तथाविधावस्थत्वेन स्वयं परिणमनार्द्दरव्यकर्मापि व्यवहारनयेनात्मनो भावानां कर्तृत्वमापद्यत इति ।।५८।। भावो जदि कम्मकदो अत्ता कम्मस्स होदि किध कत्ता ।
जीवभावस्य कर्मकर्तृत्वे पूर्वपक्षोऽयम् ।
यदि खल्वौदयिकादिरूपो जीवस्य भावः कर्मणा क्रियते, तदा जीवस्तस्य
कर्ता न भवति । न च जीवस्याकर्तृत्वमिष्यते । ततः पारिशेष्येण द्रव्यकर्मणः
कर्तापद्यते । तत्तु कथम् ? यतो निश्चयनयेनात्मा स्वं भावमुज्झित्वा नान्यत्किमपि
AtmAnA bhAvone nimittamAtrabhUt evI te prakAranI avasthAorUpe (dravyakarma) svayam pariNamatun hovAne lIdhe dravyakarma paN vyavahAranayathI AtmAnA bhAvonA kartApaNAne pAme chhe. 58.
anvayArtha — [ यदि भावः कर्मकृतः ] jo bhAv ( – jIvabhAv) karmakRut hoy to [ आत्मा कर्मणः कर्ता भवति ] AtmA karmano ( – dravyakarmano) kartA hovo joIe. [ कथं ] te to kem bane? [ आत्मा ] kAraN ke AtmA to [ स्वकं भावं मुक्त्वा ] potAnA bhAvane chhoDIne [ अन्यत् किञ्चित् अपि ] bIjun kAI paN [ न करोति ] karato nathI.
TIkA — karmane jIvabhAvanun kartApaNun hovAnI bAbatamAn A *pUrvapakSha chhe.
jo audayikAdirUp jIvano bhAv karma vaDe karavAmAn Avato hoy, to jIv teno ( – audayikAdirUp jIvabhAvano) kartA nathI em Thare chhe. ane jIvanun akartApaNun to iShTa ( – mAnya) nathI. mATe, bAkI e rahyun ke jIv dravyakarmano kartA hovo joIe. paN te pt.. 13
*pUrvapakSha = charchA ke nirNay mATe koI shAstrIy viShayanI bAbatamAn rajU karelo pakSha ke prashna