Panchastikay Sangrah-Gujarati (English transliteration). Punya-Pap Padarth Vyakhyan; Gatha: 131-145 ; Aashrav Padarth Vyakhyan; Samvar Padarth Vyakhyan; Nirjara Padarth Vyakhyan.

< Previous Page   Next Page >


Combined PDF/HTML Page 12 of 15

 

Page 181 of 256
PDF/HTML Page 221 of 296
single page version

kahAnajainashAstramALA ]

navapadArthapUrvak mokShamArgaprapanchavarNan
181

परिणामात्पुनः पुद्गलपरिणामात्मकं कर्म । कर्मणो नारकादिगतिषु गतिः । गत्यधि- गमनाद्देहः । देहादिन्द्रियाणि । इन्द्रियेभ्यो विषयग्रहणम् । विषयग्रहणाद्रागद्वेषौ । रागद्वेषाभ्यां पुनः स्निग्धः परिणामः । परिणामात्पुनः पुद्गलपरिणामात्मकं कर्म । कर्मणः पुनर्नारकादिगतिषु गतिः । गत्यधिगमनात्पुनर्देहः । देहात्पुनरिन्द्रियाणि । इन्द्रियेभ्यः पुनर्विषयग्रहणम् । विषयग्रहणात्पुना रागद्वेषौ । रागद्वेषाभ्यां पुनरपि स्निग्धः परिणामः । एवमिदमन्योन्यकार्यकारणभूतजीवपुद्गलपरिणामात्मकं कर्मजालं संसारचक्रे जीवस्यानाद्यनिधनं अनादिसनिधनं वा चक्रवत्परिवर्तते । तदत्र पुद्गलपरिणामनिमित्तो जीवपरिणामो जीव- परिणामनिमित्तः पुद्गलपरिणामश्च वक्ष्यमाणपदार्थबीजत्वेन संप्रधारणीय इति ।।१२८ – १३०।।

TIkA — A lokamAn sansArI jIvathI anAdi bandhanarUp upAdhinA vashe snigdha pariNAm thAy chhe, pariNAmathI pudgalapariNAmAtmak karma, karmathI narakAdi gatiomAn gaman, gatinI prAptithI deh, dehathI indriyo, indriyothI viShayagrahaN, viShayagrahaNathI rAgadveSh, rAgadveShathI pAchhA snigdha pariNAm, pariNAmathI pAchhun pudgalapariNAmAtmak karma, karmathI pAchhun narakAdi gatiomAn gaman, gatinI prAptithI pAchho deh, dehathI pAchhI indriyo, indriyothI pAchhun viShayagrahaN, viShayagrahaNathI pAchhA rAgadveSh, rAgadveShathI vaLI pAchhA snigdha pariNAm. e pramANe A anyonya *kAryakAraNabhUt jIvapariNAmAtmak ane pudgalapariNAmAtmak karmajAL sansArachakramAn jIvane anAdi-anantapaNe athavA anAdi- sAntapaNe chakranI mAphak pharIpharIne thayA kare chhe.

A rIte ahIn (em kahyun ke), pudgalapariNAm jenun nimitta chhe evA jIvapariNAm ane jIvapariNAm jenun nimitta chhe evA pudgalapariNAm have pachhI kahevAmAn AvanArA (puNyAdi sAt) padArthonA bIj tarIke avadhAravA.

bhAvArtha — jIv ane pudgalane paraspar nimitta-naimittikapaNe pariNAm thAy chhe. te pariNAmane lIdhe puNyAdi padArtho utpanna thAy chhe, jemanun varNan havenI gAthAomAn karavAmAn Avashe.

prashna — puNyAdi sAt padArthonun prayojan jIv ane ajIv e bethI ja pUrun thaI jAy chhe, kAraN ke teo jIv ane ajIvanA ja paryAyo chhe. to pachhI te sAt *kArya eTale naimittik, ane kAraN eTale nimitta. [jIvapariNAmAtmak karma ane pudgal-pariNAmAtmak

karma paraspar kAryakAraNabhUt arthAt naimittik-nimittabhUt chhe. te karmo koI jIvane anAdi-anant
ane koI jIvane anAdi-sAnt hoy chhe.]

Page 182 of 256
PDF/HTML Page 222 of 296
single page version

18

2
panchAstikAyasangrah
[ bhagavAnashrIkundakund-

अथ पुण्यपापपदार्थव्याख्यानम् । padArtho shA mATe kahevAmAn Ave chhe?

uttara — bhavyone hey tattva ane upAdey tattva (arthAt hey tattva ane upAdey tattvanun svarUp tathA temanAn kAraNo) darshAvavA arthe temanun kathan chhe. dukh te hey tattva chhe, tenun kAraN sansAr chhe, sansAranun kAraN Asrav ane bandh be chhe (athavA vistArathI kahIe to puNya, pAp, Asrav ane bandh chAr chhe) ane temanun kAraN mithyAdarshanagnAnachAritra chhe. sukh te upAdey tattva chhe, tenun kAraN mokSha chhe, mokShanun kAraN samvar ane nirjarA chhe ane temanun kAraN samyagdarshanagnAnachAritra chhe. A prayojanabhUt vAt bhavya jIvone pragaTapaNe darshAvavA arthe puNyAdi *sAt padArthonun kathan chhe. 128 – 130.

have puNya – pApapadArthonun vyAkhyAn chhe. *agnAnI ane gnAnI jIv puNyAdi sAt padArthomAnthI kayA kayA padArthonA kartA chhe te sambandhI AchAryavar shrI jayasenAchAryadevakRut tAtparyavRutti nAmanI TIkAmAn nIche pramANe varNan chhe —

agnAnI jIv nirvikAr svasamvedananA abhAvane lIdhe pApapadArthano tathA Asrav-bandhapadArthono
kartA thAy chhe; kadAchit mand mithyAtvanA udayathI, dekhelA – sAmbhaLelA – anubhavelA bhogonI
AkAnkShArUp nidAnabandh vaDe, bhaviShyakALamAn pApano anubandh karanArA puNyapadArthano paN kartA thAy
chhe. je gnAnI jIv chhe te, nirvikAr-AtmatattvaviShayak ruchi, taddaviShayak gnapti ane taddaviShayak
nishchaL anubhUtirUp abhedaratnatrayapariNAm vaDe, samvar-nirjarA-mokShapadArthono kartA thAy chhe; ane
jyAre pUrvokta nishchayaratnatrayamAn sthir rahI shakato nathI tyAre nirdoShaparamAtmasvarUp arhant-
siddhonI tathA tenun (
nirdoSh paramAtmAnun) ArAdhan karanArA AchArya-upAdhyAy-sAdhuonI nirbhar
asAdhAraN bhaktirUp evun je sansAravichchhedanA kAraNabhUt, paramparAe muktikAraNabhUt, tIrthankaraprakRiti
vagere puNyano anubandh karanArun vishiShTa puNya tene anIhitavRuttie nidAnarahit pariNAmathI kare
chhe. A rIte agnAnI jIv pApAdi chAr padArthono kartA chhe ane gnAnI samvarAdi traN padArthono
kartA chhe.
[ahIn gnAnInA vishiShTa puNyane sansAravichchhedanA kAraNabhUt kahyun tyAn em samajavun ke —
kharekhar to samyagdarshanagnAnachAritra ja sansAravichchhedanA kAraNabhUt chhe, parantu jyAre te
samyagdarshanagnAnachAritra apUrNadashAmAn hoy chhe tyAre tenI sAthe anichchhitavRuttie vartatA vishiShTa
puNyamAn sansAravichchhedanA kAraNapaNAno Arop karavAmAn Ave chhe. te Arop paN vAstavik
kAraNanI — samyagdarshanAdinI — hayAtImAn ja thaI shake.]

Page 183 of 256
PDF/HTML Page 223 of 296
single page version

kahAnajainashAstramALA ]

navapadArthapUrvak mokShamArgaprapanchavarNan
183
मोहो रागो दोसो चित्तपसादो य जस्स भावम्मि ।
विज्जदि तस्स सुहो वा असुहो वा होदि परिणामो ।।१३१।।
मोहो रागो द्वेषश्चित्तप्रसादः वा यस्य भावे ।
विद्यते तस्य शुभो वा अशुभो वा भवति परिणामः ।।१३१।।
पुण्यपापयोग्यभावस्वभावाख्यापनमेतत् ।
इह हि दर्शनमोहनीयविपाककलुषपरिणामता मोहः । विचित्रचारित्रमोहनीयविपाक-

प्रत्यये प्रीत्यप्रीती रागद्वेषौ । तस्यैव मन्दोदये विशुद्धपरिणामता चित्तप्रसादपरिणामः । एवमिमे यस्य भावे भवन्ति, तस्यावश्यं भवति शुभोऽशुभो वा परिणामः । तत्र यत्र प्रशस्तरागश्चित्तप्रसादश्च तत्र शुभः परिणामः, यत्र तु मोहद्वेषावप्रशस्तरागश्च तत्राऽशुभ इति ।।१३१।।

chhe rAg, dveSh, vimoh, chittaprasAdapariNati jehane,
te jIvane shubh vA ashubh pariNAmano sadbhAv chhe. 131.

anvayArtha — [ यस्य भावे ] jenA bhAvamAn [ मोहः ] moh, [ रागः ] rAg, [ द्वेषः ] dveSh [ वा ] athavA [ चित्तप्रसादः ] chittaprasannatA [ विद्यते ] chhe, [ तस्य ] tene [ शुभः वा अशुभः वा ] shubh athavA ashubh [ परिणामः ] pariNAm [ भवति ] chhe.

TIkA — A, puNya-pApane yogya bhAvanA svabhAvanun (-svarUpanun) kathan chhe.

ahIn, darshanamohanIyanA vipAkathI je kaluShit pariNAm te moh chhe; vichitra ( – anek prakAranA) chAritramohanIyano vipAk jeno Ashray ( – nimitta) chhe evI prIti- aprIti te rAg-dveSh chhe; tenA ja (chAritramohanIyanA ja) mand udaye thatA je vishuddha pariNAm te *chittaprasAdapariNAm ( – mananI prasannatArUp pariNAm) chhe. e rIte A (moh, rAg, dveSh athavA chittaprasAd) jenA bhAvamAn chhe, tene avashya shubh athavA ashubh pariNAm chhe. temAn, jyAn prashasta rAg tathA chittaprasAd chhe tyAn shubh pariNAm chhe ane jyAn moh, dveSh tathA aprashasta rAg chhe tyAn ashubh pariNAm chhe. 131. * prasAd = prasannatA; vishuddhatA; ujjvaLatA.

Page 184 of 256
PDF/HTML Page 224 of 296
single page version

18

4
panchAstikAyasangrah
[ bhagavAnashrIkundakund-
सुहपरिणामो पुण्णं असुहो पावं ति हवदि जीवस्स ।
दोण्हं पोग्गलमेत्तो भावो कम्मत्तणं पत्तो ।।१३२।।
शुभपरिणामः पुण्यमशुभः पापमिति भवति जीवस्य ।
द्वयोः पुद्गलमात्रो भावः कर्मत्वं प्राप्तः ।।१३२।।
पुण्यपापस्वरूपाख्यानमेतत् ।
जीवस्य कर्तुः निश्चयकर्मतामापन्नः शुभपरिणामो द्रव्यपुण्यस्य निमित्तमात्रत्वेन

कारणीभूतत्वात्तदास्रवक्षणादूर्ध्वं भवति भावपुण्यम् । एवं जीवस्य कर्तुर्निश्चयकर्मता- मापन्नोऽशुभपरिणामो द्रव्यपापस्य निमित्तमात्रत्वेन कारणीभूतत्वात्तदास्रवक्षणादूर्ध्वं

shubh bhAv jIvanA puNya chhe ne ashubh bhAvo pAp chhe;
tenA nimitte paudgalik pariNAm karmapaNun lahe. 132.

anvayArtha — [ जीवस्य ] jIvanA [ शुभपरिणामः ] shubh pariNAm [ पुण्यम् ] puNya chhe ane [ अशुभः ] ashubh pariNAm [ पापम् इति भवति ] pAp chhe; [ द्वयोः ] te banne dvArA [ पुद्गलमात्रः भावः ] pudgalamAtra bhAv [ कर्मत्वं प्राप्तः ] karmapaNAne pAme chhe (arthAt jIvanA puNya-pApabhAvanA nimitte shAtA-ashAtAvedanIyAdi pudgalamAtra pariNAm vyavahArathI jIvanun karma kahevAy chhe).

TIkA — A, puNya-pApanA svarUpanun kathan chhe.

jIvarUp kartAnA *nishchayakarmabhUt shubhapariNAm dravyapuNyane nimittamAtrapaNe kAraNabhUt chhe tethI ‘dravyapuNyAsrav’nA prasangane anusarIne ( – anulakShIne) te shubhapariNAm ‘bhAvapuNya’ chhe. (shAtAvedanIyAdi dravyapuNyAsravano je prasang bane chhe temAn jIvanA shubhapariNAm nimittakAraN chhe mATe ‘dravyapuNyAsrav’prasanganI pAchhaL pAchhaL tenA nimittabhUt shubhapariNAmane paN ‘bhAvapuNya’ evun nAm chhe.) evI rIte jIvarUp kartAnA nishchayakarmabhUt ashubhapariNAm dravyapApane nimittamAtrapaNe kAraNabhUt chhe tethI ‘dravyapApAsrav’nA prasangane anusarIne ( – anulakShIne) te ashubhapariNAm ‘bhAvapAp’ chhe. *jIv kartA chhe ane shubhapariNAm tenun (ashuddhanishchanaye) nishchayakarma chhe.

Page 185 of 256
PDF/HTML Page 225 of 296
single page version

kahAnajainashAstramALA ]

navapadArthapUrvak mokShamArgaprapanchavarNan
185

भावपापम् । पुद्गलस्य कर्तुर्निश्चयकर्मतामापन्नो विशिष्टप्रकृतित्वपरिणामो जीवशुभ- परिणामनिमित्तो द्रव्यपुण्यम् । पुद्गलस्य कर्तुर्निश्चयकर्मतामापन्नो विशिष्टप्रकृतित्वपरिणामो जीवाशुभपरिणामनिमित्तो द्रव्यपापम् । एवं व्यवहारनिश्चयाभ्यामात्मनो मूर्तममूर्तञ्च कर्म प्रज्ञापितमिति ।।१३२।।

जम्हा कम्मस्स फलं विसयं फासेहिं भुंजदे णियदं ।
जीवेण सुहं दुक्खं तम्हा कम्माणि मुत्ताणि ।।१३३।।
यस्मात्कर्मणः फलं विषयः स्पर्शैर्भुज्यते नियतम् ।
जीवेन सुखं दुःखं तस्मात्कर्माणि मूर्तानि ।।१३३।।

pudgalarUp kartAnA *nishchayakarmabhUt vishiShTaprakRitirUp pariNAm ( – shAtAvedanIyAdi khAs prakRitirUp pariNAm) — ke jemAn jIvanA shubhapariNAm nimitta chhe te — dravyapuNya chhe. pudgalarUp kartAnA nishchayakarmabhUt vishiShTaprakRitirUp pariNAm ( – ashAtAvedanIyAdi khAs prakRitirUp pariNAm) — ke jemAn jIvanA ashubhapariNAm nimitta chhe te — dravyapAp chhe.

A pramANe vyavahAr tathA nishchay vaDe AtmAne mUrta tathA amUrta karma darshAvavAmAn Avyun.

bhAvArtha — nishchayathI jIvanA amUrta shubhAshubhapariNAmarUp bhAvapuNyapAp jIvanun karma chhe. shubhAshubhapariNAm dravyapuNyapApanun nimittakAraN hovAne lIdhe mUrta evAn te pudgalapariNAmarUp (shAtA-ashAtAvedanIyAdi) dravyapuNyapAp vyavahArathI jIvanun karma kahevAy chhe. 132.

chhe karmanun phaL viShay, tene niyamathI akSho vaDe
jIv bhogave dukhe-sukhe, tethI karam te mUrta chhe. 133.

anvayArtha — [ यस्मात् ] kAraN ke [ कर्मणः फलं ] karmanun phaL [ विषयः ] je (mUrta) viShay te [ नियतम् ] niyamathI [ स्पर्शैः ] (mUrta evI) sparshanAdiindriyo dvArA [ जीवेन ] jIv *pudgal kartA chhe ane vishiShTaprakRitirUp pariNAm tenun nishchayakarma chhe (arthAt nishchayathI pudgal

kartA chhe ane shAtAvedanIyAdi khAs prakRitirUp pariNAm tenun karma chhe). pt.. 24

Page 186 of 256
PDF/HTML Page 226 of 296
single page version

18

6
panchAstikAyasangrah
[ bhagavAnashrIkundakund-
मूर्तकर्मसमर्थनमेतत् ।
यतो हि कर्मणां फलभूतः सुखदुःखहेतुविषयो मूर्तो मूर्तैरिन्द्रियैर्जीवेन नियतं

भुज्यते, ततः कर्मणां मूर्तत्वमनुमीयते । तथाहि — मूर्तं कर्म, मूर्तसम्बम्धेनानुभूयमानमूर्त- फलत्वादाखुविषवदिति ।।१३३।।

मुत्तो फासदि मुत्तं मुत्तो मुत्तेण बंधमणुहवदि ।
जीवो मुत्तिविरहिदो गाहदि ते तेहिं उग्गहदि ।।१३४।।
मूर्तः स्पृशति मूर्तं मूर्तो मूर्तेन बन्धमनुभवति ।
जीवो मूर्तिविरहितो गाहति तानि तैरवगाह्यते ।।१३४।।
vaDe [ सुखं दुःखं ] sukhe athavA dukhe [ भुज्यते ] bhogavAy chhe, [ तस्मात् ] tethI [ कर्माणि ]
karmo [ मूर्तानि ] mUrta chhe.
TIkA — A, mUrta karmanun samarthan chhe.

karmanun phaL je sukhadukhanA hetubhUt mUrta viShay te niyamathI mUrta indriyo dvArA jIv vaDe bhogavAy chhe, tethI karmanA mUrtapaNAnun anumAn thaI shake chhe. te A pramANe — jem mUShakaviSh mUrta chhe tem karma mUrta chhe, kAraN ke (mUShakaviShanA phaLanI mAphak) mUrtanA sambandh dvArA anubhavAtun evun mUrta tenun phaL chhe. [undaranA jheranun phaL ( – sharIramAn sojA thavA, tAv Avavo vagere) mUrta chhe ane mUrta sharIranA sambandh dvArA anubhavAy — bhogavAy chhe, tethI anumAn thaI shake chhe ke undaranun jher mUrta chhe; tevI rIte karmanun phaL ( – viShayo) mUrta chhe ane mUrta indriyonA sambandh dvArA anubhavAy — bhogavAy chhe, tethI anumAn thaI shake chhe ke karma mUrta chhe.] 133.

mUrat mUrat sparshe ane mUrat mUrat bandhan lahe;
AtmA amUrat ne karam anyonya avagAhan lahe. 134.

anvayArtha — [ मूर्तः मूर्तं स्पृशति ] mUrta mUrtane sparshe chhe, [ मूर्तः मूर्तेन ] mUrta mUrtanI sAthe [ बन्धम् अनुभवति ] bandh pAme chhe; [ मूर्तिविरहितः जीवः ] mUrtatvarahit jIv [ तानि गाहति ] mUrtakarmone avagAhe chhe ane [ तैः अवगाह्यते ] mUrtakarmo jIvane avagAhe chhe (arthAt banne ekabIjAmAn avagAh pAme chhe).

Page 187 of 256
PDF/HTML Page 227 of 296
single page version

kahAnajainashAstramALA ]

navapadArthapUrvak mokShamArgaprapanchavarNan
187
मूर्तकर्मणोरमूर्तजीवमूर्तकर्मणोश्च बन्धप्रकारसूचनेयम् ।
इह हि संसारिणि जीवेऽनादिसन्तानेन प्रवृत्तमास्ते मूर्तकर्म । तत्स्पर्शादिमत्त्वादागामि

मूर्तकर्म स्पृशति, ततस्तन्मूर्तं तेन सह स्नेहगुणवशाद्बन्धमनुभवति । एष मूर्तयोः कर्मणोर्बन्धप्रकारः । अथ निश्चयनयेनामूर्तो जीवोऽनादिमूर्तकर्मनिमित्तरागादिपरिणामस्निग्धः सन् विशिष्टतया मूर्तानि कर्माण्यवगाहते, तत्परिणामनिमित्तलब्धात्मपरिणामैः मूर्तकर्मभिरपि विशिष्टतयाऽवगाह्यते च । अयं त्वन्योन्यावगाहात्मको जीवमूर्तकर्मणोर्बन्धप्रकारः । एवममूर्तस्यापि जीवस्य मूर्तेन पुण्यपापकर्मणा कथञ्चिद्बन्धो न विरुध्यते ।।१३४।।

— इति पुण्यपापपदार्थव्याख्यानम् ।
अथ आस्रवपदार्थव्याख्यानम् ।

TIkA — A, mUrtakarmano mUrtakarmanI sAthe je bandhaprakAr tathA amUrta jIvano mUrtakarmanI sAthe je bandhaprakAr tenI sUchanA chhe.

ahIn (A lokamAn), sansArI jIvane viShe anAdi santatithI ( – pravAhathI) pravartatun thakun mUrtakarma vidyamAn chhe. te, sparshAdivALun hovAne lIdhe, AgAmI mUrtakarmane sparshe chhe; tethI mUrta evun te tenI sAthe, snigdhatvaguNanA vashe ( – potAnA snigdharUkShatvaparyAyane lIdhe), bandhane pAme chhe. A, mUrtakarmano mUrtakarmanI sAthe bandhaprakAr chhe.

vaLI (amUrta jIvano mUrtakarmonI sAthe bandhaprakAr A pramANe chhe ke), nishchayanayathI je amUrta chhe evo jIv, anAdi mUrtakarma jenun nimitta chhe evA rAgAdipariNAm vaDe snigdha vartato thako, mUrtakarmone vishiShTapaNe avagAhe chhe (arthAt ekabIjAne pariNAmamAn nimittamAtra thAy evA sambandhavisheSh sahit mUrtakarmonA kShetramAn vyApe chhe) ane te rAgAdipariNAmanA nimitte jeo potAnA (gnAnAvaraNIyAdi) pariNAmane pAme chhe evAn mUrtakarmo paN jIvane vishiShTapaNe avagAhe chhe (arthAt jIvanA pradesho sAthe vishiShTatApUrvak ekakShetrAvagAhane pAme chhe). A, jIv ane mUrtakarmano anyonya-avagAhasvarUp bandhaprakAr chhe. A rIte amUrta evA jIvano paN mUrta puNyapApakarmanI sAthe kathanchit ( – koI prakAre) bandh virodh pAmato nathI. 134.

A rIte puNya-pApapadArthanun vyAkhyAn samApta thayun.
have AsravapadArthanun vyAkhyAn chhe.

Page 188 of 256
PDF/HTML Page 228 of 296
single page version

18

8
panchAstikAyasangrah
[ bhagavAnashrIkundakund-
रागो जस्स पसत्थो अणुकंपासंसिदो य परिणामो ।
चित्तम्हि णत्थि कलुसं पुण्णं जीवस्स आसवदि ।।१३५।।
रागो यस्य प्रशस्तोऽनुकम्पासंश्रितश्च परिणामः ।
चित्ते नास्ति कालुष्यं पुण्यं जीवस्यास्रवति ।।१३५।।
पुण्यास्रवस्वरूपाख्यानमेतत् ।
प्रशस्तरागोऽनुकम्पापरिणतिः चित्तस्याकलुषत्वञ्चेति त्रयः शुभा भावाः

द्रव्यपुण्यास्रवस्य निमित्तमात्रत्वेन कारणभूतत्वात्तदास्रवक्षणादूर्ध्वं भावपुण्यास्रवः । तन्निमित्तः शुभकर्मपरिणामो योगद्वारेण प्रविशतां पुद्गलानां द्रव्यपुण्यास्रव इति ।।१३५।।

chhe rAgabhAv prashasta, anukampAsahit pariNAm chhe,
manamAn nahIn kAluShya chhe, tyAn puNya-Asrav hoy chhe. 135.

anvayArtha — [ यस्य ] je jIvane [ प्रशस्तः रागः ] prashasta rAg chhe, [ अनुकम्पासंश्रितः परिणामः ] anukampAyukta pariNAm chhe [ च ] ane [ चित्ते कालुष्यं न अस्ति ] chittamAn kaluShatAno abhAv chhe, [ जीवस्य ] te jIvane [ पुण्यं आस्रवति ] puNya Asrave chhe.

TIkA — A, puNyAsravanA svarUpanun kathan chhe.

prashasta rAg, anukampApariNati ane chittanI akaluShatA — e traN shubh bhAvo dravyapuNyAsravane nimittamAtrapaNe kAraNabhUt chhe tethI ‘dravyapuNyAsrav’nA prasangane *anusarIne ( – anulakShIne) te shubh bhAvo bhAvapuNyAsrav chhe ane te (shubh bhAvo) jenun nimitta chhe evA je yogadvArA praveshatAn pudgalonA shubhakarmapariNAm ( – shubhakarmarUp pariNAm) te dravyapuNyAsrav chhe. 135. *shAtAvedanIyAdi pudgalapariNAmarUp dravyapuNyAsravano je prasang bane chhe temAn jIvanA prashasta-rAgAdi shubh bhAvo nimittakAraN chhe mATe ‘dravyapuNyAsrav’prasanganI pAchhaL pAchhaL tenA nimittabhUt shubh bhAvone paN ‘bhAvapuNyAsrav’ evun nAm chhe.

Page 189 of 256
PDF/HTML Page 229 of 296
single page version

kahAnajainashAstramALA ]

navapadArthapUrvak mokShamArgaprapanchavarNan
189
अरहंतसिद्धसाहुसु भत्ती धम्मम्मि जा य खलु चेट्ठा ।
अणुगमणं पि गुरूणं पसत्थरागो त्ति वुच्चंति ।।१३६।।
अर्हत्सिद्धसाधुषु भक्ति र्धर्मे या च खलु चेष्टा ।
अनुगमनमपि गुरूणां प्रशस्तराग इति ब्रुवन्ति ।।१३६।।
प्रशस्तरागस्वरूपाख्यानमेतत् ।
अर्हत्सिद्धसाधुषु भक्ति :, धर्मे व्यवहारचारित्रानुष्ठाने वासनाप्रधाना चेष्टा,
arhant-sAdhu-siddha pratye bhakti, cheShTA dharmamAn,
guruo taNun anugaman — e pariNAm rAg prashastanA. 136.

anvayArtha — [ अर्हत्सिद्धसाधुषु भक्तिः ] arhant-siddha-sAdhuo pratye bhakti, [ धर्मे या च खलु चेष्टा ] dharmamAn kharekhar cheShTA [ अनुगमनम् अपि गुरूणाम् ] ane guruonun anugaman, [ प्रशस्तरागः इति ब्रुवन्ति ] te ‘prashasta rAg’ kahevAy chhe.

TIkA — A, prashasta rAganA svarUpanun kathan chhe.
1arhant - siddha - sAdhuo pratye bhakti, dharmamAn — vyavahArachAritranA

1. arhant-siddha-sAdhuomAn arhant, siddha, AchArya, upAdhyAy ane sAdhu pAnchey samAI jAy chhe [kAraN ke ‘sAdhuo’mAn AchArya, upAdhyAy ane sAdhu traN samAy chhe].

[nirdoSh paramAtmAthI pratipakShabhUt evAn Arta-raudradhyAno vaDe upArjit je gnAnAvaraNIyAdi prakRitio temano, rAgAdivikalparahit dharma-shukaladhyAno vaDe vinAsh karIne, jeo kShudhAdi aDhAr doSh rahit ane kevaLagnAnAdi anant chatuShTay sahit thayA, teo arhanto kahevAy chhe.

laukik anjanasiddha vagerethI vilakShaN evA jeo gnAnAvaraNIyAdi-aShTakarmanA abhAvathI samyaktvAdi-aShTaguNAtmak chhe ane lokAgre vase chhe, teo siddho chhe.

vishuddha gnAnadarshan jeno svabhAv chhe evA AtmatattvanI nishchayaruchi, tevI ja gnapti, tevI ja nishchaL-anubhUti, paradravyanI ichchhAnA parihArapUrvak te ja AtmadravyamAn pratapan arthAt tapashcharaN ane svashaktine gopavyA vinA tevun ja anuShThAn — AvA nishchayapanchAchArane tathA tenA sAdhak vyavahAr- panchAchArane — ke jenI vidhi AchArAdishAstromAn kahI chhe tene — eTale ke ubhay AchArane jeo pote Achare chhe ane bIjAone acharAve chhe, teo AchAryo chhe.

pAnch astikAyomAn shuddhajIvAstikAyane, chha dravyomAn shuddhajIvadravyane, sAt tattvomAn shuddhajIvatattvane

Page 190 of 256
PDF/HTML Page 230 of 296
single page version

190

panchAstikAyasangrah
[ bhagavAnashrIkundakund-

गुरूणामाचार्यादीनां रसिकत्वेनानुगमनम् — एषः प्रशस्तो रागः प्रशस्तविषयत्वात् । अयं हि स्थूललक्ष्यतया केवलभक्ति प्रधानस्याज्ञानिनो भवति । उपरितनभूमिकायामलब्धा- स्पदस्यास्थानरागनिषेधार्थं तीव्ररागज्वरविनोदार्थं वा कदाचिज्ज्ञानिनोऽपि भवतीति ।।१३६।।

तिसिदं व भुक्खिदं वा दुहिदं दट्ठूण जो दु दुहिदमणो ।
पडिवज्जदि तं किवया तस्सेसा होदि अणुकंपा ।।१३७।।
तृषितं बुभुक्षितं वा दुःखितं द्रष्ट्वा यस्तु दुःखितमनाः ।
प्रतिपद्यते तं कृपया तस्यैषा भवत्यनुकम्पा ।।१३७।।
1anuShThAnamAn — 2bhAvanApradhAn cheShTA ane guruonun — AchAryAdinun — rasikapaNe
3anugaman, te ‘prashasta rAg’ chhe kAraN ke teno viShay prashasta chhe.

A (prashasta rAg) kharekhar, je 4sthUl-lakShyavALo hovAthI kevaL bhaktipradhAn chhe evA agnAnIne hoy chhe; uparanI bhUmikAmAn ( – uparanAn guNasthAnomAn) sthiti prApta na karI hoy tyAre, 5asthAnano rAg aTakAvavA arthe athavA tIvra rAgajvar haThAvavA arthe, kadAchit gnAnIne paN hoy chhe. 136.

dukhit, tRuShit vA kShudhit dekhI dukh pAmI man viShe
karuNAthI varte jeh, anukampA sahit te jIv chhe. 137.

anvayArtha — [ तृषितं ] tRuShAtur, [ बुभुक्षितं ]kShudhAtur [ वा ] athavA [ दुःखितं ] dukhIne [ द्रष्ट्वा ] dekhI [ यः तु ] je jIv [ दुःखितमनाः ] manamAn dukh pAmato thako [ तं

ane nav padArthomAn shuddhajIvapadArthane jeo nishchayanaye upAdey kahe chhe tem ja bhedAbhedaratnatrayasvarUp
mokShamArgane prarUpe chhe ane pote bhAve ( – anubhave) chhe, teo upAdhyAyo chhe.

nishchay-chaturvidh-ArAdhanA vaDe jeo shuddha AtmasvarUpane sAdhe chhe, teo sAdhuo chhe.] 1. anuShThAn = AcharaN; Acharavun te; amalamAn mUkavun te. 2. bhAvanApradhAn cheShTA = bhAvapradhAn pravRutti; shubhabhAvapradhAn vyApAr. 3. anugaman = anusaraN; AgnAnkitapaNun; anukUL vartavun te. [

guruo pratye rasikapaNe (ullAsathI,

honshathI) AgnAnkit vartavun te prashasta rAg chhe.] 4. agnAnInun lakShya ( – dhyey) sthUL hoy chhe tethI tene kevaL bhaktinun ja pradhAnapaNun hoy chhe. 5. asthAnano = ayogya sthAnano, ayogya viShay pratyeno; ayogya padArthone avalambanAro.

Page 191 of 256
PDF/HTML Page 231 of 296
single page version

kahAnajainashAstramALA ]

navapadArthapUrvak mokShamArgaprapanchavarNan
191
अनुकम्पास्वरूपाख्यानमेतत् ।
कञ्चिदुदन्यादिदुःखप्लुतमवलोक्य करुणया तत्प्रतिचिकीर्षाकुलितचित्तत्वमज्ञानिनो-

ऽनुकम्पा । ज्ञानिनस्त्वधस्तनभूमिकासु विहरमाणस्य जन्मार्णवनिमग्नजगदवलोकनान्मनाग्मनः- खेद इति ।।१३७।।

कोधो व जदा माणो माया लोभो व चित्तमासेज्ज ।
जीवस्स कुणदि खोहं कलुसो त्ति य तं बुधा बेंति ।।१३८।।
क्रोधो वा यदा मानो माया लोभो वा चित्तमासाद्य ।
जीवस्य करोति क्षोभं कालुष्यमिति च तं बुधा ब्रुवन्ति ।।१३८।।
कृपया प्रतिपद्यते ] tenA pratye karuNAthI varte chhe, [ तस्य एषा अनुकम्पा भवति ] teno e bhAv
anukampA chhe.
TIkA — A, anukampAnA svarUpanun kathan chhe.

koI tRuShAdidukhathI pIDit prANIne dekhI karuNAne lIdhe teno pratikAr ( – upAy) karavAnI ichchhAthI chittamAn AkuLatA thavI te agnAnInI anukampA chhe. gnAnInI anukampA to, nIchalI bhUmikAomAn viharatAn ( – pote nIchenAn guNasthAnomAn vartato hoy tyAre), janmArNavamAn nimagna jagatanA avalokanathI (arthAt sansArasAgaramAn DUbelA jagatane dekhavAthI) manamAn jarA khed thavo te chhe.* 137.

mad-krodh athavA lobh-mAyA chitta-Ashray pAmIne
jIvane kare je kShobh, tene kaluShatA gnAnI kahe. 138.

anvayArtha — [ यदा ] jyAre [ क्रोधः वा ] krodh, [ मानः ] mAn, [ माया ] mAyA [ वा ] athavA [ लोभः ] lobh [ चित्तम् आसाद्य ] chittano Ashray pAmIne [ जीवस्य ] jIvane *A gAthAnI AchAryavar shrI jayasenAchAryadevakRut TIkAmAn A pramANe vivaraN chhe — tIvra tRuShA, tIvra

kShudhA, tIvra rog vagerethI pIDit prANIne dekhI agnAnI jIv ‘koI paN prakAre hun Ano pratikAr karun’
em vyAkuL thaIne anukampA kare chhe; gnAnI to svAtmabhAvanAne nahi prApta karato thako (arthAt
nijAtmAnA anubhavanI upalabdhi na thatI hoy tyAre), sankleshanA parityAg vaDe ( – ashubh bhAvane
chhoDIne) yathAsambhav pratikAr kare chhe tathA tene dukhI dekhIne visheSh samveg ane vairAgyanI bhAvanA kareunchhe.

Page 192 of 256
PDF/HTML Page 232 of 296
single page version

19

2
panchAstikAyasangrah
[ bhagavAnashrIkundakund-
चित्तकलुषत्वस्वरूपाख्यानमेतत् ।
क्रोधमानमायालोभानां तीव्रोदये चित्तस्य क्षोभः कालुष्यम् । तेषामेव मन्दोदये

तस्य प्रसादोऽकालुष्यम् । तत् कादाचित्कविशिष्टकषायक्षयोपशमे सत्यज्ञानिनो भवति । कषायोदयानुवृत्तेरसमग्रव्यावर्तितोपयोगस्यावान्तरभूमिकासु कदाचित् ज्ञानिनोऽपि भवतीति ।।१३८।।

चरिया पमादबहुला कालुस्सं लोलदा य विसएसु ।
परपरिदावपवादो पावस्स य आसवं कुणदि ।।१३९।।
चर्या प्रमादबहुला कालुष्यं लोलता च विषयेषु ।
परपरितापापवादः पापस्य चास्रवं करोति ।।१३९।।

[ क्षोभं करोति ] kShobh kare chhe, tyAre [ तं ] tene [ बुधाः ] gnAnIo [ कालुष्यम् इति च ब्रुवन्ति ] ‘kaluShatA’ kahe chhe.

TIkA — A, chittanI kaluShatAnA svarUpanun kathan chhe.

krodh, mAn, mAyA ane lobhanA tIvra udaye chittano kShobh te kaluShatA chhe. temanA ja ( – krodhAdinA ja) mand udaye chittanI prasannatA te akaluShatA chhe. te akaluShatA, kadAchit kaShAyano vishiShTa ( – khAs prakArano) kShayopasham hotAn, agnAnIne hoy chhe; kaShAyanA udayane anusaratI pariNatimAnthI upayogane *asamagrapaNe pAchho vALyo hoy tyAre (arthAt kaShAyanA udayane anusaratA pariNamanamAnthI upayogane pUro pAchho vALyo na hoy tyAre), madhyam bhUmikAomAn ( – madhyam guNasthAnomAn), kadAchit gnAnIne paN hoy chhe. 138.

charyA pramAdabharI, kaluShatA, lubdhatA viShayo viShe,
paritAp ne apavAd paranA, pAp-Asravane kare. 139.

anvayArtha — [ प्रमादबहुला चर्या ] bahu pramAdavALI charyA, [ कालुष्यं ] kaluShatA, [ विषयेषु च लोलता ] viShayo pratye lolupatA, [ परपरितापापवादः ] parane paritAp karavo tathA paranA apavAd bolavA — e [ पापस्य च आस्रवं करोति ] pApano Asrav kare chhe. *asamagrapaNe = apUrNapaNe; adhUrApaNe; anshe.

Page 193 of 256
PDF/HTML Page 233 of 296
single page version

kahAnajainashAstramALA ]

navapadArthapUrvak mokShamArgaprapanchavarNan
193
पापास्रवस्वरूपाख्यानमेतत् ।
प्रमादबहुलचर्यापरिणतिः, कालुष्यपरिणतिः, विषयलौल्यपरिणतिः, परपरिताप-

परिणतिः, परापवादपरिणतिश्चेति पञ्चाशुभा भावा द्रव्यपापास्रवस्य निमित्तमात्रत्वेन कारण- भूतत्वात्तदास्रवक्षणादूर्ध्वं भावपापास्रवः । तन्निमित्तोऽशुभकर्मपरिणामो योगद्वारेण प्रविशतां पुद्गलानां द्रव्यपापास्रव इति ।।१३९।।

सण्णाओ य तिलेस्सा इंदियवसदा य अट्टरुद्दाणि ।
णाणं च दुप्पउत्तं मोहो पावप्पदा होंति ।।१४०।।
संज्ञाश्च त्रिलेश्या इन्द्रियवशता चार्तरौद्रे ।
ज्ञानं च दुःप्रयुक्तं मोहः पापप्रदा भवन्ति ।।१४०।।
TIkA — A, pApAsravanA svarUpanun kathan chhe.

bahu pramAdavALI charyArUp pariNati ( – bahu pramAdathI bharelA AcharaNarUp pariNati), kaluShatArUp pariNati, viShayalolupatArUp pariNati, paraparitAparUp pariNati ( – parane dukh devArUp pariNati) ane paranA apavAdarUp pariNati — e pAnch ashubh bhAvo dravyapApAsravane nimittamAtrapaNe kAraNabhUt chhe tethI ‘dravyapApAsrav’nA prasangane *anusarIne ( – anulakShIne) te ashubh bhAvo bhAvapApAsrav chhe ane te (ashubh bhAvo) jenun nimitta chhe evA je yogadvArA praveshatAn pudgalonA ashubhakarmapariNAm ( – ashubhakarmarUp pariNAm) te dravyapApAsrav chhe. 139.

sangnA, trileshyA, indrivashatA, Artaraudra dhyAn be,
vaLI moh ne duryukta gnAn pradAn pAp taNun kare. 140.

anvayArtha — [ संज्ञाः च ] (chArey) sangnAo, [ त्रिलेश्याः ] traN leshyA, [ इन्द्रियवशता च ] indriyavashatA, [ आर्तरौद्रे ] Arta-raudradhyAn, [ दुःप्रयुक्तं ज्ञानं ] duprayukta gnAn ( – duShTapaNe ashubh kAryamAn joDAyelun gnAn) [ च ] ane [ मोहः ] moh — *ashAtAvedanIyAdi pudgalapariNAmarUp dravyapApAsravano je prasang bane chhe temAn jIvanA ashubh bhAvo nimittakAraN chhe mATe ‘dravyapApAsrav’prasanganI pAchhaL pAchhaL tenA nimittabhUt ashubh bhAvone paN ‘bhAvapApAsrav’ evun nAm chhe. pt.. 25

Page 194 of 256
PDF/HTML Page 234 of 296
single page version

19

4
panchAstikAyasangrah
[ bhagavAnashrIkundakund-
पापास्रवभूतभावप्रपञ्चाख्यानमेतत् ।
तीव्रमोहविपाकप्रभवा आहारभयमैथुनपरिग्रहसञ्ज्ञाः, तीव्रकषायोदयानुरञ्जितयोग-

प्रवृत्तिरूपाः कृष्णनीलकापोतलेश्यास्तिस्रः, रागद्वेषोदयप्रकर्षादिन्द्रियाधीनत्वम्, राग- द्वेषोद्रेकात्प्रियसंयोगाप्रियवियोगवेदनामोक्षणनिदानाकाञ्क्षणरूपमार्तम्, कषायक्रूराशयत्वाद्धिंसा- ऽसत्यस्तेयविषयसंरक्षणानन्दरूपं रौद्रम्, नैष्कर्म्यं तु शुभकर्मणश्चान्यत्र दुष्टतया प्रयुक्तं ज्ञानम्, सामान्येन दर्शनचारित्रमोहनीयोदयोपजनिताविवेकरूपो मोहः, — एषः भावपापास्रव-प्रपञ्चो द्रव्यपापास्रवप्रपञ्चप्रदो भवतीति ।।१४०।।

— इति आस्रवपदार्थव्याख्यानं समाप्तम् ।

अथ संवरपदार्थव्याख्यानम् । [ पापप्रदाः भवन्ति ] e bhAvo pApaprad chhe.

TIkA — A, pApAsravabhUt bhAvonA vistAranun kathan chhe.

tIvra mohanA vipAkathI utpanna thatI AhAr-bhay-maithun-parigrahasangnAo; tIvra kaShAyanA udayathI 1anuranjit yogapravRuttirUp kRiShNa-nIl-kApot nAmanI traN leshyA; rAgadveShanA udayanA 2prakarShane lIdhe vartatun indriyAdhInapaNun; rAgadveShanA 3udrekane lIdhe priyanA sanyogane, apriyanA viyogane, vedanAmAnthI chhuTakArAne tathA nidAnane ichchhavArUp ArtadhyAn; kaShAy vaDe 4krUr evA pariNAmane lIdhe thatun hinsAnand, asatyAnand, steyAnand ane viShayasanrakShaNAnandarUp raudradhyAn; vagaraprayojane ( – nakAmun) shubh karmathI anyatra ( – ashubh kAryamAn) duShTapaNe joDAyelun gnAn; ane sAmAnyapaNe darshanachAritramohanIyanA udayathI utpanna avivekarUp moh; — A, bhAvapApAsravano vistAr dravyapApAsravanA vistArane denAro chhe (arthAt uparokta bhAvapApAsravarUp anekavidh bhAvo tevA tevA anekavidh dravyapApAsravamAn nimittabhUt chhe). 140.

A rIte AsravapadArthanun vyAkhyAn samApta thayun.
have samvarapadArthanun vyAkhyAn chhe.

1. anuranjit = rangAyel. [kaShAyanA udayathI anuranjit yogapravRutti te leshyA chhe. tyAn, kRuShNAdi traN

leshyAo tIvra kaShAyanA udayathI anuranjit yogapravRuttirUp chhe.] 2. prakarSha = utkarSha; ugratA 3. udrek = puShkaLatA; vadhAro. 4. krUr = nirday; kaThor; ugra.

Page 195 of 256
PDF/HTML Page 235 of 296
single page version

kahAnajainashAstramALA ]

navapadArthapUrvak mokShamArgaprapanchavarNan
195
इंदियकसायसण्णा णिग्गहिदा जेहिं सुट्ठु मग्गम्हि ।
जावत्तावत्तेसिं पिहिदं पावासवच्छिद्दं ।।१४१।।
इन्द्रियकषायसंज्ञा निगृहीता यैः सुष्ठु मार्गे ।
यावत्तावत्तेषां पिहितं पापास्रवछिद्रम् ।।१४१।।
अनन्तरत्वात्पापस्यैव संवराख्यानमेतत् ।
मार्गो हि संवरस्तन्निमित्तमिन्द्रियाणि कषायाः संज्ञाश्च यावतांशेन यावन्तं वा

कालं निगृह्यन्ते तावतांशेन तावन्तं वा कालं पापास्रवद्वारं पिधीयते । इन्द्रियकषाय- संज्ञाः भावपापास्रवो द्रव्यपापास्रवहेतुः पूर्वमुक्त : । इह तन्निरोधो भावपापसंवरो द्रव्यपाप- संवरहेतुरवधारणीय इति ।।१४१।।

mArge rahI sangnA-kaShAyo-indrino nigrah kare,
pApAsaravanun chhidra tene teTalun rUndhAy chhe. 141.

anvayArtha — [ यैः ] jeo [ सुष्ठु मार्गे ] sArI rIte mArgamAn rahIne [ इन्द्रियकषायसंज्ञाः ] indriyo, kaShAyo ane sangnAono [ यावत् निगृहीताः ] jeTalo nigrah kare chhe, [ तावत् ] teTalun [ पापास्रवछिद्रम् ] pApAsravanun chhidra [ तेषाम् ] temane [ पिहितम् ] bandh thAy chhe.

TIkA — pApanI anantar hovAthI, pApanA ja samvaranun A kathan chhe (arthAt pApanA kathan pachhI turat ja hovAthI, ahIn pApanA ja samvaranun kathan karavAmAn Avyun chhe).

mArga kharekhar samvar chhe; tenA nimitte ( – tenA arthe) indriyo, kaShAyo ane sangnAono jeTalA anshe athavA jeTalo kAL nigrah karavAmAn Ave chhe, teTalA anshe athavA teTalo kAL pApAsravadvAr bandh thAy chhe.

indriyo, kaShAyo ane sangnAo — bhAvapApAsrav — dravyapApAsravano hetu ( – nimitta) pUrve (140 mI gAthAmAn) kahyo hato; ahIn (A gAthAmAn) temano nirodh ( – indriyo, kaShAyo ane sangnAono nirodh) — bhAvapApasamvar — dravyapApasamvarano hetu avadhAravo ( – samajavo). 141.

Page 196 of 256
PDF/HTML Page 236 of 296
single page version

19

6
panchAstikAyasangrah
[ bhagavAnashrIkundakund-
जस्स ण विज्जदि रागो दोसो मोहो व सव्वदव्वेसु ।
णासवदि सुहं असुहं समसुहदुक्खस्स भिक्खुस्स ।।१४२।।
यस्य न विद्यते रागो द्वेषो मोहो वा सर्वद्रव्येषु ।
नास्रवति शुभमशुभं समसुखदुःखस्य भिक्षोः ।।१४२।।
सामान्यसंवरस्वरूपाख्यानमेतत् ।
यस्य रागरूपो द्वेषरूपो मोहरूपो वा समग्रपरद्रव्येषु न हि विद्यते भावः तस्य

निर्विकारचैतन्यत्वात्समसुखदुःखस्य भिक्षोः शुभमशुभञ्च कर्म नास्रवति, किन्तु संव्रियत एव । तदत्र मोहरागद्वेषपरिणामनिरोधो भावसंवरः । तन्निमित्तः शुभाशुभकर्मपरिणामनिरोधो योगद्वारेण प्रविशतां पुद्गलानां द्रव्यसंवर इति ।।१४२।।

sau dravyamAn nahi rAg-dveSh-vimoh varte jehane,
shubh-ashubh karma na Asrave samadukhasukh te bhikShune. 142.

anvayArtha — [ यस्य ] jene [ सर्वद्रव्येषु ] sarva dravyo pratye [ रागः ] rAg, [ द्वेषः ] dveSh [ वा ] ke [ मोहः ] moh [ न विद्यते ] nathI, [ समसुखदुःखस्य भिक्षोः ] te samasukhadukh bhikShune ( – sukhadukh pratye samabhAvavALA munine) [ शुभम् अशुभं ] shubh ane ashubh karma [ न आस्रवति ] Asravatun nathI.

TIkA — A, sAmAnyapaNe samvaranA svarUpanun kathan chhe.

jene samagra paradravyo pratye rAgarUp, dveSharUp ke moharUp bhAv nathI, te bhikShune — ke je nirvikArachaitanyapaNAne lIdhe *samasukhadukh chhe tene — shubh ane ashubh karmano Asrav thato nathI, parantu samvar ja thAy chhe. tethI ahIn (em samajavun ke) moh- rAgadveShapariNAmano nirodh te bhAvasamvar chhe, ane te (moharAgadveSharUp pariNAmano nirodh) jenun nimitta chhe evo je yogadvArA praveshatAn pudgalonA shubhAshubhakarmapariNAmano ( – shubhAshubhakarmarUp pariNAmano) nirodh te dravyasamvar chhe. 142. *samasukhadukh = sukhadukh jene samAn chhe evA; iShTAniShTa sanyogomAn jene harShashokAdi viSham pariNAm thatA nathI evA. [jene rAgadveShamoh nathI, te muni nirvikArachaitanyamay chhe arthAt tenun chaitanya

paryAye paN vikArarahit chhe tethI te samasukhadukh chhe.]

Page 197 of 256
PDF/HTML Page 237 of 296
single page version

kahAnajainashAstramALA ]

navapadArthapUrvak mokShamArgaprapanchavarNan
197
जस्स जदा खलु पुण्णं जोगे पावं च णत्थि विरदस्स ।
संवरणं तस्स तदा सुहासुहकदस्स कम्मस्स ।।१४३।।
यस्य यदा खलु पुण्यं योगे पापं च नास्ति विरतस्य ।
संवरणं तस्य तदा शुभाशुभकृतस्य कर्मणः ।।१४३।।
विशेषेण संवरस्वरूपाख्यानमेतत् ।
यस्य योगिनो विरतस्य सर्वतो निवृत्तस्य योगे वाङ्मनःकायकर्मणि शुभपरिणामरूपं

पुण्यमशुभपरिणामरूपं पापञ्च यदा न भवति तस्य तदा शुभाशुभभावकृतस्य द्रव्यकर्मणः संवरः स्वकारणाभावात्प्रसिद्धयति । तदत्र शुभाशुभपरिणामनिरोधो भावपुण्यपापसंवरो द्रव्यपुण्यपापसंवरस्य हेतुः प्रधानोऽवधारणीय इति ।।१४३।।

— इति संवरपदार्थव्याख्यानं समाप्तम् ।
jyAre na yoge puNya tem ja pAp varte viratane,
tyAre shubhAshubhakRut karamano thAy samvar tehane. 143.

anvayArtha — [ यस्य ] jene ( – je munine), [ विरतस्य ] virat vartatAn thakAn, [ योगे ] yogamAn [ पुण्यं पापं च ] puNya ane pAp [ यदा ] jyAre [ खलु ] kharekhar [ न अस्ति ] hotAn nathI, [ तदा ] tyAre [ तस्य ] tene [ शुभाशुभकृतस्य कर्मणः ] shubhAshubhabhAvakRut karmano [ संवरणम् ] samvar thAy chhe.

TIkA — A, visheShapaNe samvaranA svarUpanun kathan chhe.

je yogIne, virat arthAt sarvata nivRutta vartatAn thakAn, yogamAn — vachan, man ane kAyasambandhI kriyAmAn — shubhapariNAmarUp puNya ane ashubhapariNAmarUp pAp jyAre hotAn nathI, tyAre tene shubhAshubhabhAvakRut dravyakarmano ( – shubhAshubhabhAv jenun nimitta hoy chhe evA dravyakarmano), svakAraNanA abhAvane lIdhe, samvar thAy chhe. tethI ahIn (A gAthAmAn) shubhAshubh pariNAmano nirodh — bhAvapuNyapApasamvar — dravyapuNyapApasamvarano *pradhAn hetu avadhAravo ( – samajavo). 143.

A rIte samvarapadArthanun vyAkhyAn samApta thayun. *pradhAn hetu = mukhya nimitta. [dravyasamvaramAn ‘mukhya nimitta’ jIvanA shubhAshubh pariNAmano nirodh chhe,

Page 198 of 256
PDF/HTML Page 238 of 296
single page version

19

8
panchAstikAyasangrah
[ bhagavAnashrIkundakund-
अथ निर्जरापदार्थव्याख्यानम् ।
संवरजोगेहिं जुदो तवेहिं जो चिट्ठदे बहुविहेहिं ।
कम्माणं णिज्जरणं बहुगाणं कुणदि सो णियदं ।।१४४।।
संवरयोगाभ्यां युक्त स्तपोभिर्यश्चेष्टते बहुविधैः ।
कर्मणां निर्जरणं बहुकानां करोति स नियतम् ।।१४४।।
निर्जरास्वरूपाख्यानमेतत् ।
शुभाशुभपरिणामनिरोधः संवरः, शुद्धोपयोगो योगः । ताभ्यां युक्त स्तपो-

भिरनशनावमौदर्यवृत्तिपरिसंख्यानरसपरित्यागविविक्त शय्यासनकायक्लेशादिभेदाद्बहिरङ्गैः प्रायश्चित्तविनयवैयावृत्त्यस्वाध्यायव्युत्सर्गध्यानभेदादन्तरङ्गैश्च बहुविधैर्यश्चेष्टते स खलु

have nirjarApadArthanun vyAkhyAn chhe.
je yog-samvarayukta jIv bahuvidh tapo sah pariName,
tene niyamathI nirjarA bahu karma kerI thAy chhe. 144.

anvayArtha — [ संवरयोगाभ्याम् युक्तः ] samvar ane yogathI (shuddhopayogathI) yukta evo [ यः ] je jIv [ बहुविधैः तपोभिः चेष्टते ] bahuvidh tapo sahit pravarte chhe, [ सः ] te [ नियतम् ] niyamathI [ बहुकानां कर्मणां ] ghaNAn karmonI [ निर्जरणं करोति ] nirjarA kare chhe.

TIkA — A, nirjarAnA svarUpanun kathan chhe.

samvar eTale shubhAshubh pariNAmano nirodh, ane yog eTale shuddhopayog; temanAthI ( – samvar ane yogathI) yukta evo je (puruSh), anashan, avamaudarya, vRuttiparisankhyAn, rasaparityAg, viviktashayyAsan ane kAyakleshAdi bhedovALAn bahirang tapo sahit tathA prAyashchitta, vinay, vaiyAvRuttya, svAdhyAy, vyutsarga ane dhyAn evA bhedovALAn antarang tapo sahit — em bahuvidh 1tapo sahit pravarte chhe, te (puruSh) kharekhar ghaNAn karmonI nirjarA

yogano nirodh nahi. (ahIn e khyAlamAn rAkhavAyogya chhe ke dravyasamvaranun upAdAnakAraN — nishchay-
kAraN to pudgal pote ja chhe.)]

1. je jIvane sahajashuddhasvarUpanA pratapanarUp nishchay-tap hoy te jIvanA, haTh vinA vartatA anashanAdi-

sambandhI bhAvone tap kahevAmAn Ave chhe. temAn vartato shuddhirUp ansh te nishchay-tap chhe ane shubhapaNArUp

Page 199 of 256
PDF/HTML Page 239 of 296
single page version

kahAnajainashAstramALA ]

navapadArthapUrvak mokShamArgaprapanchavarNan
199

बहूनां कर्मणां निर्जरणं करोति । तदत्र कर्मवीर्यशातनसमर्थो बहिरङ्गान्तरङ्गतपोभिर्बृंहितः शुद्धोपयोगो भावनिर्जरा, तदनुभावनीरसीभूतानामेकदेशसंक्षयः समुपात्तकर्मपुद्गलानां द्रव्यनिर्जरेति ।।१४४।।

जो संवरेण जुत्तो अप्पट्ठपसाधगो हि अप्पाणं ।
मुणिऊण झादि णियदं णाणं सो संधुणोदि कम्मरयं ।।१४५।।
यः संवरेण युक्त : आत्मार्थप्रसाधको ह्यात्मानम् ।
ज्ञात्वा ध्यायति नियतं ज्ञानं स संधुनोति कर्मरजः ।।१४५।।

kare chhe. tethI ahIn (A gAthAmAn em kahyun ke), karmanA vIryanun ( – karmanI shaktinun) 1shAtan karavAmAn samartha evo je bahirang ane antarang tapo vaDe 2vRuddhi pAmelo shuddhopayog te bhAvanirjarA chhe ane tenA prabhAvathI ( – vRuddhi pAmelA shuddhopayoganA nimittathI) nIras thayelAn evAn upArjit karmapudgalono ekadesh 3sankShay te dravyanirjarA chhe. 144.

samvar sahit, Atmaprayojanano prasAdhak Atmane
jANI, sunishchaL gnAn dhyAve, te karamaraj nirjare. 145.
anvayArtha — [ संवरेण युक्तः ] samvarathI yukta evo [ यः ] je jIv,
anshane vyavahAr-tap kahevAmAn Ave chhe. (mithyAdraShTine nishchay-tap nathI tethI tenA anashanAdi-

sambandhI shubh bhAvone vyavahAr-tapo paN kahevAtA nathI; kAraN ke jyAn vAstavik tapano sadbhAv ja nathI, tyAn te shubh bhAvomAn Arop kono karavo?) 1. shAtan karavun = pAtaLun karavun; hIn karavun; kShIN karavun; naShTa karavun. 2. vRuddhi pAmelo = vadhelo; ugra thayelo. [samvar ane shuddhopayogavALA jIvane jyAre ugra shuddhopayog thAy

chhe tyAre ghaNAn karmonI nirjarA thAy chhe. shuddhopayoganI ugratA karavAnI vidhi shuddhAtmadravyanA AlambananI
ugratA karavI te ja chhe. em karanArane, sahajadashAe haTh vinA je anashanAdisambandhI bhAvo varte temAn
(shubhapaNArUp anshanI sAthe) ugra-shuddhirUp ansh hoy chhe, jethI ghaNAn karmonI nirjarA thAy chhe.
(mithyAdraShTine to shuddhAtmadravya bhAsyun ja nathI, tethI tene samvar nathI, shuddhopayog nathI, shuddhopayoganI
vRuddhinI to vAt ja kyAn rahI? tethI tene, sahaj dashA vinAnA — haThapUrvak — anashanAdisambandhI
shubhabhAvo kadAchit bhale hoy topaN, mokShanA hetubhUt nirjarA bilakul hotI nathI.]

3. sankShay = samyak prakAre kShay.

Page 200 of 256
PDF/HTML Page 240 of 296
single page version

200

panchAstikAyasangrah
[ bhagavAnashrIkundakund-
मुख्यनिर्जराकारणोपन्यासोऽयम् ।
यो हि संवरेण शुभाशुभपरिणामपरमनिरोधेन युक्त : परिज्ञातवस्तुस्वरूपः पर-

प्रयोजनेभ्यो व्यावृत्तबुद्धिः केवलं स्वप्रयोजनसाधनोद्यतमनाः आत्मानं स्वोपलम्भेनोपलभ्य गुणगुणिनोर्वस्तुत्वेनाभेदात्तदेव ज्ञानं स्वं स्वेनाविचलितमनास्सञ्चेतयते स खलु नितान्तनिस्स्नेहः प्रहीणस्नेहाभ्यङ्गपरिष्वङ्गशुद्धस्फ टिकस्तम्भवत् पूर्वोपात्तं कर्मरजः संधुनोति । [ आत्मार्थप्रसाधकः हि ] kharekhar AtmArthano prasAdhak (svaprayojanano prakRuShTa sAdhak) vartato thako, [ आत्मानम् ज्ञात्वा ] AtmAne jANIne ( – anubhavIne) [ ज्ञानं नियतं ध्यायति ] gnAnane nishchaLapaNe dhyAve chhe, [ सः ] te [ कर्मरजः ] karmarajane [ संधुनोति ] kheravI nAkhe chhe.

TIkA — A, nirjarAnA mukhya kAraNanun kathan chhe.

samvarathI arthAt shubhAshubh pariNAmanA param nirodhathI yukta evo je jIv, vastusvarUpane (hey-upAdey tattvane) barAbar jANato thako paraprayojanothI jenI buddhi 1vyAvRutta thaI chhe ane kevaL svaprayojan sAdhavAmAn jenun 2man 3udyat thayun chhe evo vartato thako, AtmAne svopalabdhithI upalabdha karIne ( – potAne svAnubhav vaDe anubhavIne), guN-guNIno vastupaNe abhed hovAthI te ja 4gnAnane — svane — sva vaDe avichaLapariNativALo thaIne sanchete chhe, te jIv kharekhar atyant 5nisneh vartato thako — jene 6snehanA lepano sang prakShIN thayo chhe evA shuddha sphaTikanA stambhanI mAphak — pUrvopArjit karmarajane kheravI nAkhe chhe. 1. vyAvRutta thavun = nivartavun; nivRutta thavun; pAchhA vaLavun. 2. man = mati; buddhi; bhAv; pariNAm. 3. udyat thavun = tatpar thavun; lAgavun; udyamavant thavun; vaLavun; DhaLavun. 4. guNI ane guNamAn vastu-apekShAe abhed chhe tethI AtmA kaho ke gnAn kaho — banne ek ja

chhe. upar jene ‘AtmA’shabdathI kahyo hato tene ja ahIn ‘gnAn’shabdathI kahel chhe. te gnAnamAn —
nijAtmAmAn — nijAtmA vaDe nishchaL pariNati karIne tenun sanchetan — samvedan — anubhavan karavun te
dhyAn chhe.

5. nisneh = sneh rahit; moharAgadveSh rahit. 6. sneh = tel; chIkaNo padArtha; snigdhatA; chIkAsh.