Page 115 of 378
PDF/HTML Page 141 of 404
single page version
shakato nathI paN kevaL tenun rakShaN ja kare chhe. barAbar e ja rIte te dhanavAn manuShya paN
jyAre te dhan potAnA upabhogamAn kharachato nathI ane pAtradAnAdi paN karato nathI tyAre
bhalA te nokaranI apekShAe AnAmAn shun visheShatA rahe chhe? kAI paN nahi. 36.
दाने च संयतजनस्य सुदुःखिते च
मात्मीयमन्यदिह कस्यचिदन्यपुंसः
dukhI prANIone paN dayApUrvak dAn ApavAmAn tathA potAnA upabhogamAn paN kAm
Ave chhe. tene ja nishchayathI potAnun dhan samajavun joIe. tenAthI viparIt je dhan
A uparyukta kAmomAn kharachavAmAn Avatun nathI tene koI bIjA ja manuShyanun dhan
samajavun joIe. 37.
लक्ष्मीरतः कुरुत संततपात्रदानम्
दाकृष्यमाणमपि वर्धत एव नित्यम्
chAre taraphathI kADhavAmAn Avatun hovA chhatAn paN pANI hammeshA vadhatun ja rahe chhe. 38.
सर्वस्य पूज्यजनपूजनहानिहेतुः
Page 116 of 378
PDF/HTML Page 142 of 404
single page version
मेकत्र जन्मनि परं प्रथयन्ति लोकाः
koI vivAhAdi kAryomAn karavAmAn Ave to loko kevaL ek janmamAn ja tenA
doShamAtrane prasiddha kare chhe.
dAnAdithI utpanna thanAr puNya rahit hovAnA kAraNe sukh paN prApta thatun nathI. A rIte je
vyakti dhArmik kAryomAn lobh kare chhe te banney lokamAn potAnun ahit kare chhe. enAthI
viparIt je manuShya kevaL vivAhAdirUp gRuhasthanA kAryomAn lobh kare chhe tevo mANas kRupaN
Adi shabdo dvArA phakta A janmamAn ja tiraskAr karI shake chhe parantu paralok teno sukhamay
ja vIte chhe. tethI ja gRuhasthanA kAryomAn karavAmAn Avato lobh eTalo nindya nathI jeTalo
dhArmik kAryomAn karavAmAn Avato lobh nindanIy chhe. 39.
रङ्कः कलङ्करहितो ऽप्यगृहीतनामा
शब्दः समुच्चलति नो जगति प्रकामम्
arthAt teno manuShya janma levo vyartha thAy chhe. kAraN ke te lakShmI prApta karIne
paN daridrI jevo rahe chhe tathA doShothI rahit hovA chhatAn paN yashasvI thaI shakato
nathI. 40.
कर्मोपनीतविधिना विदधाति पूर्णम्
Page 117 of 378
PDF/HTML Page 143 of 404
single page version
मेतत्फलं यदिह संततपात्रदानम्
karavAnun ahIn e ja prayojan chhe ke nirantar pAtradAn ApavAmAn Ave. 41.
यज्जीवितादपि निजाद्दयितं जनानाम्
मन्या विपत्तय इति प्रवदन्ति सन्तः
bIjI vipattio ja chhe em sAdhupuruSho kahe chhe.
pharIthI paN prApta thaI jAy chhe. paN enAthI ulTun jo teno durupayog khoTA vyasanAdimAn karavAmAn
Ave athavA dAn ane bhogarahit kevaL teno ja sanchay ja karavAmAn Ave to te manuShyone
vipattijanak ja thAy chhe. enun kAraN e chhe ke sukhanun kAraN je puNya chhe teno ja sanchay temaNe
pAtradAnAdirUp satkAryo dvArA kadI karyo ja nathI. 42.
व्यावर्तते पितृववान्ननु बन्धुवर्गः
पुण्यं भविष्यति ततः क्रियतां तदेव
Page 118 of 378
PDF/HTML Page 144 of 404
single page version
he bhavya jIvo! tame te ja puNyanun upArjan karo. 43.
विद्यावपुर्धनगृहाणि कुले च जन्म
तस्मात् किमत्र सततं क्रियते न यत्नः
dvArA ja prApta thAy chhe. to pachhI he bhavya jan! tame te pAtradAnanI bAbatamAn nirantar
prayatna kem nathI karatA? 44.
रर्थेन तावदिह कारयितव्यमास्ते
संचिन्तयन्नपि गृही मृतिमेति मूढः
vadhAre dhan thashe to dharmanA nimitte dAn karIsh. Am vichAr karatA karatA ja
te mUrkha gRuhastha maraN pAmI jAy chhe. 45.
निर्भोगदानधनबन्धनबद्धमूर्तेः
र्व्याहूतकाककुल एव बलिं स भुङ्क्ते
Page 119 of 378
PDF/HTML Page 145 of 404
single page version
kAI paN lAbh nathI. tenI apekShAe to te kAgaDo ja sAro chhe je UnchA anek
vachano (kA, kA) dvArA bIjA kAgaDAone bolAvIne ja bali (shrAddhamAn apAyelun dravya)
khAy chhe. 46.
व्यावर्तनप्रसृतखेदभरातिखिन्नाः
पूर्णा इवानिशमबाधमतिस्वपन्ति
manuShyanA gharane prApta karIne anant
puNyathI prApta thayel te dhanano upayog na to pAtradAnamAn kare chhe ane na potAnA upayogamAn ya.
te kevaL tenun sanrakShaN ja kare chhe. A bAbatamAn granthakAr utprekShA kare chhe ke te dhan em vichArI
ja jANe ke ‘mane dAnI puruShone tyAn vAramvAr javA
nishchinta rIte sUve chhe. 47.
मध्यं व्रतेन रहितं सु
युग्मोज्झितं नरमपात्रमिदं च विद्धि
Page 120 of 378
PDF/HTML Page 146 of 404
single page version
karanAr manuShyone kupAtra ane banne (samyagdarshan tathA vrat) thI rahit manuShyane apAtra
samajo. 48.
मेतद्विशेषणविशिष्टमदुष्टभावात्
thAy chhe (juo pAchhaLanA shlok 204no visheShArtha). athavA ghaNun kahevAthI shun? anya
prakAranA arthAt dUShit hRudayamAn paN te dAnanun phaL svabhAvathI anek prakAranun prApta
thAy chhe. 49.
दानानि तानि कथितानि महाफलानि
दानानि निश्चितमवद्यकराणि यस्मात्
gAy, sonun, pRithvI, rath ane strI AdinAn dAn mahAn phaL ApanAr nathI; kem
ke te nishchayathI pAp utpAdak chhe. 50.
तत्तत्र संस्कृतिनिमित्तमिह प्ररूढम्
Page 121 of 378
PDF/HTML Page 147 of 404
single page version
जैनं च शासनमतः कृतमस्ति दातुः
sudhI rahe chhe. tethI te dAtA dvArA jain shAsan ja karavAmAn Avyun chhe. 51.
कार्पण्यपूर्णहृदयाय न रोचते ऽदः
तेजो रवेरिव सदा हतकौशिकाय
manuShya)ne kadI ruchato nathI. jem doSho arthAt rAtrinA sansarga rahit hovAne lIdhe
samasta prANIone sukh ApanAr sUryanun tej nindanIy ghuvaDane ruchikar lAgatun
nathI. 52.
मासन्नभव्यपुरुषस्य न चेतरस्य
दिन्दीवरं हसति चन्द्रकरैर्न चाश्मा
ja rIte chandrakiraNo dvArA shvet kamaL praphullit thAy chhe, parantu paththar praphullit thato
nathI. 53.
Page 122 of 378
PDF/HTML Page 148 of 404
single page version
पद्मद्वयस्मरणसंजनितप्रभावः
पञ्चाशतं ललितवर्णचयं चकार
munie lalit varNonA samUhathI sanyukta A be adhik dAnapanchAshat arthAt bAvan
padyovALA dAnaprakaraNanI rachanA karI chhe. 54.
Page 123 of 378
PDF/HTML Page 149 of 404
single page version
paN moh rUpI shatruno ghAt karavA mATe tIkShNa talavAranun kAm kare chhe te jin bhagavAn
jayavant ho .1.
विद्रात्यम्बुजपत्रवद्दहनतो ऽभ्यासस्थिताद्यद्ध्रुवम्
भ्रातः कात्र शरीरके स्थितिमतिर्नाशेऽस्य को विस्मयः
kamaLanA pAndaDAnI jem mlAnatA pAme chhe tathA je astra, rog ane jaL Adi
dvArA akasmAt nAsh pAme chhe; he bhAI! te sharIranA viShayamAn sthiratAnI buddhi
kyAthi thaI shake? ane teno nAsh thaI jAy temAn Ashcharya ja shun chhe? arthAt
Page 124 of 378
PDF/HTML Page 150 of 404
single page version
joIe. 2.
विण्मूत्रादिभृतं क्षुधादिविलसद्दुःखाखुभिश्छिद्रितम्
चेदेतत्तदपि स्थिरं शुचितरं मूढो जनो मन्यते
taras AdinA dukhorUp undaraDAo dvArA karavAmAn AvelA chhidrothI sanyukta chhe, te
kleshayukta sharIrarUpI jhumpaDI jyAre pote ja ghaDapaNarUpI agnithI gherAI jAy chhe tyAre
paN A mUrkha prANI tene sthir ane atishay pavitra mAne chhe. 3.
दुर्वाताहतवारिवाहस
तस्मादेतदुपप्लवाप्तिविषये शोकेन किं किं मुदा
vAdaLAo samAn jot jotAmAn ja vilIn thaI jAy chhe; tathA indriyaviShayajanya sukh
sadAy kAmonmatta strInA kaTAkSho samAn chanchaL chhe. A kAraNe A badhAnA nAshamAn
shokathI ane temanI prAptinA viShayamAn harShathI shun prayojan chhe? kAI paN nahi.
abhiprAy e chhe ke jo sharIr, dhan-sampatti, strI ane putra Adi samasta chetan-achetan
padArtha svabhAvathI ja asthir chhe to vivekI manuShyoe temanA sanyogamAn harSha ane
viyogamAn shok na karavo joIe. 4.
Page 125 of 378
PDF/HTML Page 151 of 404
single page version
संबन्धो यदि विग्रहेण यदयं संभूतिधात्र्येतयोः
येनास्य प्रभवः पुरः पुनरपि प्रायो न संभाव्यते
maraN)nI janmabhUmi chhe arthAt A banneno sharIr sAthe avinAbhAv chhe. mATe ja
nirantar te AtmasvarUpano vichAr karavo joIe jenA dvArA AgaL prAya (ghaNun karIne)
sansAranA dukh ApanAr A sharIranI utpattinI pharIthI sambhAvanA ja na rahe. 5.
यच्छोकं कुरुते तदत्र नितरामुन्मत्तलीलायितम्
नश्यन्त्येव नरस्य मूढमनसो धर्मार्थकामादयः
chhe. kAraN ke te shok karavAthI kAI paN siddha thatun nathI parantu tenAthI kevaL e
thAy chhe ke te mUDh buddhivALA manuShyanA dharma, artha ane kAmarUpI puruShArtha Adi ja
naShTa thAy chhe. 6.
शरीरमेत्तन्ननु सर्वदेहिनाम्
करोति कः शोकमतः प्रबुद्धधीः
Page 126 of 378
PDF/HTML Page 152 of 404
single page version
pAmIne potAnA koI bandhu vagerenun maraN thatAn kyo buddhimAn manuShya tene mATe shok
kare? arthAt tene mATe koI paN buddhimAn shok karato nathI.
viShayamAn shok karavo vivekahInatAnun dyotak chhe. 7.
utpanna thAy chhe teo mare paN chhe. to pachhI buddhimAn manuShyone te utpanna thatAn
harSha ane maratAn shok shA mATe thavo joIe? na thavo joIe. 8.
यच्छोकः क्रियते तदत्र तमसि प्रारभ्यते नर्तनम्
निर्धूताखिलदुःखसंततिरहो धर्मः सदा सेव्यताम्
sansAramAn badhI vastuo nAsh pAme chhe, em uttam buddhidvArA jANIne samasta
dukhonI paramparAno nAsh karanAr dharmanun sadA ArAdhan karo.
Page 127 of 378
PDF/HTML Page 153 of 404
single page version
sukh (mokSha)ne prApta karAve chhe tenun ja ArAdhan karavun joIe. 9.
तज्जायेत तदैव तस्य भविनो ज्ञात्वा तदेतद्ध्रुवम्
सर्पे दूरमुपागते किमिति भोस्तद्घृष्टिराहन्यते
maraN thavA chhatAn paN shok chhoDo ane vinayapUrvak sukhadAyak dharmanun ArAdhan karo.
ThIk chhe
सा माभूदथवा स्वकर्मवशतस्तस्मान्न ते ता
ये कुर्वन्ति शुचं मृते सति निजे पापाय दुःखाय च
na ye thAy topaN teo eTalA mUrkha nathI. ame to te ja mUrkhone mUrkhomAn shreShTha
arthAt atishay mUrkha mAnIe chhIe je koI iShTa manuShyanun maraN thatAn pAp ane
dukhanA nimittabhUt shokane dUr kare chhe.
eTalA badhA jaD (mUrkha) gaNavAmAn AvatA nathI. parantu je manuShya koI iShTa janano viyog thatAn
shok kare chhe temane mUrkha ja nahi paN mUrkhashiromaNi (atishay jaD) gaNavAmAn Ave chhe. kAraN
e chhe ke mUrkha samajavAmAn AvatA te prANIo to Avelun dukh dUr karavA mATe ja kAI ne kAI
Page 128 of 378
PDF/HTML Page 154 of 404
single page version
utpanna karavAno prayatna kare chhe. enun paN kAraN e chhe ke te shokathI
निःशेषं जगदिन्द्रजालस
तत्किंचित्कुरु येन नित्यपरमानन्दास्पदं गच्छसि
sAmbhaLyun nathI? ane shun pratyakSha nathI dekhato? arthAt tame ene avashya jANo chho,
sAmbhaLo chho ane pratyakShapaNe dekho chho. to pachhI bhalA ahIn potAnA koI sambandhI
manuShyanun maraN thatAn shok kem karo chho? arthAt shok chhoDIne evo k kprayatna
karo ke jethI shAshvat, uttam sukhanA sthAnabhUt mokShane pAmI shako. 12.
प्राप्ते पुनस्त्रिभुवने ऽपि न रक्षकोऽस्ति
पूत्कृत्य रोदिति वने विजने स मूढः
mRutyu pAme tyAre shok kare chhe te mUrkha nirjan vanamAn bUmo pADIne rudan kare chhe.
abhiprAy e chhe ke jevI rIte janashUnya (manuShya vinAnA) vanamAn rudan karanAranA
rovAthI kAI paN prayojan siddha thatun nathI tevI rIte koI iShTa jan mRutyu pAmatAn,
tenA mATe shok karavAvALAne paN kAI prayojan siddha thatun nathI, parantu tethI dukhadAyak
navIn karmono ja bandh thAy chhe. 13.
Page 129 of 378
PDF/HTML Page 155 of 404
single page version
पापेन तद्भवति जीव पुराकृतेन
पापस्य तौ न भवतः पुरतोऽपि येन
te pApano ja nAsh karavAno prayatna kar ke jethI AgaL paN te banne (iShTa viyog
ane aniShTasanyog) na thaI shake. 14.
तल्लाभो ऽथ यशोऽथ सौख्यमथ वा धर्मो ऽथ वा स्याद्यदि
प्रायस्तत्र सुधीर्मुधा भवति कः शोकोग्ररक्षोवशः
shokano prArambh karavo barAbar chhe. parantu jo anek prayatno dvArA paN te
chAremAnthI ghaNun karIne koI ek paN utpanna na thatun hoy to pachhI kyo
buddhimAn manuShya vyartha te shokarUpI mahArAkShasane AdhIn thAy? arthAt koI
nahIn. 15.
प्रातः प्रयान्ति सहसा सकलासु दिक्षु
लोकाः श्रयन्ति विदुषा खलु शोच्यते कः
Page 130 of 378
PDF/HTML Page 156 of 404
single page version
ja rIte manuShya paN koI ek kuLamAn sthit rahIne pachhI mRutyu pAmIne anya kuLono
Ashray kare chhe. tethI vidvAn manuShya tene mATe kAI paN shok karatA nathI. 16.
तस्मिन् दुर्गतिपल्लिपातिकुपथैर्भ्राम्यन्ति सर्वे ऽङ्गिनः
प्राप्यालोक्य च सत्पथं सुखपदं याति प्रबुद्धो ध्रुवम्
khoTA mArge paribhramaN kare chhe. te (sansAr
samIchIn mArga joIne nishchayathI sukhanA sthAnabhUt mokShane prApta karI le chhe.
dIvo prApta thaI jAy chhe to te tenA sahAre yogya mArganI khoj karIne tenA dvArA iShTa sthAnamAn
pahonchI jAy chhe. barAbar evI ja rIte A sansArI prANI paN dukhothI bharelA A agnAnamay
sansAramAn mithyAdarshanAdine vashIbhUt thaIne narakAdi durgatiomAn pahonche chhe ane tyAn anek prakAranA
kaShTo sahe chhe. tene jyAre nirmaL sadguruno upadesh maLe chhe tyAre te temAnthI prabuddha thaIne
mokShamArgano Ashray kare chhe ane tenA dvArA muktipurImAn jaI pahonche chhe. 17.
स्तत्रैव याति मरणं न पुरो न पश्चात्
शोकं परं प्रचुरदुःखभुजो भवन्ति
Page 131 of 378
PDF/HTML Page 157 of 404
single page version
mare chhe ane na pachhI, paN chhatAn ya mUrkha manuShyo potAnA koI sambandhInun mRutyu
thatAn atishay shok karIne bahu ja dukh bhogave chhe. 18.
जीवा यान्ति भवाद्भवान्तरमिहाश्रोन्तं तथा संसृतौ
प्रायः प्रारभते ऽधिगम्य मतिमानस्थैर्यमित्यङ्गिनाम्
paryAyamAnthI bIjI paryAyamAn jAy chhe. tethI buddhimAn manuShya uparyukta prakAre
prANIonI asthiratA jANIne ghaNun karIne koI iShTa sambandhIno janma thatAn harSha pAmatA
nathI ane tenun mRutyu thatAn shok pAmatAn nathI. 19.
मानुष्यं यदि दुष्कुले तदघतः प्राप्तं पुनर्नश्यति
द्राग्बाल्ये ऽपि ततो ऽपि नो वृष इति प्राप्ते प्रयत्नो वरः
paryAy ghaNI mushkelIthI prApta thAy chhe. jo kadAch te manuShyabhav prApta paN karI
le chhe to paN nIch kuLamAn utpanna thavAthI teno te manuShyabhav pApAcharaNapUrvak
ja naShTa thaI jAy chhe. jo koI prakAre uttam kuLamAn ya utpanna thayo topaN tyAn
te kAn to garbhamAn ja marI jAy chhe athavA janma letI vakhate marI jAy chhe athavA
bAlyAvasthAmAn paN shIdhra maraN pAmI jAy chhe. tethI paN dharmanI prApti thaI
Page 132 of 378
PDF/HTML Page 158 of 404
single page version
viShayamAn utkRuShTa prayatna karavo joIe. 20.
प्रतिक्षणमिदं जगज्जलदकूटवन्नश्यति
प्रियेऽपि किमहो मुदा किमु शुचा प्रबुद्धात्मनः
ane naShTa paN avashya thAy chhe. A kAraNe ahIn gnAnI jIvane koI priyajanano janma
thatAn harSha ane tenun maraN thatAn shok kem thavo joIe? arthAt na thavo joIe. 21.
सा वेला तु मृतेर्नृपक्ष्मचलनस्तोकापि देवैरपि
कः सर्वत्र दुरन्तदुःखजनकं शोकं विदध्यात् सुधीः
paN oLangI shakato nathI. A kAraNe koI paN iShTa jananun mRutyu thatAn kyo buddhimAn
manuShya sukhadAyak kalyANamArga chhoDIne sarvatra apAr dukh utpanna karanAr shok kare?
arthAt koI paN buddhimAn shok karato nathI. 22.
जाते यच्च मुदं तदुन्नतधियो जल्पन्ति वातूलताम्
मृत्यूत्पत्तिपरम्परामयमिदं सर्वं जगत्सर्वदा
Page 133 of 378
PDF/HTML Page 159 of 404
single page version
unnat buddhinA dhArak gaNadhar Adi pAgalapaNun kahe chhe. kAraN ke mUrkhatAvash je khoTI
pravRuttio karavAmAn AvI hoy tenAthI thatA karmanA prakRuShTa bandh ane tenA udayathI
sadA A Akhuny vishva mRutyu ane utpattinI paramparAsvarUp chhe. 23.
संसारे बहुदुःखजालजटिले शोकीभवत्यापदि
कः कृत्वा भयदादमङ्गलकृते भावाद्भवेच्छङ्कितः
chhe. barAbar chhe
kadI shankit thAy? arthAt na thAy.
joIe. chhatAn jo evI Apattio AvatAn prANI shokAdithI santapta thAy chhe to emAn tenI
agnAnatA ja kAraN chhe kem ke jyAre sansAr svabhAvathI ja dukhamay chhe to Apattionun Avavun
javun to rahevAnun ja. to pachhI emAn rahetA thakA bhalA harSha ane viShAd karavAthI kyun prayojan siddha
thavAnun? 24.
लभत उदयमस्तं पूर्णतां हीनतां च
स्तनुमिह तनुतस्तत्कात्र मुत्कश्च शोकः
Page 134 of 378
PDF/HTML Page 160 of 404
single page version
ane kaLAonI hAni
rahe chhe tevI ja rIte sansArI prANInun hRuday paN pApathI kaluShit rahe chhe tathA jem
chandra ek rAshi (mIn-meSh vagere)thI bIjI rAshine prApta thAy chhe tevI ja rIte sansArI
prANI paN ek sharIr chhoDIne bIjA sharIranun grahaN karyA kare chhe. AvI sthiti hotAn
sampatti ane vipattinI prAptimAn jIve harSha ane viShAd shA mATe karavo joIe?
arthAt na karavA joIe . 25.
किमिति तदभिघाते खिद्यते बुद्धिमद्भिः
व्यभिचरति कदाचित्सर्वभावेषु नूनम्
chhe? arthAt temano nashvar svabhAv jANIne temaNe khedakhinna na thavun joIe. jevI
rIte uShNatA agnino vyabhichAr karatI nathI arthAt te sadA agni hoy tyAn hoy
chhe ane tenA abhAvamAn kadI paN nathI hotI; barAbar evI ja rIte sthiti (dhrauvya),
utpAd ane vyay paN nishchayathI padArtho hoy tyAn avashya hoy chhe ane temanA
abhAvamAn kadI paN hotA nathI. 26.
जनयति तदसातं कर्म यच्चाग्रतो ऽपि
वट इव तनुबीजं त्यज्यतां स प्रयत्नात्