द्रव्यकर्मणां निमित्तमात्रत्वेनौदयिकादिभावकर्तृत्वमत्रोक्त म् ।
न खलु कर्मणा विना जीवस्योदयोपशमौ क्षयक्षयोपशमावपि विद्येते; ततः क्षायिक- क्षायोपशमिकश्चौदयिकौपशमिकश्च भावः कर्मकृतोऽनुमन्तव्यः । पारिणामिकस्त्वनादिनिधनो निरुपाधिः स्वाभाविक एव । क्षायिकस्तु स्वभावव्यक्ति रूपत्वादनन्तोऽपि कर्मणः क्षयेणोत्पद्य- मानत्वात्सादिरिति कर्मकृत एवोक्त : । औपशमिकस्तु कर्मणामुपशमे समुत्पद्यमानत्वादनुपशमे समुच्छिद्यमानत्वात् कर्मकृत एवेति ।
अथवा उदयोपशमक्षयक्षयोपशमलक्षणाश्चतस्रो द्रव्यकर्मणामेवावस्थाः, न पुनः परि- णामलक्षणैकावस्थस्य जीवस्य; तत उदयादिसञ्जातानामात्मनो भावानां निमित्तमात्रभूत-
TIkA — ahIn, (audayikAdi bhAvonAn) nimittamAtra tarIke dravyakarmone audayikAdi bhAvonun kartApaNun kahyun chhe.
(ek rIte vyAkhyA karatAn — ) karma vinA jIvane uday – upasham tem ja kShay – kShayopasham hotA nathI (arthAt dravyakarma vinA jIvane audayikAdi chAr bhAvo hotA nathI); tethI kShAyik, kShAyopashamik, audayik ke aupashamik bhAv karmakRut sammat karavo. pAriNAmik bhAv to anAdi-anant, *nirupAdhi, svAbhAvik ja chhe. (audayik ane kShAyopashamik bhAvo karma vinA hotA nathI ane tethI karmakRut kahI shakAy — e vAt to spaShTa samajAy evI chhe; kShAyik ane aupashamik bhAvonI bAbatamAn nIche pramANe spaShTatA karavAmAn Ave chhe) kShAyik bhAv, joke svabhAvanI vyaktirUp ( – pragaTatArUp) hovAthI anant ( – ant vinAno) chhe topaN, karmanA kShay vaDe utpanna thato hovAne lIdhe sAdi chhe tethI karmakRut ja kahevAmAn Avyo chhe. aupashamik bhAv karmanA upashame utpanna thato hovAthI ane anupashame naShTa thato hovAthI karmakRut ja chhe. (Am audayikAdi chAr bhAvo karmakRut sammat karavA.)
athavA (bIjI rIte vyAkhyA karatAn) — uday, upasham, kShay ane kShayopashamasvarUp chAr (avasthAo) dravyakarmanI ja avasthAo chhe, pariNAmasvarUp ek avasthAvALA jIvanI nahi (arthAt uday vagere avasthAo dravyakarmanI ja chhe, ‘pariNAm’ jenun svarUp chhe evI ek avasthAe avasthit jIvanI — pAriNAmik bhAvarUpe rahelA jIvanI — te chAr avasthAo nathI); tethI udayAdik vaDe utpanna thatA
96
*nirupAdhi = upAdhi vinAno; aupAdhik na hoy evo. (jIvano pAriNAmik bhAv sarva karmopAdhithI
nirapekSha hovAne lIdhe nirupAdhi chhe.)