जीवस्यौदयिकादिभावानां कर्तृत्वप्रकारोक्ति रियम् ।
जीवेन हि द्रव्यकर्म व्यवहारनयेनानुभूयते; तच्चानुभूयमानं जीवभावानां निमित्त- मात्रमुपवर्ण्यते । तस्मिन्निमित्तमात्रभूते जीवेन कर्तृभूतेनात्मनः कर्मभूतो भावः क्रियते । अमुना यो येन प्रकारेण जीवेन भावः क्रियते, स जीवस्तस्य भावस्य तेन प्रकारेण कर्ता भवतीति ।।५७।। कम्मेण विणा उदयं जीवस्स ण विज्जदे उवसमं वा ।
अन्वयार्थः — [ कर्म वेदयमानः ] कर्मने वेदतो थको [ जीवः ] जीव [ याद्रशकम् भावं ] जेवा भावने [ करोति ] करे छे, [ तस्य ] ते भावनो [ तेन ] ते प्रकारे [ सः ] ते [ कर्ता भवति ] कर्ता छे — [ इति च ] एम [ शासने पठितम् ] शासनमां कह्युं छे.
टीकाः — आ, जीवना औदयिकादि भावोना कर्तृत्वप्रकारनुं कथन छे.
जीव वडे द्रव्यकर्म व्यवहारनयथी अनुभवाय छे; अने ते अनुभवातुं थकुं जीवभावोनुं निमित्तमात्र कहेवाय छे. ते (द्रव्यकर्म) निमित्तमात्र होतां, जीव वडे कर्तापणे पोतानो कर्मरूप (कार्यरूप) भाव कराय छे. तेथी जे भाव जे प्रकारे जीव वडे कराय छे, ते भावनो ते प्रकारे ते जीव कर्ता छे. ५७.
अन्वयार्थः — [ कर्मणा विना ] कर्म विना [ जीवस्य ] जीवने [ उदयः ] उदय, [ंउपशमः ] उपशम, [ क्षायिकः ] क्षायिक [ वा ] अथवा [ क्षायोपशमिकः ] क्षायोपशमिक [ न विद्यते ] होतो नथी, [ तस्मात् तु ] तेथी [ भावः ] भाव ( – चतुर्विध जीवभाव) [ कर्मकृतः ] कर्मकृत छे.