કહાનજૈનશાસ્ત્રમાળા ]
નવપદાર્થપૂર્વક મોક્ષમાર્ગપ્રપંચવર્ણન
૧૬૧
पुढवी य उदगमगणी वाउ वणप्फ दि जीवसंसिदा काया ।
देंति खलु मोहबहुलं फासं बहुगा वि ते तेसिं ।।११०।।
पृथिवी चोदकमग्निर्वायुर्वनस्पतिः जीवसंश्रिताः कायाः ।
ददति खलु मोहबहुलं स्पर्शं बहुका अपि ते तेषाम् ।।११०।।
पृथिवीकायिकादिपञ्चभेदोद्देशोऽयम् ।
पृथिवीकायाः, अप्कायाः, तेजःकायाः, वायुकायाः, वनस्पतिकायाः इत्येते
पुद्गलपरिणामा बन्धवशाज्जीवानुसंश्रिताः, अवान्तरजातिभेदाद्बहुका अपि स्पर्शनेन्द्रिया-
वरणक्षयोपशमभाजां जीवानां बहिरङ्गस्पर्शनेन्द्रियनिर्वृत्तिभूताः कर्मफलचेतनाप्रधान-
ભૂ-જલ-અનલ-વાયુ-વનસ્પતિકાય જીવસહિત છે;
બહુ કાય તે અતિમોહસંયુત સ્પર્શ આપે જીવને. ૧૧૦.
અન્વયાર્થઃ — [ पृथिवी ] પૃથ્વીકાય, [ उदकम् ] અપ્કાય, [ अग्निः ] અગ્નિકાય,
[ वायुः ] વાયુકાય [ च ] અને [ वनस्पतिः ] વનસ્પતિકાય — [ कायाः ] એ કાયો [ जीवसंश्रिताः ]
જીવસહિત છે. [ बहुकाः अपि ते ] (અવાંતર જાતિઓની અપેક્ષાએ) તેમની ઘણી સંખ્યા
હોવા છતાં તેઓ બધીયે [ तेषाम् ] તેમાં રહેલા જીવોને [ खलु ] ખરેખર [ मोहबहुलं ] પુષ્કળ
મોહથી સંયુક્ત [ स्पर्शं ददति ] સ્પર્શ આપે છે (અર્થાત્ સ્પર્શજ્ઞાનમાં નિમિત્ત થાય છે).
ટીકાઃ — આ, (સંસારી જીવોના ભેદોમાંથી) પૃથ્વીકાયિક વગેરે પાંચ ભેદોનું કથન
છે.
૧પૃથ્વીકાય, અપ્કાય, તેજઃકાય, વાયુકાય અને વનસ્પતિકાય — એવા આ પુદ્ગલ-
પરિણામો બંધવશાત્ (બંધને લીધે) જીવસહિત છે. ૨અવાંતર જાતિરૂપ ભેદો પાડતાં
તેઓ ઘણા હોવા છતાં તે બધાય (પુદ્ગલપરિણામો), સ્પર્શનેંદ્રિયાવરણના ક્ષયોપશમવાળા
જીવોને બહિરંગ સ્પર્શનેંદ્રિયની રચનાભૂત વર્તતા થકા, કર્મફળચેતનાપ્રધાનપણાને લીધે
૧. કાય=શરીર. (પૃથ્વીકાય વગેરે કાયો પુદ્ગલપરિણામો છે; તેમનો જીવ સાથે બંધ હોવાને લીધે તેઓ
જીવસહિત હોય છે.)
૨. અવાંતર જાતિ=પેટા-જાતિ. (પૃથ્વીકાય, અપ્કાય, તેજઃકાય અને વાયુકાય — એ ચારમાંના દરેકના
સાત લાખ પેટા-જાતિરૂપ ભેદો છે; વનસ્પતિકાયના દસ લાખ ભેદો છે.)
પં. ૨૧