पुद्गलो, यथाकाशादि । सुखाभिलाषक्रियायाः दुःखोद्वेगक्रियायाः स्वसम्वेदितहिताहित- निर्वर्तनक्रियायाश्च चैतन्यविवर्तरूपसङ्कल्पप्रभवत्वात्स एव कर्ता, नान्यः । शुभाशुभ- कर्मफलभूताया इष्टानिष्टविषयोपभोगक्रियायाश्च सुखदुःखस्वरूपस्वपरिणामक्रियाया इव स एव कर्ता, नान्यः । एतेनासाधारणकार्यानुमेयत्वं पुद्गलव्यतिरिक्त स्यात्मनो द्योतितमिति ।।१२२।। करोति ] hit-ahitane (shubh-ashubh bhAvone) kare chhe [ वा ] ane [ तयोः फलं भुंक्ते ] temanA phaLane bhogave chhe.
TIkA — A, anyathI asAdhAraN evAn jIvakAryonun kathan chhe (arthAt anya dravyothI asAdhAraN evAn je jIvanAn kAryo te ahIn darshAvyAn chhe).
chaitanyasvabhAvapaNAne lIdhe, kartRusthit (kartAmAn rahelI) kriyAno — gnapti tathA drashino — jIv ja kartA chhe; tenA sambandhamAn rahelun pudgal tenun kartA nathI, jem AkAshAdi nathI tem. (chaitanyasvabhAvane lIdhe jANavAnI ane dekhavAnI kriyAno jIv ja kartA chhe; jyAn jIv chhe tyAn chAr arUpI achetan dravyo paN chhe topaN teo jem jANavAnI ane dekhavAnI kriyAnAn kartA nathI tem jIvanI sAthe sambandhamAn rahelAn karma-nokarmarUp pudgalo paN te kriyAnAn kartA nathI.) chaitanyanA vivartarUp (-palaTArUp) sankalpanI utpatti (jIvamAn) thatI hovAne lIdhe, sukhanI abhilAShArUp kriyAno, dukhanA udvegarUp kriyAno tathA svasamvedit hit-ahitanI niShpattirUp kriyAno ( – potAthI chetavAmAn AvatA shubh- ashubh bhAvone rachavArUp kriyAno) jIv ja kartA chhe; anya nahi. shubhAshubh karmanA phaLabhUt *iShTAniShTaviShayopabhogakriyAno, sukh-dukhasvarUp svapariNAmakriyAnI mAphak, jIv ja kartA chhe; anya nahi.
AthI em samajAvyun ke (uparokta) asAdhAraN kAryo dvArA pudgalathI bhinna evo AtmA anumey ( – anumAn karI shakAvAyogya) chhe.
bhAvArtha — sharIr, indriy, man, karma vagere pudgalo ke anya koI achetan dravyo kadApi jANatAn nathI, dekhatAn nathI, sukhane ichchhatAn nathI, dukhathI DaratAn nathI, *iShTAniShTa viShayo jemAn nimittabhUt hoy chhe evA sukhadukhapariNAmonA upabhogarUp kriyAne jIv karato hovAthI tene iShTAniShTa viShayonA upabhogarUp kriyAno kartA kahevAmAn Ave chhe.