnoe tenA sanrakShaN AdinA viShayamAn mahAn prayatna karavo
joIe. kAraN e chhe ke pApakarmathI Achhanna thaIne ghaNI (chorAsI lAkh)
yonionA samUhathI jaTil A sansAramAn paribhramaN karanAr prANI dIrgha kAL
vItavA chhatAn paN hitakArak te samyagdarshan kyAn prApta karI shake chhe? arthAt
prApta karI shakato nathI. 3.
(शार्दूलविक्रीडित)
सम्प्राप्ते ऽत्र भवे कथं कथमपि द्राधीयसानेहसा
मानुष्ये शुचिदर्शने च महता कार्यं तपो मोक्षदम् ।
नो चेल्लोकनिषेधतो ऽथ महतो मोहादशक्तेरथो
सम्पद्येत न तत्तदा गृहवतां षट्कर्मयोग्यं व्रतम् ।।४।।
anuvAd : ahIn sansAramAn jo koI prakAre atishay dIrghakALamAn manuShyabhav
ane nirmaL samyagdarshan prApta thaI gayun hoy to pachhI mahApuruShe mokShadAyak tapanun
AcharaN karavun joIe. parantu jo kuTumbIjan vagerenA rokavAthI, mahAmohathI athavA
ashaktinA kAraNe te tapashchacharaN karI na shakAy to pachhI gRuhastha shrAvakonA chha Avashyak