Panchastikay Sangrah-Gujarati (simplified iso15919 transliteration). Punya-Pap Padarth Vyakhyan; Gatha: 131-145 ; Aashrav Padarth Vyakhyan; Samvar Padarth Vyakhyan; Nirjara Padarth Vyakhyan.

< Previous Page   Next Page >


Combined PDF/HTML Page 12 of 15

 

Page 181 of 256
PDF/HTML Page 221 of 296
single page version

kahānajainashāstramāḷā ]    

navapadārthapūrvak mokṣhamārgaprapañchavarṇan    
181    

परिणामात्पुनः पुद्गलपरिणामात्मकं कर्म । कर्मणो नारकादिगतिषु गतिः । गत्यधि- गमनाद्देहः । देहादिन्द्रियाणि । इन्द्रियेभ्यो विषयग्रहणम् । विषयग्रहणाद्रागद्वेषौ । रागद्वेषाभ्यां पुनः स्निग्धः परिणामः । परिणामात्पुनः पुद्गलपरिणामात्मकं कर्म । कर्मणः पुनर्नारकादिगतिषु गतिः । गत्यधिगमनात्पुनर्देहः । देहात्पुनरिन्द्रियाणि । इन्द्रियेभ्यः पुनर्विषयग्रहणम् । विषयग्रहणात्पुना रागद्वेषौ । रागद्वेषाभ्यां पुनरपि स्निग्धः परिणामः । एवमिदमन्योन्यकार्यकारणभूतजीवपुद्गलपरिणामात्मकं कर्मजालं संसारचक्रे जीवस्यानाद्यनिधनं अनादिसनिधनं वा चक्रवत्परिवर्तते । तदत्र पुद्गलपरिणामनिमित्तो जीवपरिणामो जीव- परिणामनिमित्तः पुद्गलपरिणामश्च वक्ष्यमाणपदार्थबीजत्वेन संप्रधारणीय इति ।।१२८ – १३०।।

ṭīkāḥ — ā lokamān sansārī jīvathī anādi bandhanarūp upādhinā vashe snigdha pariṇām thāy chhe, pariṇāmathī pudgalapariṇāmātmak karma, karmathī narakādi gatiomān gaman, gatinī prāptithī deh, dehathī indriyo, indriyothī viṣhayagrahaṇ, viṣhayagrahaṇathī rāgadveṣh, rāgadveṣhathī pāchhā snigdha pariṇām, pariṇāmathī pāchhun pudgalapariṇāmātmak karma, karmathī pāchhun narakādi gatiomān gaman, gatinī prāptithī pāchho deh, dehathī pāchhī indriyo, indriyothī pāchhun viṣhayagrahaṇ, viṣhayagrahaṇathī pāchhā rāgadveṣh, rāgadveṣhathī vaḷī pāchhā snigdha pariṇām. e pramāṇe ā anyonya *kāryakāraṇabhūt jīvapariṇāmātmak ane pudgalapariṇāmātmak karmajāḷ sansārachakramān jīvane anādi-anantapaṇe athavā anādi- sāntapaṇe chakranī māphak pharīpharīne thayā kare chhe.

ā rīte ahīn (em kahyun ke), pudgalapariṇām jenun nimitta chhe evā jīvapariṇām ane jīvapariṇām jenun nimitta chhe evā pudgalapariṇām have pachhī kahevāmān āvanārā (puṇyādi sāt) padārthonā bīj tarīke avadhāravā.

bhāvārthaḥ — jīv ane pudgalane paraspar nimitta-naimittikapaṇe pariṇām thāy chhe. te pariṇāmane līdhe puṇyādi padārtho utpanna thāy chhe, jemanun varṇan havenī gāthāomān karavāmān āvashe.

prashnaḥ — puṇyādi sāt padārthonun prayojan jīv ane ajīv e bethī ja pūrun thaī jāy chhe, kāraṇ ke teo jīv ane ajīvanā ja paryāyo chhe. to pachhī te sāt *kārya eṭale naimittik, ane kāraṇ eṭale nimitta. [jīvapariṇāmātmak karma ane pudgal-pariṇāmātmak

karma paraspar kāryakāraṇabhūt arthāt naimittik-nimittabhūt chhe. te karmo koī jīvane anādi-anant
ane koī jīvane anādi-sānt hoy chhe.]

Page 182 of 256
PDF/HTML Page 222 of 296
single page version

18

2
pañchāstikāyasaṅgrah
[ bhagavānashrīkundakund-

अथ पुण्यपापपदार्थव्याख्यानम् । padārtho shā māṭe kahevāmān āve chhe?

uttaraḥ — bhavyone hey tattva ane upādey tattva (arthāt hey tattva ane upādey tattvanun svarūp tathā temanān kāraṇo) darshāvavā arthe temanun kathan chhe. duḥkh te hey tattva chhe, tenun kāraṇ sansār chhe, sansāranun kāraṇ āsrav ane bandh be chhe (athavā vistārathī kahīe to puṇya, pāp, āsrav ane bandh chār chhe) ane temanun kāraṇ mithyādarshanagnānachāritra chhe. sukh te upādey tattva chhe, tenun kāraṇ mokṣha chhe, mokṣhanun kāraṇ samvar ane nirjarā chhe ane temanun kāraṇ samyagdarshanagnānachāritra chhe. ā prayojanabhūt vāt bhavya jīvone pragaṭapaṇe darshāvavā arthe puṇyādi *sāt padārthonun kathan chhe. 128 – 130.

have puṇya – pāpapadārthonun vyākhyān chhe. *agnānī ane gnānī jīv puṇyādi sāt padārthomānthī kayā kayā padārthonā kartā chhe te sambandhī āchāryavar shrī jayasenāchāryadevakr̥ut tātparyavr̥utti nāmanī ṭīkāmān nīche pramāṇe varṇan chheḥ —

agnānī jīv nirvikār svasamvedananā abhāvane līdhe pāpapadārthano tathā āsrav-bandhapadārthono
kartā thāy chhe; kadāchit mand mithyātvanā udayathī, dekhelā – sāmbhaḷelā – anubhavelā bhogonī
ākāṅkṣhārūp nidānabandh vaḍe, bhaviṣhyakāḷamān pāpano anubandh karanārā puṇyapadārthano paṇ kartā thāy
chhe. je gnānī jīv chhe te, nirvikār-ātmatattvaviṣhayak ruchi, taddaviṣhayak gnapti ane taddaviṣhayak
nishchaḷ anubhūtirūp abhedaratnatrayapariṇām vaḍe, samvar-nirjarā-mokṣhapadārthono kartā thāy chhe; ane
jyāre pūrvokta nishchayaratnatrayamān sthir rahī shakato nathī tyāre nirdoṣhaparamātmasvarūp arhant-
siddhonī tathā tenun (
nirdoṣh paramātmānun) ārādhan karanārā āchārya-upādhyāy-sādhuonī nirbhar
asādhāraṇ bhaktirūp evun je sansāravichchhedanā kāraṇabhūt, paramparāe muktikāraṇabhūt, tīrthaṅkaraprakr̥iti
vagere puṇyano anubandh karanārun vishiṣhṭa puṇya tene anīhitavr̥uttie nidānarahit pariṇāmathī kare
chhe. ā rīte agnānī jīv pāpādi chār padārthono kartā chhe ane gnānī samvarādi traṇ padārthono
kartā chhe.
[ahīn gnānīnā vishiṣhṭa puṇyane sansāravichchhedanā kāraṇabhūt kahyun tyān em samajavun ke —
kharekhar to samyagdarshanagnānachāritra ja sansāravichchhedanā kāraṇabhūt chhe, parantu jyāre te
samyagdarshanagnānachāritra apūrṇadashāmān hoy chhe tyāre tenī sāthe anichchhitavr̥uttie vartatā vishiṣhṭa
puṇyamān sansāravichchhedanā kāraṇapaṇāno ārop karavāmān āve chhe. te ārop paṇ vāstavik
kāraṇanī — samyagdarshanādinī — hayātīmān ja thaī shake.]

Page 183 of 256
PDF/HTML Page 223 of 296
single page version

kahānajainashāstramāḷā ]

navapadārthapūrvak mokṣhamārgaprapañchavarṇan
183
मोहो रागो दोसो चित्तपसादो य जस्स भावम्मि ।
विज्जदि तस्स सुहो वा असुहो वा होदि परिणामो ।।१३१।।
मोहो रागो द्वेषश्चित्तप्रसादः वा यस्य भावे ।
विद्यते तस्य शुभो वा अशुभो वा भवति परिणामः ।।१३१।।
पुण्यपापयोग्यभावस्वभावाख्यापनमेतत् ।
इह हि दर्शनमोहनीयविपाककलुषपरिणामता मोहः । विचित्रचारित्रमोहनीयविपाक-

प्रत्यये प्रीत्यप्रीती रागद्वेषौ । तस्यैव मन्दोदये विशुद्धपरिणामता चित्तप्रसादपरिणामः । एवमिमे यस्य भावे भवन्ति, तस्यावश्यं भवति शुभोऽशुभो वा परिणामः । तत्र यत्र प्रशस्तरागश्चित्तप्रसादश्च तत्र शुभः परिणामः, यत्र तु मोहद्वेषावप्रशस्तरागश्च तत्राऽशुभ इति ।।१३१।।

chhe rāg, dveṣh, vimoh, chittaprasādapariṇati jehane,
te jīvane shubh vā ashubh pariṇāmano sadbhāv chhe. 131.

anvayārthaḥ — [ यस्य भावे ] jenā bhāvamān [ मोहः ] moh, [ रागः ] rāg, [ द्वेषः ] dveṣh [ वा ] athavā [ चित्तप्रसादः ] chittaprasannatā [ विद्यते ] chhe, [ तस्य ] tene [ शुभः वा अशुभः वा ] shubh athavā ashubh [ परिणामः ] pariṇām [ भवति ] chhe.

ṭīkāḥ — ā, puṇya-pāpane yogya bhāvanā svabhāvanun (-svarūpanun) kathan chhe.

ahīn, darshanamohanīyanā vipākathī je kaluṣhit pariṇām te moh chhe; vichitra ( – anek prakāranā) chāritramohanīyano vipāk jeno āshray ( – nimitta) chhe evī prīti- aprīti te rāg-dveṣh chhe; tenā ja (chāritramohanīyanā ja) mand udaye thatā je vishuddha pariṇām te *chittaprasādapariṇām ( – mananī prasannatārūp pariṇām) chhe. e rīte ā (moh, rāg, dveṣh athavā chittaprasād) jenā bhāvamān chhe, tene avashya shubh athavā ashubh pariṇām chhe. temān, jyān prashasta rāg tathā chittaprasād chhe tyān shubh pariṇām chhe ane jyān moh, dveṣh tathā aprashasta rāg chhe tyān ashubh pariṇām chhe. 131. * prasād = prasannatā; vishuddhatā; ujjvaḷatā.

Page 184 of 256
PDF/HTML Page 224 of 296
single page version

18

4
pañchāstikāyasaṅgrah
[ bhagavānashrīkundakund-
सुहपरिणामो पुण्णं असुहो पावं ति हवदि जीवस्स ।
दोण्हं पोग्गलमेत्तो भावो कम्मत्तणं पत्तो ।।१३२।।
शुभपरिणामः पुण्यमशुभः पापमिति भवति जीवस्य ।
द्वयोः पुद्गलमात्रो भावः कर्मत्वं प्राप्तः ।।१३२।।
पुण्यपापस्वरूपाख्यानमेतत् ।
जीवस्य कर्तुः निश्चयकर्मतामापन्नः शुभपरिणामो द्रव्यपुण्यस्य निमित्तमात्रत्वेन

कारणीभूतत्वात्तदास्रवक्षणादूर्ध्वं भवति भावपुण्यम् । एवं जीवस्य कर्तुर्निश्चयकर्मता- मापन्नोऽशुभपरिणामो द्रव्यपापस्य निमित्तमात्रत्वेन कारणीभूतत्वात्तदास्रवक्षणादूर्ध्वं

shubh bhāv jīvanā puṇya chhe ne ashubh bhāvo pāp chhe;
tenā nimitte paudgalik pariṇām karmapaṇun lahe. 132.

anvayārthaḥ — [ जीवस्य ] jīvanā [ शुभपरिणामः ] shubh pariṇām [ पुण्यम् ] puṇya chhe ane [ अशुभः ] ashubh pariṇām [ पापम् इति भवति ] pāp chhe; [ द्वयोः ] te banne dvārā [ पुद्गलमात्रः भावः ] pudgalamātra bhāv [ कर्मत्वं प्राप्तः ] karmapaṇāne pāme chhe (arthāt jīvanā puṇya-pāpabhāvanā nimitte shātā-ashātāvedanīyādi pudgalamātra pariṇām vyavahārathī jīvanun karma kahevāy chhe).

ṭīkāḥ — ā, puṇya-pāpanā svarūpanun kathan chhe.

jīvarūp kartānā *nishchayakarmabhūt shubhapariṇām dravyapuṇyane nimittamātrapaṇe kāraṇabhūt chhe tethī ‘dravyapuṇyāsrav’nā prasaṅgane anusarīne ( – anulakṣhīne) te shubhapariṇām ‘bhāvapuṇya’ chhe. (shātāvedanīyādi dravyapuṇyāsravano je prasaṅg bane chhe temān jīvanā shubhapariṇām nimittakāraṇ chhe māṭe ‘dravyapuṇyāsrav’prasaṅganī pāchhaḷ pāchhaḷ tenā nimittabhūt shubhapariṇāmane paṇ ‘bhāvapuṇya’ evun nām chhe.) evī rīte jīvarūp kartānā nishchayakarmabhūt ashubhapariṇām dravyapāpane nimittamātrapaṇe kāraṇabhūt chhe tethī ‘dravyapāpāsrav’nā prasaṅgane anusarīne ( – anulakṣhīne) te ashubhapariṇām ‘bhāvapāp’ chhe. *jīv kartā chhe ane shubhapariṇām tenun (ashuddhanishchanaye) nishchayakarma chhe.

Page 185 of 256
PDF/HTML Page 225 of 296
single page version

kahānajainashāstramāḷā ]

navapadārthapūrvak mokṣhamārgaprapañchavarṇan
185

भावपापम् । पुद्गलस्य कर्तुर्निश्चयकर्मतामापन्नो विशिष्टप्रकृतित्वपरिणामो जीवशुभ- परिणामनिमित्तो द्रव्यपुण्यम् । पुद्गलस्य कर्तुर्निश्चयकर्मतामापन्नो विशिष्टप्रकृतित्वपरिणामो जीवाशुभपरिणामनिमित्तो द्रव्यपापम् । एवं व्यवहारनिश्चयाभ्यामात्मनो मूर्तममूर्तञ्च कर्म प्रज्ञापितमिति ।।१३२।।

जम्हा कम्मस्स फलं विसयं फासेहिं भुंजदे णियदं ।
जीवेण सुहं दुक्खं तम्हा कम्माणि मुत्ताणि ।।१३३।।
यस्मात्कर्मणः फलं विषयः स्पर्शैर्भुज्यते नियतम् ।
जीवेन सुखं दुःखं तस्मात्कर्माणि मूर्तानि ।।१३३।।

pudgalarūp kartānā *nishchayakarmabhūt vishiṣhṭaprakr̥itirūp pariṇām ( – shātāvedanīyādi khās prakr̥itirūp pariṇām) — ke jemān jīvanā shubhapariṇām nimitta chhe te — dravyapuṇya chhe. pudgalarūp kartānā nishchayakarmabhūt vishiṣhṭaprakr̥itirūp pariṇām ( – ashātāvedanīyādi khās prakr̥itirūp pariṇām) — ke jemān jīvanā ashubhapariṇām nimitta chhe te — dravyapāp chhe.

ā pramāṇe vyavahār tathā nishchay vaḍe ātmāne mūrta tathā amūrta karma darshāvavāmān āvyun.

bhāvārthaḥ — nishchayathī jīvanā amūrta shubhāshubhapariṇāmarūp bhāvapuṇyapāp jīvanun karma chhe. shubhāshubhapariṇām dravyapuṇyapāpanun nimittakāraṇ hovāne līdhe mūrta evān te pudgalapariṇāmarūp (shātā-ashātāvedanīyādi) dravyapuṇyapāp vyavahārathī jīvanun karma kahevāy chhe. 132.

chhe karmanun phaḷ viṣhay, tene niyamathī akṣho vaḍe
jīv bhogave duḥkhe-sukhe, tethī karam te mūrta chhe. 133.

anvayārthaḥ — [ यस्मात् ] kāraṇ ke [ कर्मणः फलं ] karmanun phaḷ [ विषयः ] je (mūrta) viṣhay te [ नियतम् ] niyamathī [ स्पर्शैः ] (mūrta evī) sparshanādiindriyo dvārā [ जीवेन ] jīv *pudgal kartā chhe ane vishiṣhṭaprakr̥itirūp pariṇām tenun nishchayakarma chhe (arthāt nishchayathī pudgal

kartā chhe ane shātāvedanīyādi khās prakr̥itirūp pariṇām tenun karma chhe). pt.. 24

Page 186 of 256
PDF/HTML Page 226 of 296
single page version

18

6
pañchāstikāyasaṅgrah
[ bhagavānashrīkundakund-
मूर्तकर्मसमर्थनमेतत् ।
यतो हि कर्मणां फलभूतः सुखदुःखहेतुविषयो मूर्तो मूर्तैरिन्द्रियैर्जीवेन नियतं

भुज्यते, ततः कर्मणां मूर्तत्वमनुमीयते । तथाहि — मूर्तं कर्म, मूर्तसम्बम्धेनानुभूयमानमूर्त- फलत्वादाखुविषवदिति ।।१३३।।

मुत्तो फासदि मुत्तं मुत्तो मुत्तेण बंधमणुहवदि ।
जीवो मुत्तिविरहिदो गाहदि ते तेहिं उग्गहदि ।।१३४।।
मूर्तः स्पृशति मूर्तं मूर्तो मूर्तेन बन्धमनुभवति ।
जीवो मूर्तिविरहितो गाहति तानि तैरवगाह्यते ।।१३४।।
vaḍe [ सुखं दुःखं ] sukhe athavā duḥkhe [ भुज्यते ] bhogavāy chhe, [ तस्मात् ] tethī [ कर्माणि ]
karmo [ मूर्तानि ] mūrta chhe.
ṭīkāḥ — ā, mūrta karmanun samarthan chhe.

karmanun phaḷ je sukhaduḥkhanā hetubhūt mūrta viṣhay te niyamathī mūrta indriyo dvārā jīv vaḍe bhogavāy chhe, tethī karmanā mūrtapaṇānun anumān thaī shake chhe. te ā pramāṇeḥ — jem mūṣhakaviṣh mūrta chhe tem karma mūrta chhe, kāraṇ ke (mūṣhakaviṣhanā phaḷanī māphak) mūrtanā sambandh dvārā anubhavātun evun mūrta tenun phaḷ chhe. [undaranā jheranun phaḷ ( – sharīramān sojā thavā, tāv āvavo vagere) mūrta chhe ane mūrta sharīranā sambandh dvārā anubhavāy — bhogavāy chhe, tethī anumān thaī shake chhe ke undaranun jher mūrta chhe; tevī rīte karmanun phaḷ ( – viṣhayo) mūrta chhe ane mūrta indriyonā sambandh dvārā anubhavāy — bhogavāy chhe, tethī anumān thaī shake chhe ke karma mūrta chhe.] 133.

mūrat mūrat sparshe ane mūrat mūrat bandhan lahe;
ātmā amūrat ne karam anyonya avagāhan lahe. 134.

anvayārthaḥ — [ मूर्तः मूर्तं स्पृशति ] mūrta mūrtane sparshe chhe, [ मूर्तः मूर्तेन ] mūrta mūrtanī sāthe [ बन्धम् अनुभवति ] bandh pāme chhe; [ मूर्तिविरहितः जीवः ] mūrtatvarahit jīv [ तानि गाहति ] mūrtakarmone avagāhe chhe ane [ तैः अवगाह्यते ] mūrtakarmo jīvane avagāhe chhe (arthāt banne ekabījāmān avagāh pāme chhe).

Page 187 of 256
PDF/HTML Page 227 of 296
single page version

kahānajainashāstramāḷā ]

navapadārthapūrvak mokṣhamārgaprapañchavarṇan
187
मूर्तकर्मणोरमूर्तजीवमूर्तकर्मणोश्च बन्धप्रकारसूचनेयम् ।
इह हि संसारिणि जीवेऽनादिसन्तानेन प्रवृत्तमास्ते मूर्तकर्म । तत्स्पर्शादिमत्त्वादागामि

मूर्तकर्म स्पृशति, ततस्तन्मूर्तं तेन सह स्नेहगुणवशाद्बन्धमनुभवति । एष मूर्तयोः कर्मणोर्बन्धप्रकारः । अथ निश्चयनयेनामूर्तो जीवोऽनादिमूर्तकर्मनिमित्तरागादिपरिणामस्निग्धः सन् विशिष्टतया मूर्तानि कर्माण्यवगाहते, तत्परिणामनिमित्तलब्धात्मपरिणामैः मूर्तकर्मभिरपि विशिष्टतयाऽवगाह्यते च । अयं त्वन्योन्यावगाहात्मको जीवमूर्तकर्मणोर्बन्धप्रकारः । एवममूर्तस्यापि जीवस्य मूर्तेन पुण्यपापकर्मणा कथञ्चिद्बन्धो न विरुध्यते ।।१३४।।

— इति पुण्यपापपदार्थव्याख्यानम् ।
अथ आस्रवपदार्थव्याख्यानम् ।

ṭīkāḥ — ā, mūrtakarmano mūrtakarmanī sāthe je bandhaprakār tathā amūrta jīvano mūrtakarmanī sāthe je bandhaprakār tenī sūchanā chhe.

ahīn (ā lokamān), sansārī jīvane viṣhe anādi santatithī ( – pravāhathī) pravartatun thakun mūrtakarma vidyamān chhe. te, sparshādivāḷun hovāne līdhe, āgāmī mūrtakarmane sparshe chhe; tethī mūrta evun te tenī sāthe, snigdhatvaguṇanā vashe ( – potānā snigdharūkṣhatvaparyāyane līdhe), bandhane pāme chhe. ā, mūrtakarmano mūrtakarmanī sāthe bandhaprakār chhe.

vaḷī (amūrta jīvano mūrtakarmonī sāthe bandhaprakār ā pramāṇe chhe ke), nishchayanayathī je amūrta chhe evo jīv, anādi mūrtakarma jenun nimitta chhe evā rāgādipariṇām vaḍe snigdha vartato thako, mūrtakarmone vishiṣhṭapaṇe avagāhe chhe (arthāt ekabījāne pariṇāmamān nimittamātra thāy evā sambandhavisheṣh sahit mūrtakarmonā kṣhetramān vyāpe chhe) ane te rāgādipariṇāmanā nimitte jeo potānā (gnānāvaraṇīyādi) pariṇāmane pāme chhe evān mūrtakarmo paṇ jīvane vishiṣhṭapaṇe avagāhe chhe (arthāt jīvanā pradesho sāthe vishiṣhṭatāpūrvak ekakṣhetrāvagāhane pāme chhe). ā, jīv ane mūrtakarmano anyonya-avagāhasvarūp bandhaprakār chhe. ā rīte amūrta evā jīvano paṇ mūrta puṇyapāpakarmanī sāthe kathañchit ( – koī prakāre) bandh virodh pāmato nathī. 134.

ā rīte puṇya-pāpapadārthanun vyākhyān samāpta thayun.
have āsravapadārthanun vyākhyān chhe.

Page 188 of 256
PDF/HTML Page 228 of 296
single page version

18

8
pañchāstikāyasaṅgrah
[ bhagavānashrīkundakund-
रागो जस्स पसत्थो अणुकंपासंसिदो य परिणामो ।
चित्तम्हि णत्थि कलुसं पुण्णं जीवस्स आसवदि ।।१३५।।
रागो यस्य प्रशस्तोऽनुकम्पासंश्रितश्च परिणामः ।
चित्ते नास्ति कालुष्यं पुण्यं जीवस्यास्रवति ।।१३५।।
पुण्यास्रवस्वरूपाख्यानमेतत् ।
प्रशस्तरागोऽनुकम्पापरिणतिः चित्तस्याकलुषत्वञ्चेति त्रयः शुभा भावाः

द्रव्यपुण्यास्रवस्य निमित्तमात्रत्वेन कारणभूतत्वात्तदास्रवक्षणादूर्ध्वं भावपुण्यास्रवः । तन्निमित्तः शुभकर्मपरिणामो योगद्वारेण प्रविशतां पुद्गलानां द्रव्यपुण्यास्रव इति ।।१३५।।

chhe rāgabhāv prashasta, anukampāsahit pariṇām chhe,
manamān nahīn kāluṣhya chhe, tyān puṇya-āsrav hoy chhe. 135.

anvayārthaḥ — [ यस्य ] je jīvane [ प्रशस्तः रागः ] prashasta rāg chhe, [ अनुकम्पासंश्रितः परिणामः ] anukampāyukta pariṇām chhe [ च ] ane [ चित्ते कालुष्यं न अस्ति ] chittamān kaluṣhatāno abhāv chhe, [ जीवस्य ] te jīvane [ पुण्यं आस्रवति ] puṇya āsrave chhe.

ṭīkāḥ — ā, puṇyāsravanā svarūpanun kathan chhe.

prashasta rāg, anukampāpariṇati ane chittanī akaluṣhatā — e traṇ shubh bhāvo dravyapuṇyāsravane nimittamātrapaṇe kāraṇabhūt chhe tethī ‘dravyapuṇyāsrav’nā prasaṅgane *anusarīne ( – anulakṣhīne) te shubh bhāvo bhāvapuṇyāsrav chhe ane te (shubh bhāvo) jenun nimitta chhe evā je yogadvārā praveshatān pudgalonā shubhakarmapariṇām ( – shubhakarmarūp pariṇām) te dravyapuṇyāsrav chhe. 135. *shātāvedanīyādi pudgalapariṇāmarūp dravyapuṇyāsravano je prasaṅg bane chhe temān jīvanā prashasta-rāgādi shubh bhāvo nimittakāraṇ chhe māṭe ‘dravyapuṇyāsrav’prasaṅganī pāchhaḷ pāchhaḷ tenā nimittabhūt shubh bhāvone paṇ ‘bhāvapuṇyāsrav’ evun nām chhe.

Page 189 of 256
PDF/HTML Page 229 of 296
single page version

kahānajainashāstramāḷā ]

navapadārthapūrvak mokṣhamārgaprapañchavarṇan
189
अरहंतसिद्धसाहुसु भत्ती धम्मम्मि जा य खलु चेट्ठा ।
अणुगमणं पि गुरूणं पसत्थरागो त्ति वुच्चंति ।।१३६।।
अर्हत्सिद्धसाधुषु भक्ति र्धर्मे या च खलु चेष्टा ।
अनुगमनमपि गुरूणां प्रशस्तराग इति ब्रुवन्ति ।।१३६।।
प्रशस्तरागस्वरूपाख्यानमेतत् ।
अर्हत्सिद्धसाधुषु भक्ति :, धर्मे व्यवहारचारित्रानुष्ठाने वासनाप्रधाना चेष्टा,
arhant-sādhu-siddha pratye bhakti, cheṣhṭā dharmamān,
guruo taṇun anugaman — e pariṇām rāg prashastanā. 136.

anvayārthaḥ — [ अर्हत्सिद्धसाधुषु भक्तिः ] arhant-siddha-sādhuo pratye bhakti, [ धर्मे या च खलु चेष्टा ] dharmamān kharekhar cheṣhṭā [ अनुगमनम् अपि गुरूणाम् ] ane guruonun anugaman, [ प्रशस्तरागः इति ब्रुवन्ति ] te ‘prashasta rāg’ kahevāy chhe.

ṭīkāḥ — ā, prashasta rāganā svarūpanun kathan chhe.
1arhant - siddha - sādhuo pratye bhakti, dharmamān — vyavahārachāritranā

1. arhant-siddha-sādhuomān arhant, siddha, āchārya, upādhyāy ane sādhu pāñchey samāī jāy chhe [kāraṇ ke ‘sādhuo’mān āchārya, upādhyāy ane sādhu traṇ samāy chhe].

[nirdoṣh paramātmāthī pratipakṣhabhūt evān ārta-raudradhyāno vaḍe upārjit je gnānāvaraṇīyādi prakr̥itio temano, rāgādivikalparahit dharma-shukaladhyāno vaḍe vināsh karīne, jeo kṣhudhādi aḍhār doṣh rahit ane kevaḷagnānādi anant chatuṣhṭay sahit thayā, teo arhanto kahevāy chhe.

laukik añjanasiddha vagerethī vilakṣhaṇ evā jeo gnānāvaraṇīyādi-aṣhṭakarmanā abhāvathī samyaktvādi-aṣhṭaguṇātmak chhe ane lokāgre vase chhe, teo siddho chhe.

vishuddha gnānadarshan jeno svabhāv chhe evā ātmatattvanī nishchayaruchi, tevī ja gnapti, tevī ja nishchaḷ-anubhūti, paradravyanī ichchhānā parihārapūrvak te ja ātmadravyamān pratapan arthāt tapashcharaṇ ane svashaktine gopavyā vinā tevun ja anuṣhṭhān — āvā nishchayapañchāchārane tathā tenā sādhak vyavahār- pañchāchārane — ke jenī vidhi āchārādishāstromān kahī chhe tene — eṭale ke ubhay āchārane jeo pote āchare chhe ane bījāone acharāve chhe, teo āchāryo chhe.

pāñch astikāyomān shuddhajīvāstikāyane, chha dravyomān shuddhajīvadravyane, sāt tattvomān shuddhajīvatattvane

Page 190 of 256
PDF/HTML Page 230 of 296
single page version

190

pañchāstikāyasaṅgrah
[ bhagavānashrīkundakund-

गुरूणामाचार्यादीनां रसिकत्वेनानुगमनम् — एषः प्रशस्तो रागः प्रशस्तविषयत्वात् । अयं हि स्थूललक्ष्यतया केवलभक्ति प्रधानस्याज्ञानिनो भवति । उपरितनभूमिकायामलब्धा- स्पदस्यास्थानरागनिषेधार्थं तीव्ररागज्वरविनोदार्थं वा कदाचिज्ज्ञानिनोऽपि भवतीति ।।१३६।।

तिसिदं व भुक्खिदं वा दुहिदं दट्ठूण जो दु दुहिदमणो ।
पडिवज्जदि तं किवया तस्सेसा होदि अणुकंपा ।।१३७।।
तृषितं बुभुक्षितं वा दुःखितं द्रष्ट्वा यस्तु दुःखितमनाः ।
प्रतिपद्यते तं कृपया तस्यैषा भवत्यनुकम्पा ।।१३७।।
1anuṣhṭhānamān — 2bhāvanāpradhān cheṣhṭā ane guruonun — āchāryādinun — rasikapaṇe
3anugaman, te ‘prashasta rāg’ chhe kāraṇ ke teno viṣhay prashasta chhe.

ā (prashasta rāg) kharekhar, je 4sthūl-lakṣhyavāḷo hovāthī kevaḷ bhaktipradhān chhe evā agnānīne hoy chhe; uparanī bhūmikāmān ( – uparanān guṇasthānomān) sthiti prāpta na karī hoy tyāre, 5asthānano rāg aṭakāvavā arthe athavā tīvra rāgajvar haṭhāvavā arthe, kadāchit gnānīne paṇ hoy chhe. 136.

duḥkhit, tr̥uṣhit vā kṣhudhit dekhī duḥkh pāmī man viṣhe
karuṇāthī varte jeh, anukampā sahit te jīv chhe. 137.

anvayārthaḥ — [ तृषितं ] tr̥uṣhātur, [ बुभुक्षितं ]kṣhudhātur [ वा ] athavā [ दुःखितं ] duḥkhīne [ द्रष्ट्वा ] dekhī [ यः तु ] je jīv [ दुःखितमनाः ] manamān duḥkh pāmato thako [ तं

ane nav padārthomān shuddhajīvapadārthane jeo nishchayanaye upādey kahe chhe tem ja bhedābhedaratnatrayasvarūp
mokṣhamārgane prarūpe chhe ane pote bhāve ( – anubhave) chhe, teo upādhyāyo chhe.

nishchay-chaturvidh-ārādhanā vaḍe jeo shuddha ātmasvarūpane sādhe chhe, teo sādhuo chhe.] 1. anuṣhṭhān = ācharaṇ; ācharavun te; amalamān mūkavun te. 2. bhāvanāpradhān cheṣhṭā = bhāvapradhān pravr̥utti; shubhabhāvapradhān vyāpār. 3. anugaman = anusaraṇ; āgnāṅkitapaṇun; anukūḷ vartavun te. [

guruo pratye rasikapaṇe (ullāsathī,

honshathī) āgnāṅkit vartavun te prashasta rāg chhe.] 4. agnānīnun lakṣhya ( – dhyey) sthūḷ hoy chhe tethī tene kevaḷ bhaktinun ja pradhānapaṇun hoy chhe. 5. asthānano = ayogya sthānano, ayogya viṣhay pratyeno; ayogya padārthone avalambanāro.

Page 191 of 256
PDF/HTML Page 231 of 296
single page version

kahānajainashāstramāḷā ]

navapadārthapūrvak mokṣhamārgaprapañchavarṇan
191
अनुकम्पास्वरूपाख्यानमेतत् ।
कञ्चिदुदन्यादिदुःखप्लुतमवलोक्य करुणया तत्प्रतिचिकीर्षाकुलितचित्तत्वमज्ञानिनो-

ऽनुकम्पा । ज्ञानिनस्त्वधस्तनभूमिकासु विहरमाणस्य जन्मार्णवनिमग्नजगदवलोकनान्मनाग्मनः- खेद इति ।।१३७।।

कोधो व जदा माणो माया लोभो व चित्तमासेज्ज ।
जीवस्स कुणदि खोहं कलुसो त्ति य तं बुधा बेंति ।।१३८।।
क्रोधो वा यदा मानो माया लोभो वा चित्तमासाद्य ।
जीवस्य करोति क्षोभं कालुष्यमिति च तं बुधा ब्रुवन्ति ।।१३८।।
कृपया प्रतिपद्यते ] tenā pratye karuṇāthī varte chhe, [ तस्य एषा अनुकम्पा भवति ] teno e bhāv
anukampā chhe.
ṭīkāḥ — ā, anukampānā svarūpanun kathan chhe.

koī tr̥uṣhādiduḥkhathī pīḍit prāṇīne dekhī karuṇāne līdhe teno pratikār ( – upāy) karavānī ichchhāthī chittamān ākuḷatā thavī te agnānīnī anukampā chhe. gnānīnī anukampā to, nīchalī bhūmikāomān viharatān ( – pote nīchenān guṇasthānomān vartato hoy tyāre), janmārṇavamān nimagna jagatanā avalokanathī (arthāt sansārasāgaramān ḍūbelā jagatane dekhavāthī) manamān jarā khed thavo te chhe.* 137.

mad-krodh athavā lobh-māyā chitta-āshray pāmīne
jīvane kare je kṣhobh, tene kaluṣhatā gnānī kahe. 138.

anvayārthaḥ — [ यदा ] jyāre [ क्रोधः वा ] krodh, [ मानः ] mān, [ माया ] māyā [ वा ] athavā [ लोभः ] lobh [ चित्तम् आसाद्य ] chittano āshray pāmīne [ जीवस्य ] jīvane *ā gāthānī āchāryavar shrī jayasenāchāryadevakr̥ut ṭīkāmān ā pramāṇe vivaraṇ chheḥ — tīvra tr̥uṣhā, tīvra

kṣhudhā, tīvra rog vagerethī pīḍit prāṇīne dekhī agnānī jīv ‘koī paṇ prakāre hun āno pratikār karun’
em vyākuḷ thaīne anukampā kare chhe; gnānī to svātmabhāvanāne nahi prāpta karato thako (arthāt
nijātmānā anubhavanī upalabdhi na thatī hoy tyāre), saṅkleshanā parityāg vaḍe ( – ashubh bhāvane
chhoḍīne) yathāsambhav pratikār kare chhe tathā tene duḥkhī dekhīne visheṣh samveg ane vairāgyanī bhāvanā kareunchhe.

Page 192 of 256
PDF/HTML Page 232 of 296
single page version

19

2
pañchāstikāyasaṅgrah
[ bhagavānashrīkundakund-
चित्तकलुषत्वस्वरूपाख्यानमेतत् ।
क्रोधमानमायालोभानां तीव्रोदये चित्तस्य क्षोभः कालुष्यम् । तेषामेव मन्दोदये

तस्य प्रसादोऽकालुष्यम् । तत् कादाचित्कविशिष्टकषायक्षयोपशमे सत्यज्ञानिनो भवति । कषायोदयानुवृत्तेरसमग्रव्यावर्तितोपयोगस्यावान्तरभूमिकासु कदाचित् ज्ञानिनोऽपि भवतीति ।।१३८।।

चरिया पमादबहुला कालुस्सं लोलदा य विसएसु ।
परपरिदावपवादो पावस्स य आसवं कुणदि ।।१३९।।
चर्या प्रमादबहुला कालुष्यं लोलता च विषयेषु ।
परपरितापापवादः पापस्य चास्रवं करोति ।।१३९।।

[ क्षोभं करोति ] kṣhobh kare chhe, tyāre [ तं ] tene [ बुधाः ] gnānīo [ कालुष्यम् इति च ब्रुवन्ति ] ‘kaluṣhatā’ kahe chhe.

ṭīkāḥ — ā, chittanī kaluṣhatānā svarūpanun kathan chhe.

krodh, mān, māyā ane lobhanā tīvra udaye chittano kṣhobh te kaluṣhatā chhe. temanā ja ( – krodhādinā ja) mand udaye chittanī prasannatā te akaluṣhatā chhe. te akaluṣhatā, kadāchit kaṣhāyano vishiṣhṭa ( – khās prakārano) kṣhayopasham hotān, agnānīne hoy chhe; kaṣhāyanā udayane anusaratī pariṇatimānthī upayogane *asamagrapaṇe pāchho vāḷyo hoy tyāre (arthāt kaṣhāyanā udayane anusaratā pariṇamanamānthī upayogane pūro pāchho vāḷyo na hoy tyāre), madhyam bhūmikāomān ( – madhyam guṇasthānomān), kadāchit gnānīne paṇ hoy chhe. 138.

charyā pramādabharī, kaluṣhatā, lubdhatā viṣhayo viṣhe,
paritāp ne apavād paranā, pāp-āsravane kare. 139.

anvayārthaḥ — [ प्रमादबहुला चर्या ] bahu pramādavāḷī charyā, [ कालुष्यं ] kaluṣhatā, [ विषयेषु च लोलता ] viṣhayo pratye lolupatā, [ परपरितापापवादः ] parane paritāp karavo tathā paranā apavād bolavā — e [ पापस्य च आस्रवं करोति ] pāpano āsrav kare chhe. *asamagrapaṇe = apūrṇapaṇe; adhūrāpaṇe; anshe.

Page 193 of 256
PDF/HTML Page 233 of 296
single page version

kahānajainashāstramāḷā ]

navapadārthapūrvak mokṣhamārgaprapañchavarṇan
193
पापास्रवस्वरूपाख्यानमेतत् ।
प्रमादबहुलचर्यापरिणतिः, कालुष्यपरिणतिः, विषयलौल्यपरिणतिः, परपरिताप-

परिणतिः, परापवादपरिणतिश्चेति पञ्चाशुभा भावा द्रव्यपापास्रवस्य निमित्तमात्रत्वेन कारण- भूतत्वात्तदास्रवक्षणादूर्ध्वं भावपापास्रवः । तन्निमित्तोऽशुभकर्मपरिणामो योगद्वारेण प्रविशतां पुद्गलानां द्रव्यपापास्रव इति ।।१३९।।

सण्णाओ य तिलेस्सा इंदियवसदा य अट्टरुद्दाणि ।
णाणं च दुप्पउत्तं मोहो पावप्पदा होंति ।।१४०।।
संज्ञाश्च त्रिलेश्या इन्द्रियवशता चार्तरौद्रे ।
ज्ञानं च दुःप्रयुक्तं मोहः पापप्रदा भवन्ति ।।१४०।।
ṭīkāḥ — ā, pāpāsravanā svarūpanun kathan chhe.

bahu pramādavāḷī charyārūp pariṇati ( – bahu pramādathī bharelā ācharaṇarūp pariṇati), kaluṣhatārūp pariṇati, viṣhayalolupatārūp pariṇati, paraparitāparūp pariṇati ( – parane duḥkh devārūp pariṇati) ane paranā apavādarūp pariṇati — e pāñch ashubh bhāvo dravyapāpāsravane nimittamātrapaṇe kāraṇabhūt chhe tethī ‘dravyapāpāsrav’nā prasaṅgane *anusarīne ( – anulakṣhīne) te ashubh bhāvo bhāvapāpāsrav chhe ane te (ashubh bhāvo) jenun nimitta chhe evā je yogadvārā praveshatān pudgalonā ashubhakarmapariṇām ( – ashubhakarmarūp pariṇām) te dravyapāpāsrav chhe. 139.

sañgnā, trileshyā, indrivashatā, ārtaraudra dhyān be,
vaḷī moh ne duryukta gnān pradān pāp taṇun kare. 140.

anvayārthaḥ — [ संज्ञाः च ] (chārey) sañgnāo, [ त्रिलेश्याः ] traṇ leshyā, [ इन्द्रियवशता च ] indriyavashatā, [ आर्तरौद्रे ] ārta-raudradhyān, [ दुःप्रयुक्तं ज्ञानं ] duḥprayukta gnān ( – duṣhṭapaṇe ashubh kāryamān joḍāyelun gnān) [ च ] ane [ मोहः ] moh — *ashātāvedanīyādi pudgalapariṇāmarūp dravyapāpāsravano je prasaṅg bane chhe temān jīvanā ashubh bhāvo nimittakāraṇ chhe māṭe ‘dravyapāpāsrav’prasaṅganī pāchhaḷ pāchhaḷ tenā nimittabhūt ashubh bhāvone paṇ ‘bhāvapāpāsrav’ evun nām chhe. pt.. 25

Page 194 of 256
PDF/HTML Page 234 of 296
single page version

19

4
pañchāstikāyasaṅgrah
[ bhagavānashrīkundakund-
पापास्रवभूतभावप्रपञ्चाख्यानमेतत् ।
तीव्रमोहविपाकप्रभवा आहारभयमैथुनपरिग्रहसञ्ज्ञाः, तीव्रकषायोदयानुरञ्जितयोग-

प्रवृत्तिरूपाः कृष्णनीलकापोतलेश्यास्तिस्रः, रागद्वेषोदयप्रकर्षादिन्द्रियाधीनत्वम्, राग- द्वेषोद्रेकात्प्रियसंयोगाप्रियवियोगवेदनामोक्षणनिदानाकाञ्क्षणरूपमार्तम्, कषायक्रूराशयत्वाद्धिंसा- ऽसत्यस्तेयविषयसंरक्षणानन्दरूपं रौद्रम्, नैष्कर्म्यं तु शुभकर्मणश्चान्यत्र दुष्टतया प्रयुक्तं ज्ञानम्, सामान्येन दर्शनचारित्रमोहनीयोदयोपजनिताविवेकरूपो मोहः, — एषः भावपापास्रव-प्रपञ्चो द्रव्यपापास्रवप्रपञ्चप्रदो भवतीति ।।१४०।।

— इति आस्रवपदार्थव्याख्यानं समाप्तम् ।

अथ संवरपदार्थव्याख्यानम् । [ पापप्रदाः भवन्ति ] e bhāvo pāpaprad chhe.

ṭīkāḥ — ā, pāpāsravabhūt bhāvonā vistāranun kathan chhe.

tīvra mohanā vipākathī utpanna thatī āhār-bhay-maithun-parigrahasañgnāo; tīvra kaṣhāyanā udayathī 1anurañjit yogapravr̥uttirūp kr̥iṣhṇa-nīl-kāpot nāmanī traṇ leshyā; rāgadveṣhanā udayanā 2prakarṣhane līdhe vartatun indriyādhīnapaṇun; rāgadveṣhanā 3udrekane līdhe priyanā sanyogane, apriyanā viyogane, vedanāmānthī chhuṭakārāne tathā nidānane ichchhavārūp ārtadhyān; kaṣhāy vaḍe 4krūr evā pariṇāmane līdhe thatun hinsānand, asatyānand, steyānand ane viṣhayasanrakṣhaṇānandarūp raudradhyān; vagaraprayojane ( – nakāmun) shubh karmathī anyatra ( – ashubh kāryamān) duṣhṭapaṇe joḍāyelun gnān; ane sāmānyapaṇe darshanachāritramohanīyanā udayathī utpanna avivekarūp moh; — ā, bhāvapāpāsravano vistār dravyapāpāsravanā vistārane denāro chhe (arthāt uparokta bhāvapāpāsravarūp anekavidh bhāvo tevā tevā anekavidh dravyapāpāsravamān nimittabhūt chhe). 140.

ā rīte āsravapadārthanun vyākhyān samāpta thayun.
have samvarapadārthanun vyākhyān chhe.

1. anurañjit = raṅgāyel. [kaṣhāyanā udayathī anurañjit yogapravr̥utti te leshyā chhe. tyān, kr̥iṣhṇādi traṇ

leshyāo tīvra kaṣhāyanā udayathī anurañjit yogapravr̥uttirūp chhe.] 2. prakarṣha = utkarṣha; ugratā 3. udrek = puṣhkaḷatā; vadhāro. 4. krūr = nirday; kaṭhor; ugra.

Page 195 of 256
PDF/HTML Page 235 of 296
single page version

kahānajainashāstramāḷā ]

navapadārthapūrvak mokṣhamārgaprapañchavarṇan
195
इंदियकसायसण्णा णिग्गहिदा जेहिं सुट्ठु मग्गम्हि ।
जावत्तावत्तेसिं पिहिदं पावासवच्छिद्दं ।।१४१।।
इन्द्रियकषायसंज्ञा निगृहीता यैः सुष्ठु मार्गे ।
यावत्तावत्तेषां पिहितं पापास्रवछिद्रम् ।।१४१।।
अनन्तरत्वात्पापस्यैव संवराख्यानमेतत् ।
मार्गो हि संवरस्तन्निमित्तमिन्द्रियाणि कषायाः संज्ञाश्च यावतांशेन यावन्तं वा

कालं निगृह्यन्ते तावतांशेन तावन्तं वा कालं पापास्रवद्वारं पिधीयते । इन्द्रियकषाय- संज्ञाः भावपापास्रवो द्रव्यपापास्रवहेतुः पूर्वमुक्त : । इह तन्निरोधो भावपापसंवरो द्रव्यपाप- संवरहेतुरवधारणीय इति ।।१४१।।

mārge rahī sañgnā-kaṣhāyo-indrino nigrah kare,
pāpāsaravanun chhidra tene teṭalun rūndhāy chhe. 141.

anvayārthaḥ — [ यैः ] jeo [ सुष्ठु मार्गे ] sārī rīte mārgamān rahīne [ इन्द्रियकषायसंज्ञाः ] indriyo, kaṣhāyo ane sañgnāono [ यावत् निगृहीताः ] jeṭalo nigrah kare chhe, [ तावत् ] teṭalun [ पापास्रवछिद्रम् ] pāpāsravanun chhidra [ तेषाम् ] temane [ पिहितम् ] bandh thāy chhe.

ṭīkāḥ — pāpanī anantar hovāthī, pāpanā ja samvaranun ā kathan chhe (arthāt pāpanā kathan pachhī turat ja hovāthī, ahīn pāpanā ja samvaranun kathan karavāmān āvyun chhe).

mārga kharekhar samvar chhe; tenā nimitte ( – tenā arthe) indriyo, kaṣhāyo ane sañgnāono jeṭalā anshe athavā jeṭalo kāḷ nigrah karavāmān āve chhe, teṭalā anshe athavā teṭalo kāḷ pāpāsravadvār bandh thāy chhe.

indriyo, kaṣhāyo ane sañgnāo — bhāvapāpāsrav — dravyapāpāsravano hetu ( – nimitta) pūrve (140 mī gāthāmān) kahyo hato; ahīn (ā gāthāmān) temano nirodh ( – indriyo, kaṣhāyo ane sañgnāono nirodh) — bhāvapāpasamvar — dravyapāpasamvarano hetu avadhāravo ( – samajavo). 141.

Page 196 of 256
PDF/HTML Page 236 of 296
single page version

19

6
pañchāstikāyasaṅgrah
[ bhagavānashrīkundakund-
जस्स ण विज्जदि रागो दोसो मोहो व सव्वदव्वेसु ।
णासवदि सुहं असुहं समसुहदुक्खस्स भिक्खुस्स ।।१४२।।
यस्य न विद्यते रागो द्वेषो मोहो वा सर्वद्रव्येषु ।
नास्रवति शुभमशुभं समसुखदुःखस्य भिक्षोः ।।१४२।।
सामान्यसंवरस्वरूपाख्यानमेतत् ।
यस्य रागरूपो द्वेषरूपो मोहरूपो वा समग्रपरद्रव्येषु न हि विद्यते भावः तस्य

निर्विकारचैतन्यत्वात्समसुखदुःखस्य भिक्षोः शुभमशुभञ्च कर्म नास्रवति, किन्तु संव्रियत एव । तदत्र मोहरागद्वेषपरिणामनिरोधो भावसंवरः । तन्निमित्तः शुभाशुभकर्मपरिणामनिरोधो योगद्वारेण प्रविशतां पुद्गलानां द्रव्यसंवर इति ।।१४२।।

sau dravyamān nahi rāg-dveṣh-vimoh varte jehane,
shubh-ashubh karma na āsrave samaduḥkhasukh te bhikṣhune. 142.

anvayārthaḥ — [ यस्य ] jene [ सर्वद्रव्येषु ] sarva dravyo pratye [ रागः ] rāg, [ द्वेषः ] dveṣh [ वा ] ke [ मोहः ] moh [ न विद्यते ] nathī, [ समसुखदुःखस्य भिक्षोः ] te samasukhaduḥkh bhikṣhune ( – sukhaduḥkh pratye samabhāvavāḷā munine) [ शुभम् अशुभं ] shubh ane ashubh karma [ न आस्रवति ] āsravatun nathī.

ṭīkāḥ — ā, sāmānyapaṇe samvaranā svarūpanun kathan chhe.

jene samagra paradravyo pratye rāgarūp, dveṣharūp ke moharūp bhāv nathī, te bhikṣhune — ke je nirvikārachaitanyapaṇāne līdhe *samasukhaduḥkh chhe tene — shubh ane ashubh karmano āsrav thato nathī, parantu samvar ja thāy chhe. tethī ahīn (em samajavun ke) moh- rāgadveṣhapariṇāmano nirodh te bhāvasamvar chhe, ane te (moharāgadveṣharūp pariṇāmano nirodh) jenun nimitta chhe evo je yogadvārā praveshatān pudgalonā shubhāshubhakarmapariṇāmano ( – shubhāshubhakarmarūp pariṇāmano) nirodh te dravyasamvar chhe. 142. *samasukhaduḥkh = sukhaduḥkh jene samān chhe evā; iṣhṭāniṣhṭa sanyogomān jene harṣhashokādi viṣham pariṇām thatā nathī evā. [jene rāgadveṣhamoh nathī, te muni nirvikārachaitanyamay chhe arthāt tenun chaitanya

paryāye paṇ vikārarahit chhe tethī te samasukhaduḥkh chhe.]

Page 197 of 256
PDF/HTML Page 237 of 296
single page version

kahānajainashāstramāḷā ]

navapadārthapūrvak mokṣhamārgaprapañchavarṇan
197
जस्स जदा खलु पुण्णं जोगे पावं च णत्थि विरदस्स ।
संवरणं तस्स तदा सुहासुहकदस्स कम्मस्स ।।१४३।।
यस्य यदा खलु पुण्यं योगे पापं च नास्ति विरतस्य ।
संवरणं तस्य तदा शुभाशुभकृतस्य कर्मणः ।।१४३।।
विशेषेण संवरस्वरूपाख्यानमेतत् ।
यस्य योगिनो विरतस्य सर्वतो निवृत्तस्य योगे वाङ्मनःकायकर्मणि शुभपरिणामरूपं

पुण्यमशुभपरिणामरूपं पापञ्च यदा न भवति तस्य तदा शुभाशुभभावकृतस्य द्रव्यकर्मणः संवरः स्वकारणाभावात्प्रसिद्धयति । तदत्र शुभाशुभपरिणामनिरोधो भावपुण्यपापसंवरो द्रव्यपुण्यपापसंवरस्य हेतुः प्रधानोऽवधारणीय इति ।।१४३।।

— इति संवरपदार्थव्याख्यानं समाप्तम् ।
jyāre na yoge puṇya tem ja pāp varte viratane,
tyāre shubhāshubhakr̥ut karamano thāy samvar tehane. 143.

anvayārthaḥ — [ यस्य ] jene ( – je munine), [ विरतस्य ] virat vartatān thakān, [ योगे ] yogamān [ पुण्यं पापं च ] puṇya ane pāp [ यदा ] jyāre [ खलु ] kharekhar [ न अस्ति ] hotān nathī, [ तदा ] tyāre [ तस्य ] tene [ शुभाशुभकृतस्य कर्मणः ] shubhāshubhabhāvakr̥ut karmano [ संवरणम् ] samvar thāy chhe.

ṭīkāḥ — ā, visheṣhapaṇe samvaranā svarūpanun kathan chhe.

je yogīne, virat arthāt sarvataḥ nivr̥utta vartatān thakān, yogamān — vachan, man ane kāyasambandhī kriyāmān — shubhapariṇāmarūp puṇya ane ashubhapariṇāmarūp pāp jyāre hotān nathī, tyāre tene shubhāshubhabhāvakr̥ut dravyakarmano ( – shubhāshubhabhāv jenun nimitta hoy chhe evā dravyakarmano), svakāraṇanā abhāvane līdhe, samvar thāy chhe. tethī ahīn (ā gāthāmān) shubhāshubh pariṇāmano nirodh — bhāvapuṇyapāpasamvar — dravyapuṇyapāpasamvarano *pradhān hetu avadhāravo ( – samajavo). 143.

ā rīte samvarapadārthanun vyākhyān samāpta thayun. *pradhān hetu = mukhya nimitta. [dravyasamvaramān ‘mukhya nimitta’ jīvanā shubhāshubh pariṇāmano nirodh chhe,

Page 198 of 256
PDF/HTML Page 238 of 296
single page version

19

8
pañchāstikāyasaṅgrah
[ bhagavānashrīkundakund-
अथ निर्जरापदार्थव्याख्यानम् ।
संवरजोगेहिं जुदो तवेहिं जो चिट्ठदे बहुविहेहिं ।
कम्माणं णिज्जरणं बहुगाणं कुणदि सो णियदं ।।१४४।।
संवरयोगाभ्यां युक्त स्तपोभिर्यश्चेष्टते बहुविधैः ।
कर्मणां निर्जरणं बहुकानां करोति स नियतम् ।।१४४।।
निर्जरास्वरूपाख्यानमेतत् ।
शुभाशुभपरिणामनिरोधः संवरः, शुद्धोपयोगो योगः । ताभ्यां युक्त स्तपो-

भिरनशनावमौदर्यवृत्तिपरिसंख्यानरसपरित्यागविविक्त शय्यासनकायक्लेशादिभेदाद्बहिरङ्गैः प्रायश्चित्तविनयवैयावृत्त्यस्वाध्यायव्युत्सर्गध्यानभेदादन्तरङ्गैश्च बहुविधैर्यश्चेष्टते स खलु

have nirjarāpadārthanun vyākhyān chhe.
je yog-samvarayukta jīv bahuvidh tapo sah pariṇame,
tene niyamathī nirjarā bahu karma kerī thāy chhe. 144.

anvayārthaḥ — [ संवरयोगाभ्याम् युक्तः ] samvar ane yogathī (shuddhopayogathī) yukta evo [ यः ] je jīv [ बहुविधैः तपोभिः चेष्टते ] bahuvidh tapo sahit pravarte chhe, [ सः ] te [ नियतम् ] niyamathī [ बहुकानां कर्मणां ] ghaṇān karmonī [ निर्जरणं करोति ] nirjarā kare chhe.

ṭīkāḥ — ā, nirjarānā svarūpanun kathan chhe.

samvar eṭale shubhāshubh pariṇāmano nirodh, ane yog eṭale shuddhopayog; temanāthī ( – samvar ane yogathī) yukta evo je (puruṣh), anashan, avamaudarya, vr̥uttiparisaṅkhyān, rasaparityāg, viviktashayyāsan ane kāyakleshādi bhedovāḷān bahiraṅg tapo sahit tathā prāyashchitta, vinay, vaiyāvr̥uttya, svādhyāy, vyutsarga ane dhyān evā bhedovāḷān antaraṅg tapo sahit — em bahuvidh 1tapo sahit pravarte chhe, te (puruṣh) kharekhar ghaṇān karmonī nirjarā

yogano nirodh nahi. (ahīn e khyālamān rākhavāyogya chhe ke dravyasamvaranun upādānakāraṇ — nishchay-
kāraṇ to pudgal pote ja chhe.)]

1. je jīvane sahajashuddhasvarūpanā pratapanarūp nishchay-tap hoy te jīvanā, haṭh vinā vartatā anashanādi-

sambandhī bhāvone tap kahevāmān āve chhe. temān vartato shuddhirūp ansh te nishchay-tap chhe ane shubhapaṇārūp

Page 199 of 256
PDF/HTML Page 239 of 296
single page version

kahānajainashāstramāḷā ]

navapadārthapūrvak mokṣhamārgaprapañchavarṇan
199

बहूनां कर्मणां निर्जरणं करोति । तदत्र कर्मवीर्यशातनसमर्थो बहिरङ्गान्तरङ्गतपोभिर्बृंहितः शुद्धोपयोगो भावनिर्जरा, तदनुभावनीरसीभूतानामेकदेशसंक्षयः समुपात्तकर्मपुद्गलानां द्रव्यनिर्जरेति ।।१४४।।

जो संवरेण जुत्तो अप्पट्ठपसाधगो हि अप्पाणं ।
मुणिऊण झादि णियदं णाणं सो संधुणोदि कम्मरयं ।।१४५।।
यः संवरेण युक्त : आत्मार्थप्रसाधको ह्यात्मानम् ।
ज्ञात्वा ध्यायति नियतं ज्ञानं स संधुनोति कर्मरजः ।।१४५।।

kare chhe. tethī ahīn (ā gāthāmān em kahyun ke), karmanā vīryanun ( – karmanī shaktinun) 1shātan karavāmān samartha evo je bahiraṅg ane antaraṅg tapo vaḍe 2vr̥uddhi pāmelo shuddhopayog te bhāvanirjarā chhe ane tenā prabhāvathī ( – vr̥uddhi pāmelā shuddhopayoganā nimittathī) nīras thayelān evān upārjit karmapudgalono ekadesh 3saṅkṣhay te dravyanirjarā chhe. 144.

samvar sahit, ātmaprayojanano prasādhak ātmane
jāṇī, sunishchaḷ gnān dhyāve, te karamaraj nirjare. 145.
anvayārthaḥ — [ संवरेण युक्तः ] samvarathī yukta evo [ यः ] je jīv,
anshane vyavahār-tap kahevāmān āve chhe. (mithyādraṣhṭine nishchay-tap nathī tethī tenā anashanādi-

sambandhī shubh bhāvone vyavahār-tapo paṇ kahevātā nathī; kāraṇ ke jyān vāstavik tapano sadbhāv ja nathī, tyān te shubh bhāvomān ārop kono karavo?) 1. shātan karavun = pātaḷun karavun; hīn karavun; kṣhīṇ karavun; naṣhṭa karavun. 2. vr̥uddhi pāmelo = vadhelo; ugra thayelo. [samvar ane shuddhopayogavāḷā jīvane jyāre ugra shuddhopayog thāy

chhe tyāre ghaṇān karmonī nirjarā thāy chhe. shuddhopayoganī ugratā karavānī vidhi shuddhātmadravyanā ālambananī
ugratā karavī te ja chhe. em karanārane, sahajadashāe haṭh vinā je anashanādisambandhī bhāvo varte temān
(shubhapaṇārūp anshanī sāthe) ugra-shuddhirūp ansh hoy chhe, jethī ghaṇān karmonī nirjarā thāy chhe.
(mithyādraṣhṭine to shuddhātmadravya bhāsyun ja nathī, tethī tene samvar nathī, shuddhopayog nathī, shuddhopayoganī
vr̥uddhinī to vāt ja kyān rahī? tethī tene, sahaj dashā vinānā — haṭhapūrvak — anashanādisambandhī
shubhabhāvo kadāchit bhale hoy topaṇ, mokṣhanā hetubhūt nirjarā bilakul hotī nathī.]

3. saṅkṣhay = samyak prakāre kṣhay.

Page 200 of 256
PDF/HTML Page 240 of 296
single page version

200

pañchāstikāyasaṅgrah
[ bhagavānashrīkundakund-
मुख्यनिर्जराकारणोपन्यासोऽयम् ।
यो हि संवरेण शुभाशुभपरिणामपरमनिरोधेन युक्त : परिज्ञातवस्तुस्वरूपः पर-

प्रयोजनेभ्यो व्यावृत्तबुद्धिः केवलं स्वप्रयोजनसाधनोद्यतमनाः आत्मानं स्वोपलम्भेनोपलभ्य गुणगुणिनोर्वस्तुत्वेनाभेदात्तदेव ज्ञानं स्वं स्वेनाविचलितमनास्सञ्चेतयते स खलु नितान्तनिस्स्नेहः प्रहीणस्नेहाभ्यङ्गपरिष्वङ्गशुद्धस्फ टिकस्तम्भवत् पूर्वोपात्तं कर्मरजः संधुनोति । [ आत्मार्थप्रसाधकः हि ] kharekhar ātmārthano prasādhak (svaprayojanano prakr̥uṣhṭa sādhak) vartato thako, [ आत्मानम् ज्ञात्वा ] ātmāne jāṇīne ( – anubhavīne) [ ज्ञानं नियतं ध्यायति ] gnānane nishchaḷapaṇe dhyāve chhe, [ सः ] te [ कर्मरजः ] karmarajane [ संधुनोति ] kheravī nākhe chhe.

ṭīkāḥ — ā, nirjarānā mukhya kāraṇanun kathan chhe.

samvarathī arthāt shubhāshubh pariṇāmanā param nirodhathī yukta evo je jīv, vastusvarūpane (hey-upādey tattvane) barābar jāṇato thako paraprayojanothī jenī buddhi 1vyāvr̥utta thaī chhe ane kevaḷ svaprayojan sādhavāmān jenun 2man 3udyat thayun chhe evo vartato thako, ātmāne svopalabdhithī upalabdha karīne ( – potāne svānubhav vaḍe anubhavīne), guṇ-guṇīno vastupaṇe abhed hovāthī te ja 4gnānane — svane — sva vaḍe avichaḷapariṇativāḷo thaīne sañchete chhe, te jīv kharekhar atyant 5niḥsneh vartato thako — jene 6snehanā lepano saṅg prakṣhīṇ thayo chhe evā shuddha sphaṭikanā stambhanī māphak — pūrvopārjit karmarajane kheravī nākhe chhe. 1. vyāvr̥utta thavun = nivartavun; nivr̥utta thavun; pāchhā vaḷavun. 2. man = mati; buddhi; bhāv; pariṇām. 3. udyat thavun = tatpar thavun; lāgavun; udyamavant thavun; vaḷavun; ḍhaḷavun. 4. guṇī ane guṇamān vastu-apekṣhāe abhed chhe tethī ātmā kaho ke gnān kaho — banne ek ja

chhe. upar jene ‘ātmā’shabdathī kahyo hato tene ja ahīn ‘gnān’shabdathī kahel chhe. te gnānamān —
nijātmāmān — nijātmā vaḍe nishchaḷ pariṇati karīne tenun sañchetan — samvedan — anubhavan karavun te
dhyān chhe.

5. niḥsneh = sneh rahit; moharāgadveṣh rahit. 6. sneh = tel; chīkaṇo padārtha; snigdhatā; chīkāsh.