अन्याकृतकर्मसम्भूतिप्रकारोक्ति रियम् ।
आत्मा हि संसारावस्थायां पारिणामिकचैतन्यस्वभावमपरित्यजन्नेवानादिबन्धन- बद्धत्वादनादिमोहरागद्वेषस्निग्धैरविशुद्धैरेव भावैर्विवर्तते । स खलु यत्र यदा मोहरूपं रागरूपं द्वेषरूपं वा स्वस्य भावमारभते, तत्र तदा तमेव निमित्तीकृत्य जीवप्रदेशेषु परस्परावगाहेनानुप्रविष्टाः स्वभावैरेव पुद्गलाः कर्मभावमापद्यन्त इति ।।६५।।
अन्वयार्थः — [ आत्मा ] आत्मा [ स्वभावं ] (मोहरागद्वेषरूप) पोताना भावने [ करोति ] करे छे; [ तत्र गताः पुद्गलाः ] (त्यारे) त्यां रहेलां पुद्गलो [ स्वभावैः ] पोताना भावोथी [ अन्योन्यावगाहावगाढाः ] जीवने विषे (विशिष्ट प्रकारे) अन्योन्य-अवगाहरूपे प्रवेश्यां थकां [ कर्मभावम् गच्छन्ति ] कर्मभावने पामे छे.
टीकाः — अन्य वडे करवामां आव्या विना कर्मनी उत्पत्ति कई रीते थाय छे तेनुं आ कथन छे.
आत्मा खरेखर संसार-अवस्थामां पारिणामिक चैतन्यस्वभावने छोड्या विना ज अनादि बंधन वडे बद्ध होवाथी अनादि मोहरागद्वेष वडे *स्निग्ध एवा अविशुद्ध भावोरूपे ज विवर्तन पामे छे ( – परिणमे छे). ते (संसारस्थ आत्मा) खरेखर ज्यां अने ज्यारे मोहरूप, रागरूप के द्वेषरूप एवा पोताना भावने करे छे, त्यां अने त्यारे ते ज भावने निमित्त करीने पुद्गलो पोताना भावोथी ज जीवना प्रदेशोमां (विशिष्टतापूर्वक) परस्पर अवगाहरूपे प्रवेश्यां थकां कर्मभावने पामे छे.
भावार्थः — आत्मा जे क्षेत्रे अने जे काळे अशुद्ध भावे परिणमे छे, ते ज क्षेत्रे रहेला कार्माणवर्गणारूप पुद्गलस्कंधो ते ज काळे स्वयं पोताना भावोथी ज जीवना प्रदेशोमां खास प्रकारे परस्पर-अवगाहरूपे प्रवेश्या थका कर्मपणाने पामे छे.
आ रीते, जीवथी कराया विना ज पुद्गलो स्वयं कर्मपणे परिणमे छे. ६५.
१०
*स्निग्ध = चीकणा; चीकाशवाळा. (मोहरागद्वेष कर्मबंधना निमित्तभूत होवाने लीधे मोहरागद्वेषने स्निग्धतानी उपमा आपवामां आवे छे. तेथी अहीं अविशुद्ध भावोने ‘मोहरागद्वेष वडे स्निग्ध’ कह्या छे.)