निश्चयकालस्तु तत्परिणामान्यथानुपपत्त्येति । तत्र क्षणभङ्गी व्यवहारकालः सूक्ष्मपर्यायस्य तावन्मात्रत्वात्, नित्यो निश्चयकालः स्वगुणपर्यायाधारद्रव्यत्वेन सर्वर्दैवाविनश्वरत्वादिति ।।१००।।
नित्यक्षणिकत्वेन कालविभागख्यापनमेतत् ।
यो हि द्रव्यविशेषः ‘अयं कालः, अयं कालः’ इति सदा व्यपदिश्यते स खलु स्वस्य सद्भावमावेदयन् भवति नित्यः । यस्तु पुनरुत्पन्नमात्र एव प्रध्वंस्यते स खलु तस्यैव anyathA anupapatti vaDe (arthAt jIv-pudgalonA pariNAm bIjI rIte nahi banI shakatA hovAthI) nakkI thAy chhe.
tyAn, vyavahArakAL *kShaNabhangI chhe, kAraN ke sUkShma paryAy evaDo ja mAtra ( – kShaNamAtra jevaDo ja, samayamAtra jevaDo ja) chhe; nishchayakAL nitya chhe, kAraN ke te potAnA guN-paryAyonA AdhArabhUt dravyapaNe sadAy avinAshI chhe. 100.
anvayArtha — [ कालः इति च व्यपदेशः ] ‘kAL’ evo vyapadesh [ सद्भावप्ररूपकः ] sadbhAvano prarUpak chhe tethI [ नित्यः भवति ] kAL (nishchayakAL) nitya chhe. [ उत्पन्नध्वंसी अपरः ] utpannadhvansI evo je bIjo kAL (arthAt utpanna thatAn vent ja naShTa thanAro je vyavahArakAL) te [ दीर्घान्तरस्थायी ] (kShaNik hovA chhatAn pravAhaapekShAe) dIrgha sthitino paN (kahevAy) chhe.
TIkA — kALanA ‘nitya’ ane ‘kShaNik’ evA be vibhAganun A kathan chhe.
‘A kAL chhe, A kAL chhe’ em karIne je dravyavisheShano sadA vyapadesh (nirdesh, kathan) karavAmAn Ave chhe, te (dravyavisheSh arthAt nishchayakALarUp khAs dravya) kharekhar potAnA sadbhAvane jAher karatun thakun nitya chhe; ane je utpanna thatAn vent ja naShTa thAy
*kShaNabhangI=kShaNe kShaNe nAsh pAmanAro; pratisamay jeno dhvans thAy chhe evo; kShaNabhangur; kShaNik.