कर्मनोकर्मोपचयरूपाः पुद्गला इति ते पुद्गलकरणाः । तदभावान्निःक्रियत्वं सिद्धानाम् । पुद्गलानां सक्रियत्वस्य बहिरङ्गसाधनं परिणामनिर्वर्तकः काल इति ते कालकरणाः । न च कर्मादीनामिव कालस्याभावः । ततो न सिद्धानामिव निष्क्रियत्वं पुद्गलानामिति ।।९८।। जे खलु इंदियगेज्झा विसया जीवेहिं होंति ते मुत्ता ।
मूर्तामूर्तलक्षणाख्यानमेतत् ।
जीवोने सक्रियपणानुं बहिरंग साधन कर्म-नोकर्मना संचयरूप पुद्गलो छे; तेथी जीवो पुद्गलकरणवाळा छे. तेना अभावने लीधे ( – पुद्गलकरणना अभावने लीधे) सिद्धोने निष्क्रियपणुं छे (अर्थात् सिद्धोने कर्म-नोकर्मना संचयरूप पुद्गलोनो अभाव होवाथी तेओ निष्क्रिय छे.) पुद्गलोने सक्रियपणानुं बहिरंग साधन *परिणामनिष्पादक काळ छे; तेथी पुद्गलो काळकरणवाळा छे.
कर्मादिकनी माफक (अर्थात् जेम कर्म-नोकर्मरूप पुद्गलोनो अभाव थाय छे तेम) काळनो अभाव होतो नथी; तेथी सिद्धोनी माफक (अर्थात् जेम सिद्धोने निष्क्रियपणुं होय छे तेम) पुद्गलोने निष्क्रियपणुं होतुं नथी. ९८.
अन्वयार्थः — [ ये खलु ] जे पदार्थो [ जीवैः इन्द्रियग्राह्याः विषयाः ] जीवोना इन्द्रियग्राह्य विषयो छे [ ते मूर्ताः भवन्ति ] तेओ मूर्त छे अने [ शेषं ] बाकीनो पदार्थसमूह [ अमूर्तं भवति ] अमूर्त छे. [ चित्तम् ] चित्त [ उभयं ] ते बंनेने [ समाददाति ] ग्रहण करे छे ( – जाणे छे).
टीकाः — आ, मूर्त अने अमूर्तनां लक्षणनुं कथन छे.
१४
*परिणामनिष्पादक=परिणामनो निपजावनारो; परिणाम नीपजवामां जे निमित्तभूत (बहिरंग साधनभूत) छे एवो.