કહાનજૈનશાસ્ત્રમાળા ]
ષડ્દ્રવ્ય-પંચાસ્તિકાયવર્ણન
૫૭
[अमूर्तम्] અમૂર્ત [अव्याबाधम्] અવ્યાબાધ [अनन्तम्] અનંત [सुखम्] સુખને [प्राप्नोति]
ઉપલબ્ધ કરે છે.
ટીકાઃ — આ, સિદ્ધના નિરુપાધિ જ્ઞાન, દર્શન અને સુખનું સમર્થન છે.
ખરેખર જ્ઞાન, દર્શન અને સુખ જેનો સ્વભાવ છે એવો આત્મા સંસાર-
અવસ્થામાં, અનાદિ કર્મક્લેશ વડે આત્મશક્તિ સંકુચિત કરવામાં આવી હોવાથી,
પરદ્રવ્યના સંપર્ક વડે ( – ઇન્દ્રિયાદિના સંબંધ વડે) ક્રમથી કાંઈક કાંઈક જાણે છે અને
દેખે છે તથા પરાશ્રિત, મૂર્ત (ઇન્દ્રિયાદિ) સાથે સંબંધવાળું, સવ્યાબાધ ( – બાધા સહિત)
ને સાન્ત સુખ અનુભવે છે; પરંતુ જ્યારે તેને કર્મક્લેશો સમસ્તપણે વિનાશ પામે છે
ત્યારે, આત્મશક્તિ અનર્ગલ ( – નિરંકુશ) અને અસંકુચિત હોવાથી, તે અસહાયપણે
( – કોઈની સહાય વિના) સ્વયમેવ યુગપદ્ બધું ( – સર્વ દ્રવ્યક્ષેત્રકાળભાવ) જાણે છે અને
દેખે છે તથા સ્વાશ્રિત, મૂર્ત (ઇન્દ્રિયાદિ) સાથે સંબંધ વિનાનું, અવ્યાબાધ ને અનંત સુખ
અનુભવે છે. માટે બધું સ્વયમેવ જાણનારા અને દેખનારા તથા સ્વકીય સુખને
અનુભવનારા સિદ્ધને પરથી (કાંઈ) પ્રયોજન નથી.
ભાવાર્થઃ — સિદ્ધભગવાન (તેમ જ કેવળીભગવાન) સ્વયમેવ સર્વજ્ઞત્વાદિરૂપે
પરિણમે છે; તેમના એ પરિણમનમાં લેશમાત્ર પણ (ઇન્દ્રિયાદિ) પરનું આલંબન નથી.
અહીં કોઈ સર્વજ્ઞનો નિષેધ કરનાર જીવ કહે છે કે ‘સર્વજ્ઞ છે જ નહિ, કારણ
કે જોવામાં આવતા નથી’, તો તેને નીચે પ્રમાણે સમજાવવામાં આવે છેઃ —
હે ભાઈ! જો તમે કહો છો કે ‘સર્વજ્ઞ નથી’, તો અમે પૂછીએ છીએ કે ક્યાં સર્વજ્ઞ
નથી? આ ક્ષેત્રમાં અને આ કાળમાં કે ત્રણે લોકમાં અને ત્રણે કાળમાં? જો ‘આ ક્ષેત્રમાં
અને આ કાળમાં સર્વજ્ઞ નથી’ એમ કહો, તો તે તો સંમત જ છે. પરંતુ જો ‘ત્રણે લોકમાં
અને ત્રણે કાળમાં સર્વજ્ઞ નથી’ એમ કહો તો અમે પૂછીએ છીએ કે તે તમે કઈ રીતે
इदं सिद्धस्य निरुपाधिज्ञानदर्शनसुखसमर्थनम् ।
आत्मा हि ज्ञानदर्शनसुखस्वभावः संसारावस्थायामनादिकर्मक्लेशसङ्कु चितात्मशक्ति :
परद्रव्यसम्पर्केण क्रमेण किञ्चित् किञ्चिज्जानाति पश्यति, परप्रत्ययं मूर्तसम्बद्धं सव्याबाधं
सान्तं सुखमनुभवति च । यदा त्वस्य कर्मक्लेशाः सामस्त्येन प्रणश्यन्ति, तदाऽनर्गला-
सङ्कु चितात्मशक्ति रसहायः स्वयमेव युगपत्समग्रं जानाति पश्यति, स्वप्रत्ययममूर्तसम्बद्धम-
व्याबाधमनन्तं सुखमनुभवति च । ततः सिद्धस्य समस्तं स्वयमेव जानतः पश्यतः,
सुखमनुभवतश्च स्वं, न परेण प्रयोजनमिति ।।२९।।
પં. ૮