કહાનજૈનશાસ્ત્રમાળા ]
નવપદાર્થપૂર્વક મોક્ષમાર્ગપ્રપંચવર્ણન
૧૯૭
જ્યારે ન યોગે પુણ્ય તેમ જ પાપ વર્તે વિરતને,
ત્યારે શુભાશુભકૃત કરમનો થાય સંવર તેહને. ૧૪૩.
અન્વયાર્થઃ — [ यस्य ] જેને ( – જે મુનિને), [ विरतस्य ] વિરત વર્તતાં થકાં, [ योगे ]
યોગમાં [ पुण्यं पापं च ] પુણ્ય અને પાપ [ यदा ] જ્યારે [ खलु ] ખરેખર [ न अस्ति ] હોતાં
નથી, [ तदा ] ત્યારે [ तस्य ] તેને [ शुभाशुभकृतस्य कर्मणः ] શુભાશુભભાવકૃત કર્મનો
[ संवरणम् ] સંવર થાય છે.
ટીકાઃ — આ, વિશેષપણે સંવરના સ્વરૂપનું કથન છે.
જે યોગીને, વિરત અર્થાત્ સર્વતઃ નિવૃત્ત વર્તતાં થકાં, યોગમાં — વચન, મન અને
કાયસંબંધી ક્રિયામાં — શુભપરિણામરૂપ પુણ્ય અને અશુભપરિણામરૂપ પાપ જ્યારે હોતાં
નથી, ત્યારે તેને શુભાશુભભાવકૃત દ્રવ્યકર્મનો ( – શુભાશુભભાવ જેનું નિમિત્ત હોય છે એવા
દ્રવ્યકર્મનો), સ્વકારણના અભાવને લીધે, સંવર થાય છે. તેથી અહીં (આ ગાથામાં)
શુભાશુભ પરિણામનો નિરોધ — ભાવપુણ્યપાપસંવર — દ્રવ્યપુણ્યપાપસંવરનો *પ્રધાન હેતુ
અવધારવો ( – સમજવો). ૧૪૩.
આ રીતે સંવરપદાર્થનું વ્યાખ્યાન સમાપ્ત થયું.
जस्स जदा खलु पुण्णं जोगे पावं च णत्थि विरदस्स ।
संवरणं तस्स तदा सुहासुहकदस्स कम्मस्स ।।१४३।।
यस्य यदा खलु पुण्यं योगे पापं च नास्ति विरतस्य ।
संवरणं तस्य तदा शुभाशुभकृतस्य कर्मणः ।।१४३।।
विशेषेण संवरस्वरूपाख्यानमेतत् ।
यस्य योगिनो विरतस्य सर्वतो निवृत्तस्य योगे वाङ्मनःकायकर्मणि शुभपरिणामरूपं
पुण्यमशुभपरिणामरूपं पापञ्च यदा न भवति तस्य तदा शुभाशुभभावकृतस्य द्रव्यकर्मणः
संवरः स्वकारणाभावात्प्रसिद्धयति । तदत्र शुभाशुभपरिणामनिरोधो भावपुण्यपापसंवरो
द्रव्यपुण्यपापसंवरस्य हेतुः प्रधानोऽवधारणीय इति ।।१४३।।
— इति संवरपदार्थव्याख्यानं समाप्तम् ।
*પ્રધાન હેતુ = મુખ્ય નિમિત્ત. [દ્રવ્યસંવરમાં ‘મુખ્ય નિમિત્ત’ જીવના શુભાશુભ પરિણામનો નિરોધ છે,