Page 21 of 256
PDF/HTML Page 61 of 296
single page version

kahAnajainashAstramALA ]

वान्तरसत्ता च । तत्र सर्वपदार्थसार्थव्यापिनी साद्रश्यास्तित्वसूचिका महासत्ता प्रोक्तै व । अन्या तु प्रतिनियतवस्तुवर्तिनी स्वरूपास्तित्वसूचिकाऽवान्तरसत्ता । तत्र महासत्ता- ऽवान्तरसत्तारूपेणाऽसत्ताऽवान्तरसत्ता च महासत्तारूपेणाऽसत्तेत्यसत्ता सत्तायाः । येन स्वरूपेणोत्पादस्तत्तथोत्पादैकलक्षणमेव, येन स्वरूपेणोच्छेदस्तत्तथोच्छेदैकलक्षणमेव, येन स्वरूपेण ध्रौव्यं तत्तथा ध्रौव्यैकलक्षणमेव, तत उत्पद्यमानोच्छिद्यमानावतिष्ठमानानां वस्तुनः स्वरूपाणां प्रत्येकं त्रैलक्षण्याभावादत्रिलक्षणत्वं त्रिलक्षणायाः । एकस्य वस्तुनः स्वरूपसत्ता नान्यस्य वस्तुनः स्वरूपसत्ता भवतीत्यनेकत्वमेकस्याः । प्रतिनियतपदार्थ- स्थिताभिरेव सत्ताभिः पदार्थानां प्रतिनियमो भवतीत्येकपदार्थस्थितत्वं सर्वपदार्थ- स्थितायाः । प्रतिनियतैकरूपाभिरेव सत्ताभिः प्रतिनियतैकरूपत्वं वस्तूनां भवतीत्येक- sUchavanArI mahAsattA (sAmAnyasattA) to kahevAI ja gaI. bIjI, pratinishchit (-ekek nishchit) vastumAn rahenArI, svarUp-astitvane sUchavanArI avAntarasattA (visheShasattA) chhe. (1) tyAn mahAsattA avAntarasattArUpe asattA chhe ane avAntarasattA mahAsattArUpe asattA chhe tethI sattAne asattA chhe (arthAt je sAmAnyavisheShAtmak sattA mahAsattArUp hovAthI ‘sattA’ chhe te ja avAntarasattArUp paN hovAthI ‘asattA’ paN chhe). (2) je svarUpe utpAd chhe tenun (-te svarUpanun) te rIte utpAd ek ja lakShaN chhe, je svarUpe vyay chhe tenun (-te svarUpanun) te rIte vyay ek ja lakShaN chhe ane je svarUpe dhrauvya chhe tenun (te svarUpanun) te rIte dhrauvya ek ja lakShaN chhe tethI vastunA UpajatA, naShTa thatA ane dhruv rahetA svarUpomAnnA pratyekane trilakShaNano abhAv hovAthI trilakShaNA(sattA)ne atrilakShaNapaNun chhe. (arthAt je sAmAnyavisheShAtmak sattA mahAsattArUp hovAthI ‘trilakShaNA’ chhe te ja ahIn kahelI avAntarasattArUp paN hovAthI ‘atrilakShaNA’ paN chhe). (3) ek vastunI svarUpasattA anya vastunI svarUpasattA nathI tethI ek (sattA)ne anekapaNun chhe (arthAt je sAmAnyavisheShAtmak sattA mahAsattArUp hovAthI ‘ek’ chhe te ja ahIn kahelI avAntarasattArUp paN hovAthI ‘anek’ paN chhe). (4) pratinishchit (-vyaktigat nishchit) padArthamAn sthit sattAo vaDe ja padArthonun pratinishchitapaNun (-bhinna- bhinna nishchit vyaktitva) hoy chhe tethI sarvapadArthasthit(sattA)ne ekapadArthasthitapaNun chhe (arthAt je sAmAnyavisheShAtmak sattA mahAsattArUp hovAthI ‘sarvapadArthasthit’ chhe te ja ahIn kahelI avAntarasattArUp paN hovAthI ‘ekapadArthasthit’ paN chhe.) (5) pratinishchit ek ek rUpavALI sattAo vaDe ja vastuonun pratinishchit ek ek rUp hoy chhe tethI

Page 22 of 256
PDF/HTML Page 62 of 296
single page version

22

रूपत्वं सविश्वरूपायाः । प्रतिपर्यायनियताभिरेव सत्ताभिः प्रतिनियतैकपर्यायाणामानन्त्यं भवतीत्येकपर्यायत्वमनन्तपर्यायायाः । इति सर्वमनवद्यं सामान्यविशेषप्ररूपणप्रवणनय- द्वयायत्तत्वात्तद्देशनायाः ।।८।। savishvarUp(sattA)ne ekarUpapaNun chhe (arthAt je sAmAnyavisheShAtmak sattA mahAsattArUp hovAthI ‘savishvarUp’ chhe te ja ahIn kahelI avAntarasattArUp paN hovAthI ‘ekarUp’ paN chhe). (6) pratyek paryAyamAn rahelI (vyaktigat bhinnabhinna) sattAo vaDe ja pratinishchit ek ek paryAyonun anantapaNun thAy chhe tethI anantaparyAyamay(sattA)ne ekaparyAyamayapaNun chhe (arthAt je sAmAnyavisheShAtmak sattA mahAsattArUp hovAthI ‘anantaparyAyamay’ chhe te ja ahIn kahelI avAntarasattArUp paN hovAthI ‘ekaparyAyamay’ paN chhe).

A rIte badhun niravadya chhe (arthAt upar kahelun sarva svarUp nirdoSh chhe, nirbAdh chhe, kinchit virodhavALun nathI) kAraN ke tenun (-sattAnA svarUpanun) kathan sAmAnya ane visheShanA prarUpaN pratye DhaLatA be nayone AdhIn chhe.

bhAvArtha — sAmAnyavisheShAtmak sattAnAn be paDakhAn chheek paDakhun te mahAsattA ane bIjun paDakhun te avAntarasattA. (1) mahAsattA avAntarasattArUpe asattA chhe ane avAntarasattA mahAsattArUpe asattA chhe; tethI jo mahAsattAne ‘sattA’ kahIe to avAntarasattAne ‘asattA’ kahevAy. (2) mahAsattA utpAd, vyay ane dhrauvya evAn traN lakShaNavALI chhe tethI te ‘trilakShaNA’ chhe. vastunA UpajatA svarUpanun utpAd ja ek lakShaN chhe, naShTa thatA svarUpanun vyay ja ek lakShaN chhe ane dhruv rahetA svarUpanun dhrauvya ja ek lakShaN chhe tethI te traN svarUpomAnnA pratyekanI avAntarasattA ek ja lakShaNavALI hovAthI ‘atrilakShaNA’ chhe. (3) mahAsattA samasta padArthasamUhamAn ‘sat, sat, sat’ evun samAnapaNun darshAvatI hovAthI ek chhe. ek vastunI svarUpasattA bIjI koI vastunI svarUpasattA nathI, tethI jeTalI vastuo teTalI svarUpasattAo; mATe AvI svarUpasattAo athavA avAntarasattAo ‘anek’ chhe. (4) sarva padArtho sat chhe tethI mahAsattA ‘sarva padArthomAn rahelI’ chhe. vyaktigat padArthomAn rahelI bhinnabhinna vyaktigat sattAo vaDe ja padArthonun bhinnabhinna nishchit vyaktitva rahI shake, tethI te te padArthanI avAntarasattA te te ‘ek padArthamAn ja sthit’ chhe. (5) mahAsattA samasta vastusamUhanAn rUpo (svabhAvo) sahit chhe tethI te ‘savishvarUp’ (sarvarUpavALI) chhe. vastunI sattAnun (kathanchit) ek rUp hoy to ja te vastunun nishchit ek rUp (-chokkas ek svabhAv)

Page 23 of 256
PDF/HTML Page 63 of 296
single page version

kahAnajainashAstramALA ]

rahI shake, tethI pratyek vastunI avAntarasattA nishchit ‘ek rUpavALI’ ja chhe. (6) mahAsattA sarva paryAyomAn rahelI chhe tethI te ‘anantaparyAyamay’ chhe. bhinnabhinna paryAyomAn (kathanchit) bhinnabhinna sattAo hoy to ja ek ek paryAy bhinnabhinna rahIne anant paryAyo siddha thAy, nahi to paryAyonun anantapaNun ja na rahe — ekapaNun thaI jAy; mATe pratyek paryAyanI avAntarasattA te te ‘ek paryAyamay’ ja chhe.

A rIte sAmAnyavisheShAtmak sattA, mahAsattArUp tem ja avAntarasattArUp hovAthI, (1) sattA paN chhe ane asattA paN chhe, (2) trilakShaNA paN chhe ane atrilakShaNA paN chhe, (3) ek paN chhe ane anek paN chhe, (4) sarvapadArthasthit paN chhe ane ekapadArthasthit paN chhe. (5) savishvarUp paN chhe ane ekarUp paN chhe, (6) anantaparyAyamay paN chhe ane ekaparyAyamay paN chhe. 8.

anvayArtha — [तान् तान् सद्भावपर्यायान्] te te sadbhAvaparyAyone [यत्] je [द्रवति] drave chhe — [गच्छति] pAme chhe, [तत्] tene [द्रव्यं भणन्ति] (sarvagno) dravya kahe chhe — [सत्तातः अनन्यभूतं तु] ke je sattAthI ananyabhUt chhe.

TIkA — ahIn sattAne ane dravyane arthAntarapaNun (bhinnapadArthapaNun, anya- padArthapaNun) hovAnun khanDan karyun chhe.

Page 24 of 256
PDF/HTML Page 64 of 296
single page version

24

सद्भावपर्यायान् स्वभावविशेषानित्यनुगतार्थया निरुक्त्या द्रव्यं व्याख्यातम् । द्रव्यं च लक्ष्यलक्षणभावादिभ्यः कथञ्चिद्भेदेऽपि वस्तुतः सत्ताया अपृथग्भूतमेवेति मन्तव्यम् । ततो यत्पूर्वं सत्त्वमसत्त्वं त्रिलक्षणत्वमत्रिलक्षणत्वमेकत्वमनेकत्वं सर्वपदार्थस्थितत्वमेक- पदार्थस्थितत्वं विश्वरूपत्वमेकरूपत्वमनन्तपर्यायत्वमेकपर्यायत्वं च प्रतिपादितं सत्ताया- स्तत्सर्वं तदनर्थान्तरभूतस्य द्रव्यस्यैव द्रष्टव्यम् । ततो न कश्चिदपि तेषु सत्ता- विशेषोऽवशिष्येत यः सत्तां वस्तुतो द्रव्यात्पृथक् व्यवस्थापयेदिति ।।९।।

2. ahIn dravyanI je nirukti karavAmAn AvI chhe te ‘द्रु’ dhAtune anusaratA ( – maLatA) arthavALI chhe. 3. sattA lakShaN chhe ane dravya lakShya chhe.

Page 25 of 256
PDF/HTML Page 65 of 296
single page version

kahAnajainashAstramALA ]

लक्षणम् । न चानेकान्तात्मकस्य द्रव्यस्य सन्मात्रमेव स्वं रूपं यतो लक्ष्यलक्षण- विभागाभाव इति । उत्पादव्ययध्रौव्याणि वा द्रव्यलक्षणम् । एकजात्यविरोधिनि क्रमभुवां भावानां संताने पूर्वभावविनाशः समुच्छेदः, उत्तरभावप्रादुर्भावश्च समुत्पादः, पूर्वोत्तरभावोच्छेदोत्पादयोरपि स्वजातेरपरित्यागो ध्रौव्यम् । तानि सामान्यादेशाद-

anvayArtha — [यत्] je [सल्लक्षणकम्] ‘sat’lakShaNavALun chhe, [उत्पादव्यय- ध्रुवत्वसंयुक्तम्] je utpAdavyayadhrauvyasanyukta chhe [वा] athavA [गुणपर्यायाश्रयम्] je guNaparyAyono Ashray chhe, [तद्] tene [ सर्वज्ञाः ] sarvagno [द्रव्यं] dravya [भणन्ति] kahe chhe.

‘sat’ dravyanun lakShaN chhe. pUrvokta lakShaNavALI sattAthI dravya abhinna hovAne lIdhe ‘sat’svarUp ja dravyanun lakShaN chhe. vaLI anekAntAtmak dravyanun satmAtra ja svarUp nathI ke jethI lakShyalakShaNanA vibhAgano abhAv thAy. (sattAthI dravya abhinna chhe tethI dravyanun je sattArUp svarUp te ja dravyanun lakShaN chhe. prashna — jo sattA ne dravya abhinna chhe — sattA dravyanun svarUp ja chhe, to ‘sattA lakShaN chhe ane dravya lakShya chhe’ evo vibhAg kaI rIte ghaTe chhe? uttar — anekAntAtmak dravyanAn anant svarUpo chhe, temAnthI sattA paN tenun ek svarUp chhe; tethI anantasvarUpavALun dravya lakShya chhe ane tenun sattA nAmanun svarUp lakShaN chhe — evo lakShyalakShaNavibhAg avashya ghaTe chhe. A rIte abAdhitapaNe sat dravyanun lakShaN chhe.)

athavA, utpAdavyayadhrauvya dravyanun lakShaN chhe. *ek jAtino avirodhak evo je kramabhAvI bhAvono pravAh temAn pUrva bhAvano vinAsh te vyay chhe, uttar bhAvano prAdurbhAv ( — pachhInA bhAvanI eTale ke vartamAn bhAvanI utpatti) te utpAd chhe ane pUrva-uttar bhAvonA vyay-utpAd thatAn paN svajAtino atyAg te dhrauvya chhe. te utpAd-vyay-dhrauvya *dravyamAn kramabhAvI bhAvono pravAh ek jAtine khanDato — toDato nathI arthAt jAti-apekShAe sadA

ekapaNun ja rAkhe chhe. pt.. 4

Page 26 of 256
PDF/HTML Page 66 of 296
single page version

26

भिन्नानि विशेषादेशाद्भिन्नानि युगपद्भावीनि स्वभावभूतानि द्रव्यस्य लक्षणं भवन्तीति । गुणपर्याया वा द्रव्यलक्षणम् । अनेकान्तात्मकस्य वस्तुनोऽन्वयिनो विशेषा गुणा व्यतिरेकिणः पर्यायास्ते द्रव्ये यौगपद्येन क्रमेण च प्रवर्तमानाः कथञ्चिद्भिन्नाः कथञ्चिदभिन्नाः स्वभावभूताः द्रव्यलक्षणतामापद्यन्ते । त्रयाणामप्यमीषां द्रव्यलक्षणा- नामेकस्मिन्नभिहितेऽन्यदुभयमर्थादेवापद्यते । सच्चेदुत्पादव्ययध्रौव्यवच्च गुणपर्यायवच्च । उत्पाद- व्ययध्रौव्यवच्चेत्सच्च गुणपर्यायवच्च । गुणपर्यायवच्चेत्सच्चोत्पादव्ययतध्रौव्यवच्चेति । सद्धि नित्या- नित्यस्वभावत्वाद्ध्रुवत्वमुत्पादव्ययात्मकतांच प्रथयति, ध्रुवत्वात्मकैर्गुणैरुत्पादव्ययात्मकैः पर्यायैश्च सहैकत्वञ्चाख्याति । उत्पादव्ययध्रौव्याणि तु नित्यानित्यस्वरूपं परमार्थं — ke jeo sAmAnya Adeshe abhinna chhe (arthAt sAmAnya kathane dravyathI abhinna chhe), visheSh Adeshe (dravyathI) bhinna chhe, yugapad varte chhe ane svabhAvabhUt chhe teo — dravyanun lakShaN chhe.

athavA, guNaparyAyo dravyanun lakShaN chhe. anekAntAtmak vastunA +anvayI visheSho te guNo chhe ane vyatirekI visheSho te paryAyo chhe. te guNaparyAyo (guNo ane paryAyo) — ke jeo dravyamAn ekIsAthe ane krame pravarte chhe, (dravyathI) kathanchit bhinna ne kathanchit abhinna chhe tathA svabhAvabhUt chhe teo — dravyanun lakShaN chhe.

dravyanAn A traNe lakShaNomAnthI ( – sat, utpAdavyayadhrauvya ane guNaparyAyo e traN lakShaNomAnthI) ek kahetAn bAkInAn banne (vagarakahye) arthathI ja AvI jAy chhe. jo dravya sat hoy, to te (1) utpAdavyayadhrauvyavALun ane (2) guNaparyAyavALun hoy; jo utpAdavyayadhrauvyavALun hoy, to te (1) sat ane (2) guNaparyAyavALun hoy; jo guNaparyAyavALun hoy, to te (1) sat ane (2) utpAdavyayadhrauvyavALun hoy. te A pramANe — sat nityAnityasvabhAvavALun hovAthI (1) dhrauvyane ane utpAd- vyayAtmakatAne jAher kare chhe tathA (2) dhrauvyAtmak guNo ane utpAdavyayAtmak paryAyo sAthe ekatva darshAve chhe. utpAdavyayadhrauvya (1) nityAnityasvarUp ¹pAramArthik satne +anvay ne vyatirekanA artha mATe 13mA pAne padaTippaN juo. 1. pAramArthik=vAstavik; yathArtha; kharun. (vAstavik sat nityAnityasvarUp hoy chhe. utpAdavyay

Page 27 of 256
PDF/HTML Page 67 of 296
single page version

kahAnajainashAstramALA ]

सदावेदयन्ति, गुणपर्यायांश्चात्मलाभनिबन्धनभूतान् प्रथयन्ति । गुणपर्यायास्त्वन्वयव्यतिरेकि- त्वाद्ध्रौव्योत्पत्तिविनाशान् सूचयन्ति, नित्यानित्यस्वभावं परमार्थं सच्चोपलक्षयन्तीति ।।१०।।

अत्रोभयनयाभ्यां द्रव्यलक्षणं प्रविभक्त म् । jaNAve chhe tathA (2) ¹potAnA svarUpanI prAptinA kAraNabhUt guNaparyAyone jAher kare chhe, ²guNaparyAyo anvay ane vyatirekavALA hovAthI (1) dhrauvyane ane utpAdavyayane sUchave chhe tathA (2) nityAnityasvabhAvavALA pAramArthik satne jaNAve chhe.

bhAvArtha — dravyanAn traN lakShaNo chhesat, utpAdavyayadhrauvya ane guNaparyAyo. A traNe lakShaNo paraspar avinAbhAvI chhe; jyAn ek hoy tyAn bAkInAn banne niyamathI hoy chhe. 10.

anvayArtha — [द्रव्यस्य च] dravyano [उत्पत्तिः] utpAd [वा] ke [विनाशः] vinAsh [न अस्ति] nathI, [सद्भावः अस्ति] sadbhAv chhe. [तस्य एव पर्यायाः] tenA ja paryAyo [विगमोत्पादध्रुवत्वं] vinAsh, utpAd ane dhruvatA [कुर्वन्ति] kare chhe.

TIkA — ahIn banne nayo vaDe dravyanun lakShaN vibhakta karyun chhe (arthAt) be nayonI 1. potAnA=utpAdavyayadhrauvyanA. (jo guN hoy to ja dhrauvya hoy ane jo paryAyo hoy to ja

utpAdavyay hoy; mATe jo guNaparyAyo na hoy to utpAdavyayadhrauvya potAnA svarUpane pAmI shake ja nahi. A rIte ‘dravya utpAdavyayadhrauvyavALun chhe’ em kahetA te guNaparyAyavALun paN jAher thaI jAy chhe.) 2. pratham to, guNaparyAyo anvay dvArA dhrauvyane sUchave chhe ane vyatirek dvArA utpAdavyayane sUchave chhe;

Page 28 of 256
PDF/HTML Page 68 of 296
single page version

28

द्रव्यस्य हि सहक्रमप्रवृत्तगुणपर्यायसद्भावरूपस्य त्रिकालावस्थायिनोऽनादि- निधनस्य न समुच्छेदसमुदयौ युक्तौ । अथ तस्यैव पर्यायाणां सहप्रवृत्तिभाजां केषांचित् ध्रौव्यसंभवेऽप्यपरेषां क्रमप्रवृत्तिभाजां विनाशसंभवसंभावनमुपपन्नम् । ततो द्रव्यार्थार्पणायामनुत्पादमनुच्छेदं सत्स्वभावमेव द्रव्यं, तदेव पर्यायार्थार्पणायां सोत्पादं सोच्छेदं चावबोद्धव्यम् । सर्वमिदमनवद्यञ्च द्रव्यपर्यायाणामभेदात् ।।११।।

अत्र द्रव्यपर्यायाणामभेदो निर्दिष्टः । apekShAthI dravyanA lakShaNanA be vibhAg pADavAmAn AvyA chhe).

sahavartI guNo ane kramavartI paryAyonA sadbhAvarUp, trikAL-avasthAyI (traNe kALe TakanArA), anAdi-anant dravyanA vinAsh ne utpAd uchit nathI. parantu tenA ja paryAyonA — sahavartI keTalAk(paryAyo)nun dhrauvya hovA chhatAn paN bIjA kramavartI(paryAyo)nA — vinAsh ne utpAd thavA ghaTe chhe. mATe dravya dravyArthik AdeshathI (-kathanathI) utpAd vinAnun, vinAsh vinAnun, satsvabhAvavALun ja jANavun ane te ja (dravya) paryAyArthik AdeshathI utpAdavALun ane vinAshavALun jANavun.

— A badhun niravadya ( – nirdoSh, nirbAdh, aviruddha) chhe, kAraN ke dravya ane paryAyono abhed (-abhinnapaNun) chhe. 11.

anvayArtha — [पर्ययवियुतं] paryAyo rahit [द्रव्यं] dravya [च] ane [द्रव्यवियुक्ताः] dravya rahit [पर्यायाः] paryAyo [न सन्ति] hotAn nathI; [द्वयोः] banneno [अनन्यभूतं भावं] ananyabhAv (-ananyapaNun) [श्रमणाः] shramaNo [प्ररूपयन्ति] prarUpe chhe.

Page 29 of 256
PDF/HTML Page 69 of 296
single page version

kahAnajainashAstramALA ]

दुग्धदधिनवनीतघृतादिवियुतगोरसवत्पर्यायवियुतं द्रव्यं नास्ति । गोरसवियुक्त दुग्धदधि- नवनीतघृतादिवद्द्रव्यवियुक्ताः पर्याया न सन्ति । ततो द्रव्यस्य पर्यायाणां चादेशवशात्कथंचिद्- भेदेऽप्येकास्तित्वनियतत्वादन्योन्याजहद्वृत्तीनां वस्तुत्वेनाभेद इति ।।१२।।

jem dUdh, dahIn, mAkhaN, ghI ityAdithI rahit goras hotun nathI tem paryAyothI rahit dravya hotun nathI; jem gorasathI rahit dUdh, dahIn, mAkhaN, ghI ityAdi hotAn nathI tem dravyathI rahit paryAyo hotA nathI. tethI, joke dravya ane paryAyono AdeshavashAt (-kathanane vash) kathanchit bhed chhe topaN, teo ek astitvamAn niyat (-draDhapaNe rahelAn) hovAne lIdhe *anyonyavRutti nahi chhoDatAn hovAthI vastupaNe temano abhed chhe. 12.

anvayArtha — [द्रव्येण विना] dravya vinA [गुणाः न] guNo hotA nathI, [गुणैः विना] guNo vinA [द्रव्यं न सम्भवति] dravya hotun nathI; [तस्मात्] tethI [द्रव्यगुणानाम्] dravya ane guNono [अव्यतिरिक्तः भावः] avyatiriktabhAv (-abhinnapaNun) [भवति] chhe.

jem pudgalathI pRuthak sparsha-ras-gandh-varNa hotAn nathI tem dravya vinA guNo hotA nathI; jem sparsha-ras-gandh-varNathI pRuthak pudgal hotun nathI tem guNo vinA dravya hotun *anyonyavRutti=ekabIjAnA Ashraye nabhavun te; ekabIjAnA AdhAre Takavun te; ekabIjAne lIdhe hayAt

Page 30 of 256
PDF/HTML Page 70 of 296
single page version

30

गंधवर्णपृथग्भूतपुद्गलवर्द्गुणैर्विना द्रव्यं न सम्भवति । ततो द्रव्यगुणानामप्यादेशवशात् कथंचिद्- भेदेऽप्येकास्तित्वनियतत्वादन्योन्याजहद्वृत्तीनां वस्तुत्वेनाभेद इति ।।१३।।

स्यादस्ति चावक्त व्यं च द्रव्यं, स्यान्नास्ति चावक्त व्यं च द्रव्यं, स्यादस्ति च नास्ति चावक्त व्यं nathI. tethI, joke dravya ane guNono AdeshavashAt kathanchit bhed chhe topaN, teo ek astitvamAn niyat hovAne lIdhe anyonyavRutti nahi chhoDatAn hovAthI vastupaNe temano paN abhed chhe (arthAt dravya ane paryAyonI mAphak dravya ane guNono paN vastupaNe abhed chhe). 13.

anvayArtha — [द्रव्यं] dravya [आदेशवशेन] AdeshavashAt (-kathanane vash) [खलु] kharekhar [स्यात् अस्ति] syAt asti, [नास्ति] syAt nAsti, [उभयम्] syAt asti- nAsti, [अवक्तव्यम्] syAt avaktavya [पुनः च] ane vaLI [तत्त्रितयम्] avaktavyatAyukta traN bhangavALun ( – syAt asti-avaktavya, syAt nAsti-avaktavya ane syAt asti- nAsti-avaktavya) — [सप्तभङ्गम्] em sAt bhangavALun [सम्भवति] chhe.

(1) dravya ‘syAt asti’ chhe; (2) dravya ‘syAt nAsti’ chhe; (3) dravya ‘syAt asti ane nAsti’ chhe; (4) dravya ‘syAt avaktavya’ chhe; (5) dravya ‘syAt asti ane avaktavya’ chhe; (6) dravya ‘syAt nAsti ane avaktavya’ chhe; (7) dravya ‘syAt asti, nAsti ane avaktavya’ chhe.

Page 31 of 256
PDF/HTML Page 71 of 296
single page version

kahAnajainashAstramALA ]

च द्रव्यमिति । अत्र सर्वथात्वनिषेधकोऽनेकान्तद्योतकः कथंचिदर्थे स्याच्छब्दो निपातः । तत्र स्वद्रव्यक्षेत्रकालभावैरादिष्टमस्ति द्रव्यं, परद्रव्यक्षेत्रकालभावैरादिष्टं नास्ति द्रव्यं, स्वद्रव्य- क्षेत्रकालभावैः परद्रव्यक्षेत्रकालभावैश्च क्रमेणादिष्टमस्ति च नास्ति च द्रव्यं, स्वद्रव्य- क्षेत्रकालभावैः परद्रव्यक्षेत्रकालभावैश्च युगपदादिष्टमवक्त व्यं द्रव्यं, स्वद्रव्यक्षेत्रकालभावै- र्युगपत्स्वपरद्रव्यक्षेत्रकालभावैश्चादिष्टमस्ति चावक्त व्यं च द्रव्यं, परद्रव्यक्षेत्रकालभावैर्युगपत्स्व- परद्रव्यक्षेत्रकालभावैश्चादिष्टं नास्ति चावक्त व्यं च द्रव्यं, स्वद्रव्यक्षेत्रकालभावैः परद्रव्यक्षेत्रकाल- भावैश्च युगपत्स्वपरद्रव्यक्षेत्रकालभावैश्चादिष्टमस्ति च नास्ति चावक्त व्यं च द्रव्यमिति

न चैतदनुपपन्नम्, सर्वस्य वस्तुनः स्वरूपादिना अशून्यत्वात्, पररूपादिना शून्यत्वात्,

ahIn (saptabhangImAn) sarvathApaNAno niShedhak, anekAntano dyotak ‘*syAt’ shabda ‘kathanchit’ evA arthamAn avyayarUpe vaparAyo chhe. tyAn — (1) dravya svadravya-kShetra-kAL-bhAve kahevAmAn AvatAn ‘asti’ chhe; (2) dravya paradravya-kShetra-kAL-bhAve kahevAmAn AvatAn ‘nAsti’ chhe; (3) dravya svadravya-kShetra-kAL-bhAve ane paradravya-kShetra-kAL-bhAve kramathI kahevAmAn AvatAn ‘asti ane nAsti’ chhe; (4) dravya svadravya-kShetra-kAL-bhAve ane paradravya-kShetra-kAL-bhAve yugapad kahevAmAn AvatAn ‘¹avaktavya’ chhe; (5) dravya svadravya-kShetra-kAL-bhAve ane yugapad svaparadravya-kShetra-kAL-bhAve kahevAmAn AvatAn ‘asti ane avaktavya’ chhe; (6) dravya paradravya-kShetra-kAL-bhAve ane yugapad svaparadravya-kShetra-kAL-bhAve kahevAmAn AvatAn ‘nAsti ane avaktavya’ chhe; (7) dravya svadravya-kShetra-kAL-bhAve, paradravya-kShetra-kAL-bhAve ane yugapad svaparadravya-kShetra-kAL-bhAve kahevAmAn AvatAn ‘asti, nAsti ane avaktavya’ chhe. — A (uparokta vAt) ayogya nathI, kAraN ke sarva vastu (1) svarUpAdithI ‘²ashUnya’ chhe, (2) pararUpAdithI ‘³shUnya’ chhe, (3) bannethI (svarUpAdithI ane pararUpAdithI) ‘ashUnya ane shUnya’ chhe, (4) bannethI (svarUpAdithI ane pararUpAdithI) ekIsAthe ‘avAchya’ chhe, bhangonA sanyogathI kathan karatAn (5) ‘ashUnya ane avAchya’ *syAt=kathanchit; koI prakAre; koI apekShAe. (‘syAt’ shabda sarvathApaNAne niShedhe chhe ane anekAntane

prakAshe chhe — darshAve chhe.) 1. avaktavya=kahI shakAy nahi evun; avAchya. (ekIsAthe svachatuShTay tem ja parachatuShTayanI apekShAthI

dravya kathanamAn AvI shakatun nathI tethI ‘avaktavya’ chhe.) 2. ashUnya=shUnya nahi evun; hayAt; sat. 3. shUnya=nahi hayAt evun; asat.

Page 32 of 256
PDF/HTML Page 72 of 296
single page version

32

उभाभ्यामशून्यशून्यत्वात्, सहावाच्यत्वात्, भङ्गसंयोगार्पणायामशून्यावाच्यत्वात्, शून्यावाच्य- त्वात्, अशून्यशून्यावाच्यत्वाच्चेति ।।१४।।

अत्रासत्प्रादुर्भावत्वमुत्पादस्य सदुच्छेदत्वं विगमस्य निषिद्धम् । chhe, (6) ‘shUnya ane avAchya’ chhe, (7) ‘ashUnya, shUnya ane avAchya’ chhe.

bhAvArtha — (1) dravya *svachatuShTayanI apekShAthI ‘chhe’. (2) dravya parachatuShTayanI apekShAthI ‘nathI’. (3) dravya kramasha svachatuShTayanI ane parachatuShTayanI apekShAthI ‘chhe ane nathI’. (4) dravya yugapad svachatuShTayanI ane parachatuShTayanI apekShAthI ‘avaktavya chhe.’ (5) dravya svachatuShTayanI ane yugapad svaparachatuShTayanI apekShAthI ‘chhe ane avaktavya chhe.’ (6) dravya parachatuShTayanI ane yugapad svaparachatuShTayanI apekShAthI ‘nathI ane avaktavya chhe.’ (7) dravya svachatuShTayanI, parachatuShTayanI ane yugapad svaparachatuShTayanI apekShAthI ‘chhe, nathI ane avaktavya chhe’. — e pramANe ahIn saptabhangI kahevAmAn AvI. 14.

anvayArtha — [भावस्य] bhAvano (satno) [नाशः] nAsh [न अस्ति] nathI [च एव] tem ja [अभावस्य] abhAvano (asatno) [उत्पादः] utpAd [न अस्ति] nathI; [भावाः] bhAvo (sat dravyo) [गुणपर्यायेषु] guNaparyAyomAn [उत्पादव्ययान्] utpAdavyay [प्रकुर्वन्ति] kare chhe.

TIkA — ahIn utpAdane viShe asatno prAdurbhAv hovAnun ane vyayane viShe *svadravya, svakShetra, svakAL ane svabhAvane svachatuShTay kahevAmAn Ave chhe. svadravya eTale nij guNaparyAyonA AdhArabhUt vastu pote; svakShetra eTale vastuno nij vistAr arthAt svapradeshasamUh;

Page 33 of 256
PDF/HTML Page 73 of 296
single page version

kahAnajainashAstramALA ]

भावस्य सतो हि द्रव्यस्य न द्रव्यत्वेन विनाशः, अभावस्यासतोऽन्यद्रव्यस्य न द्रव्यत्वेनोत्पादः । किन्तु भावाः सन्ति द्रव्याणि सदुच्छेदमसदुत्पादं चान्तरेणैव गुणपर्यायेषु विनाशमुत्पादं चारभन्ते । यथा हि घृतोत्पत्तौ गोरसस्य सतो न विनाशः न चापि गोरसव्यतिरिक्त स्यार्थान्तरस्यासतः उत्पादः किन्तु गोरसस्यैव सदुच्छेदमसदुत्पादं चानुपलभ- मानस्य स्पर्शरसगन्धवर्णादिषु परिणामिषु गुणेषु पूर्वावस्थया विनश्यत्सूत्तरावस्थया प्रादुर्भवत्सु नश्यति च नवनीतपर्यायो घृतपर्याय उत्पद्यते, तथा सर्वभावानामपीति ।।१५।।

satno vinAsh hovAnun niShedhyun chhe (arthAt utpAd thatAn kAI asatnI utpatti thatI nathI ane vyay thatAn kAI satno vinAsh thato nathI em A gAthAmAn kahyun chhe).

bhAvano — sat dravyano — dravyapaNe vinAsh nathI, abhAvano — asat anya- dravyano — dravyapaNe utpAd nathI; parantu bhAvo — sat dravyo, satnA vinAsh ane asatnA utpAd vinA ja, guNaparyAyomAn vinAsh ane utpAd kare chhe. jevI rIte ghInI utpattine viShe gorasano — satno — vinAsh nathI tem ja gorasathI bhinna padArthAntarano — asatno — utpAd nathI, parantu gorasane ja, satno vinAsh ane asatno utpAd karyA vinA ja, pUrva avasthAthI vinAsh pAmatA ane uttar avasthAthI utpanna thatA sparsha-ras-gandh- varNAdik pariNAmI guNomAn mAkhaNaparyAy vinAsh pAme chhe ane ghIparyAy utpanna thAy chhe; tevI rIte sarva bhAvonun paN tem ja chhe [arthAt badhAn dravyone navIn paryAyanI utpattine viShe satno vinAsh nathI tem ja asatno utpAd nathI, parantu satno vinAsh ane asatno utpAd karyA vinA ja, pahelAnI (jUnI) avasthAthI vinAsh pAmatA ane pachhInI (navIn) avasthAthI utpanna thatA *pariNAmI guNomAn pahelAnno paryAy vinAsh pAme chhe ane pachhIno paryAy utpanna thAy chhe]. 15.

Page 34 of 256
PDF/HTML Page 74 of 296
single page version

34

वक्ष्यमाणोदाहरणप्रसिद्धयर्थमभिधीयन्ते । गुणा हि जीवस्य ज्ञानानुभूतिलक्षणा शुद्धचेतना, कार्यानुभूतिलक्षणा कर्मफलानुभूतिलक्षणा चाशुद्धचेतना, चैतन्यानुविधायिपरिणामलक्षणः सविकल्पनिर्विकल्परूपः शुद्धाशुद्धतया सकलविकलतां दधानो द्वेधोपयोगश्च । पर्याया-

anvayArtha — [जीवाद्याः] jIvAdi (dravyo) te [भावाः] ‘bhAvo’ chhe. [जीवगुणाः] jIvanA guNo [चेतना च उपयोगः] chetanA tathA upayog chhe [च] ane [जीवस्य पर्यायाः] jIvanA paryAyo [सुरनरनारकतिर्यञ्चः] dev-manuShya-nArak-tiryancharUp [बहवः] ghaNA chhe.

jIvAdi chha padArtho te ‘bhAvo’ chhe. temanA guNo ane paryAyo prasiddha chhe, topaN ¹AgaL (havenI gAthAmAn) je udAharaN kahevAnun chhe tenI prasiddhi arthe jIvanA guNo ane paryAyo kahevAmAn Ave chhe —

jIvanA guNo ²gnAnAnubhUtisvarUp shuddhachetanA tathA kAryAnubhUtisvarUp ne karma- phaLAnubhUtisvarUp ashuddhachetanA chhe ane ³chaitanyAnuvidhAyI-pariNAmasvarUp, savikalpa- nirvikalparUp, shuddhatA-ashuddhatAne lIdhe sakaLatA-vikaLatA dharato, be prakArano upayog chhe 1. havenI gAthAmAn jIvanI vAt udAharaN tarIke levAnI chhe; mATe te udAharaNane prasiddha (jANItun)

karavA mATe ahIn jIvanA guNo ane paryAyo kahevAmAn AvyA chhe. 2. shuddhachetanA gnAnanI anubhUtisvarUp chhe ane ashuddhachetanA karmanI tem ja karmaphaLanI anubhUti-

svarUp chhe. 3. chaitanya-anuvidhAyI pariNAm arthAt chaitanyane anusarato pariNAm te upayog chhe. savikalpa upayogane

Page 35 of 256
PDF/HTML Page 75 of 296
single page version

kahAnajainashAstramALA ]

स्त्वगुरुलघुगुणहानिवृद्धिनिर्वृत्ताः शुद्धाः, सूत्रोपात्तास्तु सुरनारकतिर्यङ्मनुष्यलक्षणाः परद्रव्य- सम्बन्धनिर्वृत्तत्वादशुद्धाश्चेति ।।१६।।

धिना मनुष्यत्वलक्षणेन पर्यायेण विनश्यति जीवः, तथाविधेन देवत्वलक्षणेन (arthAt jIvanA *guNo shuddha-ashuddha chetanA tathA be prakArano upayog chhe).

jIvanA paryAyo A pramANe chhe agurulaghuguNanI hAnivRuddhithI rachAtA paryAyo shuddha paryAyo chhe ane sUtramAn ( – A gAthAmAn) kahelA, dev-nArak-tiryanch-manuShyasvarUp paryAyo paradravyanA sambandhathI rachAtA hovAthI ashuddha paryAyo chhe. 16.

anvayArtha — [मनुष्यत्वेन] manuShyapaNAthI [नष्टः] naShTa thayelo [देही] dehI (jIv) [देवः वा इतरः] dev athavA anya [भवति] thAy chhe; [उभयत्र] te bannemAn [जीवभावः] jIvabhAv [न नश्यति] naShTa thato nathI ane [अन्यः] bIjo jIvabhAv [न जायते] utpanna thato nathI.

TIkA — ‘bhAvano nAsh thato nathI ane abhAvano utpAd thato nathI’ tenun A udAharaN chhe.

pratyek samaye thatI agurulaghuguNanI hAnivRuddhithI rachAtA svabhAvaparyAyonI santatino vichchhed nahi karanArA ek sopAdhik manuShyatvasvarUp paryAyathI jIv vinAsh pAme chhe ane tathAvidh ( – svabhAvaparyAyonA pravAhane nahi toDanArA sopAdhik) *paryAyArthik naye guNo paN pariNAmI chhe. (15mI gAthAnI TIkA juo.)

Page 36 of 256
PDF/HTML Page 76 of 296
single page version

36

नारकतिर्यक्त्वलक्षणेन वान्येन पर्यायेणोत्पद्यते । न च मनुष्यत्वेन नाशे जीवत्वेनापि नश्यति, देवत्वादिनोत्पादे जीवत्वेनाप्युत्पद्यते; किन्तु सदुच्छेदमसदुत्पादमन्तरेणैव तथा विवर्तत इति ।।१७।।

मानं च द्रव्यमालक्ष्यते, तदेव तथाविधोभयावस्थाव्यापिना प्रतिनियतैकवस्तुत्वनिबन्धनभूतेन devatvasvarUp, nArakatvasvarUp ke tiryanchatvasvarUp anya paryAyathI Upaje chhe. tyAn em nathI ke manuShyapaNAthI nAsh thatAn jIvapaNAthI paN naShTa thAy chhe ane devapaNA vagerethI utpAd thatAn jIvapaNAthI paN utpanna thAy chhe, parantu satnA uchchhed ane asatnA utpAd vinA ja te pramANe vivartan ( – parivartan, pariNaman) kare chhe. 17.

anvayArtha — [सः च एव] te ja [याति] janme chhe ane [मरणं याति] maraN pAme chhe chhatAn [न एव उत्पन्नः] te utpanna thato nathI [च] ane [न नष्टः] naShTa thato nathI; [देवः मनुष्यः] dev, manuShya [इति पर्यायः] evo paryAy [उत्पन्नः] utpanna thAy chhe [च] ane [विनष्टः] vinaShTa thAy chhe.

TIkA — ahIn, dravya kathanchit vyay ane utpAdavALun hovA chhatAn tenun sadA avinaShTapaNun ane anutpannapaNun kahyun chhe.

je dravya ¹pUrva paryAyanA viyogathI ane ²uttar paryAyanA sanyogathI thatI ubhay avasthAne AtmasAt (potArUp) karatun thakun vinAsh pAmatun ane Upajatun jovAmAn Ave 1. pUrva=pahelAnnA 2.uttar=pachhInA

Page 37 of 256
PDF/HTML Page 77 of 296
single page version

kahAnajainashAstramALA ]

स्वभावेनाविनष्टमनुत्पन्नं वा वेद्यते । पर्यायास्तु तस्य पूर्वपूर्वपरिणामोपमर्दोत्तरोत्तरपरिणामो- त्पादरूपाः प्रणाशसम्भवधर्माणोऽभिधीयन्ते । ते च वस्तुत्वेन द्रव्यादपृथग्भूता एवोक्ताः । ततः पर्यायैः सहैकवस्तुत्वाज्जायमानं म्रियमाणमपि जीवद्रव्यं सर्वदानुत्पन्नाविनष्टं द्रष्टव्यम् । देव- मनुष्यादिपर्यायास्तु क्रमवर्तित्वादुपस्थितातिवाहितस्वसमया उत्पद्यन्ते विनश्यन्ति चेति ।।१८।।

अत्र सदसतोरविनाशानुत्पादौ स्थितिपक्षत्वेनोपन्यस्तौ । chhe, te ja (dravya) tevI ubhay avasthAmAn vyApanAro je pratiniyat-ek-vastutvanA kAraNabhUt svabhAv tenA vaDe ( – te svabhAvanI apekShAe) avinaShTa ane anutpanna jaNAy chhe; tenA paryAyo pUrva pUrva pariNAmanA nAsharUp ane uttar uttar pariNAmanA utpAdarUp hovAthI vinAsh – utpAdadharmavALA ( – vinAsh ne utpAdarUp dharmavALA) kahevAmAn Ave chhe, ane teo (paryAyo) vastupaNe dravyathI apRuthagbhUt ja kahevAmAn AvyA chhe. tethI, paryAyo sAthe ekavastupaNAne lIdhe janmatun ane maratun hovA chhatAn jIvadravya sarvadA anutpanna ane avinaShTa ja dekhavun ( – shraddhavun); dev-manuShyAdi paryAyo Upaje chhe ane vinAsh pAme chhe kAraN ke teo kramavartI hovAthI temano svasamay upasthit thAy chhe ane vItI jAy chhe. 18.

anvayArtha — [एवं] e rIte [जीवस्य] jIvane [ सतः विनाशः ] satno vinAsh ane [असतः उत्पादः] asatno utpAd [न अस्ति] nathI; (‘dev janme chhe ne manuShya mare chhe’ em kahevAy chhe tenun e kAraN chhe ke) [जीवानाम्] jIvone [देवः मनुष्यः] dev, manuShya [इति गतिनाम] evun gatinAmakarma [तावत्] teTalA ja kALanun hoy chhe.

Page 38 of 256
PDF/HTML Page 78 of 296
single page version

38

यदि हि जीवो य एव म्रियते स एव जायते, य एव जायते स एव म्रियते, तदैवं सतो विनाशोऽसत उत्पादश्च नास्तीति व्यवतिष्ठते । यत्तु देवो जायते मनुष्यो म्रियते इति व्यपदिश्यते तदवधृतकालदेवमनुष्यत्वपर्यायनिर्वर्तकस्य देवमनुष्यगतिनाम्न- स्तन्मात्रत्वादविरुद्धम् । यथा हि महतो वेणुदण्डस्यैकस्य क्रमवृत्तीन्यनेकानि पर्वाण्यात्मी- यात्मीयप्रमाणावच्छिन्नत्वात् पर्वान्तरमगच्छन्ति स्वस्थानेषु भावभाञ्जि परस्थानेष्वभावभाञ्जि भवन्ति, वेणुदण्डस्तु सर्वेष्वपि पर्वस्थानेषु भावभागपि पर्वान्तरसम्बन्धेन पर्वान्तर- सम्बन्धाभावादभावभाग्भवति; तथा निरवधित्रिकालावस्थायिनो जीवद्रव्यस्यैकस्य क्रमवृत्तयो- ऽनेके मनुष्यत्वादिपर्याया आत्मीयात्मीयप्रमाणावच्छिन्नत्वात् पर्यायान्तरमगच्छन्तः स्वस्थानेषु भावभाजः परस्थानेष्वभावभाजो भवन्ति, जीवद्रव्यं तु सर्वपर्यायस्थानेषु भावभागपि पर्यायान्तरसम्बन्धेन पर्यायान्तरसम्बन्धाभावादभावभाग्भवति ।।१९।। chhe (arthAt dhruvatAnI apekShAe satno vinAsh ke asatno utpAd thato nathI em A gAthAmAn kahyun chhe).

jo kharekhar je jIv mare chhe te ja janme chhe, je jIv janme chhe te ja mare chhe, to e rIte satno vinAsh ane asatno utpAd nathI em nakkI thAy chhe. ane ‘dev janme chhe ne manuShya mare chhe’ em je kahevAmAn Ave chhe te (paN) aviruddha chhe kAraN ke maryAdit kALanA devatvaparyAy ane manuShyatvaparyAyane rachanArAn devagatinAmakarma ane manuShyagatinAmakarma mAtra teTalA kAL pUratAn ja hoy chhe. jevI rIte moTA ek vAnsanAn kramavartI anek ¹parvo potapotAnA mApamAn maryAdit hovAthI anya parvamAn nahi jatAn thakAn potapotAnAn sthAnomAn bhAvavALAn ( – vidyamAn) chhe ane par sthAnomAn abhAvavALAn ( – avidyamAn) chhe tathA vAns to badhay parvasthAnomAn bhAvavALo hovA chhatAn anya parvanA sambandh vaDe anya parvanA sambandhano abhAv hovAthI abhAvavALo (paN) chhe; tevI rIte niravadhi traNe kALe TakanArA ek jIvadravyanA kramavartI anek manuShyatvAdiparyAyo potapotAnA mApamAn maryAdit hovAthI anya paryAyamAn nahi jatA thakA potapotAnAn sthAnomAn bhAvavALA chhe ane par sthAnomAn abhAvavALA chhe tathA jIvadravya to sarvaparyAyasthAnomAn bhAvavALun hovA chhatAn anya paryAyanA sambandh vaDe anya paryAyanA sambandhano abhAv hovAthI abhAvavALun (paN) chhe. 1. parva=ek gAnThathI bIjI gAnTh sudhIno bhAg; kAtaLI.

Page 39 of 256
PDF/HTML Page 79 of 296
single page version

kahAnajainashAstramALA ]

स्वकारणनिवृत्तौ निवृत्तेऽभूतपूर्व एव चान्यस्मिन्नुत्पन्ने नासदुत्पत्तिः, तथा दीर्घकालान्वयिनि

bhAvArtha — jIvane dhrauvya apekShAe satno vinAsh ane asatno utpAd nathI. ‘manuShya mare chhe ne dev janme chhe’ em je kahevAmAn Ave chhe te vAt paN uparokta hakIkat sAthe virodh pAmatI nathI. jem moTA ek vAnsanI anek kAtaLIo potapotAnAn sthAnomAn vidyamAn chhe ane bIjI kAtaLIonAn sthAnomAn avidyamAn chhe tathA vAns to sarva kAtaLIonAn sthAnomAn anvayarUpe vidyamAn hovA chhatAn prathamAdi kAtaLIrUpe dvitIyAdi kAtaLImAn nahi hovAthI avidyamAn paN kahevAy chhe, tem trikAL-avasthAyI ek jIvanA naranArakAdi anek paryAyo potapotAnA kALamAn vidyamAn chhe ane bIjA paryAyonA kALamAn avidyamAn chhe tathA jIv to sarva paryAyomAn anvayarUpe vidyamAn hovA chhatAn manuShyAdiparyAyarUpe devAdiparyAyamAn nahi hovAthI avidyamAn paN kahevAy chhe. 19.

anvayArtha — [ज्ञानावरणाद्याः भावाः] gnAnAvaraNAdi bhAvo [जीवेन] jIv sAthe [सुष्ठु] sArI rIte [अनुबद्धाः] anubaddha chhe; [तेषाम् अभावं कृत्वा] temano abhAv karIne te [अभूतपूर्वः सिद्धः] abhUtapUrva siddha [भवति] thAy chhe.

TIkA — ahIn siddhane atyant asat-utpAdano niShedh karyo chhe (arthAt siddhapaNun thatAn sarvathA asatno utpAd thato nathI em kahyun chhe).

Page 40 of 256
PDF/HTML Page 80 of 296
single page version

40

ज्ञानावरणादिकर्मसामान्योदयनिर्वृत्तसंसारित्वपर्याये भव्यस्य स्वकारणनिवृत्तौ निवृत्ते समुत्पन्ने चाभूतपूर्वे सिद्धत्वपर्याये नासदुत्पत्तिरिति । किञ्च — यथा द्राघीयसि वेणुदण्डे व्यवहिताव्यवहितविचित्रचित्रकिर्मीरताखचिताधस्तनार्धभागे एकान्तव्यवहित- सुविशुद्धोर्ध्वार्धभागेऽवतारिता द्रष्टिः समन्ततो विचित्रचित्रकिर्मीरताव्याप्तिं पश्यन्ती सम- नुमिनोति तस्य सर्वत्राविशुद्धत्वं, तथा क्वचिदपि जीवद्रव्ये व्यवहिताव्यवहितज्ञाना- वरणादिकर्मकिर्मीरताखचितबहुतराधस्तनभागे एकान्तव्यवहितसुविशुद्धबहुतरोर्ध्वभागेऽवतारिता बुद्धिः समन्ततो ज्ञानावरणादिकर्मकिर्मीरताव्याप्तिं व्यवस्यन्ती समनुमिनोति तस्य सर्वत्रा- विशुद्धत्वम् । यथाच तत्र वेणुदण्डे व्याप्तिज्ञानाभासनिबन्धनविचित्रचित्रकिर्मीरतान्वयः, तथाच क्वचिज्जीवद्रव्ये ज्ञानावरणादिकर्मकिर्मीरतान्वयः । यथैव च तत्र वेणुदण्डे विचित्र- udayathI rachAtA je devAdiparyAyo temAnthI jIvane ek paryAy svakAraNanI nivRutti thatAn nivRutta thAy ane bIjo koI abhUtapUrva paryAy ja utpanna thAy, tyAn asatnI utpatti nathI; tem dIrgha kAL sudhI anvayarUpe rahenAro, gnAnAvaraNAdikarmasAmAnyanA udayathI rachAto sansAritvaparyAy bhavyane svakAraNanI nivRutti thatAn nivRutta thAy ane abhUtapUrva ( – pUrve nahi thayelo evo) siddhatvaparyAy utpanna thAy, tyAn asatnI utpatti nathI.

DhankAyelo ane keTalok aNaDhankAyelo hoy tathA suvishuddha ( – achitrit) Uncheno ardha bhAg ekalo DhankAyelo ja hoy evA bahu lAmbA vAns par draShTi mUkatAn, te draShTi sarvatra vichitra chitrothI thayelA chitravichitrapaNAnI vyAptino nirNay karatI thakI ‘te vAns sarvatra avishuddha chhe (arthAt Akhoy rangaberangI chhe)’ em anumAn kare chhe, tevI rIte jeno gnAnAvaraNAdi karmathI thayel chitravichitratAyukta ( – vividh vibhAvaparyAyavALo) ghaNo moTo nIcheno bhAg keTalok DhankAyelo ane keTalok aNaDhankAyelo chhe tathA suvishuddha (siddhaparyAyavALo), ghaNo moTo Uncheno bhAg ekalo DhankAyelo ja chhe evA koI jIvadravyamAn buddhi lagADatAn, te buddhi sarvatra gnAnAvaraNAdi karmathI thayelA chitravichitrapaNAnI vyAptino nirNay karatI thakI ‘te jIv sarvatra avishuddha chhe (arthAt Akhoy sansAraparyAyavALo chhe)’ em anumAn kare chhe. vaLI jem te vAnsamAn vyAptignAnAbhAsanun kAraN (nIchenA khullA bhAgamAn) vichitra chitrothI thayelA