કહાનજૈનશાસ્ત્રમાળા ]
ષડ્દ્રવ્ય-પંચાસ્તિકાયવર્ણન
૬૧
હાનિવાળા અનંત છે; અને (તેમના અર્થાત્ જીવોના) પ્રદેશો — કે જેઓ અવિભાગ
પરમાણુ જેવડા માપવાળા સૂક્ષ્મ અંશરૂપ છે તેઓ — અસંખ્ય છે. આવા તે જીવોમાં
કેટલાક કથંચિત્ (કેવળસમુદ્ઘાતના કારણે) લોકપૂરણ-અવસ્થાના પ્રકાર વડે આખા
લોકમાં વ્યાપ્ત હોય છે અને કેટલાક આખા લોકમાં અવ્યાપ્ત હોય છે. વળી તે જીવોમાં
જેઓ અનાદિ પ્રવાહરૂપે પ્રવર્તતા મિથ્યાદર્શન-કષાય-યોગથી સહિત છે તેઓ સંસારી છે,
જેઓ તેમનાથી વિમુક્ત છે (અર્થાત્ મિથ્યાદર્શન-કષાય-યોગથી રહિત છે) તેઓ સિદ્ધ
છે; અને તે દરેક પ્રકારના જીવો ઘણા છે (અર્થાત્ સંસારી તેમ જ સિદ્ધ જીવોમાંના
દરેક પ્રકારના જીવો અનંત છે). ૩૧ – ૩૨.
જ્યમ દૂધમાં સ્થિત પદ્મરાગમણિ પ્રકાશે દૂધને,
ત્યમ દેહમાં સ્થિત દેહી દેહપ્રમાણ વ્યાપકતા લહે. ૩૩.
અન્વયાર્થઃ — [ यथा ] જેમ [ पद्मरागरत्नं ] પદ્મરાગરત્ન [ क्षीरे क्षिप्तं ] દૂધમાં
નાખવામાં આવ્યું થકું [ क्षीरम् प्रभासयति ] દૂધને પ્રકાશે છે, [ तथा ] તેમ [ देही ] દેહી
(જીવ) [ देहस्थः ] દેહમાં રહ્યો થકો [ स्वदेहमात्रं प्रभासयति ] સ્વદેહપ્રમાણ પ્રકાશે છે.
ટીકાઃ — આ, દેહપ્રમાણપણાના *દ્રષ્ટાંતનું કથન છે (અર્થાત્ અહીં જીવનું
सम्भवत्षट्स्थानपतितवृद्धिहानयोऽनन्ताः । प्रदेशास्तु अविभागपरमाणुपरिच्छिन्नसूक्ष्मांशरूपा
असंख्येयाः । एवंविधेषु तेषु केचित्कथञ्चिल्लोकपूरणावस्थाप्रकारेण सर्वलोकव्यापिनः, केचित्तु
तदव्यापिन इति । अथ ये तेषु मिथ्यादर्शनकषाययोगैरनादिसंततिप्रवृत्तैर्युक्तास्ते संसारिणः, ये
विमुक्तास्ते सिद्धाः, ते च प्रत्येकं बहव इति ।।३१ – ३२।।
जह पउमरायरयणं खित्तं खीरे पभासयदि खीरं ।
तह देही देहत्थो सदेहमेत्तं पभासयदि ।।३३।।
यथा पद्मरागरत्नं क्षिप्तं क्षीरे प्रभासयति क्षीरम् ।
तथा देही देहस्थः स्वदेहमात्रं प्रभासयति ।।३३।।
एष देहमात्रत्वद्रष्टान्तोपन्यासः ।
*અહીં એ ખ્યાલમાં રાખવું કે દ્રષ્ટાંત અને દાર્ષ્ટાંત અમુક અંશોમાં જ એકબીજા સાથે મળતાં
(`
સમાનતાવાળાં) હોય છે, સર્વ અંશોમાં નહિ.