व्यवहारकालस्य निश्चयकालस्य च स्वरूपाख्यानमेतत् ।
तत्र क्रमानुपाती समयाख्यः पर्यायो व्यवहारकालः, तदाधारभूतं द्रव्यं निश्चयकालः । तत्र व्यवहारकालो निश्चयकालपर्यायरूपोपि जीवपुद्गलानां परिणामेनावच्छिद्यमानत्वात्तत्परिणामभव इत्युपगीयते, जीवपुद्गलानां परिणामस्तु बहिरङ्गनिमित्तभूतद्रव्यकालसद्भावे सति सम्भूतत्वार्द्दरव्य- कालसम्भूत इत्यभिधीयते । तत्रेदं तात्पर्यं — व्यवहारकालो जीवपुद्गलपरिणामेन निश्चीयते,
have kALadravyanun vyAkhyAn chhe.
– A chhe svabhAvo ubhayanA; kShaNabhangI ne dhruv kAL chhe. 100.
anvayArtha — [ कालः परिणामभवः ] kAL pariNAmathI utpanna thAy chhe (arthAt vyavahArakAL jIv-pudgalonA pariNAmathI mapAy chhe); [ परिणामः द्रव्यकालसम्भूतः ] pariNAm dravyakALathI utpanna thAy chhe. — [ द्वयोः एषः स्वभावः ] A, banneno svabhAv chhe. [ कालः क्षणभङ्गुरः नियतः ] kAL kShaNabhangur tem ja nitya chhe.
TIkA — A, vyavahArakAL tathA nishchayakALanA svarUpanun kathan chhe.
tyAn, ‘samay’ nAmano je kramik paryAy te vyavahArakAL chhe; tenA AdhArabhUt dravya te nishchayakAL chhe.
tyAn, vyavahArakAL nishchayakALanA paryAyarUp hovA chhatAn jIv-pudgalonA pariNAmathI mapAto — jaNAto hovAne lIdhe ‘jIv-pudgalonA pariNAmathI utpanna thato’ kahevAy chhe; ane jIv-pudgalonA pariNAm bahirang-nimittabhUt dravyakALanA sadbhAvamAn utpanna thatA hovAne lIdhe ‘dravyakALathI utpanna thatA’ kahevAy chhe. tyAn, tAtparya e chhe ke — vyavahArakAL jIv- pudgalonA pariNAm vaDe nakkI thAy chhe; ane nishchayakAL jIv-pudgalonA pariNAmanI
14