च द्रव्यमिति । अत्र सर्वथात्वनिषेधकोऽनेकान्तद्योतकः कथंचिदर्थे स्याच्छब्दो निपातः । तत्र स्वद्रव्यक्षेत्रकालभावैरादिष्टमस्ति द्रव्यं, परद्रव्यक्षेत्रकालभावैरादिष्टं नास्ति द्रव्यं, स्वद्रव्य- क्षेत्रकालभावैः परद्रव्यक्षेत्रकालभावैश्च क्रमेणादिष्टमस्ति च नास्ति च द्रव्यं, स्वद्रव्य- क्षेत्रकालभावैः परद्रव्यक्षेत्रकालभावैश्च युगपदादिष्टमवक्त व्यं द्रव्यं, स्वद्रव्यक्षेत्रकालभावै- र्युगपत्स्वपरद्रव्यक्षेत्रकालभावैश्चादिष्टमस्ति चावक्त व्यं च द्रव्यं, परद्रव्यक्षेत्रकालभावैर्युगपत्स्व- परद्रव्यक्षेत्रकालभावैश्चादिष्टं नास्ति चावक्त व्यं च द्रव्यं, स्वद्रव्यक्षेत्रकालभावैः परद्रव्यक्षेत्रकाल- भावैश्च युगपत्स्वपरद्रव्यक्षेत्रकालभावैश्चादिष्टमस्ति च नास्ति चावक्त व्यं च द्रव्यमिति
न चैतदनुपपन्नम्, सर्वस्य वस्तुनः स्वरूपादिना अशून्यत्वात्, पररूपादिना शून्यत्वात्,
अहीं (सप्तभंगीमां) सर्वथापणानो निषेधक, अनेकांतनो द्योतक ‘*स्यात्’ शब्द ‘कथंचित्’ एवा अर्थमां अव्ययरूपे वपरायो छे. त्यां — (१) द्रव्य स्वद्रव्य-क्षेत्र-काळ-भावे कहेवामां आवतां ‘अस्ति’ छे; (२) द्रव्य परद्रव्य-क्षेत्र-काळ-भावे कहेवामां आवतां ‘नास्ति’ छे; (३) द्रव्य स्वद्रव्य-क्षेत्र-काळ-भावे अने परद्रव्य-क्षेत्र-काळ-भावे क्रमथी कहेवामां आवतां ‘अस्ति अने नास्ति’ छे; (४) द्रव्य स्वद्रव्य-क्षेत्र-काळ-भावे अने परद्रव्य-क्षेत्र-काळ-भावे युगपद् कहेवामां आवतां ‘१अवक्तव्य’ छे; (५) द्रव्य स्वद्रव्य-क्षेत्र-काळ-भावे अने युगपद् स्वपरद्रव्य-क्षेत्र-काळ-भावे कहेवामां आवतां ‘अस्ति अने अवक्तव्य’ छे; (६) द्रव्य परद्रव्य-क्षेत्र-काळ-भावे अने युगपद् स्वपरद्रव्य-क्षेत्र-काळ-भावे कहेवामां आवतां ‘नास्ति अने अवक्तव्य’ छे; (७) द्रव्य स्वद्रव्य-क्षेत्र-काळ-भावे, परद्रव्य-क्षेत्र-काळ-भावे अने युगपद् स्वपरद्रव्य-क्षेत्र-काळ-भावे कहेवामां आवतां ‘अस्ति, नास्ति अने अवक्तव्य’ छे. — आ (उपरोक्त वात) अयोग्य नथी, कारण के सर्व वस्तु (१) स्वरूपादिथी ‘२अशून्य’ छे, (२) पररूपादिथी ‘३शून्य’ छे, (३) बन्नेथी (स्वरूपादिथी अने पररूपादिथी) ‘अशून्य अने शून्य’ छे, (४) बन्नेथी (स्वरूपादिथी अने पररूपादिथी) एकीसाथे ‘अवाच्य’ छे, भंगोना संयोगथी कथन करतां (५) ‘अशून्य अने अवाच्य’
*स्यात्=कथंचित्; कोई प्रकारे; कोई अपेक्षाए. (‘स्यात्’ शब्द सर्वथापणाने निषेधे छे अने अनेकांतने प्रकाशे छे — दर्शावे छे.)
१. अवक्तव्य=कही शकाय नहि एवुं; अवाच्य. (एकीसाथे स्वचतुष्टय तेम ज परचतुष्टयनी अपेक्षाथी द्रव्य कथनमां आवी शकतुं नथी तेथी ‘अवक्तव्य’ छे.)
२. अशून्य=शून्य नहि एवुं; हयात; सत्.
३. शून्य=नहि हयात एवुं; असत्.