Panchastikay Sangrah (Gujarati). Gatha: 122.

< Previous Page   Next Page >


Page 172 of 256
PDF/HTML Page 212 of 296

 

background image
૧૭
પંચાસ્તિકાયસંગ્રહ
[ ભગવાનશ્રીકુંદકુંદ-
व्यवहारजीवत्वैकान्तप्रतिपत्तिनिरासोऽयम्
य इमे एकेन्द्रियादयः पृथिवीकायिकादयश्चानादिजीवपुद्गलपरस्परावगाहमवलोक्य
व्यवहारनयेन जीवप्राधान्याज्जीवा इति प्रज्ञाप्यन्ते निश्चयनयेन तेषु स्पर्शनादीन्द्रियाणि
पृथिव्यादयश्च कायाः जीवलक्षणभूतचैतन्यस्वभावाभावान्न जीवा भवन्तीति तेष्वेव
यत्स्वपरपरिच्छित्तिरूपेण प्रकाशमानं ज्ञानं तदेव गुणगुणिनोः कथञ्चिदभेदाज्जीवत्वेन प्ररूप्यत
इति
।।१२१।।
जाणदि पस्सदि सव्वं इच्छदि सुक्खं बिभेदि दुक्खादो
कुव्वदि हिदमहिदं वा भुंजदि जीवो फलं तेसिं ।।१२२।।
जानाति पश्यति सर्वमिच्छति सौख्यं बिभेति दुःखात
करोति हितमहितं वा भुंक्ते जीवः फलं तयोः ।।१२२।।
भवति ] જે જ્ઞાન છે [ तत् जीवः ] તે જીવ છે [ इति च प्ररूपयन्ति ] એમ (જ્ઞાનીઓ)
પ્રરૂપે છે.
ટીકાઆ, વ્યવહારજીવત્વના એકાંતની *પ્રતિપત્તિનું ખંડન છે (અર્થાત્ જેને
માત્ર વ્યવહારનયથી જીવ કહેવામાં આવે છે તેનો ખરેખર જીવ તરીકે સ્વીકાર કરવો ઉચિત
નથી એમ અહીં સમજાવ્યું છે
).
જે આ એકેન્દ્રિય વગેરે તથા પૃથ્વીકાયિક વગેરે, ‘જીવો’ કહેવામાં આવે છે તે,
અનાદિ જીવ-પુદ્ગલનો પરસ્પર અવગાહ દેખીને વ્યવહારનયથી જીવના પ્રાધાન્ય દ્વારા
(
જીવને મુખ્યતા અર્પીને) ‘જીવો’ કહેવામાં આવે છે. નિશ્ચયનયથી તેમનામાં સ્પર્શનાદિ
ઇન્દ્રિયો તથા પૃથ્વી-આદિ કાયો, જીવના લક્ષણભૂત ચૈતન્યસ્વભાવના અભાવને લીધે, જીવ
નથી; તેમનામાં જ જે સ્વપરની જ્ઞપ્તિરૂપે પ્રકાશતું જ્ઞાન છે તે જ, ગુણ-ગુણીના કથંચિત
અભેદને લીધે, જીવપણે પ્રરૂપવામાં આવે છે. ૧૨૧.
જાણે અને દેખે બધું, સુખ અભિલષે, દુઃખથી ડરે,
હિત-અહિત જીવ કરે અને હિત-અહિતનું ફળ ભોગવે. ૧૨૨.
અન્વયાર્થ[ जीवः ] જીવ [ सर्वम् जानाति पश्यति ] બધું જાણે છે અને દેખે છે,
[ सौख्यम् इच्छति ] સુખને ઇચ્છે છે, [ दुःखात् बिभेति ] દુઃખથી ડરે છે, [ हितम् अहितम्
*
પ્રતિપત્તિ=સ્વીકાર; માન્યતા.