કહાનજૈનશાસ્ત્રમાળા ]
ષડ્દ્રવ્ય-પંચાસ્તિકાયવર્ણન
૧૩૭
तदाकाशमिति ।।९०।।
जीवा पोग्गलकाया धम्माधम्मा य लोगदो णण्णा ।
तत्तो अणण्णमण्णं आयासं अंतवदिरित्तं ।।९१।।
जीवाः पुद्गलकायाः धर्माधर्मौ च लोकतोऽनन्ये ।
ततोऽनन्यदन्यदाकाशमन्तव्यतिरिक्त म् ।।९१।।
लोकाद्बहिराकाशसूचनेयम् ।
जीवादीनि शेषद्रव्याण्यवधृतपरिमाणत्वाल्लोकादनन्यान्येव । आकाशं त्वनन्तत्वाल्लोका-
दनन्यदन्यच्चेति ।।९१।।
आगासं अवगासं गमणट्ठिदिकारणेहिं देदि जदि ।
उड्ढंगदिप्पधाणा सिद्धा चिट्ठंति किध तत्थ ।।९२।।
તે આકાશ છે — કે જે (આકાશ) વિશુદ્ધક્ષેત્રરૂપ છે. ૯૦.
જીવ-પુદ્ગલાદિક શેષ દ્રવ્ય અનન્ય જાણો લોકથી;
નભ અંતશૂન્ય અનન્ય તેમ જ અન્ય છે એ લોકથી. ૯૧.
અન્વયાર્થઃ — [ जीवाः पुद्गलकायाः धर्माधर्मौ च ] જીવો, પુદ્ગલકાયો, ધર્મ અને અધર્મ
(તેમ જ કાળ) [ लोकतः अनन्ये ] લોકથી અનન્ય છે; [ अन्तव्यतिरिक्तम् आकाशम् ] અંત રહિત
એવું આકાશ [ ततः ] તેનાથી (લોકથી) [ अनन्यत् अन्यत् ] અનન્ય તેમ જ અન્ય છે.
ટીકાઃ — આ, લોકની બહાર (પણ) આકાશ હોવાની સૂચના છે.
જીવ વગેરે બાકીનાં દ્રવ્યો ( – આકાશ સિવાયનાં દ્રવ્યો) મર્યાદિત પરિમાણવાળાં
હોવાને લીધે લોકથી *અનન્ય જ છે; આકાશ તો અનંત હોવાને લીધે લોકથી અનન્ય તેમ
જ અન્ય છે. ૯૧.
અવકાશદાયક આભ ગતિ-થિતિહેતુતા પણ જો ધરે,
તો ઊર્ધ્વગતિપરધાન સિદ્ધો કેમ તેમાં સ્થિતિ લહે? ૯૨.
*અહીં જોકે સામાન્યપણે પદાર્થોનું લોકથી અનન્યપણું કહ્યું છે તોપણ નિશ્ચયથી અમૂર્તપણું,
કેવળજ્ઞાનપણું, સહજપરમાનંદપણું, નિત્યનિરંજનપણું ઇત્યાદિ લક્ષણો વડે જીવોનું ઇતર દ્રવ્યોથી
અન્યપણું છે અને પોતપોતાનાં લક્ષણો વડે ઇતર દ્રવ્યોનું જીવોથી ભિન્નપણું છે એમ સમજવું.
પં. ૧૮