Panchastikay Sangrah (Gujarati). Gatha: 85.

કહાનજૈનશાસ્ત્રમાળા ]

ષડ્દ્રવ્ય-પંચાસ્તિકાયવર્ણન

૧૨૯

भूतसहायमात्रत्वात्कारणभूतः । स्वास्तित्वमात्रनिर्वृत्तत्वात् स्वयमकार्य इति ।।८४।।

उदयं जह मच्छाणं गमणाणुग्गहकरं हवदि लोए ।

तह जीवपोग्गलाणं धम्मं दव्वं वियाणाहि ।।८५।।

उदकं यथा मत्स्यानां गमनानुग्रहकरं भवति लोके ।

तथा जीवपुद्गलानां धर्मद्रव्यं विजानीहि ।।८५।।

धर्मस्य गतिहेतुत्वे द्रष्टान्तोऽयम् ।

यथोदकं स्वयमगच्छदगमयच्च स्वयमेव गच्छतां मत्स्यानामुदासीनाविनाभूत-

सहायकारणमात्रत्वेन गमनमनुगृह्णाति, तथा धर्मोऽपि स्वयमगच्छन् अगमयंश्च स्वयमेव *અવિનાભાવી સહાયમાત્ર હોવાથી (ગતિક્રિયાપરિણતને) કારણભૂત છે; પોતાના અસ્તિત્વમાત્રથી નિષ્પન્ન હોવાને લીધે પોતે અકાર્ય છે (અર્થાત્ સ્વયંસિદ્ધ હોવાને લીધે કોઈ અન્યથી ઉત્પન્ન થયો નથી તેથી કોઈ અન્ય કારણના કાર્યરૂપ નથી). ૮૪.

જ્યમ જગતમાં જળ મીનને અનુગ્રહ કરે છે ગમનમાં,

ત્યમ ધર્મ પણ અનુગ્રહ કરે જીવ-પુદ્ગલોને ગમનમાં. ૮૫.

અન્વયાર્થઃ — [ यथा ] જેમ [ लोके ] જગતમાં [ उदकं ] પાણી [ मत्स्यानां ] માછલાંઓને [ गमनानुग्रहकरं भवति ] ગમનમાં અનુગ્રહ કરે છે, [ तथा ] તેમ [ धर्मद्रव्यं ] ધર્મદ્રવ્ય [ जीवपुद्गलानां ] જીવ-પુદ્ગલોને ગમનમાં અનુગ્રહ કરે છે ( – નિમિત્તભૂત હોય છે) એમ [ विजानीहि ] જાણો.

ટીકાઃ — આ, ધર્મના ગતિહેતુત્વ વિષે દ્રષ્ટાંત છે.

જેમ પાણી પોતે ગમન નહિ કરતું થકું અને (પરને) ગમન નહિ કરાવતું થકું, સ્વયમેવ ગમન કરતાં માછલાંઓને ઉદાસીન અવિનાભાવી સહાયરૂપ કારણમાત્ર તરીકે *જો કોઈ એક, કોઈ બીજા વિના ન હોય, તો પહેલાને બીજાનું અવિનાભાવી કહેવામાં આવે છે. અહીં ધર્મદ્રવ્યને ‘ગતિક્રિયાપરિણતનું અવિનાભાવી સહાયમાત્ર’ કહ્યું છે તેનો અર્થ એ છે કે —

ગતિક્રિયાપરિણત જીવ-પુદ્ગલો ન હોય ત્યાં ધર્મદ્રવ્ય તેમને સહાયમાત્રરૂપ પણ નથી; જીવ-પુદ્ગલો
સ્વયં ગતિક્રિયારૂપે પરિણમતાં હોય તો જ ધર્મદ્રવ્ય તેમને ઉદાસીન સહાયમાત્રરૂપ (નિમિત્તમાત્રરૂપ)

છે, અન્યથા નહિ. પં. ૧૭

< Previous Page Next Page >