Panchastikay Sangrah (Gujarati). Gatha: 25.

< Previous Page   Next Page >


Page 48 of 256
PDF/HTML Page 88 of 296

 

background image
૪૮
પંચાસ્તિકાયસંગ્રહ
[ ભગવાનશ્રીકુંદકુંદ-
समओ णिमिसो कट्ठा कला य णाली तदो दिवारत्ती
मासोदुअयणसंवच्छरो त्ति कालो परायत्तो ।।२५।।
समयो निमिषः काष्ठा कला च नाली ततो दिवारात्रः
मासर्त्वयनसंवत्सरमिति कालः परायत्तः ।।२५।।
अत्र व्यवहारकालस्य कथंचित्परायत्तत्वं द्योतितम्
परमाणुप्रचलनायत्तः समयः नयनपुटघटनायत्तो निमिषः तत्संख्याविशेषतः काष्ठा
कला नाली च गगनमणिगमनायत्तो दिवारात्रः तत्संख्याविशेषतः मासः, ऋतुः, अयनं,
संवत्सरः इति एवंविधो हि व्यवहारकालः केवलकालपर्यायमात्रत्वेनावधारयितुमशक्यत्वात
परायत्त इत्युपमीयत इति ।।२५।।
અહીં એ ખાસ ધ્યાનમાં રાખવું કે કાળ કોઈ દ્રવ્યને પરિણમાવતો નથી, સંપૂર્ણ
સ્વતંત્રતાથી સ્વયમેવ પરિણમતાં દ્રવ્યોને તે બાહ્યનિમિત્તમાત્ર છે.
આ પ્રમાણે નિશ્ચયકાળનું સ્વરૂપ દર્શાવવામાં આવ્યું. ૨૪.
જે સમય, નિમિષ, કળા, ઘડી, દિનરાત, માસ, તુ અને
જે અયન ને વર્ષાદિ છે, તે કાળ પર-આયત્ત છે. ૨૫.
અન્વયાર્થ[समयः] સમય, [निमिषः] નિમેષ, [काष्ठा] કાષ્ઠા, [कला च] કળા,
[नाली] ઘડી, [ततः दिवारात्रः] અહોરાત્ર (દિવસ), [मासर्त्वयनसंवत्सरम्] માસ, તુ, અયન
અને વર્ષ[इति कालः] એવો જે કાળ (અર્થાત્ વ્યવહારકાળ) [परायत्तः] તે પરાશ્રિત છે.
ટીકાઅહીં વ્યવહારકાળનું કથંચિત્ પરાશ્રિતપણું દર્શાવ્યું છે.
પરમાણુના ગમનને આશ્રિત સમય છે; આંખના વીંચાવાને આશ્રિત નિમેષ છે;
તેની (નિમેષની) અમુક સંખ્યાથી કાષ્ઠા, કળા અને ઘડી હોય છે; સૂર્યના ગમનને
આશ્રિત અહોરાત્ર હોય છે; અને તેની (અહોરાત્રની) અમુક સંખ્યાથી માસ, તુ,
અયન ને વર્ષ હોય છે.આવો વ્યવહારકાળ કેવળ કાળના પર્યાયમાત્રપણે અવધારવો
અશક્ય હોવાથી (અર્થાત્ પરની અપેક્ષા વિનાપરમાણુ, આંખ, સૂર્ય વગેરે પર
પદાર્થોની અપેક્ષા વિનાવ્યવહારકાળનું માપ નક્કી કરવું અશક્ય હોવાથી) તેને
‘પરાશ્રિત’ એવી ઉપમા આપવામાં આવે છે.