Padmanandi Panchvinshati-Gujarati (simplified iso15919 transliteration). Shlok: 26-61 (1. Dharmopadeshamrut).

< Previous Page   Next Page >


Combined PDF/HTML Page 3 of 21

 

Page 15 of 378
PDF/HTML Page 41 of 404
single page version

background image
(मालिनी )
तनुरपि यदि लग्ना कीटिका स्याच्छरीरे
भवति तरलचक्षुर्व्याकुलो यः स लोकः
कथमिह मृगयाप्तानन्दमुत्खातशस्त्रो
मृगमकृतविकारं ज्ञातदुःखोऽपि हन्ति
।।२६।।
anuvād : jyāre potānā sharīramān nānakaḍī kīḍī ke jantu chaḍī jāy tyāre
te manuṣhya vyākuḷ thaīne chapaḷ netrothī tene āmatem shodhe chhe. pāchho te ja manuṣhya
potānī jem bījā prāṇīonā duḥkhano anubhav karīne paṇ shikārathī prāpta thanār
ānandanī khojamān krodhādi vikār rahit niraparādh mr̥ug ādi prāṇīo upar shastra
chalāvīne kevī rīte temano vadh kare chhe? 26.
(शार्दूलविक्रीडित)
यो येनैव हतः स तं हि बहुशो हन्त्येव यैर्वञ्चितो
नूनं वञ्चयते स तानपि भृशं जन्मान्तरे ऽप्यत्र च
स्त्रीबालादिजनादपि स्फु टमिदं शास्त्रादपि श्रूयते
नित्यं वञ्चनहिंसनोज्झनविधौ लोकाः कुतो मुह्यत
।।२७।।
anuvād : je manuṣhya jenā dvārā marāy chhe te manuṣhya potāne māranār te
manuṣhyane paṇ anek vār māre ja chhe. evī ja rīte je prāṇī bījā loko dvārā
chhetarāyo chhe te nishchayathī to lokone paṇ janmāntaramān ane ā janmamān paṇ avashya
ṭhage chhe. ā vāt strī ane bāḷak ādi pāsethī tem ja shāstra pāsethī paṇ spaṣhṭapaṇe
sāmbhaḷavāmān āve chhe. chhatān loko hammeshān dagābājī ane hinsāno tyāg karavāmān
kem moh pāme chhe? arthāt temaṇe moh chhoḍīne hinsā ane anyane chhetaravāno
parityāg sadā māṭe avashya karī devo joīe. 27.
(शार्दूलविक्रीडित)
अर्थादौ प्रचुरप्रपञ्चरचनैर्ये वञ्चयन्ते परान्
नूनं ते नरकं व्रजन्ति पुरतः पापव्रजादन्यतः

Page 16 of 378
PDF/HTML Page 42 of 404
single page version

background image
प्राणाः प्राणिषु तन्निबन्धनतया तिष्ठन्ति नष्टे धने
यावान् दुःखभरो नरे न मरणे तावानिह प्रायशः
।।२८।।
anuvād : je manuṣhya dhan ādi kamāvāmān anek prapañcho rachīne bījāone
chhetaryā kare chhe teo nishchayathī te pāpanā prabhāvathī bījāonī sāme ja narakamān jāy
chhe. kāraṇ e chhe ke prāṇīomān prāṇ dhananā nimit ja rahe chhe, dhan naṣhṭa thaī jatān
manuṣhyane jeṭalun adhik duḥkh thāy chhe teṭalun ghaṇun karīne maratī vakhate paṇ thatun nathī. 28.
(शार्दूलविक्रीडित)
चिन्ताव्याकुलताभयारतिमतिभ्रंशातिदाहभ्रम
क्षुत्तृष्णाहतिरोगदुःखमरणान्येतान्यहो आसताम्
यान्यत्रैव पराङ्गनाहितमतेस्तद्भूरि दुःखं चिरं
श्वभ्रे भावि यदग्निदीपितवपुर्लोहाङ्गनालिङ्गनात्
।।२९।।
anuvād : parastrīmān anurāgabuddhi rākhanār vyaktine je ā janmamān chintā,
ākuḷatā, bhay, dveṣhabhāv, buddhino vināsh, atyanta santāp, bhrānti, bhūkh, taras,
āghāt, rog vedanā ane maraṇarūp duḥkh prāpta thāy chhe; e to dūr raho, parantu
parastrī sevanajanit pāpanā prabhāvathī anya janmamān narakagati prāpta thatān agnimān
tapāvelā lohamay strīonā āliṅganathī je chirakāḷ sudhī ghaṇun duḥkh prāpta thavānun
chhe te taraph paṇ tenun dhyān jatun nathī, e keṭalā āshcharyanī vāt chhe. 29.
(शार्दूलविक्रीडित)
धिक् तत्पौरुषमासतामनुचितास्ता बुद्धयस्ते गुणाः
मा भून्मित्रसहायसंपदपि सा तज्जन्म यातु क्षयम्
लोकानामिह येषु सत्सु भवति व्यामोहमुद्राङ्कितं
स्वप्ने ऽपि स्थितिलङ्घनात्परधनस्त्रीषु प्रसक्तं मनः
।।३०।।
anuvād : je pauruṣh ādi hotān lokonun vyāmoh pāmelun man maryādānun
ullaṅghan karīne svapnamān paṇ paradhan ane parastrīomān āsakta thāy chhe te
pauruṣhane dhikkār chhe te ayogya vichār ane te ayogya guṇ dūr ja raho, evā

Page 17 of 378
PDF/HTML Page 43 of 404
single page version

background image
mitronī sahāyatārūp sampatti paṇ prāpta na thāv tathā te janma paṇ nāsh pāmo.
abhiprāy e chhe ke jo uparyukta sāmagrī hotān lokonun man lokamaryādā
chhoḍīne paradhan ane parastrīmān āsakta thāy chhe to te badhī sāmagrī dhikkāravā
yogya chhe. 30.
(शार्दूलविक्रीडित)
द्यूताद्घर्मसुतः पलादिह बको मद्याद्यदोर्नन्दनाः
चारुः कामुकया मृगान्तकतया स ब्रह्मदत्तो नृपः
चौर्यत्वाच्छिवभूतिरन्यवनितादोषाद्दशास्यो हठात्
एकैकव्यसनाहता इति जनाः सर्वैर्न को नश्यति
।।३१।।
anuvād : ahīn jugārathī yudhiṣhṭhir, mānsathī bak rājā, madyathī yādavo,
veshyāsevanathī chārudatta, mr̥ugonā vināsharūp shikārathī brahmadatta rājā, chorīthī shivabhūti
brāhmaṇ tathā parastrīdoṣhathī rāvaṇ; ā rīte ek ek vyasananā sevanathī ā sātey
jaṇ mahān kaṣhṭa pāmyā chhe. to pachhī je badhā vyasanonun sevan kare chhe teno vināsh
kem na thāy? avashya thāy.
visheṣhārtha : ‘यत् पुंसः श्रेयसः व्यस्यति तत् व्यसनम्’ arthāt je manuṣhyone kalyāṇanā mārgathī
bhraṣhṭa karīne duḥkh prāpta karāve chhe tene vyasan kahevāmān āve chhe. āvā vyasan mukhyapaṇe sāt
chhe. temanun varṇan āgaḷ thaī gayun chhe. emānthī kevaḷ ek ek vyasanamān ja tatpar rahevāthī je
yudhiṣhṭhir ādi mahān duḥkh pāmyā chhe, temanā nāmono nirdesh mātra ahīn karavāmān āvyo chhe.
saṅkṣhepamān temanī kathā ā rīte chhe.
1. yudhiṣhṭhiraḥhastināpuramān dhr̥utarāj nāmanā ek prasiddha rājā hatā. tene ambikā,
ambālikā ane ambā nāmanī traṇ rāṇīo hatī. emānthī ambikāthī dhr̥utarāṣhṭra, ambālikāthī pāṇḍu
ane ambāthī vidur utpanna thayā hatā. emān dhr̥utarāṣhṭrane duryodhan ādi so putra tathā pāṇḍune
yudhiṣhṭhir, arjun, bhīm, nakul ane sahadev nāmanā pāñch putra hatā. pāṇḍu rājā svargavāsī thayā
pachhī kauravo ane pāṇḍavomān rājya nimitte paraspar vivād thavā lāgyo hato. ek vakhat yudhiṣhṭhir
duryodhan sāthe dhr̥utakrīḍā karavā taiyār thayā. teo temān badhī sampatti hārī gayā. ante temaṇe draupadī
ādine paṇ dāvamān mūkī ane duryodhane ene paṇ jītī līdhī. tethī draupadīne apamānit thavun paḍyun
tathā kuntī ane draupadī sāthe pāñche bhāīone bār varṣha sudhī vanamān rahevun paḍyun. te sivāy temane
jugāranā vyasanane kāraṇe bījā paṇ anek duḥkh sahevā paḍyā.

Page 18 of 378
PDF/HTML Page 44 of 404
single page version

background image
2. bakarājāḥkushāgrapuramān bhūpāḷ nāmano rājā hato. tenī patnīnun nām lakṣhmīmatī
hatun. emane bak nāmano ek putra hato je mānsabhakṣhaṇano bahu lolupī hato. rājā dar varṣhe
aṣhṭāhnikā parva āvatān jīvahinsā na karavānī ghoṣhaṇā karāvatā hatā. teṇe mānsabhakṣhī potānā putranī
prārthanāthī kevaḷ ek prāṇīnī hinsānī chhūṭ āpīne tene paṇ bījā prāṇīnī hinsā na karavāno
niyam karāvyo hato. te pramāṇe ja teṇe potānī pravr̥utti chālu rākhī hatī. ek vakhate rasoīyo
māns mūkīne kārya prasaṅge kyāṅk bahār chālyo gayo hato. eṭalāmān ek bilāḍī te māns khāī
gaī hatī. rasoiyāne tethī khūb chintā thaī, te vyākuḷ thaīne mānsanī shodhamān shaheranī bahār gayo.
teṇe ek marelā bāḷakane jamīnamān dāṭatā joyun. tak meḷavīne te tene kāḍhī lāvyo ane tenun māns
rāndhīne bak rājakumārane khavarāvī dīdhun, te divasanun māns tene khūb svādiṣhṭa lāgyun. bake koī paṇ
upāye rasoiyā pāsethī yathārtha sthiti jāṇī līdhī. teṇe dararoj ā ja prakāranun māns khavarāvavā
māṭe rasoiyāne pharaj pāḍī. bichāro rasoiyo roj chaṇā ane lāḍu vagere laīne jato ane koī
ek bāḷakane phosalāvīne laī āvato. tethī nagaramān bāḷako ghaṭavā māṇḍyā. nagarajano tethī khūb
chintātur thaī gayā hatā. chhevaṭe ek divase te rasoiyāne bāḷak sāthe pakaḍī levāmān āvyo.
lokoe tene ḍhīṅkā pāṭu māravānun sharū karī dīdhun. tethī gabharāīne teṇe sāchī vastu jaṇāvī dīdhī.
te daramyān pitā dīkṣhit thaī javāthī bakane rājyanī paṇ prāpti thaī gaī hatī. nagarajanoe maḷīne
tene rājyathī bhraṣhṭa karyo. te shaheranī bahār rahīne marelā manuṣhyonā maḍadā khāvā lāgyo. jyāre
koīvār tene jo jīvato māṇas maḷī jato to te tene paṇ khāī jato. loko tene rākṣhas kahevā
lāgyo hatā. chhevaṭe tene koī rīte vasudeve mārī nākhyo hato. tene māns bhakṣhaṇanā vyasanathī ā
rīte duḥkh sahevun paḍyun.
3 yādavaḥkoī vakhate bhagavān nemināth jineshvaranun samavasaraṇ giranār parvat
upar āvyun hatun. te vakhate anek nagarajano temane vandan karavā ane temano upadesh shravaṇ karavā
māṭe giranār parvat upar pahoñchyā hatā, dharmashravaṇanā ante baḷadeve pūchhyun ke bhagavan! ā
dvārakāpurī kubere banāvī chhe. teno nāsh kyāre ane kevī rīte thashe? uttaramān bhagavān nemijin
bolyā ke ā nagar madyanā nimitte bār varṣhamān dvīpāyanakumār dvārā bhasmībhūt thashe. ā
sāmbhaḷīne rohiṇīno bhāī dvīpāyanakumār dīkṣhit thaī gayo ane ā avadhi pūrī karavā māṭe
pūrvadeshamān jaīne tap karavā lāgyo. tyār pachhī te dvīpāyanakumār bhramathī ‘have bār varṣha vītī
gayā’ em samajīne pharīthī pāchho āvī gayo ane dvārakānī bahār parvat pāse tap karavā
lāgyo. ahīn jinavachan anusār madyane dvārakādahananun kāraṇ samajīne kr̥uṣhṇe prajāne madya ane
tenī sādhanasāmagrīne paṇ dūr pheṅkī devāno ādesh āpyo hato. te pramāṇe dārū pīnārāoe madya
ane tenā sādhano kādamb parvat pāse ek khāḍāmān pheṅkī dīdhā hatā. e ja samaye shambu ādi
rājakumāro vanakrīḍā māṭe tyān gayā hatā. temaṇe tarasathī pīḍāīne pahelā pheṅkī dīdhel te madyane

Page 19 of 378
PDF/HTML Page 45 of 404
single page version

background image
pāṇī samajīne pī gayā. tethī unmatta thaīne te nāchatā gātā dvārakā taraph pāchhā āvī rahyā
hatā. temaṇe mārgamān dvīpāyan munine ubhelā joīne temane dvārikānā bāḷanār samajīne temanā
upar paththar pheṅkavā sharū karyā. jethī krodhavash maraṇ pāmīne te agnikumār dev thayā. teṇe chāre
bājuthī dvārikāpurīne agnithī prajvalit karī dīdhī. ā durghaṭanāmān kr̥iṣhṇa ane baḷadev sivāy
bījun koī paṇ prāṇī jīvit rahī shakyun nahi. ā badhun madyapānanā doṣhathī thayun hatun.
4. chārudattaḥchampāpurīmān ek bhānudatta nāmanā sheṭh hatā. temanī patnīnun nām subhadrā
hatun. ā bannenī yuvān avasthā putra vinā ja vītī gaī. tyār pachhī temane ek putra utpanna
thayo jenun nām chārudatta rākhavāmān āvyun, tene bāḷapaṇamān ja aṇuvratanī dīkṣhā āpavāmān āvī
hatī. teno vivāh māmā sarvārthanī putrī mitravatī sāthe thayo hato. chārudattane shāstranun vyasan hatun,
tethī patnī pratye tene jarā paṇ prem nahoto. chārudattanī mātāe tene kāmabhogamān āsakta karavā
māṭe rudradatta (chārūdattanā kākā) ne preraṇā karī. te koī paṇ bahāne chārudattane kaliṅgasenā veshyāne
tyān laī gayo. tene ek vasantasenā nāmanī sundar putrī hatī. chārudattane tenā pratye prem thaī gayo.
tenāmān āsakta hovāthī kaliṅgasenāe vasantasenā sāthe chārūdattanā lagna karī dīdhā hatā. te
vasantasenāne tyān bār varṣha rahyo. tenāmān atyant āsakta hovāthī jyāre chārūdatte kadī mātā, pitā
ane patnīne paṇ yād na karī to pachhī bījā kāmanī bābatamān shun kahevāy? ā daramyān
kaliṅgasenāne tyān chārudattanā gharethī soḷ karoḍ dīnār āvī gaī hatī. tyār pachhī jyāre
kaliṅgasenāe mitravatīnā ābhūṣhaṇo paṇ āvatā joyā tyāre teṇe vasantasenāne dhanahīn chārudattane
chhoḍī devānun kahyun. mātānā ā vachano sāmbhaḷīne vasantasenāne atyanta duḥkh thayun. teṇe kahyun he
mātā! chārudatta sivāy hun kuber jevā sampattivān bījā puruṣhane chāhatī nathī. mātāe putrīno
durāgrah joīne anya upāy vaḍe chārūdattane potānā gharamānthī kāḍhī mūkyo. tyār pachhī teṇe gher
jaīne duḥkhamān samay vītāvatī mātā ane patnīne joī temane āshvāsan āpīne chārudatta dhan
meḷavavā māṭe bījā deshamān chālyo gayo. te anek desho ane dvīpomān gayo, parantu badhe tene mahān
kaṣhṭono sāmano karavo paḍyo. ante te pūrvanā upakārī be devonī sahāyathī mahān vaibhav sahit
champāpurīmān pāchho āvī gayo. teṇe vasantasenāne potāne gher bolāvī līdhī. pachhī mitravatī ane
vasantasenā ādi sāthe sukhapūrvak keṭalok kāḷ vītāvīne chārudatte jinadīkṣhā laī līdhī. ā rīte
tapashcharaṇ karato thako te maraṇ pāmīne sarvārthasiddhimān dev thayo. je veshyā vyasanane kāraṇe chārudattane
anek kaṣhṭa sahan karavā paḍyā tene vivekī jīvoe sadāne māṭe chhoḍī devā joīe.
5. brahmadattaḥujjayinī nagarīmān ek brahmadatta nāmano rājā hato. te mr̥ugayā
(shikār)nā vyasanamān atyant āsakta hato. koī vakhate te shikār māṭe vanamān gayo hato. teṇe
tyān ek shilā upar dhyān sthit munine joyā. tethī tenun shikāranun kām niṣhphaḷ thaī gayun. te
bīje divase paṇ ukta vanamān shikār karavā māṭe gayo, parantu muninā prabhāvathī pharīthī paṇ tene

Page 20 of 378
PDF/HTML Page 46 of 404
single page version

background image
ā kāryamān saphaḷatā na maḷī. ā rīte te keṭalāy divas tyān gayo, parantu tene ā kāryamān
saphaḷatā na maḷī shakī. tethī tene muni upar atishay krodh utpanna thayo. koī ek divas jyāre
muni āhār māṭe nagaramān gayā hatā tyāre brahmadatte avasar joīne te shilāne agnithī bāḷī
nākhī. e daramyān munirāj paṇ tyān pāchhā āvyā ane jhaḍapathī te baḷatī shilā upar besī
gayā. temaṇe dhyān chhoḍyun nahi, tethī temane kevaḷagnānanī prāpti thaī. teo antaḥkr̥ut kevaḷī thaīne
mukti pāmyā. ahīn brahmadatta rājā shikāranā vyasan ane muninā tīvradveṣhanā kāraṇe sātamī
narakamān nārakī thayo. tyār pachhī vachche vachche krūr hinsak tiryañch thaīne kramapūrvak chhaṭhṭhī ane pāñchamī
ādi bākīnī narakabhūmimān paṇ gayo. shikāranā vyasanamān āsakat hovāthī prāṇīone āvā
ja bhayānak kaṣhṭa sahan karavā paḍe chhe.
6. shivabhūtiḥbanāras nagaramān rājā jayasinh rājya karato hato. rāṇīnun nām
jayāvatī hatun. ā rājāne ek shivabhūti nāmano pūrohit hato. te potānā satyavāditāne kāraṇe
pr̥ithvī par ‘satyaghoṣh’ nāme prasiddha thaī gayo hato. teṇe potānī yagnopavītamān ek chharī bāndhī
rākhī hatī. te kahyā karato ke jo hun kadāch jūṭhun bolun to ā chharīthī mārī jībh kāpī nākhīsh.
ā vishvāsathī ghaṇā māṇaso enī pāse sāchavavā māṭe potānun dhan rākhatā hatā. koī ek divase
padmapurathī ek dhanapāḷ nāmano sheṭh āvyo ane enī pāse potānā atyant kimmatī chār ratno
rākhīne vyāpār māṭe paradeshamān chālyo gayo. te bār varṣha videshamān rahīne ane ghaṇun dhan kamāīne
pāchho āvī rahyo hato. rastāmān tenī nāv ḍūbī gaī ane badhun dhan nāsh pāmyun. ā rīte te
dhanahīn thaīne banāras pāchho pahoñchyo. teṇe shivabhūti purohit pāse potānā chār ratno pāchhā
māgyān. purohite gāṇḍo gaṇāvīne tene gharamānthī bahār kaḍhāvī mūkyo. gāṇḍo samajīne ja tenī vāt
rājā vagere koīe paṇ na sāmbhaḷī. ek divas rāṇīe tenī vāt sāmbhaḷavā māṭe rājāne āgrah
karyo. rājāe tene pāgal kahyo te sāmbhaḷīne rāṇīe kahyun ke pāgal te nathī paṇ tame ja chho.
tyār pachhī rājānī āgnā pramāṇe rāṇīe tene māṭe kāīk upāy vichāryo. teṇe purohit sāthe
jugār ramatān tenī vīṇṭī ane chharī sahit yagnopavīt paṇ jītī līdhī ane tene oḷakhāṇanī
nishānī tarīke purohitanī strī pāse mokalīne te chārey ratno maṅgāvī līdhā. rājāne shivabhūtinā
ā vyavahārathī khūb duḥkh thayun. rājāe tene chhāṇanun bhakṣhaṇ, muṣhṭiono prahār athavā potānā
dravyanun samarpaṇ ā traṇamānthī koī paṇ ek daṇḍ sahan karavānī pharaj pāḍī. te pramāṇe te chhāṇ
khāvā taiyār thayo parantu khāī na shakyo. tethī muṣhṭinā prahāranī ichchhā pragaṭ karī. te pramāṇe malloe
muṣhṭiono prahār karatān te marī gayo ane rājānā bhaṇḍāramān sarpa thayo. ā rīte tene chorīnā
vyasananā kāraṇe ā kaṣhṭa sahan karavun paḍyun.
7. rāvaṇaḥkoī samaye ayodhyā nagarīmān rājā dasharath rājya karatā hatā. temane
chār patnī hatī. kaushalyā, sumitrā, kaikeyī ane suprabhā. emane kramashaḥ ā chār putra utpanna

Page 21 of 378
PDF/HTML Page 47 of 404
single page version

background image
thayā hatā. rāmachandra, lakṣhmaṇ, bharat ane shatrughna. ek divas rājā dasharathane potāno vāḷ
saphed dekhāyo. tethī temane ghaṇo vairāgya thayo. temaṇe rāmachandrane rājya āpīne jinadīkṣhā levāno
nishchay karyo. pitānī sāthe bharatano paṇ dīkṣhā levāno vichār jāṇīne tenī mātā kaikeyī bahu
duḥkhī thaī. teṇīe eno ek upāy vichārīne rājā dasharath pāse pūrve apāyelun varadān māgyun.
rājāno svīkār meḷavīne teṇe bharatane rājya āpavānī ichchhā pragaṭ karī. rājā vichāramān paḍī
gayā. temane khedakhinna joīne rāmachandre mantrīone tenun kāraṇ pūchhyun ane temanī pāsethī uparyukta
samāchār jāṇīne pote ja bharatane prasannatāthī rājyatilak karī dīdhun. tyār pachhī ‘mārā ahīn
rahevāthī bharatanī pratiṣhṭhā nahi rahī shake’ ā vichārathī te sītā ane lakṣhmaṇ sāthe ayodhyāthī
bahār chālyā gayā. ā pramāṇe jatān teo daṇḍakavananī madhyamān pahoñchīne tyān sthir thayā. ahīn
vananī shobhā jotān lakṣhmaṇ ām tem ghūmī rahyā hatā. temane ek vānsonā samūhamān laṭakatun
ek khaḍga (chandrahās) jovāmān āvyun. temaṇe jhaḍapīne te hāthamān laī līdhun ane parīkṣhā māṭe
te ja vānsanā samūh upar chalāvyun. tethī vāsanā samūh sāthe tenī andar beṭhelā shambūkakumāranun
mastak kapāīne judun thaī gayun. ā shambūkakumār ja tene ahīn besīne bār varṣhathī siddha karī
rahyo hato. ā ghaṭanānā thoḍā ja samay pachhī kharadūṣhaṇanī patnī ane shambūkanī mātā sūrpanakhā
tyān āvī pahoñchī. putranī āvī dashā joīne te vilāp karatī ām tem shatrunī shodh karavā
lāgī. te thoḍe ja dūr rāmachandra ane lakṣhmaṇane joīne temanā rūp upar mohit thaī gaī.
teṇīe e māṭe bannene prārthanā karī, parantu jyāre bannemānthī koīe paṇ teno svīkār na karyo
tyāre te potānun sharīr vikr̥ut karīne kharadūṣhaṇ pāse pahoñchī ane tene yuddha māṭe uttejit karyo.
kharadūṣhaṇ paṇ potānā sāḷā rāvaṇane ene sūchanā karāvīne yuddha māṭe nīkaḷī paḍyo. senā
sahit kharadūṣhaṇane āvato joīne lakṣhmaṇ paṇ yuddha māṭe chālī nīkaḷyo. te jatī vakhate
rāmachandrane em kahetā gayā ke hun vipattigrasta thaīne sinhanād karūn to ja tame mārī sahāy māṭe
āvajo, nahi to ahīn sthit rahīne sītānī rakṣhā karajo. e daramyān puṣhpakavimānamān besīne
rāvaṇ paṇ kharadūṣhaṇanī madad māṭe laṅkāthī ahīn āvī rahyo hato. te ahīn sītāne beṭhelī
joīne tenā rūp upar mohit thaī gayo ane tene upāḍī javāno upāy vichāravā lāgyo, teṇe
khās vidyāthī jāṇīne thoḍe dūrathī sinhanād karyo. tethī rāmachandra lakṣhmaṇane āpattimān paḍelā
samajīne temane madad karavā māṭe chālyā gayā. ā rīte rāvaṇ tak meḷavīne sītāne harīne laī
gayo. ā taraph lakṣhmaṇ kharadūṣhaṇane mārīne yuddhamān vijay prāpta karī chūkyo hato. te akasmāt
rāmachandrane ā taraph āvatā joīne khūb chintātur thayā. teṇe tarat ja rāmachandrane pāchhā javā
māṭe kahyun. temane pāchhā pharatān tyān sītā jovāmān āvī nahi. tethī te bahu vyākuḷ thayā. thoḍī
vāramān lakṣhmaṇ paṇ tyān āvī pahoñchyā. te vakhate temane sugrīv ādi vidyādharono parichay
thayo. koī paṇ upāye hanumān laṅkā pahoñchī gayā. temaṇe tyān rāvaṇanā bagīchāmān beṭhelā
sītāne atyant vyākuḷ joīne āshvāsan āpyun ane tarat ja pāchhā āvīne rāmachandrane badhī

Page 22 of 378
PDF/HTML Page 48 of 404
single page version

background image
hakīkat kahī sambhaḷāvī. ante yuddhanī taiyārī karīne rāmachandra senā sahit laṅkā jaī pahoñchyā.
temaṇe sītāne pāchhī āpavā māṭe rāvaṇane bahu samajāvyo paṇ te sītāne pāchhī āpavā taiyār
thayo nahi. tene āvī rīte parastrīmān āsakta joīne teno potāno bhāī vibhīṣhaṇ paṇ
rīsāīne rāmachandranī senāmān āvī maḷyo. chhevaṭe banne vachche dhamasāṇ yuddha thayun, jemān rāvaṇanā
anek kuṭumbīo ane te pote paṇ māryo gayo. parastrīnā mohathī rāvaṇanī buddhi nāsh pāmī
hatī, tethī tene bījā hitechchhak māṇasonā priy vachano paṇ apriy ja lāgyā ane ante tene
ā jātanun duḥkh sahan karavun paḍyun. 31.
(आर्या)
न परमियन्ति भवन्ति व्यसनान्यपराण्यपि प्रभूतानि
त्यक्त्वा सत्पथमपथप्रवृत्तयः क्षुद्रबुद्धीनाम् ।।३२।।
anuvād : kevaḷ āṭalā (sāt) ja vyasan nathī, paṇ bījā ya ghaṇā vyasano
chhe kāraṇ ke alpamati manuṣhya samīchīn mārga chhoḍīne kutsit mārgamān pravr̥utta thayā
kare chhe.
visheṣhārtha : je asat pravr̥uttio manuṣhyane sanmārgathī bhraṣhṭa kare chhe temanun nām vyasan
chhe. evā vyasan ghaṇā hoī shake chhe. temanī ā sātanī saṅkhyā sthūḷapaṇe ja nakkī karavāmān āvī
chhe. kāraṇ ke mandabuddhi manuṣhya sanmārgathī chyut thaine vividh rīte kumārgamān pravr̥utta thāy chhe. temanī
ā badhī pravr̥uttio vyasanamān ja samāyelī tethī vyasanonī ā sātanī saṅkhyā sthūḷarūpe ja samajavī
joīe. 32.
(शार्दूलविक्रीडित)
सर्वाणि व्यसनानि दुर्गतिपथाः स्वर्गापवर्गार्गलाः
वज्राणि व्रतपर्वतेषु विषमाः संसारिणां शत्रवः
प्रारम्भे मधुरेषु पाककटुकेष्वेतेषु सद्धीधनैः
कर्तव्या न मतिर्मनागपि हितं वाञ्छद्भिरत्रात्मनः
।।३३।।
anuvād :badhā vyasano narakādi durgationā kāraṇ hoīne svarga ane
mokṣhanī prāptimān āgaḷiyā samān chhe, e sivāy te vratarūpī parvatone naṣhṭa karavā
māṭe vajra jevā hoīne sansārī jīvo māṭe durdam shatru samān ja chhe. ā vyasano
jo ke sharūātamān madhur lāge chhe parantu pariṇāme te kaḍavā ja chhe. tethī ja ahīn

Page 23 of 378
PDF/HTML Page 49 of 404
single page version

background image
ātmahitanī ichchhā rākhanār buddhimān puruṣhoe ā vyasanomān jarā paṇ buddhi na
lagāvavī joīe. 33.
(वसंततिलका)
मिथ्याद्रशां विसद्रशां च पथच्युतानां
मायाविनां व्यसनिनां च खलात्मनां च
संगं विमुञ्चत बुधाः कुरुतोत्तमानां
गन्तुं मतिर्यदि समुन्नतमार्ग एव
।।३४।।
anuvād : jo uttam mārgamān ja gaman karavānī abhilāṣhā hoy to
buddhimān puruṣhonun e āvashyak kartavya chhe ke te mithyādraṣhṭio, visadrasho arthāt viruddha
dharmanā anuyāyīo, sanmārgathī bhraṣhṭa thayelāo, māyāchārīo, vyasananā premīo
tathā duṣhṭa janono saṅg chhoḍīne uttam puruṣhono satsaṅg kare . 34.
(वसंततिलका)
स्निग्धैरपि व्रजत मा सह संगमेभिः
क्षुद्रैः कदाचिदपि पश्यत सर्षपाणाम्
स्नेहो ऽपि संगतिकृतः खलताश्रितानां
लोकस्य पातयति निश्चितमश्रु नेत्रात्
।।३५।।
anuvād : uparyukta mithyādraṣhṭi ādi tuchchha jīvo jo potānā sagā paṇ
hoy to paṇ temano saṅg kadī ye na karavo joīe. juo, khalatā (tel nīkaḷī
gayā pachhī prāpta thanār sarasavanī khoḷarūp avasthā, bījā pakṣhe duṣhṭatā)no āshray
karanār kṣhudra sarasavanā dāṇāno sneh (tel) paṇ saṅg pāmīne nishchayathī lokonī
āṅkhamānthī ānsu paḍāve chhe.
visheṣhārtha : jem nānā hovā chhatān sarasavanā dāṇāmānthī nīkaḷel sneh (tel)nā
sanyogathī tenī tīkṣhṇatāne kāraṇe māṇasanī āṅkhamānthī ānsu nīkaḷavā lāge chhe tevī ja rīte uparyukta
kṣhudra mithyādraṣhṭi ādi duṣhṭa puruṣhonā sneh (prem, saṅg)thī thanār aihik ane pāralaukik duḥkhano
anubhav karanār prāṇīnī paṇ āṅkhomānthī pashchāttāpane kāraṇe ānsu nīkaḷavā lāge chhe. tethī
ātmahit ichchhanār jīvoe āvā duṣhṭa manuṣhyonā saṅgano parityāg karavo ja joīe . 35.

Page 24 of 378
PDF/HTML Page 50 of 404
single page version

background image
(शिखरिणी)
कलावेकः साधुर्भवति कथमप्यत्र भुवने
स चाघ्रातः क्षुद्रैः कथमकरुणैर्जीवति चिरम्
अतिग्रीष्मे शुष्यत्सरसि विचरच्चञ्चुचरतां
बकोटानामाग्रे तरलशफ री गच्छति कियत्
।।३६।।
anuvād : ā lokamān kaḷikāḷanā prabhāvathī khūb mushkelīthī ekād ja sādhu
hoy chhe. te paṇ jyān nirday duṣhṭa puruṣho dvārā satāvāy tyān bhalā kevī rīte chirakāḷ
jīvit rahī shake? arthāt rahī shakatā nathī. yogya ja chhe
jyāre ākarā unāḷāmān
taḷāvanun pāṇī sūkāvā māṇḍe chhe tyāre chāñch halāvīne chālatā bagalāo āgaḷ chañchaḷ
māchhalī keṭalo samay sudhī chālī shake? arthāt bahu lāmbā samay sudhī te chālī shakatī
nathī, paṇ tenā dvārā mārīne khavāī jāy chhe. 36.
(मालिनी)
इह वरमनुभूतं भूरि दारिद्य्रदुःखं
वरमतिविकराले कालवक्त्रे प्रवेशः
भवतु वरमितो ऽपि क्लेशजालं विशालं
न च खलजनयोगाज्जीवितं वा धनं वा
।।३७।।
anuvād : sansāramān garībāīnā bhāre duḥkhano anubhav karavo kyāy sāro
chhe, evī ja rīte atyant bhayānak mr̥utyunā mukhamān pravesh karavo paṇ kyāy sāro
chho, e jo ahīn bījā paṇ atishay kaṣhṭa prāpta thāy chhe to te paṇ bhale thāv;
parantu duṣhṭonā sambandhathī jīvan athavā dhan chāhavun shreṣhṭha nathī. 37.
(शार्दूलविक्रीडित)
आचारो दशधर्मसंयमतपोमूलोत्तराख्या गुणाः
मिथ्यामोहमदोज्झनं शमदमध्यानाप्रमादस्थितिः
वैराग्यं समयोपबृंमहणगुणा रत्नत्रयं निर्मलं
पर्यन्ते च समाधिरक्षयपदानन्दाय धर्मो यतेः
।।३८।।

Page 25 of 378
PDF/HTML Page 51 of 404
single page version

background image
anuvād : gnānāchārādi svarūp pāñch prakāranā āchār; uttam kṣhamādirūp
das prakāranā dharma; sanyam, tap tathā mūḷaguṇ ane uttaraguṇ; mithyātva, moh ane
madano parityāg; kaṣhāyonun shaman, indriyonun daman, dhyān, pramād rahit avasthān,
sansār, sharīr ane indriyaviṣhayothī virakti; dharmane vadhāranār anek guṇ, nirmaḷ
ratnatray, tathā ante samādhimaraṇ; ā badhā muninā dharmo chhe je avinashvar mokṣhapadanā
ānand (avyābādh sukh)nun kāraṇ chhe. 38.
(शार्दूलविक्रीडित)
स्वं शुद्धं प्रविहाय चिद्गुणमयं भ्रान्त्याणुमात्रे ऽपि यत्
संबन्धाय मतिः परे भवति तद्बन्धाय मूढात्मनः
तस्मात्त्याज्यमशेषमेव महतामेतच्छरीरादिकं
तत्कालादिविनादियुक्ति त इदं तत्त्यागकर्म व्रतम्
।।३९।।
anuvād : chaitanya guṇasvarūp shuddha ātmāne chhoḍīne bhrāntithī je agnānī
jīvanī buddhi paramāṇu pramāṇ paṇ bāhya vastuviṣhayak sanyog māṭe hoy chhe te tenā
karmabandhanun kāraṇ thāy chhe. tethī mahān puruṣhoe ā sharīr ādi sarvano tyāg kāḷādi
vinā pratham yuktie karavo joīe. ā tyāgakarma vrat chhe.
visheṣhārtha : āno abhiprāy e chhe ke sharīr ādi je koī bāhya padārtha chhe temān
mamatvabuddhi rākhīne temanā sanyog ādi māṭe je kāī paṇ prayatna karavāmān āve chhe tenāthī karmano
bandh thāy chhe ane pachhī ānāthī jīv parādhīnatāne prāpta thāy chhe. ānāthī viparīt shuddha chaitanya
svarūpane upādey samajīne temān sthiratā prāpta karavā māṭe je prayatna karavāmān āve chhe tenāthī
karmabandhano abhāv thaīne jīvane svādhīnatā prāpta thāy chhe. tethī ahīn e upadesh āpavāmān āvyo
chhe ke jyān sudhī uparyukta sharīr ādi ratnatrayanī paripūrṇatāmān sahāy kare chhe tyān sudhī ja
mamatvabuddhi chhoḍīne shuddha āhār ādi dvārā temanun rakṣhaṇ karavun joīe. parantu jyāre te asādhya
rogādinā kāraṇe ukta ratnatrayanī pūrṇatāmān bādhak banī jāy chhe tyāre tenā nāsh thavānā kāḷ
ādinī apekṣhā na karatān dharmanī rakṣhā karatān sanllekhanā vidhithī temano tyāg karī devo joīe.
e ja tyāgakarmanī visheṣhatā chhe. 39.
(शार्दूलविक्रीडित)
मुक्त्वा मूलगुणान् यतेर्विदधतः शेषेषु यत्नं परं
दण्डो मूलहरो भवत्यविरतं पूजादिकं वाञ्छतः

Page 26 of 378
PDF/HTML Page 52 of 404
single page version

background image
एकं प्राप्तमरेः प्रहारमतुलं हित्वा शिरच्छेदकं
रक्षत्यङ्गुलिकोटिखण्डनकरं को ऽन्यो रणे बुद्धिमान्
।।४०।।
anuvād : mūḷaguṇo chhoḍīne kevaḷ bākīnā uttaraguṇonā paripālanamān ja prayatna
karanār tathā nirantar pūjā ādinī ichchhā rākhanār sādhuno ā prayatna mūḷaghātak thashe.
kāraṇ ke uttar guṇomān draḍhatā ā mūḷ guṇonā nimitte ja prāpta thāy chhe tethī ā
teno prayatna evo chhe ke jem koī mūrkha subhaṭ potānā mastakanun chhedan karanār shatrunā
anupam prahāranī paravā na karatā kevaḷ āṅgaḷīnā agrabhāganā khaṇḍan karanār prahārathī
ja potānī rakṣhā karavāno prayatna kare chhe. 40.
(शार्दूलविक्रीडित)
म्लाने क्षालनतः कुतः कृतजलाद्यारम्भतः संयमो
नष्टे व्याकुलचित्तताथ महतामप्यन्यतः प्रार्थनम्
कौपीनेऽपि हृते परैश्च झटिति क्रोधः समुत्पद्यते
तन्नित्यं शुचि रागहृत् शमवतां वस्त्रं ककुम्मण्डलम्
।।४१।।
anuvād : vastra malin thatān tene dhovā māṭe pāṇī, soḍā, sābu vagereno
ārambh karavo paḍe chhe ane ā hālatamān sanyamano ghāt thavo avashyambhāvī chhe te
sivāy te vastra nāsh pāmatān mahān puruṣhonun man paṇ vyākuḷ thaī jāy chhe tethī
bījā pāse te meḷavavā māṭe prārthanā karavī paḍe chhe. jo bījāo dvārā kevaḷ laṅgoṭīnun
ja apaharaṇ karavāmān āve to jhaṭ krodh utpanna thāy chhe. ā ja kāraṇe munio
sadā pavitra ane rāgabhāvane dūr karanār dishāonā samūharūp avinashvar vastra
(digambarapaṇā)no āshray le chhe. 41.
(शार्दूलविक्रीडित)
काकिन्या अपि संग्रहो न विहितः क्षौरं यया कार्यते
चित्तक्षेपकृदस्त्रमात्रमपि वा तत्सिद्धये नाश्रितम्
हिंसाहेतुरहो जटाद्यपि तथा यूकाभिरप्रार्थनैः
वैराग्यादिविवर्धनाय यतिभिः केशेषु लोचः कृतः
।।४२।।

Page 27 of 378
PDF/HTML Page 53 of 404
single page version

background image
anuvād : munio koḍī mātra paṇ dhanano saṅgrah karatā nathī, ke jethī muṇḍan
kārya karāvī shakāy; athavā ukta muṇḍan kārya siddha karavā māṭe teo astaro, kātar
vagere ojārano paṇ āshray letā nathī kem ke tenāthī chittamān kṣhobh utpanna thāy
chhe. tethī teo jaṭā dhāraṇ karī letā hoy e paṇ shakya nathī kemake e avasthāmān
temān utpanna thanār jū ādi jantuonī hinsā ṭāḷī shakātī nathī. tethī ayāchakavr̥utti
dhāraṇ karanār sādhuo vairāgya ādi guṇ vadhāravā māṭe vāḷano loch kare chhe. 42.
(शार्दूलविक्रीडित)
यावन्मे स्थितिभोजने ऽस्ति द्रढता पाण्योश्च संयोजने
भुञ्जे तावदहं रहाम्यथ विधावेषा प्रतिज्ञा यतेः
काये ऽप्यस्पृहचेतसो ऽन्त्यविधिषु प्रोल्लासिनः सन्मतेः
न ह्येतेन दिवि स्थितिर्न नरके संपद्यते तद्विना
।।४३।।
anuvād : jyān sudhī mārāmān ūbhā rahīne bhojan karavānī draḍhatā chhe tathā banne
hāth joḍavānī paṇ draḍhatā chhe tyān sudhī hun bhojan karīsh, nahi to bhojanano parityāg
karīne bhojan vinā ja rahīsh; ā rīte je yati pratignāpūrvak potānā niyamamān draḍh rahe
chhe tenun chitta sharīramān niḥspr̥uh thaī jāy chhe. tethī te sadbuddhimān sādhu samādhimaraṇanā
niyamomān ānandano anubhav kare chhe. ā rīte marīne te svargamān sthit thāy chhe tathā
ānāthī viparīt ācharaṇ karanār bījā sādhu narakamān sthit thāy chhe. 43.
(शार्दूलविक्रीडित)
एकस्यापि ममत्वमात्मवपुषः स्यात्संसृतेः कारणं
का बाह्यार्थकथा प्रथीयसि तपस्याराध्यमाने ऽपि च
तद्वास्यां हरिचन्दने ऽपि च समः संश्लिष्टतो ऽप्यङ्गतो
भिन्नं स्वं स्वयमेकमात्मनि धृतं पश्यत्यजस्रं मुनिः
।।४४।।
anuvād : mahān tapanun ārādhan karavā chhatān paṇ jo ek mātra potānā
sharīramān ja rahevāvāḷo mamatvabhāv sansāranun kāraṇ thāy chhe to bhalā pratyakṣha judā
dekhātā anya bāhya padārthonā viṣhayamān shun kahevun? arthāt temanā mohathī to sansār
paribhramaṇ thashe ja. tethī munio nirantar kuhāḍī ane harit chandan e bannemāny

Page 28 of 378
PDF/HTML Page 54 of 404
single page version

background image
samabhāv dhāraṇ karatān ātmā sāthe sanyog pāmel sharīrathī bhinna ek mātra
ātmāne ja ātmāmān dhāraṇ karīne tenī bhinnatānun svayam avalokan kare chhe. 44.
(शिखरिणी)
तृणं वा रत्नं वा रिपुरथ परं मित्रमथवा
सुखं वा दुःखं वा पितृवनमहो सौधमथवा
स्तुतिर्वा निन्दा वा मरणमथवा जीवितमथ
स्फु टं निर्ग्रंथानां द्वयमपि समं शान्तमनसाम्
।।४५।।
anuvād : jemanun man shānta thaī gayun chhe evā nirgranth munione ghās ane
ratna, shatru ane uttam mitra, sukh ane duḥkh, smashān ane mahel, stuti ane nindā
tathā maraṇ ane jīvan; ā iṣhṭa ane aniṣhṭa padārthomān spaṣhṭapaṇe samānabuddhi hoy
chhe. abhiprāy e chhe ke teo tr̥uṇ ane shatru ādi aniṣhṭa padārthomān dveṣhabuddhi rākhatā
nathī tathā temanāthī viparīt ratna ane mitra ādi iṣhṭa padārthomān rāgabuddhi paṇ
rākhatā nathī, parantu bannemān samān samaje chhe. 45.
(मालिनी)
वयमिह निजयूथभ्रष्टसारङ्गकल्पाः
परपरिचयमीताः क्वापि किंचिच्चरामः
विजनमिह वसामो न व्रजामः प्रमादं
स्वकृतमनुभवामो यत्र तत्रोपविष्टाः
।।४६।।
anuvād : muni vichār kare chhe ke ahīn ame potānā samūhamānthī judā paḍī
gayelā mr̥ug jevā chhīe. tethī tenī jem ja ame paṇ bījānā parichayathī bhayabhīt
thaīne kyāy paṇ (koī shrāvakane tyān) kāīk bhojan karīe chhīe, ahīn ekānta
sthānamān nivās karīe chhīe, pramād karatā nathī, tathā koī paṇ jagyāe rahīne
pote karelā shubh athavā ashubh karmano anubhav karīe chhīe. 46.
(मालिनी)
कति न कति न वारान्भूपतिर्भूरिभूतिः
कति न कति न वारानत्र जातोऽस्मि कीटः

Page 29 of 378
PDF/HTML Page 55 of 404
single page version

background image
नियतमिति न कस्याप्यस्ति सौख्यं न दुःखं
जगति तरलरूपे किं मुदा किं शुचा वा
।।४७।।
anuvād : hun keṭalīk vār bahu sampattivān rājā nathī thayo? arthāt anek
vār atyanta vaibhavashāḷī rājā paṇ thayo chhun. ānāthī ulṭun keṭalīye vār hun tuchchha
jantu paṇ nathī thayo? arthāt anek bhavomān hun tuchchha jantu paṇ thaī chukyo chhun. ā
parivartanashīl sansāramān koīne ya na to sukh niyat chhe ane na duḥkhe ya niyat
chhe. evī dashāmān harṣha athavā viṣhād karavāthī shun lābh chhe? kāī paṇ nahi.
visheṣhārtha : abhiprāy e chhe ke ā prāṇī koī vār to mahā vaibhavashāḷī rājā thāy chhe
ane koī vār anek duḥkh sahanār tuchchha jantu paṇ thāy chhe. āthī e nishchit chhe ke koī paṇ prāṇī
sadā sukhī athavā duḥkhī rahī shakatun nathī. parantu koī vār te sukhī paṇ thāy chhe ane koī vār duḥkhī
paṇ evī avasthāmān vivekī manuṣhya na to sukhamān rāg kare chhe ane na duḥkhamān dveṣh. 47.
(पृथ्वी)
प्रतिक्षणमिदं हृदि स्थितमतिप्रशान्तात्मनो
मुनेर्भवति संवरः परमशुद्धिहेतुर्ध्रुवम्
रजः खलु पुरातनं गलति नो नवं ढौकते
ततो ऽतिनिकटं भवेदमृतधाम दुःखोज्झितम्
।।४८।।
anuvād : jemano ātmā atyant shānt thaī gayo chhe evā muninā hr̥udayamān
sadāy uparyukta vichār sthit rahe chhe. tethī temane avashyamev atishay vishuddhinā
kāraṇarūp samvar thāy chhe, jenāthī niyamathī pūrvakarmanī nirjarā thāy chhe ane navā
karmanun āgaman paṇ thatun nathī. māṭe ja ukta munine duḥkhothī rahit ane uttam
sukhanā sthānabhūt je mokṣhapad chhe te atyant nikaṭ thaī jāy chhe. 48.
(शिखरिणी)
प्रबोधो नीरन्ध्रं प्रवहणममन्दं पृथुतपः
सुवायुर्यैः प्राप्तो गुरुगणसहायाः प्रणयिनः
कियन्मात्रस्तेषां भवजलधिरेषोऽस्य च परः
किय
द्रूरे पारः स्फु रति महतामुद्यमयुताम् ।।४९।।

Page 30 of 378
PDF/HTML Page 56 of 404
single page version

background image
anuvād : je munione samyaggnānarūpī chhidra rahit ane shīghra gativāḷun
jahāj prāpta thayun chhe, jemaṇe vipul tapasvarūp uttam vāyunī paṇ prāpti karī līdhī
chhe tathā snehī gurujano jemanā sahāyak chhe; evā udyamashī mahāmunione ā sansār-
samudra kevaḍok moṭo chhe? arthāt te temane tuchchha ja jaṇāy chhe. tathā temane māṭe teno
bījo kināro keṭalo dūr chhe? arthāt kāī paṇ dūr nathī.
visheṣhārtha : jem anubhavī chālakothī sañchālit, chhidravinānun, shīghragāmī ane anukūḷ
pavanavāḷā jahājamān gaman karanār manuṣhyone atyant gambhīr ane apār samudra paṇ tuchchha ja lāge
chhe tevī ja rīte mokṣhamārgamān prayatnashīl je mahāmunioe nirdoṣh utkr̥uṣhṭa samyaggnān sāthe vipul
tap paṇ prāpta karī līdhu chhe tathā snehī guruo jemanā mārgadarshak chhe temane māṭe ā sansār-
samudrathī pār thavun kāī paṇ kaṭhin nathī. 49.
(वसंततिलका)
अभ्यस्यतान्तरद्रशं किभु लोकभक्त्या
मोहं कृशीकुरुत किं वपुषा कृशेन
एतद्द्वयं यदि न किं बहुभिर्नियोगैः
क्लेशैश्च किं किमपरैः प्रचुरैस्तपोभिः
।।५०।।
anuvād : he munio! samyaggnānarūp abhyantar netrano abhyās karo, tamāre
lokabhaktinun kāī paṇ prayojan nathī. te sivāy tame mohane kr̥ush karo, kevaḷ sharīrane
kr̥ush karavāthī kāī paṇ lābh nathī. kāraṇ ke jo ukta banne nahi hoy to pachhī
temanā vinā ghaṇā yam-niyamothī, kāyakleshothī ane bījā prachur tapothī kāī paṇ
prayojan siddha thaī shakatun nathī. 50.
(वंशस्थ)
जुगुप्सते संसृतिमत्र मायया
तितिक्षते प्राप्तपरीषहानपि
न चेन्मुनिद्रर्ष्टकषायनिग्रहा-
च्चिकित्सति स्वान्तमघप्रशान्तये ।।५१।।
anuvād : jo muni pāpanī shānti māṭe duṣhṭa kaṣhāyono nigrah karīne potānā
manano upachār karato nathī arthāt tene nirmaḷ karato nathī te em samajavun joīe
ke te je sansāranī dhr̥uraṇā kare chhe ane pariṣhaho paṇ sahan kare chhe te kevaḷ māyāchārathī

Page 31 of 378
PDF/HTML Page 57 of 404
single page version

background image
ja em kare chhe, nahi ke antaranī preraṇāthī. 51.
(शार्दूलविक्रीडित)
हिंसा प्राणिषु कल्मषं भवति सा प्रारम्भतः सो ऽर्थतः
तस्मादेव भयादयो ऽपि नितरां दीर्घा ततः संसृतिः
तत्रासातमशेषमर्थत इदं मत्वेति यस्त्यक्त वान्
मुक्त्यर्थी पुनरर्थमाश्रितवता तेनाहतः सत्पथः
।।५२।।
anuvād : prāṇīonī hinsā pāp utpanna kare chhe, te hinsā prakr̥uṣhṭa ārambhathī
thāy chhe, te ārambh dhananā nimitte thāy chhe, te dhanathī ja bhayādi utpanna thāy
chhe tathā ukta bhayādithī sansār atishay dīrgha bane chhe. ā rīte ā samasta duḥkhanun
kāraṇ dhan ja chhe. em samajīne je mokṣhābhilāṣhī munie dhanano parityāg karī
dīdho chhe te jo pharīthī ukta dhanano āshray le chhe to samajavun joīe ke teṇe
mokṣhamārgano nāsh karyo chhe. 52.
(शार्दूलविक्रीडित)
दुर्ध्यानार्थमवद्यकारणमहो निर्ग्रन्थताहानये
शय्याहेतु तृणाद्यपि प्रशमिनां लज्जाकरं स्वीकृतम्
यत्तत्किं न गृहस्थयोग्यमपरं स्वर्णादिकं सांप्रतं
निर्ग्रन्थेष्वपि चेत्तदस्ति नितरां प्रायः प्रविष्टः कलिः
।।५३।।
anuvād : jo shayyānā nimitta svīkāravāmān āvel lajjājanak tr̥uṇ
ādi paṇ munione ārta-raudrasvarūp durdhyān ane pāpanun kāraṇ hoīne temanun
nirgranthapaṇun (niṣhparigrahapaṇun) naṣhṭa kare chhe to pachhī gr̥uhasthane yogya anya suvarṇa
ādi shun te nirgranthapaṇānā ghātak nahi thāy? avashya thashe. vaḷī jo vartamānamān
nirgranth kahevātā munione paṇ uparyukta gr̥uhastha yogya suvarṇa ādi parigrah rahe
chhe to samajavun joīe ke ghaṇun karīne kaḷikāḷano pravesh thaī gayo chhe. 53.
(आर्या)
कादचित्को बन्धः क्रोधादेः कर्मणः सदा संगात्
नातः क्वापि कदाचित्परिग्रहग्रहवतां सिद्धि ।।५४।।

Page 32 of 378
PDF/HTML Page 58 of 404
single page version

background image
anuvād : krodhādi kaṣhāyonā nimitte je bandh thāy chhe te kadāchit hoy chhe
arthāt koī vār thāy chhe ane koī vār nathī paṇ thato. parantu parigrahanā nimitte
je bandh thāy chhe te sadā kāḷ thāy chhe tethī je sādhuo parigraharūpī grahathī pīḍāyelā
chhe temane kyāy ane kadī paṇ siddhi prāpta thatī nathī. 54.
(इन्द्रवज्रा)
मोक्षेऽपि मोहादभिलाषदोषो
विशेषतो मोक्षनिषेधकारी
यतस्ततो ऽध्यात्मरतो मुमुक्षु-
र्भवेत् किमन्यत्र कृताभिलाषः
।।५५।।
anuvād : jyān agnānathī mokṣhanā viṣhayamān paṇ karavāmān āvatī
abhilāṣhā doṣharūp hoīne visheṣharūpe mokṣhanī niṣhedhak hoy chhe to shun potānā shuddha
ātmāmān līn thayel mokṣhanā abhilāṣhī sādhu strī-putra-mitrādi rūp anya bāhya
vastuonī abhilāṣhā karashe? arthāt kadī nahi kare. 55.
(पृथ्वी)
परिग्रहवतां शिवं यदि तदानलः शीतलो
यदीन्द्रियसुखं सुखं तदिह कालकूटः सुधा
स्थिरा यदि तनुस्तदा स्थिरतरं तडिम्बरं
भवेऽत्र रमणीयता यदि तदिन्द्रजालेऽपि च
।।५६।।
anuvād : jo parigrahayukta jīvonun kalyāṇ thaī shakatun hoy to agni paṇ
shītaḷ thaī shake, jo indriyajanya sukh vāstavik sukh hoī shake to tīvra viṣh paṇ
amr̥ut banī shake, jo sharīr sthir rahī shake to ākāshamān utpanna thanārī vījaḷī
tenāthī paṇ adhik sthir thaī shake tathā ā sansāramān jo ramaṇīyatā hoī shake to
te indrajāḷamān paṇ hoī shake.
visheṣhārtha : āno abhiprāy e chhe ke jem agninun shītaḷ hovun asambhav chhe. tevī
ja rīte parigrahathī kalyāṇ thavun paṇ asambhav ja chhe. evī ja rīte jem viṣh kadī amr̥ut thaī
shakatun nathī; ākāshamān chañchaḷ vijaḷī kadī sthir rahī shakatī nathī ane indrajāḷ kadī ramaṇīy

Page 33 of 378
PDF/HTML Page 59 of 404
single page version

background image
hoī shakatun nathī; tem kramashaḥ indriyasukh kadī sukh thaī shakatun nathī, sharīr kadī sthir rahī shakatun
nathī ane ā sansār kadī ramaṇīy hoī shakato nathī. 56.
(मालिनी)
स्मरमपि हृदि येषां ध्यानवह्निप्रदीप्ते
सकलभुवनमल्लं दह्यमानं विलोक्य
कृतभिय इव नष्टास्ते कषाया न तस्मिन्
पुनरपि हि समीयुः साधवस्ते जयन्ति
।।५७।।
anuvād : je munionā dhyānarūpī agnithī prajvalit hr̥udayamān
trilokavijayī kāmadevane paṇ baḷato joīne jāṇe atishay bhayabhīt thayelā kaṣhāyo
evī rīte naṣhṭa thaī gayā ke temān te pharīthī praveshī na shakyā, te munio jayavant
varte chhe. 57.
(उपेन्द्रवज्रा)
अनर्ध्यरत्नत्रयसंपदोऽपि निर्ग्रन्थतायाः पदमद्वितीयम्
अपि प्रशान्ताः स्मरवैरिवध्वा वैधव्यदास्ते गुरवो नमस्याः ।।५८।।
anuvād : je guru amūlya ratnatrayasvarūp sampattiyukta hovā chhatān paṇ
nirgranthapaṇānun anupam pad pāmyā chhe tathā je atyant shānta hovā chhatān paṇ kāmadevarūp
shatrunī patnīne vaidhavya prāpta karāvanār chhe, te guru namaskār karavā yogya chhe.
visheṣhārtha : je amūlya traṇ ratno sahit hoy te nirgranth (daridra) hoī shake nahi evī
ja rīte je prashānta hoykrodhādi vikārothī rahit hoyte shatru patnīne vidhavā banāvī shake nahi.
ā rīte ahīn virodhābhās pragaṭ karīne teno parihār karatān granthakār em batāve chhe ke je guru
samyagdarshan, samyaggnān ane samyakchāritrarūp anupam ratnatrayanā dhārak thaīne nirgranth
mūrchhārahit
thayā thakā digambaratvaavasthāne prāpta thayā chhe; tathā je ashāntinā kāraṇabhūt krodhādi kaṣhāyone
naṣhṭa karīne kāmavāsanāthī rahit thaī gayā chhe te guruone namaskār karavā joīe. 58.
(शार्दूलविक्रीडित)
ये स्वाचारमपारसौख्यसुतरोर्बीजं परं पञ्चधा
सद्बोधाः स्वयमाचरन्ति च परानाचारयन्त्येव च

Page 34 of 378
PDF/HTML Page 60 of 404
single page version

background image
ग्रन्थग्रन्थिविमुक्त मुक्ति पदवीं प्राप्ताश्च यैः प्रापिताः
ते रत्नत्रयधारिणः शिवसुखं कुर्वन्तु नः सूरयः
।।५९।।
anuvād : je vivekī āchārya aparimit sukharūpī uttam vr̥ukṣhanā bījabhūt
potānā pāñch prakāranā (gnān, darshan, tap, vīrya ane chāritra) utkr̥uṣhṭa āchāranun svayam
pālan kare chhe tathā anya shiṣhyādikone paṇ pālan karāve chhe je parigraharūpī gāṇṭh
rahit evā mokṣhamārgane svayam prāpta thaī chukyā chhe tathā jemaṇe anya
ātmahitaiṣhīone paṇ ukta mokṣhamārga prāpta karāvyo chhe, te ratnatrayanā dhārak āchārya
parameṣhṭhī amane mokṣhasukh pradān kare. 59.
(वसंततिलका)
भ्रान्तिप्रदेषु बहुवर्त्मसु जन्मकक्षे
पन्थानमेकममृतस्य परं नयन्ति
ये लोकमुन्नतधियः प्रणमामि तेभ्यः
तेनाप्यहं जिगमिषुर्गुरुनायकेभ्यः
।।६०।।
anuvād : je unnatabuddhinā dhārak āchārya ā janma-maraṇ svarūp sansārarūpī
vanamān bhrānti utpanna karanār anek mārga hovā chhatān paṇ bījā māṇasone kevaḷ
mokṣhanā mārge ja laī jāy chhe te anya munione sanmārge laī janār āchāryone
hun paṇ te ja mārge javāno ichchhuk hoīne namaskār karun chhun. 60.
(शार्दूलविक्रीडित)
शिष्याणामपहाय मोहपटलं कालेन दीर्घेण य
ज्जातं स्यात्पदलाञ्छितोज्ज्वलवचोदिव्याञ्जनेन स्फु टम्
ये कुर्वन्ति द्रशं परामतितरां सर्वावलोकक्षमां
लोके कारणमन्तरेण भिषजास्ते पान्तु नो ऽध्यापकाः ।।६१।।
anuvād : je lokamān akāraṇ (nisvārtha) vaidya samān hoīne shiṣhyonā
chirakāḷathī utpanna thayel agnān samūhano nāsh karīne ‘syāt’ padathī chihnit arthāt
anekāntamay nirmaḷ vachanarūpī divya añjanathī temanī atyant shreṣhṭha draṣhṭine spaṣhṭapaṇe