इह हि जीवैः स्पर्शनरसनघ्राणचक्षुर्भिरिन्द्रियैस्तद्विषयभूताः स्पर्शरसगन्धवर्णस्वभावा अर्था गृह्यन्ते । श्रोत्रेन्द्रियेण तु त एव तद्विषयहेतुभूतशब्दाकारपरिणता गृह्यन्ते । ते कदाचित्स्थूलस्कन्धत्वमापन्नाः कदाचित्सूक्ष्मत्वमापन्नाः कदाचित्परमाणुत्वमापन्नाः इन्द्रिय- ग्रहणयोग्यतासद्भावाद् गृह्यमाणा अगृह्यमाणा वा मूर्ता इत्युच्यन्ते । शेषमितरत् समस्तमप्यर्थ- जातं स्पर्शरसगन्धवर्णाभावस्वभावमिन्द्रियग्रहणयोग्यताया अभावादमूर्तमित्युच्यते । चित्तग्रहण- योग्यतासद्भावभाग्भवति तदुभयमपि; चित्तं ह्यनियतविषयमप्राप्यकारि मतिश्रुतज्ञानसाधनीभूतं मूर्तममूर्तं च समाददातीति ।।९९।। — इति चूलिका समाप्ता ।
A lokamAn jIvo vaDe sparshanendriy, rasanendriy, ghrANendriy ane chakShurindriy dvArA temanA ( – te indriyonA) viShayabhUt, sparsha-ras-gandh-varNasvabhAvavALA padArtho ( – sparsha, ras, gandh ane varNa jemano svabhAv chhe evA padArtho) grahAy chhe ( – jaNAy chhe); ane shrotrendriy dvArA te ja padArtho tenA (shrotrendriyanA) 1viShayahetubhUt shabdAkAre pariNamyA thakA grahAy chhe. teo (te padArtho), kadAchit sthUlaskandhapaNAne pAmatA thakA, kadAchit sUkShmatvane (sUkShmaskandhapaNAne) pAmatA thakA ane kadAchit paramANupaNAne pAmatA thakA indriyo dvArA grahAtA hoy ke na grahAtA hoy, indriyo vaDe grahAvAnI yogyatAno (sadA) sadbhAv hovAthI ‘mUrta’ kahevAy chhe.
sparsha-ras-gandh-varNano abhAv jeno svabhAv chhe evo bAkIno anya samasta padArthasamUh indriyo vaDe grahAvAnI yogyatAnA abhAvane lIdhe ‘amUrta’ kahevAy chhe.
te banne ( – pUrvokta banne prakAranA padArtho) chitta vaDe grahAvAnI yogyatAnA sadbhAvavALA chhe; chitta — ke je 2aniyat viShayavALun, 3aprApyakArI ane matishrutagnAnanA sAdhanabhUt ( – matignAn tathA shrutagnAnamAn nimittabhUt) chhe te — mUrta tem ja amUrtane grahaN kare chhe ( – jANe chhe). 99.
A rIte chUlikA samApta thaI. pt.. 19
1. te sparsha-ras-gandh-varNasvabhAvavALA padArthone (arthAt pudgalone) shrotrendriyanA viShay thavAmAn hetubhUt shabdAkArapariNAm chhe, tethI te padArtho (pudgalo) shabdAkAre pariNamyA thakA shrotredriny dvArA grahAy chhe.
2. aniyat=anishchit. [jem pAnch indriyomAnnI pratyek indriyano viShay niyat chhe tem manano viShay niyat nathI, aniyat chhe.]
3. aprApyakArI=gney viShayone sparshyA vinA kArya karanAr — jANanAr. [man ane chakShu aprApyakArI chhe, chakShu sivAyanI chAr indriyo prApyakArI chhe.]