Page 41 of 256
PDF/HTML Page 81 of 296
single page version
kahānajainashāstramāḷā ]
चित्रकिर्मीरतान्वयाभावात्सुविशुद्धत्वं, तथैव च क्वचिज्जीवद्रव्ये ज्ञानावरणादिकर्मकिर्मीरता- न्वयाभावादाप्तागमसम्यगनुमानातीन्द्रियज्ञानपरिच्छिन्नात्सिद्धत्वमिति ।।२०।। chitravichitrapaṇāno anvay ( – santati, pravāh) chhe, tem te jīvadravyamān vyāpti- gnānābhāsanun kāraṇ (nīchenā khullā bhāgamān) gnānāvaraṇādi karmathī thayelā chitra- vichitrapaṇāno anvay chhe. vaḷī jem te vānsamān (uparanā bhāgamān) suvishuddhapaṇun chhe kāraṇ ke (tyān) vichitra chitrothī thayelā chitravichitrapaṇānā anvayano abhāv chhe, tem te jīvadravyamān (uparanā bhāgamān) siddhapaṇun chhe kāraṇ ke (tyān) gnānāvaraṇādi karmathī thayelā chitravichitrapaṇānā anvayano abhāv chhe — ke je abhāv āpta-āgamanā gnānathī, samyak anumānagnānathī ane atīndriy gnānathī jaṇāy chhe.
bhāvārthaḥ — sansārī jīvanī pragaṭ sansārī dashā joīne agnānī jīvane bhram ūpaje chhe ke — ‘jīv sadā sansārī ja rahe, siddha thaī shake ja nahi; jo siddha thāy to sarvathā asat-utpādano prasaṅg āve.’ parantu agnānīnī ā vāt yogya nathī.
jevī rīte jīvane devādirūp ek paryāyanā kāraṇano nāsh thatān te paryāyano nāsh thaī anya paryāy utpanna thāy chhe, jīvadravya to tenun te ja rahe chhe, tevī rīte jīvane sansāraparyāyanā kāraṇabhūt moharāgadveṣhādino nāsh thatān sansāraparyāyano nāsh thaī siddhaparyāy utpanna thāy chhe, jīvadravya to tenun te ja rahe chhe. sansāraparyāy ane siddhaparyāy banne ek ja jīvadravyanā paryāyo chhe.
vaḷī anya prakāre samajāvavāmān āve chheḥ — dhāro ke ek lāmbo vāns ūbho rākhavāmān āvyo chhe; teno nīcheno keṭalok bhāg raṅgaberaṅgī karavāmān āvyo chhe ane bākīno uparano bhāg araṅgī ( – svābhāvik shuddha) chhe. ā vānsanā raṅgaberaṅgī bhāgamānno keṭalok bhāg khullo rākhavāmān āvyo chhe ane bākīno badho raṅgaberaṅgī bhāg ane ākhoy araṅgī bhāg ḍhāṅkī dīdhelo chhe. ā vānsano khullo bhāg raṅgaberaṅgī joīne avichārī jīv ‘jyān jyān vāns hoy tyān tyān raṅgaberaṅgīpaṇun hoy’ evī vyāpti ( – niyam, avinābhāvasambandh) kalpī le chhe ane āvā khoṭā vyāptignān dvārā evun anumān tārave chhe ke ‘nīchethī chhek upar sudhī ākho vāns raṅgaberaṅgī chhe’. ā anumān mithyā chhe; kāraṇ ke kharekhar to ā vānsano uparano bhāg raṅgaberaṅgīpaṇānā abhāvavāḷo chhe, araṅgī chhe. vānsanā draṣhṭāntanī māphak — koī ek bhavya jīv chhe; teno nīcheno keṭalok bhāg (arthāt anādi kāḷathī vartamān kāḷ pt.. 6
Page 42 of 256
PDF/HTML Page 82 of 296
single page version
42
जीवस्योत्पादव्ययसदुच्छेदासदुत्पादकर्तृत्वोपपत्त्युपसंहारोऽयम् । sudhīno ane amuk bhaviṣhya kāḷ sudhīno bhāg) sansārī chhe ane bākīno uparano anant bhāg siddharūp ( – svābhāvik shuddha) chhe. ā jīvanā sansārī bhāgamānno keṭalok bhāg khullo (pragaṭ) chhe ane bākīno badho sansārī bhāg ane ākhoy siddharūp bhāg ḍhaṅkāyelo (apragaṭ) chhe. ā jīvano khullo (pragaṭ) bhāg sansārī joīne agnānī jīv ‘jyān jyān jīv hoy tyān tyān sansārīpaṇun hoy’ evī vyāpti kalpī le chhe ane āvā khoṭā vyāptignān dvārā evun anumān tārave chhe ke ‘anādi-anant ākho jīv sansārī chhe’. ā anumān mithyā chhe; kāraṇ ke ā jīvano uparano bhāg ( – amuk bhaviṣhya kāḷ pachhīno bākīno anant bhāg) sansārīpaṇānā abhāvavāḷo chhe, siddharūp chhe — em sarvagnapraṇīt āgamanā gnānathī, samyak anumānagnānathī ane atīndriy gnānathī spaṣhṭa jaṇāy chhe.
ām anek prakāre nakkī thāy chhe ke jīv sansāraparyāy naṣhṭa karī siddhaparyāye pariṇame tyān sarvathā asatno utpād thato nathī. 20.
anvayārthaḥ — [एवम्] e rīte [गुणपर्ययैः सहितः] guṇaparyāyo sahit [जीवः] jīv [संसरन्] sansaraṇ karato thako [भावम्] bhāv, [अभावम्] abhāv, [भावाभावम्] bhāvābhāv [च] ane [अभावभावम्] abhāvabhāvane [करोति] kare chhe.
ṭīkāḥ — ā, jīvane utpād, vyay, sat-vināsh ane asat-utpādanun kartāpaṇun hovānī siddhirūp upasanhār chhe.
Page 43 of 256
PDF/HTML Page 83 of 296
single page version
kahānajainashāstramāḷā ]
द्रव्यं हि सर्वदाऽविनष्टानुत्पन्नमाम्नातम् । ततो जीवद्रव्यस्य द्रव्यरूपेण नित्यत्वमुपन्यस्तम् । तस्यैव देवादिपर्यायरूपेण प्रादुर्भवतो भावकर्तृत्वमुक्तं ; तस्यैव च मनुष्यादिपर्यायरूपेण व्ययतोऽभावकर्तृत्वमाख्यातं; तस्यैव च सतो देवादिपर्याय- स्योच्छेदमारभमाणस्य भावाभावकर्तृत्वमुदितं; तस्यैव चासतः पुनर्मनुष्यादिपर्यायस्योत्पाद- मारभमाणस्याभावभावकर्तृत्वमभिहितम् । सर्वमिदमनवद्यं द्रव्यपर्यायाणामन्यतरगुणमुख्यत्वेन व्याख्यानात् । तथाहि — यदा जीवः पर्यायगुणत्वेन द्रव्यमुख्यत्वेन विवक्ष्यते तदा नोत्पद्यते, न विनश्यति, न च क्रमवृत्त्यावर्तमानत्वात् सत्पर्यायजातमुच्छिनत्ति, नासदुत्पादयति । यदा तु द्रव्यगुणत्वेन पर्यायमुख्यत्वेन विवक्ष्यते तदा प्रादुर्भवति, विनश्यति, सत्पर्यायजातमतिवाहितस्वकालमुच्छिनत्ति, असदुपस्थितस्वकालमुत्पादयति चेति ।
dravya kharekhar sarvadā avinaṣhṭa ane anutpanna āgamamān kahyun chhe; tethī jīvadravyane dravyarūpe nityapaṇun kahevāmān āvyun. (1) devādiparyāyarūpe ūpajatun hovāthī tene ja ( – jīvadravyane ja) bhāvanun ( – utpādanun) kartāpaṇun kahevāmān āvyun chhe; (2) manuṣhyādi- paryāyarūpe nāsh pāmatun hovāthī tene ja abhāvanun ( – vyayanun) kartāpaṇun kahevāmān āvyun chhe; (3) sat ( – vidyamān) devādiparyāyano nāsh karatun hovāthī tene ja bhāvābhāvanun ( – satnā vināshanun) kartāpaṇun kahevāmān āvyun chhe; ane (4) pharīne asat ( – avidyamān) manuṣhyādiparyāyano utpād karatun hovāthī tene ja abhāvabhāvanun ( – asatnā utpādanun) kartāpaṇun kahevāmān āvyun chhe.
— ā badhun niravadya (nirdoṣh, nirbādh, aviruddha) chhe, kāraṇ ke dravya ane paryāyomānthī ekanī gauṇatāthī ane anyanī mukhyatāthī kathan karavāmān āve chhe. te ā pramāṇeḥ —
jyāre jīv paryāyanī gauṇatāthī ane dravyanī mukhyatāthī vivakṣhit hoy chhe tyāre te (1) ūpajato nathī, (2) vināsh pāmato nathī, (3) kramavr̥uttie nahi vartato hovāthī sat ( – vidyamān) paryāyasamūhane vinaṣhṭa karato nathī ane (4) asatne ( – avidyamān paryāyasamūhane) utpanna karato nathī; ane jyāre jīv dravyanī gauṇatāthī ane paryāyanī mukhyatāthī vivakṣhit hoy chhe tyāre te (1) ūpaje chhe, (2) vināsh pāme chhe, (3) jeno svakāḷ vītī gayo chhe evā sat ( – vidyamān) paryāyasamūhane vinaṣhṭa kare chhe ane (4) jeno svakāḷ upasthit thayo chhe ( – āvī pahoñchyo chhe) evā asatne ( – avidyamān paryāyasamūhane) utpanna kare chhe.
Page 44 of 256
PDF/HTML Page 84 of 296
single page version
44
स खल्वयं प्रसादोऽनेकान्तवादस्य यदीद्रशोऽपि विरोधो न विरोधः ।।२१।।
अत्र सामान्येनोक्त लक्षणानां षण्णां द्रव्याणां मध्यात् पंचानामस्तिकायत्वं व्यवस्थापितम् ।
te ā prasād kharekhar anekāntavādano chhe ke āvo virodh paṇ (kharekhar) virodh nathī. 21.
anvayārthaḥ — [जीवाः] jīvo, [पुद्गलकायाः] pudgalakāyo, [आकाशम्] ākāsh ane [शेषौ अस्तिकायौ] bākīnā be astikāyo [अमयाः] akr̥ut chhe, [अस्तित्वमयाः] astitvamay chhe ane [हि] kharekhar [लोकस्य कारणभूताः] lokanā kāraṇabhūt chhe.
ṭīkāḥ — ahīn (ā gāthāmān), sāmānyapaṇe jemanun svarūp (pūrve) kahevāmān āvyun chhe evān chha dravyomānthī pāñchane astikāyapaṇun sthāpit karavāmān āvyun chhe.
akr̥ut hovāthī, astitvamay hovāthī ane anek prakāranī *potānī pariṇatirūp lokanān kāraṇ hovāthī jeo svīkāravāmān ( – sammat karavāmān) āvyān 1. lok chha dravyonā anekavidh pariṇāmarūp ( – utpādavyayadhrauvyarūp) chhe; tethī chha dravyo kharekhar lokanān
Page 45 of 256
PDF/HTML Page 85 of 296
single page version
kahānajainashāstramāḷā ]
पगम्यमानेषु षट्सु द्रव्येषु जीवपुद्गलाकाशधर्माधर्माः प्रदेशप्रचयात्मकत्वात् पञ्चास्तिकायाः । न खलु कालस्तदभावादस्तिकाय इति सामर्थ्यादवसीयत इति ।।२२।।
वृत्तिरूपः परिणामः । स खलु सहकारिकारणसद्भावे द्रष्टः, गतिस्थित्यवगाहपरिणामवत् । chhe evān chha dravyomān jīv, pudgal, ākāsh, dharma ne adharma pradeshaprachayātmak ( – pradeshonā samūhamay) hovāthī e pāñch astikāyo chhe. kāḷane pradeshaprachayātmakapaṇāno abhāv hovāthī te kharekhar astikāy nathī em (vagar-kahye paṇ) sāmarthyathī nakkī thāy chhe. 22.
anvayārthaḥ — [सद्भावस्वभावानाम्] sattāsvabhāvavāḷān [जीवानाम् तथा एव पुद्गलानाम् च] jīvo ane pudgalonā [परिवर्तनसम्भूतः] parivartanathī siddha thato [कालः] evo kāḷ [नियमेन प्रज्ञप्तः] (sarvagno dvārā) niyamathī (nishchayathī) upadeshavāmān āvyo chhe.
ṭīkāḥ — kāḷ astikāyapaṇe anukta ( – nahi kahevāmān āvelo) hovā chhatān tene arthapaṇun ( – padārthapaṇun) siddha thāy chhe em ahīn darshāvyun chhe.
ā jagatamān kharekhar jīvone ane pudgalone sattāsvabhāvane līdhe pratikṣhaṇ utpādavyayadhrauvyanī ekavr̥uttirūp pariṇām varte chhe. te ( – pariṇām) kharekhar sahakārī kāraṇanā sadbhāvamān jovāmān āve chhe, gati-sthiti-avagāhapariṇāmanī māphak. (jem
Page 46 of 256
PDF/HTML Page 86 of 296
single page version
46
यस्तु सहकारिकारणं स कालः । तत्परिणामान्यथानुपपत्तिगम्यमानत्वादनुक्तोऽपि निश्चय- कालोऽस्तीति निश्चीयते । यस्तु निश्चयकालपर्यायरूपो व्यवहारकालः स जीवपुद्गल- परिणामेनाभिव्यज्यमानत्वात्तदायत्त एवाभिगम्यत एवेति ।।२३।।
gati, sthiti ane avagāharūp pariṇāmo dharma, adharma ane ākāsharūp sahakārī kāraṇonā sadbhāvamān hoy chhe, tem utpādavyayadhrauvyanī ekatārūp pariṇām sahakārī kāraṇanā sadbhāvamān hoy chhe.) ā je sahakārī kāraṇ te kāḷ chhe. 1jīv-pudgalanā pariṇāmanī 2anyathā anupapatti dvārā jaṇāto hovāthī, nishchayakāḷ — (astikāyapaṇe) anukta hovā chhatān paṇ — (dravyapaṇe) vidyamān chhe em nakkī thāy chhe. ane je nishchayakāḷanā paryāyarūp vyavahārakāḷ te, jīv-pudgalonā pariṇāmathī vyakta ( – gamya) thato hovāthī jarūr tadāshrit ja ( – jīv ane pudgalanā pariṇāmane āshrit ja) gaṇavāmān āve chhe. 23.
chhe topaṇ jīv-pudgalonā pariṇām spaṣhṭa khyālamān āvatā hovāthī kāḷadravyane siddha karavāmān mātra te benā pariṇāmanī ja vāt levāmān āvī chhe. 2. anyathā anupapatti=bījī koī rīte nahi banī shakavun te. [jīv-pudgalonā utpādavyayadhrauvyātmak
padārtha vinā ( – nishchayakāḷ vinā) hoī shake nahi. jem ākāsh vinā dravyo avagāh pāmī
Page 47 of 256
PDF/HTML Page 87 of 296
single page version
kahānajainashāstramāḷā ]
anvayārthaḥ — [कालः इति] kāḷ (nishchayakāḷ) [व्यपगतपञ्चवर्णरसः] pāñch varṇa ne pāñch ras rahit, [व्यपगतद्विगन्धाष्टस्पर्शः च] be gandh ne āṭh sparsha rahit, [अगुरुलघुकः] agurulaghu, [अमूर्तः] amūrta [च] ane [वर्तनलक्षणः] vartanā- lakṣhaṇavāḷo chhe.
lokākāshanā ekek pradeshe ekek kāḷāṇu (kāḷadravya) sthit chhe. ā kāḷāṇu (kāḷadravya) te nishchayakāḷ chhe. alokākāshamān kāḷāṇu (kāḷadravya) nathī.
ā kāḷ (nishchayakāḷ) varṇa-gandh-ras-sparsha rahit chhe, varṇādi rahit hovāthī amūrta chhe ane amūrta hovāthī sūkṣhma, atīndriyagnānagrāhya chhe. vaḷī te ṣhaṭguṇ- hānivr̥uddhisahit agurulaghutvasvabhāvavāḷo chhe. kāḷanun lakṣhaṇ vartanāhetutva chhe; eṭale ke, jem shiyāḷāmān svayam adhyayanakriyā karatā puruṣhane agni sahakārī ( – bahiraṅg nimitta) chhe ane jem svayam pharavānī kriyā karatā kumbhāranā chākane nīchenī khīlī sahakārī chhe tem nishchayathī svayamev pariṇām pāmatān jīv-pudgalādi dravyone (vyavahārathī) kāḷāṇurūp nishchayakāḷ bahiraṅg nimitta chhe.
prashnaḥ — alokamān kāḷadravya nathī to tyān ākāshanī pariṇati kaī rīte thaī shake?
uttarḥ — jem laṭakatī moṭī dorīne, moṭā vānsane ke kumbhāranā chākane ek ja jagyāe sparshavā chhatān sarvatra chalan thāy chhe, jem manogna sparshanendriyaviṣhayano ke rasanendriyaviṣhayano sharīranā ek ja bhāgamān sparsha thavā chhatān ākhā ātmāmān sukhānubhav thāy chhe ane jem sarpadansh ke vraṇ (jakham) vagere sharīranā ek ja bhāgamān thavā chhatān ākhā ātmāmān duḥkhavedanā thāy chhe, tem kāḷadravya lokākāshamān ja hovā chhatān ākhā ākāshamān pariṇati thāy chhe kāraṇ ke ākāsh akhaṇḍ ek dravya chhe. *shrī amr̥utachandrāchāryadeve ā 24mī gāthānī ṭīkā lakhī nathī tethī gujarātī anuvādamān anvayārtha
Page 48 of 256
PDF/HTML Page 88 of 296
single page version
48
परमाणुप्रचलनायत्तः समयः । नयनपुटघटनायत्तो निमिषः । तत्संख्याविशेषतः काष्ठा कला नाली च । गगनमणिगमनायत्तो दिवारात्रः । तत्संख्याविशेषतः मासः, ऋतुः, अयनं, संवत्सरः इति । एवंविधो हि व्यवहारकालः केवलकालपर्यायमात्रत्वेनावधारयितुमशक्यत्वात् परायत्त इत्युपमीयत इति ।।२५।।
ahīn e khās dhyānamān rākhavun ke kāḷ koī dravyane pariṇamāvato nathī, sampūrṇa svatantratāthī svayamev pariṇamatān dravyone te bāhyanimittamātra chhe.
anvayārthaḥ — [समयः] samay, [निमिषः] nimeṣh, [काष्ठा] kāṣhṭhā, [कला च] kaḷā, [नाली] ghaḍī, [ततः दिवारात्रः] ahorātra ( – divas), [मासर्त्वयनसंवत्सरम्] mās, tu, ayan ane varṣha — [इति कालः] evo je kāḷ (arthāt vyavahārakāḷ) [परायत्तः] te parāshrit chhe.
paramāṇunā gamanane āshrit samay chhe; āṅkhanā vīñchāvāne āshrit nimeṣh chhe; tenī ( – nimeṣhanī) amuk saṅkhyāthī kāṣhṭhā, kaḷā ane ghaḍī hoy chhe; sūryanā gamanane āshrit ahorātra hoy chhe; ane tenī ( – ahorātranī) amuk saṅkhyāthī mās, tu, ayan ne varṣha hoy chhe. — āvo vyavahārakāḷ kevaḷ kāḷanā paryāyamātrapaṇe avadhāravo ashakya hovāthī (arthāt paranī apekṣhā vinā — paramāṇu, āṅkh, sūrya vagere par padārthonī apekṣhā vinā — vyavahārakāḷanun māp nakkī karavun ashakya hovāthī) tene ‘parāshrit’ evī upamā āpavāmān āve chhe.
Page 49 of 256
PDF/HTML Page 89 of 296
single page version
kahānajainashāstramāḷā ]
bhāvārthaḥ — ‘samay’ nimittabhūt evā mand gatie pariṇat pudgal-paramāṇu vaḍe pragaṭ thāy chhe — mapāy chhe (arthāt paramāṇune ek ākāshapradeshethī bījā anantar ākāshapradeshe mand gatithī jatān je vakhat lāge tene samay kahevāmān āve chhe). ‘nimeṣh’ āṅkhanā vīñchāvāthī pragaṭ thāy chhe (arthāt khullī āṅkhane vīñchātān je vakhat lāge tene nimeṣh kahevāmān āve chhe ane te ek nimeṣh asaṅkhyāt samayono hoy chhe). pandar nimeṣhanī ek ‘kāṣhṭhā’, trīsh kāṣhṭhānī ek ‘kaḷā’, vīshathī kāīk adhik kaḷānī ek ‘ghaḍī’ ane be ghaḍīnun ek ‘muhūrta’ bane chhe. ‘ahorātra’ sūryanā gamanathī pragaṭ thāy chhe (ane te ek ahorātra trīsh muhūrtanun hoy chhe). trīsh ahorātrano ek ‘mās’, be māsanī ek ‘r̥̄utu’, traṇ r̥̄utunun ek ‘ayan’ ane be ayananun ek ‘varṣha’ bane chhe. — ā badho vyavahārakāḷ chhe. ‘palyopam’, ‘sāgaropam’ vagere paṇ vyavahārakāḷanā bhedo chhe.
uparokta samay-nimeṣhādi badhāy kharekhar kevaḷ nishchayakāḷanā ja ( – kāḷadravyanā ja) paryāyo chhe parantu teo paramāṇu vagere dvārā pragaṭ thatā hovāthī (arthāt par padārtho dvārā māpī shakātā hovāthī) temane upachārathī parāshrit kahevāmān āve chhe. 25.
anvayārthaḥ — [ चिरं वा क्षिप्रं ] ‘chir’ athavā ‘kṣhipra’ evun gnān ( – bahu kāḷ athavā thoḍo kāḷ evun gnān) [मात्रारहितं तु] parimāṇ vinā ( – kāḷanā māp vinā) [न अस्ति] hoy nahi; [सा मात्रा अपि] ane te parimāṇ [खलु] kharekhar [पुद्गलद्रव्येण विना] pudgaladravya vinā thatun nathī; [तस्मात्] tethī [कालः प्रतीत्यभवः] kāḷ āshritapaṇe ūpajanāro chhe (athāt vyavahārakāḷ parano āshray karīne ūpaje chhe em ūpachārathī kahevāy chhe). pt.. 7
Page 50 of 256
PDF/HTML Page 90 of 296
single page version
50
सम्प्रत्ययः । स खलु दीर्घह्रस्वकालनिबन्धनं प्रमाणमन्तरेण न सम्भाव्यते । तदपि प्रमाणं पुद्गलद्रव्यपरिणाममन्तरेण नावधार्यते । ततः परपरिणामद्योतमानत्वाद्वयवहारकालो निश्चये- नानन्याश्रितोऽपि प्रतीत्यभव इत्यभिधीयते । तदत्रास्तिकायसामान्यप्ररूपणायामस्तिकायत्वा- भावात्साक्षादनुपन्यस्यमानोऽपि जीवपुद्गलपरिणामान्यथानुपपत्त्या निश्चयरूपस्तत्परिणामा- यत्ततया व्यवहाररूपः कालोऽस्तिकायपञ्चकवल्लोकरूपेण परिणत इति खरतर ऊष्टयाभ्युप गम्यत इति ।।२६।।
ṭīkāḥ — ahīn vyavahārakāḷanā kathañchit parāshritapaṇā viṣhe satya yukti kahevāmān āvī chhe.
pratham to, nimeṣh-samayādi vyavahārakāḷamān ‘chir’ ane ‘kṣhipra’ evun gnān ( – lāmbo kāḷ ane ṭūṅko kāḷ evun gnān) thāy chhe. te gnān kharekhar lāmbā ane ṭūṅkā kāḷ sāthe sambandh rākhanārā pramāṇ ( – kāḷaparimāṇ) vinā sambhavatun nathī; ane te pramāṇ pudgaladravyanā pariṇām vinā nakkī thatun nathī. tethī, vyavahārakāḷ paranā pariṇām dvārā jaṇāto hovāthī — joke nishchayathī te anyane āshrit nathī topaṇ - āshritapaṇe ūpajanāro ( – parane avalambīne ūpajato) kahevāmān āve chhe.
māṭe, joke kāḷane astikāyapaṇānā abhāvane līdhe ahīn astikāyanī sāmānya prarūpaṇāmān tenun *sākṣhāt kathan nathī topaṇ, jīv-pudgalanā pariṇāmanī anyathā anupapatti vaḍe siddha thato nishchayarūp kāḷ ane temanā pariṇāmane āshrit nakkī thato vyavahārarūp kāḷ pañchāstikāyanī māphak lokarūpe pariṇat chhe — em, ati tīkṣhṇa draṣhṭithī jāṇī shakāy chhe.
bhāvārthaḥ — ‘samay’ ṭūṅko chhe, ‘nimeṣh’ lāmbo chhe ane muhūrta’ tenāthī paṇ lāmbun chhe evun je gnān thāy chhe te ‘samay’, ‘nimeṣh’ vagerenun parimāṇ jāṇavāthī thāy chhe; ane te kāḷaparimāṇ pudgalo dvārā nakkī thāy chhe. tethī vyavahārakāḷanī utpatti pudgalo dvārā thatī (upachārathī) kahevāmān āve chhe. *sākṣhāt=sīdhun. [kāḷanun vistr̥ut sīdhun kathan shrī pravachanasāranā dvitīy shrutaskandhamān karavāmān
jāṇī levun.]
Page 51 of 256
PDF/HTML Page 91 of 296
single page version
kahānajainashāstramāḷā ]
इति समयव्याख्यायामन्तर्नीतषड्द्रव्यपञ्चास्तिकायसामान्यव्याख्यानरूपः पीठबन्धः समाप्तः ।।
e rīte joke vyavahārakāḷanun māp pudgal dvārā thatun hovāthī tene upachārathī pudgalāshrit kahevāmān āve chhe topaṇ nishchayathī te kevaḷ kāḷadravyanā ja paryāyarūp chhe, pudgalathī sarvathā bhinna chhe — em samajavun. jem das sher pāṇīnā māṭīmay ghaḍānun māp pāṇī dvārā thatun hovā chhatān ghaḍo māṭīnā ja paryāyarūp chhe, pāṇīnā paryāyarūp nathī, tem samay-nimeṣhādi vyavahārakāḷanun māp pudgal dvārā thatun hovā chhatān vyavahārakāḷ kāḷadravyanā ja paryāyarūp chhe, pudgalanā paryāyarūp nathī.
kāḷasambandhī gāthāsūtronā kathanano saṅkṣhep ā pramāṇe chheḥ — jīvapudgalonā pariṇāmamān (samayavishiṣhṭa vr̥uttimān) vyavahāre samayanī apekṣhā āve chhe; tethī samayane utpanna karanāro koī padārtha avashya hovo joīe. ā padārtha te kāḷadravya chhe. kāḷadravya pariṇamavāthī vyavahārakāḷ thāy chhe ane te vyavahārakāḷ pudgal dvārā mapāto hovāthī tene upachārathī parāshrit kahevāmān āve chhe. pañchāstikāyanī māphak nishchayavyavahārarūp kāḷ paṇ lokarūpe pariṇat chhe em sarvagnoe joyun chhe ane ati tīkṣhṇa draṣhṭi vaḍe spaṣhṭa samyak anumān paṇ thaī shake chhe.
kāḷasambandhī kathanano tātparyārtha nīche pramāṇe grahavāyogya chheḥ — atīt anant kāḷamān jīvane ek chidānandarūp kāḷ ja (svakāḷ ja) jeno svabhāv chhe evā jīvāstikāyanī upalabdhi thaī nathī; te jīvāstikāyanun ja samyak shraddhān, tenun ja rāgādithī bhinnarūpe bhedagnān ane temān ja rāgādivibhāvarūp samasta saṅkalpa- vikalpajāḷanā tyāg vaḍe sthir pariṇati kartavya chhe. 26.
ā rīte (shrīmadbhagavatkundakundāchāryadevapraṇīt shrī pañchāstikāyasaṅgrah shāstranī shrī amr̥utachandrāchāryadevavirachit) samayavyākhyā nāmanī ṭīkāmān ṣhaḍdravya-pañchāstikāyanā sāmānya vyākhyānarūp pīṭhikā samāpta thaī.
have temanun ja ( – ṣhaḍdravya ane pañchāstikāyanun ja) visheṣh vyākhyān karavāmān āve chhe. temān pratham, jīvadravyāstikāyanun vyākhyān chhe.
Page 52 of 256
PDF/HTML Page 92 of 296
single page version
52
चिदात्मकत्वात्, व्यवहारेण चिच्छक्ति युक्त त्वाच्चेतयिता । निश्चयेनापृथग्भूतेन, व्यवहारेण पृथग्भूतेन चैतन्यपरिणामलक्षणेनोपयोगेनोपलक्षितत्वादुपयोगविशेषितः । निश्चयेन भावकर्मणां,
anvayārthaḥ — [जीवः इति भवति] (sansārasthit) ātmā jīv chhe, [चेतयिता] chetayitā (chetanāro) chhe, [उपयोगविशेषितः] upayogalakṣhit chhe, [प्रभुः] prabhu chhe, [कर्ता] kartā chhe, [भोक्ता] bhoktā chhe, [देहमात्रः] dehapramāṇ chhe, [न हि मूर्तः] amūrta chhe [च] ane [कर्मसंयुक्तः] karmasanyukta chhe.
ṭīkāḥ — ahīn (ā gāthāmān) sansār-avasthāvāḷā ātmānun 1sopādhi ane nirupādhi svarūp kahyun chhe.
ātmā nishchaye bhāvaprāṇanā dhāraṇane līdhe ‘jīv’ chhe, vyavahāre (asadbhūt vyavahāranaye) dravyaprāṇanā dhāraṇane līdhe ‘jīv’ chhe; nishchaye 2chitsvarūp hovāthī ‘chetayitā’ (chetanāro) chhe, vyavahāre (sadbhūt vyavahāranaye) chitshaktiyukta hovāthī ‘chetayitā’ chhe; nishchaye 3apr̥uthagbhūt evā chaitanyapariṇāmasvarūp upayog vaḍe lakṣhit hovāthī ‘upayogalakṣhit’ chhe, vyavahāre (sadbhūt vyavahāranaye) pr̥uthagbhūt evā 1. sopādhi=upādhi sahit; jemān paranī apekṣhā āvatī hoy evun. 2. nishchaye chitshaktine ātmā sāthe abhed chhe ane vyavahāre bhed chhe; tethī nishchaye ātmā chitshakti-
svarūp chhe ane vyavahāre chitshaktivān chhe. 3. apr̥uthagbhūt=apr̥uthak; abhinna. (nishchaye upayog ātmāthī apr̥uthak chhe ane vyavahāre pr̥uthak chhe.)
Page 53 of 256
PDF/HTML Page 93 of 296
single page version
kahānajainashāstramāḷā ]
व्यवहारेण द्रव्यकर्मणामास्रवणबन्धनसंवरणनिर्जरणमोक्षणेषु स्वयमीशत्वात् प्रभुः । निश्चयेन पौद्गलिककर्मनिमित्तात्मपरिणामानां, व्यवहारेणात्मपरिणामनिमित्तपौद्गलिककर्मणां कर्तृत्वात्कर्ता । निश्चयेन शुभाशुभकर्मनिमित्तसुखदुःखपरिणामानां, व्यवहारेण शुभाशुभ- कर्मसंपादितेष्टानिष्टविषयाणां भोक्तृ त्वाद्भोक्ता । निश्चयेन लोकमात्रोऽपि विशिष्टावगाह- परिणामशक्ति युक्त त्वान्नामकर्मनिर्वृत्तमणु महच्च शरीरमधितिष्ठन् व्यवहारेण देहमात्रः । व्यवहारेण कर्मभिः सहैकत्वपरिणामान्मूर्तोऽपि निश्चयेन नीरूपस्वभावत्वान्न हि मूर्तः । निश्चयेन पुद्गलपरिणामानुरूपचैतन्यपरिणामात्मभिः, व्यवहारेण चैतन्यपरिणामानुरूपपुद्गल- परिणामात्मभिः कर्मभिः संयुक्त त्वात्कर्मसंयुक्त इति ।।२७।। chaitanyapariṇāmasvarūp upayog vaḍe lakṣhit hovāthī ‘upayogalakṣhit’ chhe; nishchaye bhāvakarmonān āsrav, bandh, samvar, nirjarā ane mokṣha karavāmān svayam īsh (samartha) hovāthī ‘prabhu’ chhe, vyavahāre (asadbhūt vyavahāranaye) dravyakarmonān āsrav, bandh, samvar, nirjarā ane mokṣha karavāmān svayam īsh hovāthī ‘prabhu’ chhe; nishchaye paudgalik karmo jemanun nimitta chhe evā ātmapariṇāmonun kartr̥utva hovāthī ‘kartā’ chhe, vyavahāre (asadbhūt vyavahāranaye) ātmapariṇāmo jemanun nimitta chhe evān paudgalik karmonun kartr̥utva hovāthī ‘kartā’ chhe; nishchaye shubhāshubh karmo jemanun nimitta chhe evā sukhaduḥkh- pariṇāmonun bhoktr̥utva hovāthī ‘bhoktā’ chhe, vyavahāre (asadbhūt vyavahāranaye) shubhāshubh karmothī sampādit (prāpta) iṣhṭāniṣhṭa viṣhayonun bhoktr̥utva hovāthī ‘bhoktā’ chhe; nishchaye lokapramāṇ hovā chhatān, vishiṣhṭa avagāhapariṇāmanī shaktivāḷo hovāthī nāmakarmathī rachātā nānā – moṭā sharīramān raheto thako vyavahāre (sadbhūt vyavahāranaye) ‘dehapramāṇ’ chhe; vyavahāre (asadbhūt vyavahāranaye) karmo sāthe ekatvapariṇāmane līdhe mūrta hovā chhatān, nishchaye arūpī-svabhāvavāḷo hovāne līdhe ‘amūrta’ chhe; *nishchaye pudgalapariṇāmane anurūp chaitanyapariṇāmātmak karmo sāthe sanyukta hovāthī ‘karmasanyukta’ chhe; vyavahāre (asadbhūt vyavahāranaye) chaitanyapariṇāmane anurūp pudgalapariṇāmātmak karmo sāthe sanyukta hovāthī ‘karmasanyukta’ chhe.
bhāvārthaḥ — pahelī 26 gāthāomān ṣhaḍdravya ane pañchāstikāyanun sāmānya *sansārī ātmā nishchaye nimittabhūt pudgalakarmone anurūp evā naimittik ātmapariṇāmo sāthe (arthāt bhāvakarmo sāthe) sanyukta hovāthī karmasanyukta chhe ane vyavahāre nimittabhūt ātmapariṇāmone
Page 54 of 256
PDF/HTML Page 94 of 296
single page version
54
र्ध्वगमनस्वभावत्वाल्लोकान्तमधिगम्य परतो गतिहेतोरभावादवस्थितः केवलज्ञानदर्शनाभ्यां स्वरूपभूतत्वादमुक्तोऽनन्तमतीन्द्रियं सुखमनुभवति । मुक्त स्य चास्य भावप्राणधारणलक्षणं nirūpaṇ karīne, have ā 27mī gāthāthī temanun visheṣh nirūpaṇ sharū karavāmān āvyun chhe. temān pratham, jīvanun (ātmānun) nirūpaṇ sharū karatān ā gāthāmān sansārasthit ātmāne jīv (arthāt jīvatvavāḷo), chetayitā, upayogalakṣhaṇavāḷo, prabhu, kartā ityādi kahyo chhe. jīvatva, chetayitr̥utva, upayog, prabhutva, kartr̥utva ityādinun vivaraṇ āgaḷanī gāthāomān āvashe. 27.
anvayārthaḥ — [कर्ममलविप्रमुक्तः] karmamaḷathī mukta ātmā [ऊर्ध्वं] ūñche [लोकस्य अन्तम्] lokanā antane [अधिगम्य] pāmīne [सः सर्वज्ञानदर्शी] te sarvagna-sarvadarshī [अनंतम्] anant [अनिन्द्रियम्] anindriy [सुखम्] sukhane [लभते] anubhave chhe.
ātmā (karmarajanā) paradravyapaṇāne līdhe karmarajathī sampūrṇapaṇe je kṣhaṇe mukāy chhe ( – mukta thāy chhe), te ja kṣhaṇe (potānā) ūrdhvagamanasvabhāvane līdhe lokanā antane pāmīne āgaḷ gatihetuno abhāv hovāthī (tyān) sthir raheto thako, kevaḷagnān ane kevaḷadarshan (nij) svarūpabhūt hovāne līdhe temanāthī nahi mukāto thako anant atīndriy sukhane anubhave chhe. te mukta ātmāne, bhāvaprāṇadhāraṇ jenun lakṣhaṇ ( – svarūp) chhe evun
Page 55 of 256
PDF/HTML Page 95 of 296
single page version
kahānajainashāstramāḷā ]
जीवत्वं, चिद्रूपलक्षणं चेतयितृत्वं, चित्परिणामलक्षण उपयोगः, निर्वर्तितसमस्ताधिकार- शक्ति मात्रं प्रभुत्वं, समस्तवस्त्वसाधारणस्वरूपनिर्वर्तनमात्रं कर्तृत्वं, स्वरूपभूतस्वातन्त्र्य- लक्षणसुखोपलम्भरूपं भोक्तृ त्वं, अतीतानन्तरशरीरपरिमाणावगाहपरिणामरूपं देहमात्रत्वं, उपाधिसम्बन्धविविक्त मात्यन्तिकममूर्तत्वम् । कर्मसंयुक्त त्वं तु द्रव्यभावकर्मविप्रमोक्षान्न भवत्येव । द्रव्यकर्माणि हि पुद्गलस्कन्धा भावकर्माणि तु चिद्विवर्ताः । विवर्तते हि चिच्छक्ति रनादिज्ञानावरणादिकर्मसम्पर्ककूणितप्रचारा परिच्छेद्यस्य विश्वस्यैकदेशेषु क्रमेण व्याप्रियमाणा । यदा तु ज्ञानावरणादिकर्मसम्पर्कः प्रणश्यति तदा परिच्छेद्यस्य विश्वस्य ‘jīvatva’ hoy chhe; chidrūp jenun lakṣhaṇ ( – svarūp) chhe evun ‘chetayitr̥utva’ hoy chhe; chitpariṇām jenun lakṣhaṇ ( – svarūp) chhe evo ‘upayog’ hoy chhe; prāpta karelā samasta (ātmik) adhikāronī *shaktimātrarūp ‘prabhutva’ hoy chhe; samasta vastuothī asādhāraṇ evā svarūpanī niṣhpattimātrarūp ( – nij svarūpane rachavārūp) ‘kartr̥utva’ hoy chhe; svarūpabhūt svātantrya jenun lakṣhaṇ ( – svarūp) chhe evā sukhanī upalabdhirūp ‘bhoktr̥utva’ hoy chhe; atīt anantar ( – chhellā) sharīr pramāṇe avagāhapariṇāmarūp ‘1dehapramāṇapaṇun’ hoy chhe; ane upādhinā sambandhathī 2vivikta evun ātyantik (sarvathā) ‘amūrtapaṇun’ hoy chhe. (mukta ātmāne) ‘3karmasanyuktapaṇun’ to nathī ja hotun, kāraṇ ke dravyakarmo ane bhāvakarmothī vimukti thaī chhe. dravyakarmo te pudgalaskandho chhe ane bhāvakarmo te 4chiddavivarto chhe. chitshakti anādi gnānāvaraṇādikarmonā samparkathī (sambandhathī) saṅkuchit vyāpāravāḷī hovāne līdhe gneyabhūt vishvanā ( – samasta padārthonā) ek ek deshamān krame vyāpār karatī thakī vivartan pāme chhe. parantu jyāre gnānāvaraṇādikarmono samparka *shakti=sāmarthya; īshatva. (mukta ātmā samasta ātmik adhikārone bhogavavāmān arthāt temano
amal karavāmān svayam samartha chhe tethī te prabhu chhe.) 1. mukta ātmānī avagāhanā charamasharīrapramāṇ hoy chhe tethī te chhellā dehanī apekṣhā laīne temane
‘dehapramāṇapaṇun’ kahī shakāy chhe. 2. vivikta=bhinna; rahit. 3. pūrva sūtramān kahelā ‘jīvatva’ ādi nav visheṣhomānthī prathamanā āṭh visheṣho muktātmāne paṇ
yathāsambhav hoy chhe, mātra ek ‘karmasanyuktapaṇun’ hotun nathī. 4. chiddavivarta=chaitanyano palaṭo arthāt chaitanyanun ek viṣhayane chhoḍī anya viṣhayane jāṇavārūpe
Page 56 of 256
PDF/HTML Page 96 of 296
single page version
56
सर्वदेशेषु युगपद्वयापृता कथञ्चित्कौटस्थ्यमवाप्य विषयान्तरमनाप्नुवन्ती न विवर्तते । स खल्वेष निश्चितः सर्वज्ञसर्वदर्शित्वोपलम्भः । अयमेव द्रव्यकर्मनिबन्धनभूतानां भाव- कर्मणां कर्तृत्वोच्छेदः । अयमेव च विकारपूर्वकानुभवाभावादौपाधिकसुखदुःखपरिणामानां भोक्तृ त्वोच्छेदः । इदमेव चानादिविवर्तखेदविच्छित्तिसुस्थितानन्तचैतन्यस्यात्मनः स्वतन्त्र- स्वरूपानुभूतिलक्षणसुखस्य भोक्तृ त्वमिति ।।२८।।
vināsh pāme chhe, tyāre te gneyabhūt vishvanā sarva deshomān yugapad vyāpār karatī thakī kathañchit 1kūṭastha thaīne, anya viṣhayane nahi pāmatī thakī vivartan karatī nathī. te ā (chitshaktinā vivartanano abhāv), kharekhar nishchit ( – niyat, achaḷ) sarvagnapaṇānī ane sarvadarshīpaṇānī upalabdhi chhe. ā ja, dravyakarmonā nimittabhūt bhāvakarmonā kartr̥utvano vināsh chhe; ā ja, vikārapūrvak anubhavanā abhāvane līdhe 2aupādhik sukhaduḥkh- pariṇāmonā bhoktr̥utvano vināsh chhe; ane ā ja, anādi vivartananā khedanā vināshathī jenun anant chaitanya susthit thayun chhe evā ātmāne svatantrasvarūpānubhūtilakṣhaṇ sukhanun ( – svatantra svarūpanī anubhūti jenun lakṣhaṇ chhe evā sukhanun) bhoktr̥utva chhe. 28.
anvayārthaḥ — [सः चेतयिता] te chetayitā (chetanāro ātmā) [सर्वज्ञः] sarvagna [च] ane [सर्वलोकदर्शी] sarvalokadarshī [स्वयं जातः] svayam thayo thako, [स्वकम्] svakīy 1. kūṭastha=sarvakāḷe ek rūpe rahenārī; achaḷ. [gnānāvaraṇādikarmono sambandh naṣhṭa thatān kāī chitshakti
— sarvadā traṇe kāḷanā samasta gneyone jāṇyā kare chhe, tethī tene kathañchit kūṭastha kahī chhe.] 2. aupādhik=dravyakarmarūp upādhi sāthe sambandhavāḷā; dravyakarmarūp upādhi jemān nimitta hoy chhe evā;
Page 57 of 256
PDF/HTML Page 97 of 296
single page version
kahānajainashāstramāḷā ]
परद्रव्यसम्पर्केण क्रमेण किञ्चित् किञ्चिज्जानाति पश्यति, परप्रत्ययं मूर्तसम्बद्धं सव्याबाधं सान्तं सुखमनुभवति च । यदा त्वस्य कर्मक्लेशाः सामस्त्येन प्रणश्यन्ति, तदाऽनर्गला- सङ्कु चितात्मशक्ति रसहायः स्वयमेव युगपत्समग्रं जानाति पश्यति, स्वप्रत्ययममूर्तसम्बद्धम- व्याबाधमनन्तं सुखमनुभवति च । ततः सिद्धस्य समस्तं स्वयमेव जानतः पश्यतः, सुखमनुभवतश्च स्वं, न परेण प्रयोजनमिति ।।२९।। [अमूर्तम्] amūrta [अव्याबाधम्] avyābādh [अनन्तम्] anant [सुखम्] sukhane [प्राप्नोति] upalabdha kare chhe.
kharekhar gnān, darshan ane sukh jeno svabhāv chhe evo ātmā sansār- avasthāmān, anādi karmaklesh vaḍe ātmashakti saṅkuchit karavāmān āvī hovāthī, paradravyanā samparka vaḍe ( – indriyādinā sambandh vaḍe) kramathī kāīk kāīk jāṇe chhe ane dekhe chhe tathā parāshrit, mūrta (indriyādi) sāthe sambandhavāḷun, savyābādh ( – bādhā sahit) ne sānta sukh anubhave chhe; parantu jyāre tene karmaklesho samastapaṇe vināsh pāme chhe tyāre, ātmashakti anargal ( – niraṅkush) ane asaṅkuchit hovāthī, te asahāyapaṇe ( – koīnī sahāy vinā) svayamev yugapad badhun ( – sarva dravyakṣhetrakāḷabhāv) jāṇe chhe ane dekhe chhe tathā svāshrit, mūrta (indriyādi) sāthe sambandh vinānun, avyābādh ne anant sukh anubhave chhe. māṭe badhun svayamev jāṇanārā ane dekhanārā tathā svakīy sukhane anubhavanārā siddhane parathī (kāī) prayojan nathī.
bhāvārthaḥ — siddhabhagavān (tem ja kevaḷībhagavān) svayamev sarvagnatvādirūpe pariṇame chhe; temanā e pariṇamanamān leshamātra paṇ (indriyādi) paranun ālamban nathī.
ahīn koī sarvagnano niṣhedh karanār jīv kahe chhe ke ‘sarvagna chhe ja nahi, kāraṇ ke jovāmān āvatā nathī’, to tene nīche pramāṇe samajāvavāmān āve chheḥ —
he bhāī! jo tame kaho chho ke ‘sarvagna nathī’, to ame pūchhīe chhīe ke kyān sarvagna nathī? ā kṣhetramān ane ā kāḷamān ke traṇe lokamān ane traṇe kāḷamān? jo ‘ā kṣhetramān ane ā kāḷamān sarvagna nathī’ em kaho, to te to sammat ja chhe. parantu jo ‘traṇe lokamān ane traṇe kāḷamān sarvagna nathī’ em kaho to ame pūchhīe chhīe ke te tame kaī rīte pt.. 8
Page 58 of 256
PDF/HTML Page 98 of 296
single page version
58
जीवत्वगुणव्याख्येयम् । jāṇyun? jo traṇe lokane ane traṇe kāḷane sarvagna vinānā tame joī-jāṇī līdhā to tame ja sarvagna thayā, kāraṇ ke je traṇ lokane ane traṇ kāḷane jāṇe te ja sarvagna chhe. ane jo sarvagna vinānā traṇe lokane ane traṇe kāḷane tame nathī joī-jāṇī līdhā to pachhī ‘traṇe lokamān ane traṇe kāḷamān sarvagna nathī’ em tame kaī rīte kahī shako? ā rīte siddha thāy chhe ke tame karelo sarvagnano niṣhedh yogya nathī.
he bhāī! ātmā ek padārtha chhe ane gnān teno svabhāv chhe; tethī te gnānano sampūrṇa vikās thatān evun kāī rahetun nathī ke je te gnānamān agnāt rahe. jem paripūrṇa uṣhṇatāe pariṇamelo agni samasta dāhyane bāḷe chhe, tem paripūrṇa gnāne pariṇamelo ātmā samasta gneyane jāṇe chhe. āvī sarvagnadashā ā kṣhetre ā kāḷe (arthāt ā kṣhetre ā kāḷamān janmelā jīvane) prāpta nahi thatī hovā chhatān sarvagnatvashaktivāḷā nij ātmāno spaṣhṭa anubhav ā kṣhetre ā kāḷe paṇ thaī shake chhe.
ā shāstra adhyātmashāstra hovāthī ahīn sarvagnasiddhino vistār karavāmān āvyo nathī; jignāsue te anya shāstromānthī joī levo. 29.
anvayārthaḥ — [ यः खलु ] je [ चतुर्भिः प्राणैः ] chār prāṇothī [ जीवति ] jīve chhe, [ जीविष्यति ] jīvashe ane [ जीवितः पूर्वम् ] pūrve jīvato hato, [ सः जीवः ] te jīv chhe; [ पुनः प्राणाः ] ane prāṇo [ इन्द्रियम् ] indriy, [ बलम् ] baḷ, [ आयुः ] āyu tathā [ उच्छ्वासः ] uchchhvās chhe.
Page 59 of 256
PDF/HTML Page 99 of 296
single page version
kahānajainashāstramāḷā ]
इन्द्रियबलायुरुच्छ्वासलक्षणा हि प्राणाः । तेषु चित्सामान्यान्वयिनो भावप्राणाः, पुद्गल- सामान्यान्वयिनो द्रव्यप्राणाः । तेषामुभयेषामपि त्रिष्वपि कालेष्वनवच्छिन्नसन्तानत्वेन धारणा- त्संसारिणो जीवत्वम् । मुक्त स्य तु केवलानामेव भावप्राणानां धारणात्तदवसेयमिति ।।३०।।
prāṇo indriy, baḷ, āyu ane uchchhvāsasvarūp chhe. temanāmān ( – prāṇomān), *chitsāmānyarūp anvayavāḷā te bhāvaprāṇo chhe ane pudgalasāmānyarūp anvayavāḷā te dravyaprāṇo chhe. te banne prāṇone traṇe kāḷe achchhinna-santānapaṇe (atūṭ dhārāe) dhārato hovāthī sansārīne jīvatva chhe. muktane (siddhane) to kevaḷ bhāvaprāṇonun ja dhāraṇ hovāthī jīvatva chhe em samajavun. 30.
anvayārthaḥ — [ अनन्ताः अगुरुलघुकाः ] anant evā je agurulaghu (guṇo, *je prāṇomān chitsāmānyarūp anvay hoy chhe te bhāvaprāṇo chhe arthāt je prāṇomān sadā ‘chitsāmānya,
Page 60 of 256
PDF/HTML Page 100 of 296
single page version
60
लघुत्वाभिधानस्य स्वरूपप्रतिष्ठत्वनिबन्धनस्य स्वभावस्याविभागपरिच्छेदाः प्रतिसमय- ansho) [ तैः अनंतैः ] te anant agurulaghu(guṇ)rūpe [ सर्वे ] sarva jīvo [ परिणताः ] pariṇat chhe; [ देशैः असंख्याताः ] teo asaṅkhyāt pradeshavāḷā chhe. [ स्यात् सर्वम् लोकम् आपन्नाः ] keṭalāk kathañchit ākhā lokane prāpta hoy chhe [ केचित् तु ] ane keṭalāk [ अनापन्नाः ] aprāpta hoy chhe. [ बहवः जीवाः ] ghaṇā ( – anant) jīvo [ मिथ्या- दर्शनकषाययोगयुताः ] mithyādarshan-kaṣhāy-yogasahit [ संसारिणः ] sansārī chhe [ च ] ane ghaṇā ( – anant jīvo) [ तैः वियुताः ] mithyādarshan-kaṣhāy-yogarahit [ सिद्धाः ] siddha chhe.
ṭīkāḥ — ahīn jīvonun svābhāvik 1pramāṇ tathā temano mukta ne amukta evo vibhāg kahyo chhe.
jīvo kharekhar avibhāgī-ekadravyapaṇāne līdhe lokapramāṇ-ekapradeshavāḷā chhe. temanā ( – jīvonā) agurulaghu 2guṇo — agurulaghutva nāmano je svarūpapratiṣhṭhatvanā kāraṇabhūt svabhāv tenā 3avibhāg parichchhedo — pratisamay thatī 4ṣhaṭsthānapatit vr̥uddhi- 1. pramāṇ=māp; parimāṇ. [jīvanā agurulaghutvasvabhāvanā nānāmān nānā ansho (avibhāg
pāḍatān svabhāvathī ja sadāy asaṅkhya ansho paḍe chhe, tethī jīv sadāy āvā asaṅkhya ansho jevaḍo chhe.] 2. guṇ=ansh; avibhāg parichchhed. [jīvamān agurulaghutva nāmano svabhāv chhe. te svabhāv jīvane
3. koī guṇamān (eṭale ke guṇanā paryāyamān) anshakalpanā karavāmān āvatān, teno je nānāmān nāno
4. ṣhaṭsthānapatit vr̥uddhihāni=chha sthānamān samāvesh pāmatī vr̥uddhihāni; ṣhaṭguṇ vr̥uddhihāni.