अनुकम्पास्वरूपाख्यानमेतत् ।
कञ्चिदुदन्यादिदुःखप्लुतमवलोक्य करुणया तत्प्रतिचिकीर्षाकुलितचित्तत्वमज्ञानिनो- ऽनुकम्पा । ज्ञानिनस्त्वधस्तनभूमिकासु विहरमाणस्य जन्मार्णवनिमग्नजगदवलोकनान्मनाग्मनः- खेद इति ।।१३७।। कोधो व जदा माणो माया लोभो व चित्तमासेज्ज ।
कृपया प्रतिपद्यते ] तेना प्रत्ये करुणाथी वर्ते छे, [ तस्य एषा अनुकम्पा भवति ] तेनो ए भाव अनुकंपा छे.
टीकाः — आ, अनुकंपाना स्वरूपनुं कथन छे.
कोई तृषादिदुःखथी पीडित प्राणीने देखी करुणाने लीधे तेनो प्रतिकार ( – उपाय) करवानी इच्छाथी चित्तमां आकुळता थवी ते अज्ञानीनी अनुकंपा छे. ज्ञानीनी अनुकंपा तो, नीचली भूमिकाओमां विहरतां ( – पोते नीचेनां गुणस्थानोमां वर्ततो होय त्यारे), जन्मार्णवमां निमग्न जगतना अवलोकनथी (अर्थात् संसारसागरमां डूबेला जगतने देखवाथी) मनमां जरा खेद थवो ते छे.* १३७.
अन्वयार्थः — [ यदा ] ज्यारे [ क्रोधः वा ] क्रोध, [ मानः ] मान, [ माया ] माया [ वा ] अथवा [ लोभः ] लोभ [ चित्तम् आसाद्य ] चित्तनो आश्रय पामीने [ जीवस्य ] जीवने
*आ गाथानी आचार्यवर श्री जयसेनाचार्यदेवकृत टीकामां आ प्रमाणे विवरण छेः — तीव्र तृषा, तीव्र
क्षुधा, तीव्र रोग वगेरेथी पीडित प्राणीने देखी अज्ञानी जीव ‘कोई पण प्रकारे हुं आनो प्रतिकार करुं’
एम व्याकुळ थईने अनुकंपा करे छे; ज्ञानी तो स्वात्मभावनाने नहि प्राप्त करतो थको (अर्थात्
निजात्माना अनुभवनी उपलब्धि न थती होय त्यारे), संक्लेशना परित्याग वडे ( – अशुभ भावने
छोडीने) यथासंभव प्रतिकार करे छे तथा तेने दुःखी देखीने विशेष संवेग अने वैराग्यनी भावना करेउंछे.