आत्मानं स्वभावेन ज्ञानदर्शनरूपेण जानाति पश्यति नियतमवस्थितत्वेन, स खलु स्वकं चरितं चरति जीवः । यतो हि द्रशिज्ञप्तिस्वरूपे पुरुषे तन्मात्रत्वेन वर्तनं स्वचरितमिति ।।१५८।।
अन्वयार्थः — [ यः ] जे [ सर्वसङ्गमुक्तः ] सर्वसंगमुक्त अने [ अनन्यमनाः ] अनन्यमनवाळो वर्ततो थको [ आत्मानं ] आत्माने [ स्वभावेन ] (ज्ञानदर्शनरूप) स्वभाव वडे [ नियतं ] नियतपणे ( – स्थिरतापूर्वक) [ जानाति पश्यति ] जाणे-देखे छे, [ सः जीवः ] ते जीव [ स्वकचरितं ] स्वचारित्र [ चरति ] आचरे छे.
जे (जीव) खरेखर १निरुपराग उपयोगवाळो होवाने लीधे सर्वसंगमुक्त वर्ततो थको, परद्रव्यथी २व्यावृत्त उपयोगवाळो होवाने लीधे ३अनन्यमनवाळो वर्ततो थको, आत्माने ज्ञानदर्शनरूप स्वभाव वडे नियतपणे अर्थात् अवस्थितपणे जाणे-देखे छे, ते जीव खरेखर स्वचारित्र आचरे छे; कारण के खरेखर ४द्रशिज्ञप्तिस्वरूप पुरुषमां ( – आत्मामां) तन्मात्रपणे वर्तवुं ते स्वचारित्र छे.
भावार्थः — जे जीव शुद्धोपयोगी वर्ततो थको अने जेनी परिणति पर प्रत्ये जती नथी एवो वर्ततो थको, आत्माने स्वभावभूत ज्ञानदर्शनपरिणाम वडे स्थिरतापूर्वक जाणे- देखे छे, ते जीव स्वचारित्र आचरनार छे; कारण के द्रशिज्ञप्तिस्वरूप आत्मामां मात्र द्रशिज्ञप्तिरूपे परिणमीने रहेवुं ते स्वचारित्र छे. १५८. १. निरुपराग = उपराग रहित; निर्मळ; अविकारी; शुद्ध. [निरुपराग उपयोगवाळो जीव समस्त बाह्य-
अभ्यंतर संगथी शून्य छे तोपण निःसंग परमात्मानी भावना द्वारा उत्पन्न सुंदर-आनंदस्यंदी परमानंदस्वरूप सुखसुधारसना आस्वादथी, पूर्ण-कळशनी माफक, सर्व आत्मप्रदेशे भरेलो होय छे.] २. व्यावृत्त = पाछो वळेल; अलग थयेल; निवर्तेल; निवृत्त; भिन्न. ३. अनन्यमनवाळो = जेनी परिणति अन्य प्रत्ये जती नथी एवो. [मन = चित्त; परिणति; भाव.] ४. द्रशि = दर्शनक्रिया; सामान्य अवलोकन.