धर्मस्य गतिहेतुत्वे द्रष्टान्तोऽयम् ।
यथोदकं स्वयमगच्छदगमयच्च स्वयमेव गच्छतां मत्स्यानामुदासीनाविनाभूत-
सहायकारणमात्रत्वेन गमनमनुगृह्णाति, तथा धर्मोऽपि स्वयमगच्छन् अगमयंश्च स्वयमेव
अस्तित्वमात्रथी निष्पन्न होवाने लीधे पोते अकार्य छे (अर्थात् स्वयंसिद्ध होवाने लीधे कोई अन्यथी उत्पन्न थयो नथी तेथी कोई अन्य कारणना कार्यरूप नथी). ८४.
अन्वयार्थः — [ यथा ] जेम [ लोके ] जगतमां [ उदकं ] पाणी [ मत्स्यानां ] माछलांओने [ गमनानुग्रहकरं भवति ] गमनमां अनुग्रह करे छे, [ तथा ] तेम [ धर्मद्रव्यं ] धर्मद्रव्य [ जीवपुद्गलानां ] जीव-पुद्गलोने गमनमां अनुग्रह करे छे ( – निमित्तभूत होय छे) एम [ विजानीहि ] जाणो.
टीकाः — आ, धर्मना गतिहेतुत्व विषे द्रष्टांत छे.
जेम पाणी पोते गमन नहि करतुं थकुं अने (परने) गमन नहि करावतुं थकुं, स्वयमेव गमन करतां माछलांओने उदासीन अविनाभावी सहायरूप कारणमात्र तरीके पं. १७
*अविनाभावी सहायमात्र होवाथी (गतिक्रियापरिणतने) कारणभूत छे; पोताना
*जो कोई एक, कोई बीजा विना न होय, तो पहेलाने बीजानुं अविनाभावी कहेवामां आवे
छे. अहीं धर्मद्रव्यने ‘गतिक्रियापरिणतनुं अविनाभावी सहायमात्र’ कह्युं छे तेनो अर्थ ए छे के —
गतिक्रियापरिणत जीव-पुद्गलो न होय त्यां धर्मद्रव्य तेमने सहायमात्ररूप पण नथी; जीव-पुद्गलो
स्वयं गतिक्रियारूपे परिणमतां होय तो ज धर्मद्रव्य तेमने उदासीन सहायमात्ररूप (निमित्तमात्ररूप)
छे, अन्यथा नहि.