Top ▲
Page 201 of 256 PDF/HTML Page 241 of 296 single page version
kahānajainashāstramāḷā ] navapadārthapūrvak mokṣhamārgaprapañchavarṇan 201
āthī ( – ā gāthāthī ) em darshāvyun ke nirjarāno mukhya hetu 1 dhyān
chhe. 145.
nahi rāgadveṣhavimoh ne nahi yogasevan jehane,
pragaṭe shubhāshubh bāḷanāro dhyān-agni tehane. 146.
anvayārthaḥ — [ यस्य ] jene [ मोहः रागः द्वेषः ] moh ane rāgadveṣh [ न विद्यते ]
nathī [ वा ] tathā [ योगपरिकर्म ] yogonun sevan nathī ( arthāt man-vachan-kāyā pratye
upekṣhā chhe ), [ तस्य ] tene [ शुभाशुभदहनः ] shubhāshubhane bāḷanāro [ ध्यानमयः अग्निः ]
dhyānamay agni [ जायते ] pragaṭe chhe.
ṭīkāḥ — ā, dhyānanā svarūpanun kathan chhe.
shuddha svarūpamān avichalit chaitanyapariṇati te kharekhar dhyān chhe. te dhyān
pragaṭavānī vidhi have kahevāmān āve chheḥ — jyāre kharekhar yogī, darshanamohanīy ane
chāritramohanīyano vipāk pudgalakarma hovāthī te vipākane ( potāthī bhinna evān
achetan ) karmomān sameṭī daīne, tadanusār pariṇatithī upayogane vyāvr̥utta karīne ( – te
vipākane anurūp pariṇamavāmānthī upayogane nivartāvīne ), mohī, rāgī ane dveṣhī nahi
एतेन निर्जरामुख्यत्वे हेतुत्वं ध्यानस्य द्योतितमिति ।। १४५ ।।
जस्स ण विज्जदि रागो दोसो मोहो व जोगपरिकम्मो ।
तस्स सुहासुहडहणो झाणमओ जायदे अगणी ।। १४६ ।।
यस्य न विद्यते रागो द्वेषो मोहो वा योगपरिकर्म ।
तस्य शुभाशुभदहनो ध्यानमयो जायते अग्निः ।। १४६ ।।
ध्यानस्वरूपाभिधानमेतत ् ।
शुद्धस्वरूपेऽविचलितचैतन्यवृत्तिर्हि ध्यानम् । अथास्यात्मलाभविधिरभिधीयते ।
यदा खलु योगी दर्शनचारित्रमोहनीयविपाकं पुद्गलकर्मत्वात ् कर्मसु संहृत्य,
तदनुवृत्तेः व्यावृत्त्योपयोगममुह्यन्तमरज्यन्तमद्विषन्तं चात्यन्तशुद्ध एवात्मनि निष्कम्पं
1. ā dhyān shuddhabhāvarūp chhe.
pt.. 26
Page 202 of 256 PDF/HTML Page 242 of 296 single page version
20
2
pañchāstikāyasaṅgrah
[ bhagavānashrīkundakund-
thatā evā te upayogane atyant shuddha ātmāmān ja niṣhkampapaṇe līn kare chhe, tyāre te — ke je potānā niṣhkriy chaitanyarūp svarūpamān vishrānt chhe, vachan-man-kāyāne
1 bhāvato nathī ane svakarmomān 2 vyāpār karato nathī tene — sakaḷ shubhāshubh karmarūp
indhanane bāḷavāmān samartha hovāthī agnisamān evun, 3 paramapuruṣhārthasiddhinā upāyabhūt
dhyān pragaṭe chhe.
vaḷī kahyun chhe ke —
* ‘अज्ज वि तिरयणसुद्धा अप्पा झाएवि लहइ इंदत्तं ।
लोयंतियदेवत्तं तत्थ चुआ णिव्वुदिं जंति ।। ’
‘अंतो णत्थि सुईणं कालो थोओ वयं च दुम्मेहा ।
तण्णवरि सिक्खियव्वं जं जरमरणं खयं कुणइ ।। ’
[ arthaḥ — hamaṇān paṇ triratnashuddha jīvo ( — ā kāḷe paṇ samyagdarshan-
gnānachāritrarūp traṇ ratnothī shuddha evā munio ) ātmānun dhyān karīne indrapaṇun tathā
laukāntik-devapaṇun pāme chhe ane tyānthī chyavīne ( manuṣhyabhav pāmī ) nirvāṇane prāpta
kare chhe.
निवेशयति, तदास्य निष्क्रियचैतन्यरूपस्वरूपविश्रान्तस्य वाङ्मनःकायानभावयतः । तथा चोक्त म् — “ ‘‘अज्ज वि तिरयणसुद्धा
अप्पा झाएवि लहइ इंदत्तं । लोयंतियदेवत्तं तत्थ चुआ णिव्वुदिं जंति’’ ।। ‘‘अंतो
णत्थि सुईणं कालो थोओ वयं च दुम्मेहा । तण्णवरि सिक्खियव्वं जं जरमरणं
खयं कुणइ’’ ।। १४६ ।।
1. bhāvavun = chintavavun; dhyāvavun; anubhavavun.
svarūpavishrānt yogīne potānān pūrvopārjit karmomān pravartan nathī, kāraṇ ke te
mohanīyakarmanā vipākane potāthī bhinna — achetan — jāṇe chhe tem ja te karmavipākane anurūp
pariṇamanathī teṇe upayogane pāchho vāḷyo chhe. ]
3. puruṣhārtha = puruṣhano artha; puruṣhanun prayojan; ātmānun prayojan; ātmaprayojan. [ paramapuruṣhārtha arthāt
ātmānun param prayojan mokṣha chhe ane te mokṣha dhyānathī sadhāy chhe, māṭe paramapuruṣhārthanī ( – mokṣhanī )
siddhino upāy dhyān chhe. ]
* ā be uddhr̥ut gāthāomānnī pahelī gāthā shrīmadbhagavatkundakundāchāryadevapraṇīt mokṣhaprābhr̥utanī chhe.
Page 203 of 256 PDF/HTML Page 243 of 296 single page version
kahānajainashāstramāḷā ]
navapadārthapūrvak mokṣhamārgaprapañchavarṇan
203
shrutiono ant nathī ( – shāstrono pār nathī ), kāḷ thoḍo chhe ane āpaṇe 1 durmedh
chhīe; māṭe te ja kevaḷ shīkhavāyogya chhe ke je jarā-maraṇano kṣhay kare. ]
bhāvārthaḥ — nirvikār niṣhkriy chaitanyachamatkāramān nishchaḷ pariṇati te 2 dhyān chhe.
ā dhyān mokṣhanā upāyarūp chhe.
jem thoḍo paṇ agni puṣhkaḷ ghās ane kāṣhṭhanā rāshine alpa kāḷamān bāḷī nākhe
chhe, tem mithyātva-kaṣhāyādi vibhāvanā parityāgasvarūp mahā pavanathī prajvalit thayelo ane
ā pañchamakāḷamān paṇ yathāshakti dhyān thaī shake chhe. ā kāḷe je vichchhed chhe te
shukladhyānano chhe, dharmadhyānano nahi. āje paṇ ahīnthī jīvo dharmadhyān karīne devano bhav
[ ahīn e lakṣhamān rākhavāyogya chhe ke uparokta dhyānanun mūḷ samyagdarshan chhe.
samyagdarshan vinā dhyān hotun nathī, kāraṇ ke nirvikār niṣhkriy chaitanyachamatkāranī shuddhātmānī ) samyak pratīti vinā temān nishchaḷ pariṇati kyāthī thaī shake? māṭe mokṣhanā
upāyabhūt dhyān karavā ichchhanār jīve pratham to jinokta dravyaguṇaparyāyarūp vastusvarūpanī ] 146.
ā rīte nirjarāpadārthanun vyākhyān samāpta thayun.
— इति निर्जरापदार्थव्याख्यानं समाप्तम् ।
1. durmedh = ochhī buddhivāḷā; mandabuddhi; ṭhoṭh.
( shuddhātmālambananī ugratāne mukhya na karīe to, avirat samyagdraṣhṭine paṇ ‘jaghanya dhyān’ kahevāmān
virodh nathī, kāraṇ ke tene paṇ shuddhātmasvarūpanun jaghanya ālamban to hoy chhe. )
Page 204 of 256 PDF/HTML Page 244 of 296 single page version
20
4
pañchāstikāyasaṅgrah
[ bhagavānashrīkundakund-
have bandhapadārthanun vyākhyān chhe.
jo ātamā uparakta karato ashubh vā shubh bhāvane,
to te vaḍe e vividh pudgalakarmathī bandhāy chhe. 147.
anvayārthaḥ — [ यदि ] jo [ आत्मा ] ātmā [ रक्तः ] rakta ( vikārī ) vartato thako
[ उदीर्णं ] udit [ यम् शुभम् अशुभम् भावम् ] shubh ke ashubh bhāvane [ करोति ] kare chhe, to
[ सः ] te ātmā [ तेन ] te bhāv vaḍe ( – te bhāvanā nimitte ) [ विविधेन पुद्गलकर्मणा ] vividh
pudgalakarmathī [ बद्धः भवति ] baddha thāy chhe.
ṭīkāḥ — ā, bandhanā svarūpanun kathan chhe.
jo kharekhar ā ātmā anyanā ( – pudgalakarmanā ) āshray vaḍe anādi kāḷathī
rakta rahīne karmodayanā prabhāvayuktapaṇe vartavāthī udit ( – pragaṭ thatā ) shubh ke ashubh
bhāvane kare chhe, to te ātmā te nimittabhūt bhāv vaḍe vividh pudgalakarmathī baddha thāy em kahyun ke ), moharāgadveṣh vaḍe snigdha evā je jīvanā shubh ke ashubh
pariṇām te bhāvabandh chhe ane tenā ( – shubhāshubh pariṇāmanā ) nimittathī shubhāshubh karmapaṇe
pariṇat pudgalonun jīvanī sāthe anyonya avagāhan ( – vishiṣhṭa shakti sahit
ekakṣhetrāvagāhasambandh ) te dravyabandh chhe. 147.
अथ बन्धपदार्थव्याख्यानम् ।
जं सुहमसुहमुदिण्णं भावं रत्तो करेदि जदि अप्पा ।
सो तेण हवदि बद्धो पोग्गलकम्मेण विविहेण ।। १४७ ।।
यं शुभमशुभमुदीर्णं भावं रक्त : करोति यद्यात्मा ।
स तेन भवति बद्धः पुद्गलकर्मणा विविधेन ।। १४७ ।।
बन्धस्वरूपाख्यानमेतत ् ।
यदि खल्वयमात्मा परोपाश्रयेणानादिरक्त : कर्मोदयप्रभावत्वादुदीर्णं शुभमशुभं वा भावं
करोति, तदा स आत्मा तेन निमित्तभूतेन भावेन पुद्गलकर्मणा विविधेन बद्धो भवति । तदत्र
मोहरागद्वेषस्निग्धः शुभोऽशुभो वा परिणामो जीवस्य भावबन्धः, तन्निमित्तेन ।। १४७ ।।
Page 205 of 256 PDF/HTML Page 245 of 296 single page version
kahānajainashāstramāḷā ]
navapadārthapūrvak mokṣhamārgaprapañchavarṇan
205
chhe yogahetuk grahaṇ, manavachakāy-āshrit yog chhe;
chhe bhāvahetuk bandh, ne mohādisanyut bhāv chhe. 148.
anvayārthaḥ — [ योगनिमित्तं ग्रहणम् ] grahaṇanun ( – karmagrahaṇanun ) nimitta yog chhe;
[ योगः मनोवचनकायसंभूतः ] yog manavachanakāyajanit ( ātmapradeshaparispand ) chhe.
[ भावनिमित्तः बन्धः ] bandhanun nimitta bhāv chhe; [ भावः रतिरागद्वेषमोहयुतः ] bhāv
ratirāgadveṣhamohathī yukta ( ātmapariṇām ) chhe.
ṭīkāḥ — ā, bandhanā bahiraṅg kāraṇ ane antaraṅg kāraṇanun kathan chhe.
grahaṇ eṭale karmapudgalono jīvapradeshavartī ( – jīvanā pradeshonī sāthe ek kṣhetre
rahelā ) karmaskandhomān pravesh; tenun nimitta yog chhe. yog eṭale vachanavargaṇā, manovargaṇā,
kāyavargaṇā ane karmavargaṇānun jemān ālamban hoy chhe evo ātmapradeshono parispand arthāt jīvanā pradeshonun kampan ).
bandh eṭale karmapudgalonun vishiṣhṭa shaktirūp pariṇām sahit sthit rahevun te
( arthāt karmapudgalonun amuk anubhāgarūp shakti sahit amuk kāḷ sudhī ṭakavun te ); tenun
nimitta jīvabhāv chhe. jīvabhāv ratirāgadveṣhamohayukta ( pariṇām ) chhe arthāt mohanīyanā
vipākathī utpanna thato vikār chhe.
जोगणिमित्तं गहणं जोगो मणवयणकायसंभूदो ।
भावणिमित्तो बंधो भावो रदिरागदोसमोहजुदो ।। १४८ ।।
योगनिमित्तं ग्रहणं योगो मनोवचनकायसम्भूतः ।
भावनिमित्तो बन्धो भावो रतिरागद्वेषमोहयुतः ।। १४८ ।।
बहिरङ्गान्तरङ्गबन्धकारणाख्यानमेतत ् ।
ग्रहणं हि कर्मपुद्गलानां जीवप्रदेशवर्तिकर्मस्कन्धानुप्रवेशः । तत ् खलु योग-
निमित्तम् । योगो वाङ्मनःकायकर्मवर्गणालम्बन आत्मप्रदेशपरिस्पन्दः । बन्धस्तु कर्म-
पुद्गलानां विशिष्टशक्ति परिणामेनावस्थानम् । स पुनर्जीवभावनिमित्तः । जीवभावः पुना
रतिरागद्वेषमोहयुतः, मोहनीयविपाकसम्पादितविकार इत्यर्थः । तदत्र पुद्गलानां ग्रहण-
Page 206 of 256 PDF/HTML Page 246 of 296 single page version
20
6
pañchāstikāyasaṅgrah
[ bhagavānashrīkundakund-
tethī ahīn ( bandhane viṣhe ), bahiraṅg kāraṇ ( – nimitta ) yog chhe kāraṇ ke te
pudgalonā grahaṇano hetu chhe, ane antaraṅg kāraṇ ( – nimitta ) jīvabhāv ja chhe kāraṇ
ke te ( karmapudgalonī ) vishiṣhṭa shakti ane sthitino hetu chhe.
bhāvārthaḥ — karmabandhaparyāyanā chār visheṣho chheḥ prakr̥itibandh, pradeshabandh, sthitibandh
ane anubhāgabandh. āmān sthiti-anubhāg ja atyant mukhya visheṣho chhe, prakr̥iti-pradesh to
jīvanā koī paṇ pariṇāmamān vartato yog karmanān prakr̥iti-pradeshanun arthāt ‘grahaṇ’nun
nimitta thāy chhe ane jīvanā te ja pariṇāmamān vartato moharāgadveṣhabhāv karmanān sthiti –
anubhāganun arthāt ‘bandh’nun nimitta thāy chhe; māṭe moharāgadveṣhabhāvane ‘bandh’nun antaraṅg
kāraṇ ( antaraṅg nimitta ) kahyun chhe ane yogane — ke je ‘grahaṇ’nun nimitta chhe
tene — ‘bandh’nun bahiraṅg kāraṇ ( bāhya nimitta ) kahyun chhe. 148.
hetu chaturvidh aṣhṭavidh karmo taṇān kāraṇ kahyā,
tenāy chhe rāgādi, jyān rāgādi nahi tyān bandh nā. 149.
anvayārthaḥ — [ चतुर्विकल्पः हेतुः ] ( dravyamithyātvādi ) chār prakāranā hetuo
[ अष्टविकल्पस्य कारणम् ] āṭh prakāranān karmonān kāraṇ [ भणितम् ] kahevāmān āvyā chhe;
[ तेषाम् अपि च ] temane paṇ [ रागादयः ] ( jīvanā ) rāgādibhāvo kāraṇ chhe; [ तेषाम् अभावे ]
rāgādibhāvonā abhāvamān [ न बध्यन्ते ] jīvo bandhātā nathī.
हेतुत्वाद्बहिरंगकारणं योगः, विशिष्टशक्ति स्थितिहेतुत्वादन्तरङ्गकारणं जीवभाव एवेति ।। १४८ ।।
हेदू चदुव्वियप्पो अट्ठवियप्पस्स कारणं भणिदं ।
तेसिं पि य रागादी तेसिमभावे ण बज्झंति ।। १४९ ।।
हेतुश्चतुर्विकल्पोऽष्टविकल्पस्य कारणं भणितम् ।
तेषामपि च रागादयस्तेषामभावे न बध्यन्ते ।। १४९ ।।
Page 207 of 256 PDF/HTML Page 247 of 296 single page version
kahānajainashāstramāḷā ]
navapadārthapūrvak mokṣhamārgaprapañchavarṇan
207
ṭīkāḥ — ā, mithyātvādi dravyaparyāyone ( – dravyamithyātvādi pudgalaparyāyone )
paṇ ( bandhanā ) bahiraṅg-kāraṇapaṇānun 1 prakāshan chhe.
granthāntaramān ( anya shāstramān ) mithyātva, asanyam, kaṣhāy ane yog e chār
prakāranā dravyahetuone ( dravyapratyayone ) āṭh prakāranān karmonān kāraṇ tarīke bandhahetu kahyā
chhe. temane paṇ bandhahetupaṇānā hetuo jīvabhāvabhūt rāgādik chhe; kāraṇ ke
2 rāgādibhāvono abhāv hotān dravyamithyātva, dravya-asanyam, dravyakaṣhāy ane dravyayoganā
sadbhāvamān paṇ jīvo bandhātā nathī. tethī rāgādibhāvone antaraṅg bandhahetupaṇun hovāne 3 nishchayathī bandhahetupaṇun chhe em nakkī karavun. 149.
ā rīte bandhapadārthanun vyākhyān samāpta thayun.
have mokṣhapadārthanun vyākhyān chhe.
मिथ्यात्वादिद्रव्यपर्यायाणामपि बहिरङ्गकारणद्योतनमेतत ् ।
तन्त्रान्तरे किलाष्टविकल्पकर्मकारणत्वेन बन्धहेतुर्द्रव्यहेतुरूपश्चतुर्विकल्पः प्रोक्त :
मिथ्यात्वासंयमकषाययोगा इति । तेषामपि जीवभावभूता रागादयो बन्धहेतुत्वस्य हेतवः, यतो
रागादिभावानामभावे द्रव्यमिथ्यात्वासंयमकषाययोगसद्भावेऽपि जीवा न बध्यन्ते । ततो रागादी-
नामन्तरङ्गत्वान्निश्चयेन बन्धहेतुत्वमवसेयमिति ।। १४९ ।।
— इति बन्धपदार्थव्याख्यानं समाप्तम् ।
अथ मोक्षपदार्थव्याख्यानम् ।
1. prakāshan = prasiddha karavun te; samajāvavun te; darshāvavun te.
2. jīvagat rāgādirūp bhāvapratyayono abhāv hotān dravyapratyayonā vidyamānapaṇāmān paṇ jīvo bandhātā
nathī. jo jīvagat rāgādibhāvonā abhāvamān paṇ dravyapratyayonā udayamātrathī bandh thāy to sarvadā – mokṣhano avakāsh ja na rahe ), kāraṇ ke sansārīone sadāy karmodayanun vidyamānapaṇun
hoy chhe.
3. udayagat dravyamithyātvādi pratyayonī māphak rāgādibhāvo navā karmabandhamān mātra bahiraṅg nimitta
nathī paṇ teo to navā karmabandhamān ‘antaraṅg nimitta’ chhe tethī temane ‘nishchayathī bandhahetu’
Page 208 of 256 PDF/HTML Page 248 of 296 single page version
20
8
pañchāstikāyasaṅgrah
[ bhagavānashrīkundakund-
hetu-abhāve niyamathī āsravanirodhan gnānīne,
āsaravabhāv-abhāvamān karmo taṇun rodhan bane; 150.
karmo-abhāve sarvagnānī sarvadarshī thāy chhe,
ne akṣharahit, anant, avyābādh sukhane te lahe. 151.
anvayārthaḥ — [ हेत्वभावे ] ( moharāgadveṣharūp ) hetuno abhāv thavāthī [ ज्ञानिनः ]
gnānīne [ नियमात ् ] niyamathī [ आस्रवनिरोधः जायते ] āsravano nirodh thāy chhe [ तु ] ane
[ आस्रवभावेन विना ] āsravabhāvanā abhāvamān [ कर्मणः निरोधः जायते ] karmano nirodh
thāy chhe. [ च ] vaḷī [ कर्मणाम् अभावेन ] karmono abhāv thavāthī te [ सर्वज्ञः सर्वलोकदर्शी
च ] sarvagna ane sarvalokadarshī thayo thako [ इन्द्रियरहितम् ] indriyarahit, [ अव्याबाधम् ]
avyābādh, [ अनन्तम् सुखम् प्राप्नोति ] anant sukhane pāme chhe.
ṭīkāḥ — ā, 1 dravyakarmamokṣhanā hetubhūt param-samvararūpe bhāvamokṣhanā svarūpanun
kathan chhe.
हेदुमभावे णियमा जायदि णाणिस्स आसवणिरोधो ।
आसवभावेण विणा जायदि कम्मस्स दु णिरोधो ।। १५० ।।
कम्मस्साभावेण य सव्वण्हू सव्वलोगदरिसी य ।
पावदि इंदियरहिदं अव्वाबाहं सुहमणंतं ।। १५१ ।।
हेत्वभावे नियमाज्जायते ज्ञानिनः आस्रवनिरोधः ।
आस्रवभावेन विना जायते कर्मणस्तु निरोधः ।। १५० ।।
कर्मणामभावेन च सर्वज्ञः सर्वलोकदर्शी च ।
प्राप्नोतीन्द्रियरहितमव्याबाधं सुखमनन्तम् ।। १५१ ।।
द्रव्यकर्ममोक्षहेतुपरमसंवररूपेण भावमोक्षस्वरूपाख्यानमेतत ् ।
1. dravyakarmamokṣha = dravyakarmanun sarvathā chhūṭī javun te; dravyamokṣha. ( ahīn bhāvamokṣhanun svarūp dravyamokṣhanā
nimittabhūt param-samvararūpe darshāvyun chhe. )
Page 209 of 256 PDF/HTML Page 249 of 296 single page version
kahānajainashāstramāḷā ]
navapadārthapūrvak mokṣhamārgaprapañchavarṇan
209
āsravano hetu kharekhar jīvano moharāgadveṣharūp bhāv chhe. gnānīne teno abhāv
thāy chhe. teno abhāv thatān āsravabhāvano abhāv thāy chhe. āsravabhāvano abhāv 1 indriyavyāpārātīt, anant sukh thāy chhe. te ā 2 jīvanmukti nāmano
bhāvamokṣha chhe. ‘kaī rīte?’ em prashna karavāmān āve to nīche pramāṇe spaṣhṭīkaraṇ —
ahīn je ‘bhāv’ 3 vivakṣhit chhe te karmāvr̥ut ( karmathī avarāyelā ) chaitanyanī krame
pravartatī gnaptikriyārūp chhe. te ( krame pravartatī gnaptikriyārūp bhāv ) kharekhar sansārīne
anādi kāḷathī mohanīyakarmanā udayane anusaratī pariṇatine līdhe ashuddha chhe, krame pravartatī gnaptikriyārūp bhāv ) gnānīne
moharāgadveṣhavāḷī pariṇatirūpe hāni pāme chhe tethī tene āsravabhāvano nirodh thāy chhe. anant ) vīrya biḍāī
gayel chhe evo te gnānī ( kṣhīṇamoh guṇasthāne ) shuddha gnaptikriyārūpe antarmuhūrta
pasār karīne yugapad gnānāvaraṇ, darshanāvaraṇ ane antarāyano kṣhay thavāthī kathañchit
आस्रवहेतुर्हि जीवस्य मोहरागद्वेषरूपो भावः । तदभावो भवति ज्ञानिनः ।
तदभावे भवत्यास्रवभावाभावः । आस्रवभावाभावे भवति कर्माभावः । कर्माभावेन भवति
सार्वज्ञं सर्वदर्शित्वमव्याबाधमिन्द्रियव्यापारातीतमनन्तसुखत्वञ्चेति । स एष जीवन्मुक्ति नामा
भावमोक्षः । कथमिति चेत ् । भावः खल्वत्र विवक्षितः कर्मावृत्तचैतन्यस्य
क्रमप्रवर्तमानज्ञप्तिक्रियारूपः । स खलु संसारिणोऽनादिमोहनीयकर्मोदयानुवृत्तिवशाद-
शुद्धो द्रव्यकर्मास्रवहेतुः । स तु ज्ञानिनो मोहरागद्वेषानुवृत्तिरूपेण प्रहीयते ।
ततोऽस्य आस्रवभावो निरुध्यते । ततो निरुद्धास्रवभावस्यास्य मोहक्षयेणात्यन्त-
निर्विकारमनादिमुद्रितानन्तचैतन्यवीर्यस्य शुद्धज्ञप्तिक्रियारूपेणान्तर्मुहूर्तमतिवाह्य युगपज्ज्ञान-
1. indriyavyāpārātīt = indriyavyāpār rahit
pt.. 27
Page 210 of 256 PDF/HTML Page 250 of 296 single page version
21
0
pañchāstikāyasaṅgrah
[ bhagavānashrīkundakund-
1 kūṭastha gnānane prāpta kare chhe ane e rīte tene gnaptikriyānā rūpamān kramapravr̥uttino
abhāv thavāthī bhāvakarmano vināsh thāy chhe. tethī karmano abhāv thatān te kharekhar
e rīte ā ( ahīn kahyo te ), 2 bhāvakarmamokṣhano 3 prakār tathā dravyakarmamokṣhanā
hetubhūt param samvarano prakār chhe. 150 – 151.
dragagnānathī paripūrṇa ne paradravyavirahit dhyān je,
te nirjarāno hetu thāy svabhāvapariṇat sādhune. 152.
anvayārthaḥ — [ स्वभावसहितस्य साधोः ] svabhāvasahit sādhune ( – svabhāvapariṇat
kevaḷībhagavānane ) [ दर्शनज्ञानसमग्रं ] darshanagnānathī sampūrṇa ane [ नो अन्यद्रव्यसंयुक्तम् ]
दर्शनावरणान्तरायक्षयेण कथञ्चित ् कूटस्थज्ञानत्वमवाप्य ज्ञप्तिक्रियारूपे क्रमप्रवृत्त्यभावाद्भावकर्म
विनश्यति । ततः कर्माभावे स हि भगवान्सर्वज्ञः सर्वदर्शी व्युपरतेन्द्रियव्यापारा-
व्याबाधानन्तसुखश्च नित्यमेवावतिष्ठते । इत्येष भावकर्ममोक्षप्रकारः द्रव्यकर्ममोक्षहेतुः
परमसंवरप्रकारश्च ।। १५० – १५१ ।।
दंसणणाणसमग्गं झाणं णो अण्णदव्वसंजुत्तं ।
जायदि णिज्जरहेदू सभावसहिदस्स साधुस्स ।। १५२ ।।
दर्शनज्ञानसमग्रं ध्यानं नो अन्यद्रव्यसंयुक्त म् ।
जायते निर्जराहेतुः स्वभावसहितस्य साधोः ।। १५२ ।।
1. kūṭastha = sarva kāḷe ek rūpe rahenārun; achaḷ. [ gnānāvaraṇādi ghātikarmono nāsh thatān kāī gnān
sarvathā apariṇāmī thaī jatun nathī; parantu te anya anya gneyone jāṇavārūpe palaṭātun nathī — sarvadā
traṇe kāḷanā samasta gneyone jāṇyā kare chhe, tethī tene kathañchit kūṭastha kahyun chhe. ]
2. bhāvakarmamokṣha = bhāvakarmanun sarvathā chhūṭī javun te; bhāvamokṣha. ( gnaptikriyāmān kramapravr̥uttino abhāv
thavo te bhāvamokṣha chhe athavā sarvagna-sarvadarshīpaṇānī ane anantānandamayapaṇānī pragaṭatā te bhāvamokṣha )
3. prakār = svarūp; rīt.
Page 211 of 256 PDF/HTML Page 251 of 296 single page version
kahānajainashāstramāḷā ]
navapadārthapūrvak mokṣhamārgaprapañchavarṇan
211
anyadravyathī asanyukta evun [ ध्यानं ] dhyān [ निर्जराहेतुः जायते ] nirjarāno hetu thāy chhe.
ṭīkāḥ — ā, dravyakarmamokṣhanā hetubhūt evī param nirjarānā kāraṇabhūt dhyānanun
kathan chhe.
e rīte kharekhar ā ( – pūrvokta ) bhāvamukta ( – bhāvamokṣhavāḷā ) bhagavān
kevaḷīne — ke jemane svarūpatr̥uptapaṇāne līdhe 1 karmavipākakr̥ut sukhaduḥkharūp vikriyā aṭakī
gaī chhe temane — āvaraṇanā prakṣhīṇapaṇāne līdhe, anant gnānadarshanathī sampūrṇa shuddhagnān-
chetanāmayapaṇāne līdhe tathā atīndriyapaṇāne līdhe je anyadravyanā sanyog vinānun chhe ane ‘dhyān’ nāmane yogya
chhe evun ātmānun svarūp ( – ātmānī nij dashā) pūrvasañchit karmonī shaktinun 2 shātan
athavā temanun 3 patan avalokīne nirjarānā hetu tarīke varṇavavāmān āve chhe.
bhāvārthaḥ — kevaḷībhagavānanā ātmānī dashā gnānadarshanāvaraṇanā kṣhayavāḷī hovāne
līdhe, shuddhagnānachetanāmay hovāne līdhe tathā indriyavyāpārādi bahirdravyanā ālamban vinānī
द्रव्यकर्ममोक्षहेतुपरमनिर्जराकारणध्यानाख्यानमेतत ् ।
एवमस्य खलु भावमुक्त स्य भगवतः केवलिनः स्वरूपतृप्तत्वाद्विश्रान्तसुखदुःख-
कर्मविपाककृतविक्रियस्य प्रक्षीणावरणत्वादनन्तज्ञानदर्शनसम्पूर्णशुद्धज्ञानचेतनामयत्वाद- ् चान्यद्रव्यसंयोगवियुक्तं शुद्धस्वरूपेऽविचलितचैतन्यवृत्तिरूपत्वात्कथञ्चिद्धयान-
व्यपदेशार्हमात्मनः स्वरूपं पूर्वसञ्चितकर्मणां शक्ति शातनं पतनं वा विलोक्य निर्जरा- ।। १५२ ।।
1. kevaḷībhagavān nirvikār-paramānandasvarūp svātmopanna sukhathī tr̥upta chhe tethī karmano vipāk
jemān nimittabhūt hoy chhe evī sānsārik sukhaduḥkharūp ( – harṣhaviṣhādarūp ) vikriyā temane virām
pāmī chhe.
2. shātan = pātaḷun thavun te; hīn thavun te; kṣhīṇ thavun te.
Page 212 of 256 PDF/HTML Page 252 of 296 single page version
21
2
pañchāstikāyasaṅgrah
[ bhagavānashrīkundakund-
samvarasahit te jīv pūrva samasta karmo nirjare
ne āyuvedyavihīn thaī bhavane taje; te mokṣha chhe. 153.
anvayārthaḥ — [ यः संवरेण युक्तः ] je samvarathī yukta chhe evo ( kevaḷagnānaprāpta )
jīv [ निर्जरन् अथ सर्वकर्माणि ] sarva karmone nirjarato thako [ व्यपगतवेद्यायुष्कः ] vedanīy ane
āyuṣh rahit thaīne [ भवं मुञ्चति ] bhavane chhoḍe chhe; [ तेन ] tethī ( e rīte sarva
karmapudgalono viyog thavāne līdhe ) [ सः मोक्षः ] te mokṣha chhe.
ṭīkāḥ — ā, dravyamokṣhanā svarūpanun kathan chhe.
kharekhar bhagavān kevaḷīne, bhāvamokṣha hotān, param samvar siddha thavāne līdhe 1 uttar
karmasantati nirodh pāmī thakī ane param nirjarānā kāraṇabhūt dhyān siddha thavāne līdhe
2 pūrva karmasantati — ke jenī sthiti kadāchit svabhāvathī ja āyukarmanā jeṭalī hoy chhe ane
kadāchit 3 samudghātavidhānathī āyukarmanā jeṭalī thāy chhe te — āyukarmanā anusāre ja
nirjaratī thakī, 4 apunarbhavane māṭe te bhav chhūṭavānā samaye thato je vedanīy-āyu-nām-
जो संवरेण जुत्तो णिज्जरमाणोध सव्वकम्माणि ।
ववगदवेदाउस्सो मुयदि भवं तेण सो मोक्खो ।। १५३ ।।
यः संवरेण युक्तो निर्जरन्नथ सर्वकर्माणि ।
व्यपगतवेद्यायुष्को मुञ्चति भवं तेन स मोक्षः ।। १५३ ।।
द्रव्यमोक्षस्वरूपाख्यानमेतत ् ।
अथ खलु भगवतः केवलिनो भावमोक्षे सति प्रसिद्धपरमसंवरस्योत्तरकर्मसन्ततौ
निरुद्धायां परमनिर्जराकारणध्यानप्रसिद्धौ सत्यां पूर्वकर्मसन्ततौ कदाचित्स्वभावेनैव
1. uttar karmasantati = pachhīno karmapravāh; bhāvī karmaparamparā. 2. pūrva = pahelānī arthāt kevaḷīsamudghāt-
rūp nimitta hoyā vinā ja ) āyukarmanā jeṭalī hoy chhe ane kyārek te traṇ karmonī sthiti āyu-
karmathī vadhāre hovā chhatān te sthiti ghaṭīne āyukarma jeṭalī thavāmān kevaḷīsamudghāt nimitta bane chhe.
4. apunarbhav = pharīne bhav nahi thavo te. ( kevaḷībhagavānane pharīne bhav thayā vinā ja te bhavano
tyāg thāy chhe; tethī temanā ātmāthī karmapudgalono sadāne māṭe sarvathā viyog thāy chhe. )
Page 213 of 256 PDF/HTML Page 253 of 296 single page version
kahānajainashāstramāḷā ]
navapadārthapūrvak mokṣhamārgaprapañchavarṇan
213
gotrarūp karmapudgalono jīvanī sāthe atyant vishleṣh ( viyog ) te dravyamokṣha chhe. 153.
ā rīte mokṣhapadārthanun vyākhyān samāpta thayun.
vaḷī mokṣhamārganā avayavarūp samyagdarshan tathā samyaggnānanā viṣhayabhūt nav
padārthanun vyākhyān paṇ samāpta thayun.
✽ ✽ ✽
have 1 mokṣhamārgaprapañchasūchak 2 chūlikā chhe.
ātmasvabhāv ananyamay nirvighna darshan gnān chhe;
draggnānaniyat anindya je astitva te chāritra chhe. 154.
anvayārthaḥ — [ जीवस्वभावं ] jīvano svabhāv [ ज्ञानम् ] gnān ane [ अप्रतिहत-
तद्भवत्यागसमये वेदनीयायुर्नामगोत्ररूपाणां जीवेन सहात्यन्तविश्लेषः कर्मपुद्गलानां ।। १५३ ।।
— इति मोक्षपदार्थव्याख्यानं समाप्तम् ।
समाप्तं च मोक्षमार्गावयवरूपसम्यग्दर्शनज्ञानविषयभूतनवपदार्थव्याख्यानम् ।।
✽ ✽ ✽
अथ मोक्षमार्गप्रपञ्चसूचिका चूलिका ।
जीवसहावं णाणं अप्पडिहददंसणं अणण्णमयं ।
चरियं च तेसु णियदं अत्थित्तमणिंदियं भणियं ।। १५४ ।।
जीवस्वभावं ज्ञानमप्रतिहतदर्शनमनन्यमयम् ।
चारित्रं च तयोर्नियतमस्तित्वमनिन्दितं भणितम् ।। १५४ ।।
1. mokṣhamārgaprapañchasūchak = mokṣhamārgano vistār jaṇāvanārī; mokṣhamārgane vistārathī kahenārī; mokṣhamārganun
vistr̥ut kathan karanārī.
2. chūlikānā artha māṭe 142mā pānānun padaṭippaṇ juo.
Page 214 of 256 PDF/HTML Page 254 of 296 single page version
21
4
pañchāstikāyasaṅgrah
[ bhagavānashrīkundakund-
दर्शनम् ] apratihat darshan chhe — [ अनन्यमयम् ] ke jeo ( jīvathī ) ananyamay chhe. [ तयोः ]
te gnānadarshanamān [ नियतम् ] niyat [ अस्तित्वम् ] astitva — [ अनिन्दितं ] ke je anindit
chhe — [ चारित्रं च भणितम् ] tene ( jinendroe ) chāritra kahyun chhe.
ṭīkāḥ — ā, mokṣhamārganā svarūpanun kathan chhe.
jīvasvabhāvamān niyat chāritra te mokṣhamārga chhe. jīvasvabhāv kharekhar gnānadarshan
chhe kāraṇ ke teo ( jīvathī ) ananyamay chhe. gnānadarshananun ( jīvathī ) ananyamayapaṇun
hovānun kāraṇ e chhe ke 1 visheṣhachaitanya ane sāmānyachaitanya jeno svabhāv chhe evā
jīvathī teo niṣhpanna chhe ( arthāt jīvathī gnānadarshan rachāyelān chhe ). have jīvanā
svarūpabhūt evān te gnānadarshanamān 2 niyat — avasthit evun je utpādavyayadhrauvyarūp
3 vr̥uttimay astitva — ke je rāgādipariṇāmanā abhāvane līdhe anindit chhe — te chāritra
chhe; te ja mokṣhamārga chhe.
sansārīomān chāritra kharekhar be prakāranun chheḥ — ( 1 ) svachāritra ane
( 2 ) parachāritra; ( 1 ) svasamay ane ( 2 ) parasamay evo artha chhe. tyān, svabhāvamān
avasthit astitvasvarūp ( chāritra ) te svachāritra chhe ane parabhāvamān avasthit
astitvasvarūp ( chāritra ) te parachāritra chhe. temānthī ( arthāt be prakāranān
chāritramānthī ), svabhāvamān avasthit astitvarūp chāritra — ke je parabhāvamān avasthit
मोक्षमार्गस्वरूपाख्यानमेतत ् ।
जीवस्वभावनियतं चरितं मोक्षमार्गः । जीवस्वभावो हि ज्ञानदर्शने अनन्य-
मयत्वात ् । अनन्यमयत्वं च तयोर्विशेषसामान्यचैतन्यस्वभावजीवनिर्वृत्तत्वात ् । अथ
तयोर्जीवस्वरूपभूतयोर्ज्ञानदर्शनयोर्यन्नियतमवस्थितमुत्पादव्ययध्रौव्यरूपवृत्तिमयमस्तित्वं रागादि- । द्विविधं हि किल
संसारिषु चरितं — स्वचरितं परचरितं च; स्वसमयपरसमयावित्यर्थः । तत्र स्वभावाव-
स्थितास्तित्वस्वरूपं स्वचरितं, परभावावस्थितास्तित्वस्वरूपं परचरितम् । तत्र यत्स्वभावा-
1. visheṣhachaitanya te gnān chhe ane sāmānyachaitanya te darshan chhe. utpādavyayadhrauvyarūp vr̥utti te astitva chhe. ]
Page 215 of 256 PDF/HTML Page 255 of 296 single page version
kahānajainashāstramāḷā ]
navapadārthapūrvak mokṣhamārgaprapañchavarṇan
215
astitvathī bhinna hovāne līdhe atyant anindit chhe te — ahīn sākṣhāt mokṣhamārga tarīke
avadhāravun.
[ ā ja chāritra ‘paramārtha’shabdathī vāchya evā mokṣhanun kāraṇ chhe, anya nahi
— em nahi jāṇatān thakān, mokṣhathī bhinna evā asār sansāranā kāraṇabhūt
mithyātvarāgādimān līn vartatān thakān āpaṇo anant kāḷ gayo; ām jāṇīne te ja — ke je mokṣhanā kāraṇabhūt chhe tenī — nirantar bhāvanā karavī
yogya chhe. ā pramāṇe sūtratātparya chhe. ] 154.
nijabhāvaniyat aniyataguṇaparyayapaṇe parasamay chhe;
te jo kare svakasamayane to karmabandhanathī chhūṭe. 155.
anvayārthaḥ — [ जीवः ] jīv, [ स्वभावनियतः ] ( dravya-apekṣhāe ) svabhāvaniyat
hovā chhatān, [ अनियतगुणपर्यायः अथ परसमयः ] jo aniyat guṇaparyāyavāḷo hoy to
parasamay chhe. [ यदि ] jo te [ स्वकं समयं कुरुते ] ( niyat guṇaparyāye pariṇamī ) svasamayane
kare chhe to [ कर्मबन्धात ् ] karmabandhathī [ प्रभ्रस्यति ] chhūṭe chhe.
ṭīkāḥ — svasamayanā grahaṇ ane parasamayanā tyāgapūrvak karmakṣhay thāy chhe —
evā pratipādan dvārā ahīn ( ā gāthāmān ) ‘jīvasvabhāvamān niyat chāritra te mokṣhamārga
chhe’ em darshāvyun chhe.
वस्थितास्तित्वरूपं परभावावस्थितास्तित्वव्यावृत्तत्वेनात्यन्तमनिन्दितं तदत्र साक्षान्मोक्ष- ।। १५४ ।।
जीवो सहावणियदो अणियदगुणपज्जओध परसमओ ।
जदि कुणदि सगं समयं पब्भस्सदि कम्मबंधादो ।। १५५ ।।
जीवः स्वभावनियतः अनियतगुणपर्यायोऽथ परसमयः ।
यदि कुरुते स्वकं समयं प्रभ्रस्यति कर्मबन्धात् ।। १५५ ।।
स्वसमयपरसमयोपादानव्युदासपुरस्सरकर्मक्षयद्वारेण जीवस्वभावनियतचरितस्य मोक्ष-
मार्गत्वद्योतनमेतत ् ।
Page 216 of 256 PDF/HTML Page 256 of 296 single page version
21
6
pañchāstikāyasaṅgrah
[ bhagavānashrīkundakund-
sansārī jīv, ( dravya-apekṣhāe ) gnānadarshanamān avasthit hovāne līdhe svabhāvamān
niyat ( – nishchaḷapaṇe rahelo ) hovā chhatān, jyāre anādi mohanīyanā udayane anusarīne
pariṇati karavāne līdhe 1 uparakta upayogavāḷo ( – ashuddha upayogavāḷo ) hoy chhe tyāre
( pote ) bhāvonun vishvarūpapaṇun ( – anekarūpapaṇun ) grahyun hovāne līdhe tene je 2 aniyat-
guṇaparyāyapaṇun hoy chhe te parasamay arthāt parachāritra chhe; te ja ( jīv ) jyāre anādi
mohanīyanā udayane anusaratī pariṇati karavī chhoḍīne atyant shuddha upayogavāḷo hoy chhe pote ) bhāvanun ekarūpapaṇun grahyun hovāne līdhe tene je 3 niyataguṇaparyāyapaṇun hoy chhe
te svasamay arthāt svachāritra chhe.
have, kharekhar jo koī paṇ prakāre samyaggnānajyoti pragaṭ karīne jīv parasamayane
chhoḍī svasamayane grahaṇ kare chhe to karmabandhathī avashya chhūṭe chhe; jethī kharekhar ( em nakkī
thāy chhe ke ) jīvasvabhāvamān niyat chāritra te mokṣhamārga chhe. 155.
je rāgathī paradravyamān karato shubhāshubh bhāvane,
te svakacharitrathī bhraṣhṭa, parachāritra ācharanār chhe. 156.
संसारिणो हि जीवस्य ज्ञानदर्शनावस्थितत्वात ् स्वभावनियतस्याप्यनादि-
मोहनीयोदयानुवृत्तिपरत्वेनोपरक्तोपयोगस्य सतः समुपात्तभाववैश्वरूप्यत्वादनियतगुण- ् । तस्यैवानादिमोहनीयोदयानुवृत्तिपरत्वम-
पास्यात्यन्तशुद्धोपयोगस्य सतः समुपात्तभावैक्यरूप्यत्वान्नियतगुणपर्यायत्वं स्वसमयः ् । अथ खलु यदि कथञ्चनोद्भिन्नसम्यग्ज्ञानज्योतिर्जीवः परसमयं
व्युदस्य स्वसमयमुपादत्ते तदा कर्मबन्धादवश्यं भ्रश्यति । यतो हि जीवस्वभावनियतं
चरितं मोक्षमार्ग इति ।। १५५ ।।
जो परदव्वम्हि सुहं असुहं रागेण कुणदि जदि भावं ।
सो सगचरित्तभट्ठो परचरियचरो हवदि जीवो ।। १५६ ।।
1. uparakta = uparāgayukta. [ koī padārthamān thato, anya upādhine anurūp vikār ( arthāt anya upādhi
jemān nimittabhūt hoy chhe evī aupādhik vikr̥uti — malinatā — ashuddhi ) te uparāg chhe. ]
2. aniyat = anishchit; anekarūp; vividh prakāranā.
Page 217 of 256 PDF/HTML Page 257 of 296 single page version
kahānajainashāstramāḷā ]
navapadārthapūrvak mokṣhamārgaprapañchavarṇan
217
anvayārthaḥ — [ यः ] je [ रागेण ] rāgathī ( – rañjit arthāt malin upayogathī )
[ परद्रव्ये ] paradravyane viṣhe [ शुभम् अशुभम् भावम् ] shubh ke ashubh bhāv [ यदि करोति ]
kare chhe, [ सः जीवः ] te jīv [ स्वकचरित्रभ्रष्टः ] svachāritrabhraṣhṭa evo [ परचरितचरः भवति ]
parachāritrano ācharanār chhe.
ṭīkāḥ — ā, parachāritramān pravartanāranā svarūpanun kathan chhe.
je ( jīv ) kharekhar mohanīyanā udayane anusaratī pariṇativashāt ( arthāt
mohanīyanā udayane anusarīne pariṇamavāne līdhe ) rañjit-upayogavāḷo ( uparakta-
upayogavāḷo ) vartato thako, paradravyane viṣhe shubh ke ashubh bhāvane dhāraṇ kare chhe, te
( jīv ) svachāritrathī bhraṣhṭa evo parachāritrano ācharanār kahevāmān āve chhe; kāraṇ ke
kharekhar svadravyane viṣhe shuddha-upayogarūp pariṇati te svachāritra chhe ane paradravyane viṣhe
1 soparāg-upayogarūp pariṇati te parachāritra chhe. 156.
re! puṇya athavā pāp jīvane āsrave je bhāvathī ,
tenā vaḍe te ‘ paracharit ’ nirdiṣhṭa chhe jinadevathī . 157.
यः परद्रव्ये शुभमशुभं रागेण करोति यदि भावम् ।
स स्वकचरित्रभ्रष्टः परचरितचरो भवति जीवः ।। १५६ ।।
परचरितप्रवृत्तस्वरूपाख्यानमेतत ् ।
यो हि मोहनीयोदयानुवृत्तिवशाद्रज्यमानोपयोगः सन् परद्रव्ये शुभमशुभं वा
भावमादधाति, स स्वकचरित्रभ्रष्टः परचरित्रचर इत्युपगीयते; यतो हि स्वद्रव्ये शुद्धोपयोगवृत्तिः ।। १५६ ।।
आसवदि जेण पुण्णं पावं वा अप्पणोध भावेण ।
सो तेण परचरित्तो हवदि त्ति जिणा परूवेंति ।। १५७ ।।
1. soparāg = uparāgayukta; uparakta; malin; vikārī; ashuddha. [ upayogamān thato, karmodayarūp upādhine
anurūp vikār ( arthāt karmodayarūp upādhi jemān nimittabhūt hoy chhe evī aupādhik vikr̥uti )
te uparāg chhe. ]
pt.. 28
Page 218 of 256 PDF/HTML Page 258 of 296 single page version
21
8
pañchāstikāyasaṅgrah
[ bhagavānashrīkundakund-
आस्रवति येन पुण्यं पापं वात्मनोऽथ भावेन ।
स तेन परचरित्रः भवतीति जिनाः प्ररूपयन्ति ।। १५७ ।।
परचरितप्रवृत्तेर्बन्धहेतुत्वेन मोक्षमार्गत्वनिषेधनमेतत ् ।
इह किल शुभोपरक्तो भावः पुण्यास्रवः, अशुभोपरक्तः पापास्रव इति । तत्र
पुण्यं पापं वा येन भावेनास्रवति यस्य जीवस्य यदि स भावो भवति स जीवस्तदा । ततः परचरितप्रवृत्तिर्बन्धमार्ग एव, न मोक्षमार्ग
इति ।। १५७ ।।
जो सव्वसंगमुक्को णण्णमणो अप्पणं सहावेण ।
जाणदि पस्सदि णियदं सो सगचरियं चरदि जीवो ।। १५८ ।।
anvayārthaḥ — [ येन भावेन ] je bhāvathī [ आत्मनः ] ātmāne [ पुण्यं पापं वा ]
puṇya athavā pāp [ अथ आस्रवति ] āsrave chhe, [ तेन ] te bhāv vaḍe [ सः ] te ( jīv )
[ परचरित्रः भवति ] parachāritra chhe — [ इति ] em [ जिनाः ] jino [ प्ररूपयन्ति ] prarūpe
chhe.
ṭīkāḥ — ahīn, parachāritrapravr̥utti bandhahetubhūt hovāthī tene mokṣhamārgapaṇāno
niṣhedh karavāmān āvyo chhe ( arthāt parachāritramān pravartan bandhano hetu hovāthī te
mokṣhamārga nathī em ā gāthāmān darshāvyun chhe ).
ahīn kharekhar shubhoparakta bhāv ( – shubharūp vikārī bhāv ) te puṇyāsrav chhe
ane ashubhoparakta bhāv ( – ashubharūp vikārī bhāv ) pāpāsrav chhe. tyān, puṇya athavā
pāp je bhāvathī āsrave chhe, te bhāv jyāre je jīvane hoy tyāre te jīv te bhāv — em ( jinendro dvārā ) prarūpavāmān āve chhe. tethī ( em nakkī thāy
chhe ke ) parachāritramān pravr̥utti te bandhamārga ja chhe, mokṣhamārga nathī. 157.
sau-saṅgamukta ananyachitta svabhāvathī nij ātmane
jāṇe ane dekhe niyat rahī, te svacharitapravr̥utta chhe. 158.
Page 219 of 256 PDF/HTML Page 259 of 296 single page version
kahānajainashāstramāḷā ]
navapadārthapūrvak mokṣhamārgaprapañchavarṇan
219
यः सर्वसङ्गमुक्तः अनन्यमनाः आत्मानं स्वभावेन ।
जानाति पश्यति नियतं सः स्वकचरितं चरति जीवः ।। १५८ ।।
स्वचरितप्रवृत्तस्वरूपाख्यानमेतत ् ।
यः खलु निरुपरागोपयोगत्वात्सर्वसङ्गमुक्तः परद्रव्यव्यावृत्तोपयोगत्वादनन्यमनाः
आत्मानं स्वभावेन ज्ञानदर्शनरूपेण जानाति पश्यति नियतमवस्थितत्वेन, स खलु । यतो हि द्र शिज्ञप्तिस्वरूपे पुरुषे तन्मात्रत्वेन वर्तनं
स्वचरितमिति ।। १५८ ।।
anvayārthaḥ — [ यः ] je [ सर्वसङ्गमुक्तः ] sarvasaṅgamukta ane [ अनन्यमनाः ]
ananyamanavāḷo vartato thako [ आत्मानं ] ātmāne [ स्वभावेन ] ( gnānadarshanarūp ) svabhāv
vaḍe [ नियतं ] niyatapaṇe ( – sthiratāpūrvak ) [ जानाति पश्यति ] jāṇe-dekhe chhe, [ सः जीवः ]
te jīv [ स्वकचरितं ] svachāritra [ चरति ] āchare chhe.
ṭīkāḥ — ā, svachāritramān pravartanāranā svarūpanun kathan chhe.
je ( jīv ) kharekhar 1 niruparāg upayogavāḷo hovāne līdhe sarvasaṅgamukta vartato
thako, paradravyathī 2 vyāvr̥utta upayogavāḷo hovāne līdhe 3 ananyamanavāḷo vartato thako,
ātmāne gnānadarshanarūp svabhāv vaḍe niyatapaṇe arthāt avasthitapaṇe jāṇe-dekhe chhe, te
jīv kharekhar svachāritra āchare chhe; kāraṇ ke kharekhar 4 drashignaptisvarūp puruṣhamān
( – ātmāmān) tanmātrapaṇe vartavun te svachāritra chhe.
bhāvārthaḥ — je jīv shuddhopayogī vartato thako ane jenī pariṇati par pratye jatī
nathī evo vartato thako, ātmāne svabhāvabhūt gnānadarshanapariṇām vaḍe sthiratāpūrvak jāṇe-
1. niruparāg = uparāg rahit; nirmaḷ; avikārī; shuddha. [ niruparāg upayogavāḷo jīv samasta bāhya-
abhyantar saṅgathī shūnya chhe topaṇ niḥsaṅg paramātmānī bhāvanā dvārā utpanna sundar-ānandasyandī ]
2. vyāvr̥utta = pāchho vaḷel; alag thayel; nivartel; nivr̥utta; bhinna. man = chitta; pariṇati; bhāv. ]
4. drashi = darshanakriyā; sāmānya avalokan.
Page 220 of 256 PDF/HTML Page 260 of 296 single page version
220
pañchāstikāyasaṅgrah
[ bhagavānashrīkundakund-
चरियं चरदि सगं सो जो परदव्वप्पभावरहिदप्पा ।
दंसणणाणवियप्पं अवियप्पं चरदि अप्पादो ।। १५९ ।।
चरितं चरति स्वकं स यः परद्रव्यात्मभावरहितात्मा ।
दर्शनज्ञानविकल्पमविकल्पं चरत्यात्मनः ।। १५९ ।।
शुद्धस्वचरितप्रवृत्तिपथप्रतिपादनमेतत ् ।
यो हि योगीन्द्रः समस्तमोहव्यूहबहिर्भूतत्वात्परद्रव्यस्वभावभावरहितात्मा सन्,
स्वद्रव्यमेकमेवाभिमुख्येनानुवर्तमानः स्वस्वभावभूतं दर्शनज्ञानविकल्पमप्यात्मनोऽविकल्पत्वेन
te chhe svacharitapravr̥utta, je paradravyathī virahitapaṇe
nij gnānadarshanabhedane jīvathī abhinna ja āchare. 159.
anvayārthaḥ — [ यः ] je [ परद्रव्यात्मभावरहितात्मा ] paradravyātmak bhāvothī rahit
svarūpavāḷo vartato thako, [ दर्शनज्ञानविकल्पम् ] ( nijasvabhāvabhūt ) darshanagnānarūp bhedane
[ आत्मनः अविकल्पं ] ātmāthī abhedapaṇe [ चरति ] āchare chhe, [ सः ] te [ स्वकं चरितं चरति ]
svachāritrane āchare chhe.
ṭīkāḥ — ā, shuddha svachāritrapravr̥uttinā mārganun kathan chhe.
je yogīndra, samasta 1 mohavyūhathī bahirbhūt hovāne līdhe paradravyanā svabhāvarūp
bhāvothī rahit svarūpavāḷo vartato thako, svadravyane ekane ja abhimukhapaṇe anusaratān thakān
ā rīte kharekhar 2 shuddhadravyane āshrit, 3 abhinnasādhyasādhanabhāvavāḷā nishchay-
1. mohavyūh = mohasamūh. [ je munīndre samasta mohasamūhano nāsh karyo hovāthī ‘potānun svarūp paradravyanā
svabhāvarūp bhāvothī rahit chhe’ evī pratīti ane gnān jemane varte chhe, tathā te uparānt je kevaḷ ]
2. ahīn nishchayanayano viṣhay shuddhadravya arthāt shuddhaparyāyapariṇat dravya chhe, eṭale ke ekalā dravyano ( – par
nimitta vināno ) shuddhaparyāy chhe; jem ke, nirvikalpa shuddhaparyāyapariṇat munine nishchayanayathī mokṣhamārga chhe.
3. je nayamān sādhya ane sādhan abhinna ( arthāt ek prakāranān ) hoy te ahīn nishchayanay chhe;