૧૬
૪
પંચાસ્તિકાયસંગ્રહ
[ ભગવાનશ્રીકુંદકુંદ-
अण्डान्तर्लीनानां, गर्भस्थानां, मूर्च्छितानां च बुद्धिपूर्वकव्यापारादर्शनेऽपि येन प्रकारेण
जीवत्वं निश्चीयते, तेन प्रकारेणैकेन्द्रियाणामपि, उभयेषामपि बुद्धिपूर्वकव्यापारा-
दर्शनस्य समानत्वादिति ।।११३।।
संबुक्कमादुवाहा संखा सिप्पी अपादगा य किमी ।
जाणंति रसं फासं जे ते बेइंदिया जीवा ।।११४।।
शम्बूकमातृवाहाः शङ्खाः शुक्त योऽपादकाः च कृमयः ।
जानन्ति रसं स्पर्शं ये ते द्वीन्द्रियाः जीवाः ।।११४।।
द्वीन्द्रियप्रकारसूचनेयम् ।
ઇંડાંની અંદર રહેલાં, ગર્ભમાં રહેલાં અને મૂર્છા પામેલાં (પ્રાણીઓ)ના જીવત્વનો,
તેમને બુદ્ધિપૂર્વક વ્યાપાર નહિ જોવામાં આવતો હોવા છતાં, જે પ્રકારે નિશ્ચય કરાય છે,
તે પ્રકારે એકેન્દ્રિયોના જીવત્વનો પણ નિશ્ચય કરાય છે; કારણ કે બંનેમાં બુદ્ધિપૂર્વક વ્યાપારનું
*અદર્શન સમાન છે.
ભાવાર્થઃ — જેમ ગર્ભસ્થાદિ પ્રાણીઓમાં, ઈહાપૂર્વક વ્યવહારનો અભાવ હોવા
છતાં, જીવત્વ છે જ, તેમ એકેન્દ્રિયોમાં પણ, ઈહાપૂર્વક વ્યવહારનો અભાવ હોવા છતાં,
જીવત્વ છે જ એમ આગમ, અનુમાન ઇત્યાદિથી નક્કી કરી શકાય છે.
અહીં એમ તાત્પર્ય ગ્રહવું કે — જીવ પરમાર્થે સ્વાધીન અનંત જ્ઞાન અને સૌખ્ય
સહિત હોવા છતાં અજ્ઞાન વડે પરાધીન ઇન્દ્રિયસુખમાં આસક્ત થઈને જે કર્મ બાંધે છે
તેના નિમિત્તે પોતાને એકેન્દ્રિય અને દુઃખી કરે છે. ૧૧૩.
શંબૂક, છીપો, માતૃવાહો, શંખ, કૃમિ પગ-વગરના
— જે જાણતા રસસ્પર્શને, તે જીવ દ્વીંદ્રિય જાણવા. ૧૧૪.
અન્વયાર્થઃ — [ शम्बूकमातृवाहाः ] શંબૂક, માતૃવાહ, [ शङ्खाः ] શંખ, [ शुक्तयः ] છીપ
[ च ] અને [ अपादकाः कृमयः ] પગ વગરના કૃમિ — [ ये ] કે જેઓ [ रसं स्पर्शं ] રસ અને
સ્પર્શને [ जानन्ति ] જાણે છે [ ते ] તેઓ — [ द्वीन्द्रियाः जीवाः ] દ્વીન્દ્રિય જીવો છે.
ટીકાઃ — આ, દ્વીન્દ્રિય જીવોના પ્રકારની સૂચના છે.
*
અદર્શન=નહિ જોવામાં આવવું તે