द्रव्यविशेषस्य समयाख्यः पर्याय इति । स तूत्सङ्गितक्षणभङ्गोऽप्युपदर्शितस्वसन्तानो नयबलाद्दीर्घान्तरस्थाय्युपगीयमानो न दुष्यति; ततो न खल्वावलिकापल्योपमसागरोपमादि- व्यवहारो विप्रतिषिध्यते । तदत्र निश्चयकालो नित्यः द्रव्यरूपत्वात्, व्यवहारकालः क्षणिकः पर्यायरूपत्वादिति ।।१०१।।
कालस्य द्रव्यास्तिकायत्वविधिप्रतिषेधविधानमेतत् ।
यथा खलु जीवपुद्गलधर्माधर्माकाशानि सकलद्रव्यलक्षणसद्भावार्द्दरव्यव्यपदेश भाञ्जि छे, ते (व्यवहारकाळ) खरेखर ते ज द्रव्यविशेषनो ‘समय’ नामनो पर्याय छे. ते क्षणभंगी होवा छतां पण पोतानी संततिने (प्रवाहने) दर्शावतो होवाने लीधे तेने नयना बळथी ‘लांबा वखत सुधी टकनारो’ कहेवामां दोष नथी; तेथी आवलिका, पल्योपम, सागरोपम इत्यादि व्यवहारनो निषेध करवामां आवतो नथी.
ए रीते अहीं एम कह्युं के — निश्चयकाळ द्रव्यरूप होवाथी नित्य छे, व्यवहारकाळ पर्यायरूप होवाथी क्षणिक छे. १०१.
अन्वयार्थः — [ एते ] आ [ कालाकाशे ] काळ, आकाश, [ धर्माधर्मौ ] धर्म, अधर्म, [ पुद्गलाः ] पुद्गलो [ च ] अने [ जीवाः ] जीवो (बधां) [ द्रव्यसञ्ज्ञां लभन्ते ] ‘द्रव्य’संज्ञाने पामे छे; [ कालस्य तु ] परंतु काळने [ कायत्वम् ] कायपणुं [ न अस्ति ] नथी.
टीकाः — आ, काळने द्रव्यपणाना विधाननुं अने अस्तिकायपणाना निषेधनुं कथन छे (अर्थात् काळने द्रव्यपणुं छे पण अस्तिकायपणुं नथी एम अहीं कह्युं छे).
जेम खरेखर जीव, पुद्गल, धर्म, अधर्म अने आकाशने द्रव्यनां सघळां लक्षणोनो सद्भाव होवाथी तेओ ‘द्रव्य’संज्ञाने पामे छे, तेम काळ पण (तेने द्रव्यना सघळां लक्षणोनो
१४