કહાનજૈનશાસ્ત્રમાળા ]
નવપદાર્થપૂર્વક મોક્ષમાર્ગપ્રપંચવર્ણન
૧૬૭
सुरनरनारक तिर्यञ्चो वर्णरसस्पर्शगन्धशब्दज्ञाः ।
जलचरस्थलचरखचरा बलिनः पञ्चेन्द्रिया जीवाः ।।११७।।
पञ्चेन्द्रियप्रकारसूचनेयम् ।
अथ स्पर्शनरसनघ्राणचक्षुःश्रोत्रेन्द्रियावरणक्षयोपशमात् नोइन्द्रियावरणोदये सति
स्पर्शरसगन्धवर्णशब्दानां परिच्छेत्तारः पञ्चेन्द्रिया अमनस्काः । केचित्तु नोइन्द्रियावरणस्यापि
क्षयोपशमात् समनस्काश्च भवन्ति । तत्र देवमनुष्यनारकाः समनस्का एव, तिर्यञ्च
उभयजातीया इति ।।११७।।
देवा चउण्णिकाया मणुया पुण कम्मभोगभूमीया ।
तिरिया बहुप्पयारा णेरइया पुढविभेयगदा ।।११८।।
देवाश्चतुर्णिकायाः मनुजाः पुनः कर्मभोगभूमिजाः ।
तिर्यञ्चः बहुप्रकाराः नारकाः पृथिवीभेदगताः ।।११८।।
અન્વયાર્થઃ — [ वर्णरसस्पर्शगन्धशब्दज्ञाः ] વર્ણ, રસ, સ્પર્શ, ગંધ અને શબ્દને જાણનારાં
[ सुरनरनारकतिर्यञ्चः ] દેવ-મનુષ્ય-નારક-તિર્યંચ — [ जलचरस्थलचरखचराः ] જેઓ જળચર,
સ્થળ-ચર કે ખેચર હોય છે તેઓ — [ बलिनः पञ्चेन्द्रियाः जीवाः ] બળવાન પંચેન્દ્રિય જીવો છે.
ટીકાઃ — આ, પંચેન્દ્રિય જીવોના પ્રકારની સૂચના છે.
સ્પર્શનેન્દ્રિય, રસનેન્દ્રિય, ઘ્રાણેન્દ્રિય, ચક્ષુરિન્દ્રિય અને શ્રોત્રેન્દ્રિયના આવરણના
ક્ષયોપશમને લીધે, મનના આવરણનો ઉદય હોતાં, સ્પર્શ, રસ, ગંધ, વર્ણ અને શબ્દને
જાણનારા જીવો મનરહિત પંચેંદ્રિય જીવો છે; કેટલાક (પંચેંદ્રિય જીવો) તો, તેમને મનના
આવરણનો પણ ક્ષયોપશમ હોવાથી, મનસહિત (પંચેંદ્રિય જીવો) હોય છે.
તેમાં, દેવો, મનુષ્યો અને નારકો મનસહિત જ હોય છે; તિર્યંચો બંને જાતિનાં
(અર્થાત્ મનરહિત તેમ જ મનસહિત) હોય છે. ૧૧૭.
નર કર્મભૂમિજ ભોગભૂમિજ, દેવ ચાર પ્રકારના,
તિર્યંચ બહુવિધ, નારકોના પૃથ્વીગત ભેદો કહ્યા. ૧૧૮.
અન્વયાર્થઃ — [ देवाः चतुर्णिकायाः ] દેવોના ચાર નિકાય છે, [ मनुजाः क र्मभोग-