Page 21 of 256
PDF/HTML Page 61 of 296
single page version

kahānajainashāstramāḷā ]    

वान्तरसत्ता च । तत्र सर्वपदार्थसार्थव्यापिनी साद्रश्यास्तित्वसूचिका महासत्ता प्रोक्तै व । अन्या तु प्रतिनियतवस्तुवर्तिनी स्वरूपास्तित्वसूचिकाऽवान्तरसत्ता । तत्र महासत्ता- ऽवान्तरसत्तारूपेणाऽसत्ताऽवान्तरसत्ता च महासत्तारूपेणाऽसत्तेत्यसत्ता सत्तायाः । येन स्वरूपेणोत्पादस्तत्तथोत्पादैकलक्षणमेव, येन स्वरूपेणोच्छेदस्तत्तथोच्छेदैकलक्षणमेव, येन स्वरूपेण ध्रौव्यं तत्तथा ध्रौव्यैकलक्षणमेव, तत उत्पद्यमानोच्छिद्यमानावतिष्ठमानानां वस्तुनः स्वरूपाणां प्रत्येकं त्रैलक्षण्याभावादत्रिलक्षणत्वं त्रिलक्षणायाः । एकस्य वस्तुनः स्वरूपसत्ता नान्यस्य वस्तुनः स्वरूपसत्ता भवतीत्यनेकत्वमेकस्याः । प्रतिनियतपदार्थ- स्थिताभिरेव सत्ताभिः पदार्थानां प्रतिनियमो भवतीत्येकपदार्थस्थितत्वं सर्वपदार्थ- स्थितायाः । प्रतिनियतैकरूपाभिरेव सत्ताभिः प्रतिनियतैकरूपत्वं वस्तूनां भवतीत्येक- sūchavanārī mahāsattā (sāmānyasattā) to kahevāī ja gaī. bījī, pratinishchit (-ekek nishchit) vastumān rahenārī, svarūp-astitvane sūchavanārī avāntarasattā (visheṣhasattā) chhe. (1) tyān mahāsattā avāntarasattārūpe asattā chhe ane avāntarasattā mahāsattārūpe asattā chhe tethī sattāne asattā chhe (arthāt je sāmānyavisheṣhātmak sattā mahāsattārūp hovāthī ‘sattā’ chhe te ja avāntarasattārūp paṇ hovāthī ‘asattā’ paṇ chhe). (2) je svarūpe utpād chhe tenun (-te svarūpanun) te rīte utpād ek ja lakṣhaṇ chhe, je svarūpe vyay chhe tenun (-te svarūpanun) te rīte vyay ek ja lakṣhaṇ chhe ane je svarūpe dhrauvya chhe tenun (te svarūpanun) te rīte dhrauvya ek ja lakṣhaṇ chhe tethī vastunā ūpajatā, naṣhṭa thatā ane dhruv rahetā svarūpomānnā pratyekane trilakṣhaṇano abhāv hovāthī trilakṣhaṇā(sattā)ne atrilakṣhaṇapaṇun chhe. (arthāt je sāmānyavisheṣhātmak sattā mahāsattārūp hovāthī ‘trilakṣhaṇā’ chhe te ja ahīn kahelī avāntarasattārūp paṇ hovāthī ‘atrilakṣhaṇā’ paṇ chhe). (3) ek vastunī svarūpasattā anya vastunī svarūpasattā nathī tethī ek (sattā)ne anekapaṇun chhe (arthāt je sāmānyavisheṣhātmak sattā mahāsattārūp hovāthī ‘ek’ chhe te ja ahīn kahelī avāntarasattārūp paṇ hovāthī ‘anek’ paṇ chhe). (4) pratinishchit (-vyaktigat nishchit) padārthamān sthit sattāo vaḍe ja padārthonun pratinishchitapaṇun (-bhinna- bhinna nishchit vyaktitva) hoy chhe tethī sarvapadārthasthit(sattā)ne ekapadārthasthitapaṇun chhe (arthāt je sāmānyavisheṣhātmak sattā mahāsattārūp hovāthī ‘sarvapadārthasthit’ chhe te ja ahīn kahelī avāntarasattārūp paṇ hovāthī ‘ekapadārthasthit’ paṇ chhe.) (5) pratinishchit ek ek rūpavāḷī sattāo vaḍe ja vastuonun pratinishchit ek ek rūp hoy chhe tethī

Page 22 of 256
PDF/HTML Page 62 of 296
single page version

22

रूपत्वं सविश्वरूपायाः । प्रतिपर्यायनियताभिरेव सत्ताभिः प्रतिनियतैकपर्यायाणामानन्त्यं भवतीत्येकपर्यायत्वमनन्तपर्यायायाः । इति सर्वमनवद्यं सामान्यविशेषप्ररूपणप्रवणनय- द्वयायत्तत्वात्तद्देशनायाः ।।८।। savishvarūp(sattā)ne ekarūpapaṇun chhe (arthāt je sāmānyavisheṣhātmak sattā mahāsattārūp hovāthī ‘savishvarūp’ chhe te ja ahīn kahelī avāntarasattārūp paṇ hovāthī ‘ekarūp’ paṇ chhe). (6) pratyek paryāyamān rahelī (vyaktigat bhinnabhinna) sattāo vaḍe ja pratinishchit ek ek paryāyonun anantapaṇun thāy chhe tethī anantaparyāyamay(sattā)ne ekaparyāyamayapaṇun chhe (arthāt je sāmānyavisheṣhātmak sattā mahāsattārūp hovāthī ‘anantaparyāyamay’ chhe te ja ahīn kahelī avāntarasattārūp paṇ hovāthī ‘ekaparyāyamay’ paṇ chhe).

ā rīte badhun niravadya chhe (arthāt upar kahelun sarva svarūp nirdoṣh chhe, nirbādh chhe, kiñchit virodhavāḷun nathī) kāraṇ ke tenun (-sattānā svarūpanun) kathan sāmānya ane visheṣhanā prarūpaṇ pratye ḍhaḷatā be nayone ādhīn chhe.

bhāvārthaḥ — sāmānyavisheṣhātmak sattānān be paḍakhān chheḥek paḍakhun te mahāsattā ane bījun paḍakhun te avāntarasattā. (1) mahāsattā avāntarasattārūpe asattā chhe ane avāntarasattā mahāsattārūpe asattā chhe; tethī jo mahāsattāne ‘sattā’ kahīe to avāntarasattāne ‘asattā’ kahevāy. (2) mahāsattā utpād, vyay ane dhrauvya evān traṇ lakṣhaṇavāḷī chhe tethī te ‘trilakṣhaṇā’ chhe. vastunā ūpajatā svarūpanun utpād ja ek lakṣhaṇ chhe, naṣhṭa thatā svarūpanun vyay ja ek lakṣhaṇ chhe ane dhruv rahetā svarūpanun dhrauvya ja ek lakṣhaṇ chhe tethī te traṇ svarūpomānnā pratyekanī avāntarasattā ek ja lakṣhaṇavāḷī hovāthī ‘atrilakṣhaṇā’ chhe. (3) mahāsattā samasta padārthasamūhamān ‘sat, sat, sat’ evun samānapaṇun darshāvatī hovāthī ek chhe. ek vastunī svarūpasattā bījī koī vastunī svarūpasattā nathī, tethī jeṭalī vastuo teṭalī svarūpasattāo; māṭe āvī svarūpasattāo athavā avāntarasattāo ‘anek’ chhe. (4) sarva padārtho sat chhe tethī mahāsattā ‘sarva padārthomān rahelī’ chhe. vyaktigat padārthomān rahelī bhinnabhinna vyaktigat sattāo vaḍe ja padārthonun bhinnabhinna nishchit vyaktitva rahī shake, tethī te te padārthanī avāntarasattā te te ‘ek padārthamān ja sthit’ chhe. (5) mahāsattā samasta vastusamūhanān rūpo (svabhāvo) sahit chhe tethī te ‘savishvarūp’ (sarvarūpavāḷī) chhe. vastunī sattānun (kathañchit) ek rūp hoy to ja te vastunun nishchit ek rūp (-chokkas ek svabhāv)

Page 23 of 256
PDF/HTML Page 63 of 296
single page version

kahānajainashāstramāḷā ]

rahī shake, tethī pratyek vastunī avāntarasattā nishchit ‘ek rūpavāḷī’ ja chhe. (6) mahāsattā sarva paryāyomān rahelī chhe tethī te ‘anantaparyāyamay’ chhe. bhinnabhinna paryāyomān (kathañchit) bhinnabhinna sattāo hoy to ja ek ek paryāy bhinnabhinna rahīne anant paryāyo siddha thāy, nahi to paryāyonun anantapaṇun ja na rahe — ekapaṇun thaī jāy; māṭe pratyek paryāyanī avāntarasattā te te ‘ek paryāyamay’ ja chhe.

ā rīte sāmānyavisheṣhātmak sattā, mahāsattārūp tem ja avāntarasattārūp hovāthī, (1) sattā paṇ chhe ane asattā paṇ chhe, (2) trilakṣhaṇā paṇ chhe ane atrilakṣhaṇā paṇ chhe, (3) ek paṇ chhe ane anek paṇ chhe, (4) sarvapadārthasthit paṇ chhe ane ekapadārthasthit paṇ chhe. (5) savishvarūp paṇ chhe ane ekarūp paṇ chhe, (6) anantaparyāyamay paṇ chhe ane ekaparyāyamay paṇ chhe. 8.

anvayārthaḥ — [तान् तान् सद्भावपर्यायान्] te te sadbhāvaparyāyone [यत्] je [द्रवति] drave chhe — [गच्छति] pāme chhe, [तत्] tene [द्रव्यं भणन्ति] (sarvagno) dravya kahe chhe — [सत्तातः अनन्यभूतं तु] ke je sattāthī ananyabhūt chhe.

ṭīkāḥ — ahīn sattāne ane dravyane arthāntarapaṇun (bhinnapadārthapaṇun, anya- padārthapaṇun) hovānun khaṇḍan karyun chhe.

Page 24 of 256
PDF/HTML Page 64 of 296
single page version

24

सद्भावपर्यायान् स्वभावविशेषानित्यनुगतार्थया निरुक्त्या द्रव्यं व्याख्यातम् । द्रव्यं च लक्ष्यलक्षणभावादिभ्यः कथञ्चिद्भेदेऽपि वस्तुतः सत्ताया अपृथग्भूतमेवेति मन्तव्यम् । ततो यत्पूर्वं सत्त्वमसत्त्वं त्रिलक्षणत्वमत्रिलक्षणत्वमेकत्वमनेकत्वं सर्वपदार्थस्थितत्वमेक- पदार्थस्थितत्वं विश्वरूपत्वमेकरूपत्वमनन्तपर्यायत्वमेकपर्यायत्वं च प्रतिपादितं सत्ताया- स्तत्सर्वं तदनर्थान्तरभूतस्य द्रव्यस्यैव द्रष्टव्यम् । ततो न कश्चिदपि तेषु सत्ता- विशेषोऽवशिष्येत यः सत्तां वस्तुतो द्रव्यात्पृथक् व्यवस्थापयेदिति ।।९।।

2. ahīn dravyanī je nirukti karavāmān āvī chhe te ‘द्रु’ dhātune anusaratā ( – maḷatā) arthavāḷī chhe. 3. sattā lakṣhaṇ chhe ane dravya lakṣhya chhe.

Page 25 of 256
PDF/HTML Page 65 of 296
single page version

kahānajainashāstramāḷā ]

लक्षणम् । न चानेकान्तात्मकस्य द्रव्यस्य सन्मात्रमेव स्वं रूपं यतो लक्ष्यलक्षण- विभागाभाव इति । उत्पादव्ययध्रौव्याणि वा द्रव्यलक्षणम् । एकजात्यविरोधिनि क्रमभुवां भावानां संताने पूर्वभावविनाशः समुच्छेदः, उत्तरभावप्रादुर्भावश्च समुत्पादः, पूर्वोत्तरभावोच्छेदोत्पादयोरपि स्वजातेरपरित्यागो ध्रौव्यम् । तानि सामान्यादेशाद-

anvayārthaḥ — [यत्] je [सल्लक्षणकम्] ‘sat’lakṣhaṇavāḷun chhe, [उत्पादव्यय- ध्रुवत्वसंयुक्तम्] je utpādavyayadhrauvyasanyukta chhe [वा] athavā [गुणपर्यायाश्रयम्] je guṇaparyāyono āshray chhe, [तद्] tene [ सर्वज्ञाः ] sarvagno [द्रव्यं] dravya [भणन्ति] kahe chhe.

‘sat’ dravyanun lakṣhaṇ chhe. pūrvokta lakṣhaṇavāḷī sattāthī dravya abhinna hovāne līdhe ‘sat’svarūp ja dravyanun lakṣhaṇ chhe. vaḷī anekāntātmak dravyanun satmātra ja svarūp nathī ke jethī lakṣhyalakṣhaṇanā vibhāgano abhāv thāy. (sattāthī dravya abhinna chhe tethī dravyanun je sattārūp svarūp te ja dravyanun lakṣhaṇ chhe. prashnaḥ — jo sattā ne dravya abhinna chhe — sattā dravyanun svarūp ja chhe, to ‘sattā lakṣhaṇ chhe ane dravya lakṣhya chhe’ evo vibhāg kaī rīte ghaṭe chhe? uttarḥ — anekāntātmak dravyanān anant svarūpo chhe, temānthī sattā paṇ tenun ek svarūp chhe; tethī anantasvarūpavāḷun dravya lakṣhya chhe ane tenun sattā nāmanun svarūp lakṣhaṇ chhe — evo lakṣhyalakṣhaṇavibhāg avashya ghaṭe chhe. ā rīte abādhitapaṇe sat dravyanun lakṣhaṇ chhe.)

athavā, utpādavyayadhrauvya dravyanun lakṣhaṇ chhe. *ek jātino avirodhak evo je kramabhāvī bhāvono pravāh temān pūrva bhāvano vināsh te vyay chhe, uttar bhāvano prādurbhāv ( — pachhīnā bhāvanī eṭale ke vartamān bhāvanī utpatti) te utpād chhe ane pūrva-uttar bhāvonā vyay-utpād thatān paṇ svajātino atyāg te dhrauvya chhe. te utpād-vyay-dhrauvya *dravyamān kramabhāvī bhāvono pravāh ek jātine khaṇḍato — toḍato nathī arthāt jāti-apekṣhāe sadā

ekapaṇun ja rākhe chhe. pt.. 4

Page 26 of 256
PDF/HTML Page 66 of 296
single page version

26

भिन्नानि विशेषादेशाद्भिन्नानि युगपद्भावीनि स्वभावभूतानि द्रव्यस्य लक्षणं भवन्तीति । गुणपर्याया वा द्रव्यलक्षणम् । अनेकान्तात्मकस्य वस्तुनोऽन्वयिनो विशेषा गुणा व्यतिरेकिणः पर्यायास्ते द्रव्ये यौगपद्येन क्रमेण च प्रवर्तमानाः कथञ्चिद्भिन्नाः कथञ्चिदभिन्नाः स्वभावभूताः द्रव्यलक्षणतामापद्यन्ते । त्रयाणामप्यमीषां द्रव्यलक्षणा- नामेकस्मिन्नभिहितेऽन्यदुभयमर्थादेवापद्यते । सच्चेदुत्पादव्ययध्रौव्यवच्च गुणपर्यायवच्च । उत्पाद- व्ययध्रौव्यवच्चेत्सच्च गुणपर्यायवच्च । गुणपर्यायवच्चेत्सच्चोत्पादव्ययतध्रौव्यवच्चेति । सद्धि नित्या- नित्यस्वभावत्वाद्ध्रुवत्वमुत्पादव्ययात्मकतांच प्रथयति, ध्रुवत्वात्मकैर्गुणैरुत्पादव्ययात्मकैः पर्यायैश्च सहैकत्वञ्चाख्याति । उत्पादव्ययध्रौव्याणि तु नित्यानित्यस्वरूपं परमार्थं — ke jeo sāmānya ādeshe abhinna chhe (arthāt sāmānya kathane dravyathī abhinna chhe), visheṣh ādeshe (dravyathī) bhinna chhe, yugapad varte chhe ane svabhāvabhūt chhe teo — dravyanun lakṣhaṇ chhe.

athavā, guṇaparyāyo dravyanun lakṣhaṇ chhe. anekāntātmak vastunā +anvayī visheṣho te guṇo chhe ane vyatirekī visheṣho te paryāyo chhe. te guṇaparyāyo (guṇo ane paryāyo) — ke jeo dravyamān ekīsāthe ane krame pravarte chhe, (dravyathī) kathañchit bhinna ne kathañchit abhinna chhe tathā svabhāvabhūt chhe teo — dravyanun lakṣhaṇ chhe.

dravyanān ā traṇe lakṣhaṇomānthī ( – sat, utpādavyayadhrauvya ane guṇaparyāyo e traṇ lakṣhaṇomānthī) ek kahetān bākīnān banne (vagarakahye) arthathī ja āvī jāy chhe. jo dravya sat hoy, to te (1) utpādavyayadhrauvyavāḷun ane (2) guṇaparyāyavāḷun hoy; jo utpādavyayadhrauvyavāḷun hoy, to te (1) sat ane (2) guṇaparyāyavāḷun hoy; jo guṇaparyāyavāḷun hoy, to te (1) sat ane (2) utpādavyayadhrauvyavāḷun hoy. te ā pramāṇeḥ — sat nityānityasvabhāvavāḷun hovāthī (1) dhrauvyane ane utpād- vyayātmakatāne jāher kare chhe tathā (2) dhrauvyātmak guṇo ane utpādavyayātmak paryāyo sāthe ekatva darshāve chhe. utpādavyayadhrauvya (1) nityānityasvarūp ¹pāramārthik satne +anvay ne vyatirekanā artha māṭe 13mā pāne padaṭippaṇ juo. 1. pāramārthik=vāstavik; yathārtha; kharun. (vāstavik sat nityānityasvarūp hoy chhe. utpādavyay

Page 27 of 256
PDF/HTML Page 67 of 296
single page version

kahānajainashāstramāḷā ]

सदावेदयन्ति, गुणपर्यायांश्चात्मलाभनिबन्धनभूतान् प्रथयन्ति । गुणपर्यायास्त्वन्वयव्यतिरेकि- त्वाद्ध्रौव्योत्पत्तिविनाशान् सूचयन्ति, नित्यानित्यस्वभावं परमार्थं सच्चोपलक्षयन्तीति ।।१०।।

अत्रोभयनयाभ्यां द्रव्यलक्षणं प्रविभक्त म् । jaṇāve chhe tathā (2) ¹potānā svarūpanī prāptinā kāraṇabhūt guṇaparyāyone jāher kare chhe, ²guṇaparyāyo anvay ane vyatirekavāḷā hovāthī (1) dhrauvyane ane utpādavyayane sūchave chhe tathā (2) nityānityasvabhāvavāḷā pāramārthik satne jaṇāve chhe.

bhāvārthaḥ — dravyanān traṇ lakṣhaṇo chheḥsat, utpādavyayadhrauvya ane guṇaparyāyo. ā traṇe lakṣhaṇo paraspar avinābhāvī chhe; jyān ek hoy tyān bākīnān banne niyamathī hoy chhe. 10.

anvayārthaḥ — [द्रव्यस्य च] dravyano [उत्पत्तिः] utpād [वा] ke [विनाशः] vināsh [न अस्ति] nathī, [सद्भावः अस्ति] sadbhāv chhe. [तस्य एव पर्यायाः] tenā ja paryāyo [विगमोत्पादध्रुवत्वं] vināsh, utpād ane dhruvatā [कुर्वन्ति] kare chhe.

ṭīkāḥ — ahīn banne nayo vaḍe dravyanun lakṣhaṇ vibhakta karyun chhe (arthāt) be nayonī 1. potānā=utpādavyayadhrauvyanā. (jo guṇ hoy to ja dhrauvya hoy ane jo paryāyo hoy to ja

utpādavyay hoy; māṭe jo guṇaparyāyo na hoy to utpādavyayadhrauvya potānā svarūpane pāmī shake ja nahi. ā rīte ‘dravya utpādavyayadhrauvyavāḷun chhe’ em kahetā te guṇaparyāyavāḷun paṇ jāher thaī jāy chhe.) 2. pratham to, guṇaparyāyo anvay dvārā dhrauvyane sūchave chhe ane vyatirek dvārā utpādavyayane sūchave chhe;

Page 28 of 256
PDF/HTML Page 68 of 296
single page version

28

द्रव्यस्य हि सहक्रमप्रवृत्तगुणपर्यायसद्भावरूपस्य त्रिकालावस्थायिनोऽनादि- निधनस्य न समुच्छेदसमुदयौ युक्तौ । अथ तस्यैव पर्यायाणां सहप्रवृत्तिभाजां केषांचित् ध्रौव्यसंभवेऽप्यपरेषां क्रमप्रवृत्तिभाजां विनाशसंभवसंभावनमुपपन्नम् । ततो द्रव्यार्थार्पणायामनुत्पादमनुच्छेदं सत्स्वभावमेव द्रव्यं, तदेव पर्यायार्थार्पणायां सोत्पादं सोच्छेदं चावबोद्धव्यम् । सर्वमिदमनवद्यञ्च द्रव्यपर्यायाणामभेदात् ।।११।।

अत्र द्रव्यपर्यायाणामभेदो निर्दिष्टः । apekṣhāthī dravyanā lakṣhaṇanā be vibhāg pāḍavāmān āvyā chhe).

sahavartī guṇo ane kramavartī paryāyonā sadbhāvarūp, trikāḷ-avasthāyī (traṇe kāḷe ṭakanārā), anādi-anant dravyanā vināsh ne utpād uchit nathī. parantu tenā ja paryāyonā — sahavartī keṭalāk(paryāyo)nun dhrauvya hovā chhatān paṇ bījā kramavartī(paryāyo)nā — vināsh ne utpād thavā ghaṭe chhe. māṭe dravya dravyārthik ādeshathī (-kathanathī) utpād vinānun, vināsh vinānun, satsvabhāvavāḷun ja jāṇavun ane te ja (dravya) paryāyārthik ādeshathī utpādavāḷun ane vināshavāḷun jāṇavun.

— ā badhun niravadya ( – nirdoṣh, nirbādh, aviruddha) chhe, kāraṇ ke dravya ane paryāyono abhed (-abhinnapaṇun) chhe. 11.

anvayārthaḥ — [पर्ययवियुतं] paryāyo rahit [द्रव्यं] dravya [च] ane [द्रव्यवियुक्ताः] dravya rahit [पर्यायाः] paryāyo [न सन्ति] hotān nathī; [द्वयोः] banneno [अनन्यभूतं भावं] ananyabhāv (-ananyapaṇun) [श्रमणाः] shramaṇo [प्ररूपयन्ति] prarūpe chhe.

Page 29 of 256
PDF/HTML Page 69 of 296
single page version

kahānajainashāstramāḷā ]

दुग्धदधिनवनीतघृतादिवियुतगोरसवत्पर्यायवियुतं द्रव्यं नास्ति । गोरसवियुक्त दुग्धदधि- नवनीतघृतादिवद्द्रव्यवियुक्ताः पर्याया न सन्ति । ततो द्रव्यस्य पर्यायाणां चादेशवशात्कथंचिद्- भेदेऽप्येकास्तित्वनियतत्वादन्योन्याजहद्वृत्तीनां वस्तुत्वेनाभेद इति ।।१२।।

jem dūdh, dahīn, mākhaṇ, ghī ityādithī rahit goras hotun nathī tem paryāyothī rahit dravya hotun nathī; jem gorasathī rahit dūdh, dahīn, mākhaṇ, ghī ityādi hotān nathī tem dravyathī rahit paryāyo hotā nathī. tethī, joke dravya ane paryāyono ādeshavashāt (-kathanane vash) kathañchit bhed chhe topaṇ, teo ek astitvamān niyat (-draḍhapaṇe rahelān) hovāne līdhe *anyonyavr̥utti nahi chhoḍatān hovāthī vastupaṇe temano abhed chhe. 12.

anvayārthaḥ — [द्रव्येण विना] dravya vinā [गुणाः न] guṇo hotā nathī, [गुणैः विना] guṇo vinā [द्रव्यं न सम्भवति] dravya hotun nathī; [तस्मात्] tethī [द्रव्यगुणानाम्] dravya ane guṇono [अव्यतिरिक्तः भावः] avyatiriktabhāv (-abhinnapaṇun) [भवति] chhe.

jem pudgalathī pr̥uthak sparsha-ras-gandh-varṇa hotān nathī tem dravya vinā guṇo hotā nathī; jem sparsha-ras-gandh-varṇathī pr̥uthak pudgal hotun nathī tem guṇo vinā dravya hotun *anyonyavr̥utti=ekabījānā āshraye nabhavun te; ekabījānā ādhāre ṭakavun te; ekabījāne līdhe hayāt

Page 30 of 256
PDF/HTML Page 70 of 296
single page version

30

गंधवर्णपृथग्भूतपुद्गलवर्द्गुणैर्विना द्रव्यं न सम्भवति । ततो द्रव्यगुणानामप्यादेशवशात् कथंचिद्- भेदेऽप्येकास्तित्वनियतत्वादन्योन्याजहद्वृत्तीनां वस्तुत्वेनाभेद इति ।।१३।।

स्यादस्ति चावक्त व्यं च द्रव्यं, स्यान्नास्ति चावक्त व्यं च द्रव्यं, स्यादस्ति च नास्ति चावक्त व्यं nathī. tethī, joke dravya ane guṇono ādeshavashāt kathañchit bhed chhe topaṇ, teo ek astitvamān niyat hovāne līdhe anyonyavr̥utti nahi chhoḍatān hovāthī vastupaṇe temano paṇ abhed chhe (arthāt dravya ane paryāyonī māphak dravya ane guṇono paṇ vastupaṇe abhed chhe). 13.

anvayārthaḥ — [द्रव्यं] dravya [आदेशवशेन] ādeshavashāt (-kathanane vash) [खलु] kharekhar [स्यात् अस्ति] syāt asti, [नास्ति] syāt nāsti, [उभयम्] syāt asti- nāsti, [अवक्तव्यम्] syāt avaktavya [पुनः च] ane vaḷī [तत्त्रितयम्] avaktavyatāyukta traṇ bhaṅgavāḷun ( – syāt asti-avaktavya, syāt nāsti-avaktavya ane syāt asti- nāsti-avaktavya) — [सप्तभङ्गम्] em sāt bhaṅgavāḷun [सम्भवति] chhe.

(1) dravya ‘syāt asti’ chhe; (2) dravya ‘syāt nāsti’ chhe; (3) dravya ‘syāt asti ane nāsti’ chhe; (4) dravya ‘syāt avaktavya’ chhe; (5) dravya ‘syāt asti ane avaktavya’ chhe; (6) dravya ‘syāt nāsti ane avaktavya’ chhe; (7) dravya ‘syāt asti, nāsti ane avaktavya’ chhe.

Page 31 of 256
PDF/HTML Page 71 of 296
single page version

kahānajainashāstramāḷā ]

च द्रव्यमिति । अत्र सर्वथात्वनिषेधकोऽनेकान्तद्योतकः कथंचिदर्थे स्याच्छब्दो निपातः । तत्र स्वद्रव्यक्षेत्रकालभावैरादिष्टमस्ति द्रव्यं, परद्रव्यक्षेत्रकालभावैरादिष्टं नास्ति द्रव्यं, स्वद्रव्य- क्षेत्रकालभावैः परद्रव्यक्षेत्रकालभावैश्च क्रमेणादिष्टमस्ति च नास्ति च द्रव्यं, स्वद्रव्य- क्षेत्रकालभावैः परद्रव्यक्षेत्रकालभावैश्च युगपदादिष्टमवक्त व्यं द्रव्यं, स्वद्रव्यक्षेत्रकालभावै- र्युगपत्स्वपरद्रव्यक्षेत्रकालभावैश्चादिष्टमस्ति चावक्त व्यं च द्रव्यं, परद्रव्यक्षेत्रकालभावैर्युगपत्स्व- परद्रव्यक्षेत्रकालभावैश्चादिष्टं नास्ति चावक्त व्यं च द्रव्यं, स्वद्रव्यक्षेत्रकालभावैः परद्रव्यक्षेत्रकाल- भावैश्च युगपत्स्वपरद्रव्यक्षेत्रकालभावैश्चादिष्टमस्ति च नास्ति चावक्त व्यं च द्रव्यमिति

न चैतदनुपपन्नम्, सर्वस्य वस्तुनः स्वरूपादिना अशून्यत्वात्, पररूपादिना शून्यत्वात्,

ahīn (saptabhaṅgīmān) sarvathāpaṇāno niṣhedhak, anekāntano dyotak ‘*syāt’ shabda ‘kathañchit’ evā arthamān avyayarūpe vaparāyo chhe. tyān — (1) dravya svadravya-kṣhetra-kāḷ-bhāve kahevāmān āvatān ‘asti’ chhe; (2) dravya paradravya-kṣhetra-kāḷ-bhāve kahevāmān āvatān ‘nāsti’ chhe; (3) dravya svadravya-kṣhetra-kāḷ-bhāve ane paradravya-kṣhetra-kāḷ-bhāve kramathī kahevāmān āvatān ‘asti ane nāsti’ chhe; (4) dravya svadravya-kṣhetra-kāḷ-bhāve ane paradravya-kṣhetra-kāḷ-bhāve yugapad kahevāmān āvatān ‘¹avaktavya’ chhe; (5) dravya svadravya-kṣhetra-kāḷ-bhāve ane yugapad svaparadravya-kṣhetra-kāḷ-bhāve kahevāmān āvatān ‘asti ane avaktavya’ chhe; (6) dravya paradravya-kṣhetra-kāḷ-bhāve ane yugapad svaparadravya-kṣhetra-kāḷ-bhāve kahevāmān āvatān ‘nāsti ane avaktavya’ chhe; (7) dravya svadravya-kṣhetra-kāḷ-bhāve, paradravya-kṣhetra-kāḷ-bhāve ane yugapad svaparadravya-kṣhetra-kāḷ-bhāve kahevāmān āvatān ‘asti, nāsti ane avaktavya’ chhe. — ā (uparokta vāt) ayogya nathī, kāraṇ ke sarva vastu (1) svarūpādithī ‘²ashūnya’ chhe, (2) pararūpādithī ‘³shūnya’ chhe, (3) bannethī (svarūpādithī ane pararūpādithī) ‘ashūnya ane shūnya’ chhe, (4) bannethī (svarūpādithī ane pararūpādithī) ekīsāthe ‘avāchya’ chhe, bhaṅgonā sanyogathī kathan karatān (5) ‘ashūnya ane avāchya’ *syāt=kathañchit; koī prakāre; koī apekṣhāe. (‘syāt’ shabda sarvathāpaṇāne niṣhedhe chhe ane anekāntane

prakāshe chhe — darshāve chhe.) 1. avaktavya=kahī shakāy nahi evun; avāchya. (ekīsāthe svachatuṣhṭay tem ja parachatuṣhṭayanī apekṣhāthī

dravya kathanamān āvī shakatun nathī tethī ‘avaktavya’ chhe.) 2. ashūnya=shūnya nahi evun; hayāt; sat. 3. shūnya=nahi hayāt evun; asat.

Page 32 of 256
PDF/HTML Page 72 of 296
single page version

32

उभाभ्यामशून्यशून्यत्वात्, सहावाच्यत्वात्, भङ्गसंयोगार्पणायामशून्यावाच्यत्वात्, शून्यावाच्य- त्वात्, अशून्यशून्यावाच्यत्वाच्चेति ।।१४।।

अत्रासत्प्रादुर्भावत्वमुत्पादस्य सदुच्छेदत्वं विगमस्य निषिद्धम् । chhe, (6) ‘shūnya ane avāchya’ chhe, (7) ‘ashūnya, shūnya ane avāchya’ chhe.

bhāvārthaḥ — (1) dravya *svachatuṣhṭayanī apekṣhāthī ‘chhe’. (2) dravya parachatuṣhṭayanī apekṣhāthī ‘nathī’. (3) dravya kramashaḥ svachatuṣhṭayanī ane parachatuṣhṭayanī apekṣhāthī ‘chhe ane nathī’. (4) dravya yugapad svachatuṣhṭayanī ane parachatuṣhṭayanī apekṣhāthī ‘avaktavya chhe.’ (5) dravya svachatuṣhṭayanī ane yugapad svaparachatuṣhṭayanī apekṣhāthī ‘chhe ane avaktavya chhe.’ (6) dravya parachatuṣhṭayanī ane yugapad svaparachatuṣhṭayanī apekṣhāthī ‘nathī ane avaktavya chhe.’ (7) dravya svachatuṣhṭayanī, parachatuṣhṭayanī ane yugapad svaparachatuṣhṭayanī apekṣhāthī ‘chhe, nathī ane avaktavya chhe’. — e pramāṇe ahīn saptabhaṅgī kahevāmān āvī. 14.

anvayārthaḥ — [भावस्य] bhāvano (satno) [नाशः] nāsh [न अस्ति] nathī [च एव] tem ja [अभावस्य] abhāvano (asatno) [उत्पादः] utpād [न अस्ति] nathī; [भावाः] bhāvo (sat dravyo) [गुणपर्यायेषु] guṇaparyāyomān [उत्पादव्ययान्] utpādavyay [प्रकुर्वन्ति] kare chhe.

ṭīkāḥ — ahīn utpādane viṣhe asatno prādurbhāv hovānun ane vyayane viṣhe *svadravya, svakṣhetra, svakāḷ ane svabhāvane svachatuṣhṭay kahevāmān āve chhe. svadravya eṭale nij guṇaparyāyonā ādhārabhūt vastu pote; svakṣhetra eṭale vastuno nij vistār arthāt svapradeshasamūh;

Page 33 of 256
PDF/HTML Page 73 of 296
single page version

kahānajainashāstramāḷā ]

भावस्य सतो हि द्रव्यस्य न द्रव्यत्वेन विनाशः, अभावस्यासतोऽन्यद्रव्यस्य न द्रव्यत्वेनोत्पादः । किन्तु भावाः सन्ति द्रव्याणि सदुच्छेदमसदुत्पादं चान्तरेणैव गुणपर्यायेषु विनाशमुत्पादं चारभन्ते । यथा हि घृतोत्पत्तौ गोरसस्य सतो न विनाशः न चापि गोरसव्यतिरिक्त स्यार्थान्तरस्यासतः उत्पादः किन्तु गोरसस्यैव सदुच्छेदमसदुत्पादं चानुपलभ- मानस्य स्पर्शरसगन्धवर्णादिषु परिणामिषु गुणेषु पूर्वावस्थया विनश्यत्सूत्तरावस्थया प्रादुर्भवत्सु नश्यति च नवनीतपर्यायो घृतपर्याय उत्पद्यते, तथा सर्वभावानामपीति ।।१५।।

satno vināsh hovānun niṣhedhyun chhe (arthāt utpād thatān kāī asatnī utpatti thatī nathī ane vyay thatān kāī satno vināsh thato nathī em ā gāthāmān kahyun chhe).

bhāvano — sat dravyano — dravyapaṇe vināsh nathī, abhāvano — asat anya- dravyano — dravyapaṇe utpād nathī; parantu bhāvo — sat dravyo, satnā vināsh ane asatnā utpād vinā ja, guṇaparyāyomān vināsh ane utpād kare chhe. jevī rīte ghīnī utpattine viṣhe gorasano — satno — vināsh nathī tem ja gorasathī bhinna padārthāntarano — asatno — utpād nathī, parantu gorasane ja, satno vināsh ane asatno utpād karyā vinā ja, pūrva avasthāthī vināsh pāmatā ane uttar avasthāthī utpanna thatā sparsha-ras-gandh- varṇādik pariṇāmī guṇomān mākhaṇaparyāy vināsh pāme chhe ane ghīparyāy utpanna thāy chhe; tevī rīte sarva bhāvonun paṇ tem ja chhe [arthāt badhān dravyone navīn paryāyanī utpattine viṣhe satno vināsh nathī tem ja asatno utpād nathī, parantu satno vināsh ane asatno utpād karyā vinā ja, pahelānī (jūnī) avasthāthī vināsh pāmatā ane pachhīnī (navīn) avasthāthī utpanna thatā *pariṇāmī guṇomān pahelānno paryāy vināsh pāme chhe ane pachhīno paryāy utpanna thāy chhe]. 15.

Page 34 of 256
PDF/HTML Page 74 of 296
single page version

34

वक्ष्यमाणोदाहरणप्रसिद्धयर्थमभिधीयन्ते । गुणा हि जीवस्य ज्ञानानुभूतिलक्षणा शुद्धचेतना, कार्यानुभूतिलक्षणा कर्मफलानुभूतिलक्षणा चाशुद्धचेतना, चैतन्यानुविधायिपरिणामलक्षणः सविकल्पनिर्विकल्परूपः शुद्धाशुद्धतया सकलविकलतां दधानो द्वेधोपयोगश्च । पर्याया-

anvayārthaḥ — [जीवाद्याः] jīvādi (dravyo) te [भावाः] ‘bhāvo’ chhe. [जीवगुणाः] jīvanā guṇo [चेतना च उपयोगः] chetanā tathā upayog chhe [च] ane [जीवस्य पर्यायाः] jīvanā paryāyo [सुरनरनारकतिर्यञ्चः] dev-manuṣhya-nārak-tiryañcharūp [बहवः] ghaṇā chhe.

jīvādi chha padārtho te ‘bhāvo’ chhe. temanā guṇo ane paryāyo prasiddha chhe, topaṇ ¹āgaḷ (havenī gāthāmān) je udāharaṇ kahevānun chhe tenī prasiddhi arthe jīvanā guṇo ane paryāyo kahevāmān āve chheḥ —

jīvanā guṇo ²gnānānubhūtisvarūp shuddhachetanā tathā kāryānubhūtisvarūp ne karma- phaḷānubhūtisvarūp ashuddhachetanā chhe ane ³chaitanyānuvidhāyī-pariṇāmasvarūp, savikalpa- nirvikalparūp, shuddhatā-ashuddhatāne līdhe sakaḷatā-vikaḷatā dharato, be prakārano upayog chhe 1. havenī gāthāmān jīvanī vāt udāharaṇ tarīke levānī chhe; māṭe te udāharaṇane prasiddha (jāṇītun)

karavā māṭe ahīn jīvanā guṇo ane paryāyo kahevāmān āvyā chhe. 2. shuddhachetanā gnānanī anubhūtisvarūp chhe ane ashuddhachetanā karmanī tem ja karmaphaḷanī anubhūti-

svarūp chhe. 3. chaitanya-anuvidhāyī pariṇām arthāt chaitanyane anusarato pariṇām te upayog chhe. savikalpa upayogane

Page 35 of 256
PDF/HTML Page 75 of 296
single page version

kahānajainashāstramāḷā ]

स्त्वगुरुलघुगुणहानिवृद्धिनिर्वृत्ताः शुद्धाः, सूत्रोपात्तास्तु सुरनारकतिर्यङ्मनुष्यलक्षणाः परद्रव्य- सम्बन्धनिर्वृत्तत्वादशुद्धाश्चेति ।।१६।।

धिना मनुष्यत्वलक्षणेन पर्यायेण विनश्यति जीवः, तथाविधेन देवत्वलक्षणेन (arthāt jīvanā *guṇo shuddha-ashuddha chetanā tathā be prakārano upayog chhe).

jīvanā paryāyo ā pramāṇe chheḥ agurulaghuguṇanī hānivr̥uddhithī rachātā paryāyo shuddha paryāyo chhe ane sūtramān ( – ā gāthāmān) kahelā, dev-nārak-tiryañch-manuṣhyasvarūp paryāyo paradravyanā sambandhathī rachātā hovāthī ashuddha paryāyo chhe. 16.

anvayārthaḥ — [मनुष्यत्वेन] manuṣhyapaṇāthī [नष्टः] naṣhṭa thayelo [देही] dehī (jīv) [देवः वा इतरः] dev athavā anya [भवति] thāy chhe; [उभयत्र] te bannemān [जीवभावः] jīvabhāv [न नश्यति] naṣhṭa thato nathī ane [अन्यः] bījo jīvabhāv [न जायते] utpanna thato nathī.

ṭīkāḥ — ‘bhāvano nāsh thato nathī ane abhāvano utpād thato nathī’ tenun ā udāharaṇ chhe.

pratyek samaye thatī agurulaghuguṇanī hānivr̥uddhithī rachātā svabhāvaparyāyonī santatino vichchhed nahi karanārā ek sopādhik manuṣhyatvasvarūp paryāyathī jīv vināsh pāme chhe ane tathāvidh ( – svabhāvaparyāyonā pravāhane nahi toḍanārā sopādhik) *paryāyārthik naye guṇo paṇ pariṇāmī chhe. (15mī gāthānī ṭīkā juo.)

Page 36 of 256
PDF/HTML Page 76 of 296
single page version

36

नारकतिर्यक्त्वलक्षणेन वान्येन पर्यायेणोत्पद्यते । न च मनुष्यत्वेन नाशे जीवत्वेनापि नश्यति, देवत्वादिनोत्पादे जीवत्वेनाप्युत्पद्यते; किन्तु सदुच्छेदमसदुत्पादमन्तरेणैव तथा विवर्तत इति ।।१७।।

मानं च द्रव्यमालक्ष्यते, तदेव तथाविधोभयावस्थाव्यापिना प्रतिनियतैकवस्तुत्वनिबन्धनभूतेन devatvasvarūp, nārakatvasvarūp ke tiryañchatvasvarūp anya paryāyathī ūpaje chhe. tyān em nathī ke manuṣhyapaṇāthī nāsh thatān jīvapaṇāthī paṇ naṣhṭa thāy chhe ane devapaṇā vagerethī utpād thatān jīvapaṇāthī paṇ utpanna thāy chhe, parantu satnā uchchhed ane asatnā utpād vinā ja te pramāṇe vivartan ( – parivartan, pariṇaman) kare chhe. 17.

anvayārthaḥ — [सः च एव] te ja [याति] janme chhe ane [मरणं याति] maraṇ pāme chhe chhatān [न एव उत्पन्नः] te utpanna thato nathī [च] ane [न नष्टः] naṣhṭa thato nathī; [देवः मनुष्यः] dev, manuṣhya [इति पर्यायः] evo paryāy [उत्पन्नः] utpanna thāy chhe [च] ane [विनष्टः] vinaṣhṭa thāy chhe.

ṭīkāḥ — ahīn, dravya kathañchit vyay ane utpādavāḷun hovā chhatān tenun sadā avinaṣhṭapaṇun ane anutpannapaṇun kahyun chhe.

je dravya ¹pūrva paryāyanā viyogathī ane ²uttar paryāyanā sanyogathī thatī ubhay avasthāne ātmasāt (potārūp) karatun thakun vināsh pāmatun ane ūpajatun jovāmān āve 1. pūrva=pahelānnā 2.uttar=pachhīnā

Page 37 of 256
PDF/HTML Page 77 of 296
single page version

kahānajainashāstramāḷā ]

स्वभावेनाविनष्टमनुत्पन्नं वा वेद्यते । पर्यायास्तु तस्य पूर्वपूर्वपरिणामोपमर्दोत्तरोत्तरपरिणामो- त्पादरूपाः प्रणाशसम्भवधर्माणोऽभिधीयन्ते । ते च वस्तुत्वेन द्रव्यादपृथग्भूता एवोक्ताः । ततः पर्यायैः सहैकवस्तुत्वाज्जायमानं म्रियमाणमपि जीवद्रव्यं सर्वदानुत्पन्नाविनष्टं द्रष्टव्यम् । देव- मनुष्यादिपर्यायास्तु क्रमवर्तित्वादुपस्थितातिवाहितस्वसमया उत्पद्यन्ते विनश्यन्ति चेति ।।१८।।

अत्र सदसतोरविनाशानुत्पादौ स्थितिपक्षत्वेनोपन्यस्तौ । chhe, te ja (dravya) tevī ubhay avasthāmān vyāpanāro je pratiniyat-ek-vastutvanā kāraṇabhūt svabhāv tenā vaḍe ( – te svabhāvanī apekṣhāe) avinaṣhṭa ane anutpanna jaṇāy chhe; tenā paryāyo pūrva pūrva pariṇāmanā nāsharūp ane uttar uttar pariṇāmanā utpādarūp hovāthī vināsh – utpādadharmavāḷā ( – vināsh ne utpādarūp dharmavāḷā) kahevāmān āve chhe, ane teo (paryāyo) vastupaṇe dravyathī apr̥uthagbhūt ja kahevāmān āvyā chhe. tethī, paryāyo sāthe ekavastupaṇāne līdhe janmatun ane maratun hovā chhatān jīvadravya sarvadā anutpanna ane avinaṣhṭa ja dekhavun ( – shraddhavun); dev-manuṣhyādi paryāyo ūpaje chhe ane vināsh pāme chhe kāraṇ ke teo kramavartī hovāthī temano svasamay upasthit thāy chhe ane vītī jāy chhe. 18.

anvayārthaḥ — [एवं] e rīte [जीवस्य] jīvane [ सतः विनाशः ] satno vināsh ane [असतः उत्पादः] asatno utpād [न अस्ति] nathī; (‘dev janme chhe ne manuṣhya mare chhe’ em kahevāy chhe tenun e kāraṇ chhe ke) [जीवानाम्] jīvone [देवः मनुष्यः] dev, manuṣhya [इति गतिनाम] evun gatināmakarma [तावत्] teṭalā ja kāḷanun hoy chhe.

Page 38 of 256
PDF/HTML Page 78 of 296
single page version

38

यदि हि जीवो य एव म्रियते स एव जायते, य एव जायते स एव म्रियते, तदैवं सतो विनाशोऽसत उत्पादश्च नास्तीति व्यवतिष्ठते । यत्तु देवो जायते मनुष्यो म्रियते इति व्यपदिश्यते तदवधृतकालदेवमनुष्यत्वपर्यायनिर्वर्तकस्य देवमनुष्यगतिनाम्न- स्तन्मात्रत्वादविरुद्धम् । यथा हि महतो वेणुदण्डस्यैकस्य क्रमवृत्तीन्यनेकानि पर्वाण्यात्मी- यात्मीयप्रमाणावच्छिन्नत्वात् पर्वान्तरमगच्छन्ति स्वस्थानेषु भावभाञ्जि परस्थानेष्वभावभाञ्जि भवन्ति, वेणुदण्डस्तु सर्वेष्वपि पर्वस्थानेषु भावभागपि पर्वान्तरसम्बन्धेन पर्वान्तर- सम्बन्धाभावादभावभाग्भवति; तथा निरवधित्रिकालावस्थायिनो जीवद्रव्यस्यैकस्य क्रमवृत्तयो- ऽनेके मनुष्यत्वादिपर्याया आत्मीयात्मीयप्रमाणावच्छिन्नत्वात् पर्यायान्तरमगच्छन्तः स्वस्थानेषु भावभाजः परस्थानेष्वभावभाजो भवन्ति, जीवद्रव्यं तु सर्वपर्यायस्थानेषु भावभागपि पर्यायान्तरसम्बन्धेन पर्यायान्तरसम्बन्धाभावादभावभाग्भवति ।।१९।। chhe (arthāt dhruvatānī apekṣhāe satno vināsh ke asatno utpād thato nathī em ā gāthāmān kahyun chhe).

jo kharekhar je jīv mare chhe te ja janme chhe, je jīv janme chhe te ja mare chhe, to e rīte satno vināsh ane asatno utpād nathī em nakkī thāy chhe. ane ‘dev janme chhe ne manuṣhya mare chhe’ em je kahevāmān āve chhe te (paṇ) aviruddha chhe kāraṇ ke maryādit kāḷanā devatvaparyāy ane manuṣhyatvaparyāyane rachanārān devagatināmakarma ane manuṣhyagatināmakarma mātra teṭalā kāḷ pūratān ja hoy chhe. jevī rīte moṭā ek vānsanān kramavartī anek ¹parvo potapotānā māpamān maryādit hovāthī anya parvamān nahi jatān thakān potapotānān sthānomān bhāvavāḷān ( – vidyamān) chhe ane par sthānomān abhāvavāḷān ( – avidyamān) chhe tathā vāns to badhāy parvasthānomān bhāvavāḷo hovā chhatān anya parvanā sambandh vaḍe anya parvanā sambandhano abhāv hovāthī abhāvavāḷo (paṇ) chhe; tevī rīte niravadhi traṇe kāḷe ṭakanārā ek jīvadravyanā kramavartī anek manuṣhyatvādiparyāyo potapotānā māpamān maryādit hovāthī anya paryāyamān nahi jatā thakā potapotānān sthānomān bhāvavāḷā chhe ane par sthānomān abhāvavāḷā chhe tathā jīvadravya to sarvaparyāyasthānomān bhāvavāḷun hovā chhatān anya paryāyanā sambandh vaḍe anya paryāyanā sambandhano abhāv hovāthī abhāvavāḷun (paṇ) chhe. 1. parva=ek gāṇṭhathī bījī gāṇṭh sudhīno bhāg; kātaḷī.

Page 39 of 256
PDF/HTML Page 79 of 296
single page version

kahānajainashāstramāḷā ]

स्वकारणनिवृत्तौ निवृत्तेऽभूतपूर्व एव चान्यस्मिन्नुत्पन्ने नासदुत्पत्तिः, तथा दीर्घकालान्वयिनि

bhāvārthaḥ — jīvane dhrauvya apekṣhāe satno vināsh ane asatno utpād nathī. ‘manuṣhya mare chhe ne dev janme chhe’ em je kahevāmān āve chhe te vāt paṇ uparokta hakīkat sāthe virodh pāmatī nathī. jem moṭā ek vānsanī anek kātaḷīo potapotānān sthānomān vidyamān chhe ane bījī kātaḷīonān sthānomān avidyamān chhe tathā vāns to sarva kātaḷīonān sthānomān anvayarūpe vidyamān hovā chhatān prathamādi kātaḷīrūpe dvitīyādi kātaḷīmān nahi hovāthī avidyamān paṇ kahevāy chhe, tem trikāḷ-avasthāyī ek jīvanā naranārakādi anek paryāyo potapotānā kāḷamān vidyamān chhe ane bījā paryāyonā kāḷamān avidyamān chhe tathā jīv to sarva paryāyomān anvayarūpe vidyamān hovā chhatān manuṣhyādiparyāyarūpe devādiparyāyamān nahi hovāthī avidyamān paṇ kahevāy chhe. 19.

anvayārthaḥ — [ज्ञानावरणाद्याः भावाः] gnānāvaraṇādi bhāvo [जीवेन] jīv sāthe [सुष्ठु] sārī rīte [अनुबद्धाः] anubaddha chhe; [तेषाम् अभावं कृत्वा] temano abhāv karīne te [अभूतपूर्वः सिद्धः] abhūtapūrva siddha [भवति] thāy chhe.

ṭīkāḥ — ahīn siddhane atyant asat-utpādano niṣhedh karyo chhe (arthāt siddhapaṇun thatān sarvathā asatno utpād thato nathī em kahyun chhe).

Page 40 of 256
PDF/HTML Page 80 of 296
single page version

40

ज्ञानावरणादिकर्मसामान्योदयनिर्वृत्तसंसारित्वपर्याये भव्यस्य स्वकारणनिवृत्तौ निवृत्ते समुत्पन्ने चाभूतपूर्वे सिद्धत्वपर्याये नासदुत्पत्तिरिति । किञ्च — यथा द्राघीयसि वेणुदण्डे व्यवहिताव्यवहितविचित्रचित्रकिर्मीरताखचिताधस्तनार्धभागे एकान्तव्यवहित- सुविशुद्धोर्ध्वार्धभागेऽवतारिता द्रष्टिः समन्ततो विचित्रचित्रकिर्मीरताव्याप्तिं पश्यन्ती सम- नुमिनोति तस्य सर्वत्राविशुद्धत्वं, तथा क्वचिदपि जीवद्रव्ये व्यवहिताव्यवहितज्ञाना- वरणादिकर्मकिर्मीरताखचितबहुतराधस्तनभागे एकान्तव्यवहितसुविशुद्धबहुतरोर्ध्वभागेऽवतारिता बुद्धिः समन्ततो ज्ञानावरणादिकर्मकिर्मीरताव्याप्तिं व्यवस्यन्ती समनुमिनोति तस्य सर्वत्रा- विशुद्धत्वम् । यथाच तत्र वेणुदण्डे व्याप्तिज्ञानाभासनिबन्धनविचित्रचित्रकिर्मीरतान्वयः, तथाच क्वचिज्जीवद्रव्ये ज्ञानावरणादिकर्मकिर्मीरतान्वयः । यथैव च तत्र वेणुदण्डे विचित्र- udayathī rachātā je devādiparyāyo temānthī jīvane ek paryāy svakāraṇanī nivr̥utti thatān nivr̥utta thāy ane bījo koī abhūtapūrva paryāy ja utpanna thāy, tyān asatnī utpatti nathī; tem dīrgha kāḷ sudhī anvayarūpe rahenāro, gnānāvaraṇādikarmasāmānyanā udayathī rachāto sansāritvaparyāy bhavyane svakāraṇanī nivr̥utti thatān nivr̥utta thāy ane abhūtapūrva ( – pūrve nahi thayelo evo) siddhatvaparyāy utpanna thāy, tyān asatnī utpatti nathī.

ḍhaṅkāyelo ane keṭalok aṇaḍhaṅkāyelo hoy tathā suvishuddha ( – achitrit) ūñcheno ardha bhāg ekalo ḍhaṅkāyelo ja hoy evā bahu lāmbā vāns par draṣhṭi mūkatān, te draṣhṭi sarvatra vichitra chitrothī thayelā chitravichitrapaṇānī vyāptino nirṇay karatī thakī ‘te vāns sarvatra avishuddha chhe (arthāt ākhoy raṅgaberaṅgī chhe)’ em anumān kare chhe, tevī rīte jeno gnānāvaraṇādi karmathī thayel chitravichitratāyukta ( – vividh vibhāvaparyāyavāḷo) ghaṇo moṭo nīcheno bhāg keṭalok ḍhaṅkāyelo ane keṭalok aṇaḍhaṅkāyelo chhe tathā suvishuddha (siddhaparyāyavāḷo), ghaṇo moṭo ūñcheno bhāg ekalo ḍhaṅkāyelo ja chhe evā koī jīvadravyamān buddhi lagāḍatān, te buddhi sarvatra gnānāvaraṇādi karmathī thayelā chitravichitrapaṇānī vyāptino nirṇay karatī thakī ‘te jīv sarvatra avishuddha chhe (arthāt ākhoy sansāraparyāyavāḷo chhe)’ em anumān kare chhe. vaḷī jem te vānsamān vyāptignānābhāsanun kāraṇ (nīchenā khullā bhāgamān) vichitra chitrothī thayelā