૨૦
૨
પંચાસ્તિકાયસંગ્રહ
[ ભગવાનશ્રીકુંદકુંદ-
થતા એવા તે ઉપયોગને અત્યંત શુદ્ધ આત્મામાં જ નિષ્કંપપણે લીન કરે છે, ત્યારે તે
યોગીને — કે જે પોતાના નિષ્ક્રિય ચૈતન્યરૂપ સ્વરૂપમાં વિશ્રાંત છે, વચન-મન-કાયાને
૧ભાવતો નથી અને સ્વકર્મોમાં ૨વ્યાપાર કરતો નથી તેને — સકળ શુભાશુભ કર્મરૂપ
ઇંધનને બાળવામાં સમર્થ હોવાથી અગ્નિસમાન એવું, ૩પરમપુરુષાર્થસિદ્ધિના ઉપાયભૂત
ધ્યાન પ્રગટે છે.
વળી કહ્યું છે કે —
*‘अज्ज वि तिरयणसुद्धा अप्पा झाएवि लहइ इंदत्तं ।
लोयंतियदेवत्तं तत्थ चुआ णिव्वुदिं जंति ।।’
‘अंतो णत्थि सुईणं कालो थोओ वयं च दुम्मेहा ।
तण्णवरि सिक्खियव्वं जं जरमरणं खयं कुणइ ।।’
[અર્થઃ — હમણાં પણ ત્રિરત્નશુદ્ધ જીવો ( — આ કાળે પણ સમ્યગ્દર્શન-
જ્ઞાનચારિત્રરૂપ ત્રણ રત્નોથી શુદ્ધ એવા મુનિઓ) આત્માનું ધ્યાન કરીને ઇન્દ્રપણું તથા
લૌકાંતિક-દેવપણું પામે છે અને ત્યાંથી ચ્યવીને (મનુષ્યભવ પામી) નિર્વાણને પ્રાપ્ત
કરે છે.
निवेशयति, तदास्य निष्क्रियचैतन्यरूपस्वरूपविश्रान्तस्य वाङ्मनःकायानभावयतः
स्वकर्मस्वव्यापारयतः सकलशुभाशुभकर्मेन्धनदहनसमर्थत्वात् अग्निकल्पं परमपुरुषार्थ-
सिद्धयुपायभूतं ध्यानं जायते इति । तथा चोक्त म् — “‘‘अज्ज वि तिरयणसुद्धा
अप्पा झाएवि लहइ इंदत्तं । लोयंतियदेवत्तं तत्थ चुआ णिव्वुदिं जंति’’ ।। ‘‘अंतो
णत्थि सुईणं कालो थोओ वयं च दुम्मेहा । तण्णवरि सिक्खियव्वं जं जरमरणं
खयं कुणइ’’ ।।१४६।।
૧. ભાવવું = ચિંતવવું; ધ્યાવવું; અનુભવવું.
૨. વ્યાપાર = પ્રવૃત્તિ. [
સ્વરૂપવિશ્રાંત યોગીને પોતાનાં પૂર્વોપાર્જિત કર્મોમાં પ્રવર્તન નથી, કારણ કે તે
મોહનીયકર્મના વિપાકને પોતાથી ભિન્ન — અચેતન — જાણે છે તેમ જ તે કર્મવિપાકને અનુરૂપ
પરિણમનથી તેણે ઉપયોગને પાછો વાળ્યો છે.]
૩. પુરુષાર્થ = પુરુષનો અર્થ; પુરુષનું પ્રયોજન; આત્માનું પ્રયોજન; આત્મપ્રયોજન. [પરમપુરુષાર્થ અર્થાત્
આત્માનું પરમ પ્રયોજન મોક્ષ છે અને તે મોક્ષ ધ્યાનથી સધાય છે, માટે પરમપુરુષાર્થની ( – મોક્ષની)
સિદ્ધિનો ઉપાય ધ્યાન છે.]
*આ બે ઉદ્ધૃત ગાથાઓમાંની પહેલી ગાથા શ્રીમદ્ભગવત્કુંદકુંદાચાર્યદેવપ્રણીત મોક્ષપ્રાભૃતની છે.